ã đến lúc đặt tất cả xuống. Trước khi Paul D đến và ngồi trên bậc thềm hàng hiên nhà chị, những lời thì thầm trong phòng khách đã giúp chị tiến tới. Giúp chị chịu đựng hồn ma chê trách; tạo lại khuôn mặt trẻ thơ của Howard và Buglar và giữ chúng nguyên vẹn trong đời thực vì dưới những giấc mơ chị chỉ nhìn thấy phần này phần kia của chúng trong bóng cây; và giữ lấy chồng chị dù chỉ như một chiếc bóng mờ nhưng có ở đấy - ở đâu đó. Bây giờ khuôn mặt Halle giữa cái ép bơ và thùng đánh bơ nổi lên càng lúc càng lớn, choán hết mắt chị và làm đầu chị nhức nhối. Chị ước chị có được những ngón tay của Baby Suggs ôm gáy chị, xoa nắn, nói, "Để chúng xuống, Sethe. Gươm và khiên. Để xuống. Để xuống. Để cả hai xuống. Dưới bờ sông. Gươm và khiên. Đừng học đòi chiến tranh nữa. Để những thứ lộn xộn ấy xuống. Gươm và khiên." 6 Và chị sẽ làm như thế dưới những ngón tay đang ấn xuống và giọng nói chỉ bảo. Những con dao nặng chị dùng để chống đỡ khổ não, hối tiếc, căm giận và đau đớn, chị sẽ để xuống từng con một trên bờ, nơi bên dưới là một dòng nước trong đang chảy xiết.

Chín năm không có những ngón tay hoặc giọng nói của Baby Suggs là quá nhiều. Và những lời thì thầm trong phòng khách thì quá ít. Khuôn mặt vấy bơ của người đàn ông dễ thương nhất Chúa đã từng tạo ra, khuôn mặt ấy đòi hỏi hơn nữa: dựng lên một bia mộ hay may một áo liệm. Một nghi lễ chôn cất nào đấy. Sethe quyết định đến Chỗ Quang nơi Baby Suggs đã nhảy múa trong ánh nắng. Trước khi 124 và mọi người trong nhà khép cửa, che mặt và đóng kín, trước khi nó trở thành món đồ chơi của hồn ma và căn nhà của những kẻ cáu kỉnh, 124 là một căn nhà vui tươi ồn ào nơi Baby Suggs thánh thiện đã yêu thương, khuyên răn, cho ăn, la mắng và an ủi. Nơi không phải một mà là hai nồi sôi âm ỉ trên lò, nơi đèn cháy suốt đêm. Ở đấy người lạ nghỉ ngơi trong khi trẻ con đi thử giày của họ. Ở đấy những mẩu tin nhắn được giữ lại vì không lâu sau những người cần chúng chắc chắn sẽ đến. Những cuộc trò chuyện nhỏ giọng và đi thẳng vào vấn đề - vì Baby Suggs thánh thiện không thích rườm lời. "Mọi thứ tùy thuộc vào chuyện biết được thế nào là đủ," bà nói, và "Tốt nhất là biết được khi nào nên ngừng."

Sethe đã xuống xe ngựa ở trước căn nhà 124 ấy, đứa con mới sinh buộc vào ngực, và cảm thấy lần đầu tiên đôi tay rộng của mẹ chồng, người đã đến Cincinnati trước. Người đã quyết định rằng, vì cuộc sống nô lệ đã "làm hư hại chân, lưng, đầu, mắt, tay, thận, bụng và lưỡi của bà, bà chỉ còn sống được nhờ vào trái tim - trái tim mà bà lập tức sử dụng. Không nhận một tước hiệu danh dự nào trước tên bà, nhưng chấp nhận một chút vuốt ve đằng sau nó bà trở thành một mục sư không nhà thờ; tới bục giảng và mở tấm lòng bao la cho những người cần nương tựa vào nó. Mùa thu và mùa đông bà mang tấm lòng đến những người theo phái Tân Giáo Lý Phi Châu và phái Baptist, các Thánh và các Đấng Thụ Phong. Giáo Hội Đấng Cứu Rỗi và Kẻ Được Cứu Rỗi 7. Không được ân sủng kêu gọi, không được choàng áo, không được ban chức, bà để trái tim bao la của mình đập trong sự hiện diện của họ. Khi thời tiết ấm lên. Baby Suggs thánh thiện mang trái tim bao la của mình đến Chỗ Quang - một khu đất trống ở sâu trong rừng không ai biết đến vì nó ở cuối một con đường chỉ có nai và những người đầu tiên khai quang khu đất biết đến. Theo sau bà là tất cả đàn ông, đàn bà và con nít da đen đã vượt qua được đến đây. Trong cái nóng của mỗi buổi chiều thứ Bảy, bà ngồi trong khu đất trống trong khi mọi người đợi giữa rừng cây. Sau khi ngồi xuống tảng đá khổng lồ nhẵn cạnh, Baby Suggs cúi đầu và lặng lẽ cầu nguyện. Từ rừng cây đoàn người nhìn bà. Họ biết bà đã sẵn sàng khi bà để cây gậy xuống. Rồi bà gọi lớn, "hãy để trẻ con đến đây!" Và từ trong rừng chúng chạy về phía bà. "Hãy để mẹ các con nghe các con cười", bà bảo chúng, và rừng cây ngân vang tiếng cười. Người lớn nhìn cảnh tượng ấy và không thể không mỉm cười.

Rồi "Hãy để đàn ông đến đây," bà gọi lớn. Từng người một họ bước ra từ giữa hàng cây bao quanh.

"Hãy để vợ con các anh thấy các anh nhảy múa", bà bảo họ, và cỏ cây rung động dưới chân họ.

Cuối cùng bà gọi bọn đàn bà đến bên bà "Khóc đi," bà bảo họ. "Cho người sống và người chết. Chỉ khóc thôi." Và, không buồn che đôi mắt, những người phụ nữ khóc òa.

Chuyện bắt đầu như thế: trẻ con cười, đàn ông nhảy múa, phụ nữ khóc và rồi mọi thứ thành lẫn lộn. Phụ nữ ngưng khóc và nhảy múa, đàn ông ngồi xuống và khóc, trẻ con nhảy múa phụ nữ cười, trẻ con khóc cho đến khi mệt nhoài về thể xác lẫn tinh thần, tất cả nằm la liệt ở Chỗ Quang, người ướt nhẹp và thở hổn hển. Trong sự im lặng tiếp theo, Baby Suggs thánh thiện trao tặng cho họ trái tim bao la của mình.

Bà không bảo họ hãy thu vén lại cuộc sống của mình hay đừng phạm tội nữa. Bà không bảo họ rằng họ là những kẻ được ơn phước, là đàn chiên ngoan được hưởng phúc hay những người đức hạnh được vinh danh trên thế gian này.

Bà bảo họ rằng ân sủng duy nhất họ có thể tìm được là ân sủng họ có thể tưởng tượng ra. Rằng họ sẽ không có ân sủng ấy nếu họ không thể nhìn thấy nó được.

" Ở đây" bà nói, "tại cho này đây, chúng ta là da thịt, da thịt khóc cười, da thịt nhảy múa trên những đôi chân trần trong cỏ. Hãy yêu nó. Hãy yêu nó tha thiết. Ở ngoài kia họ không yêu da thịt của các anh chị. Họ ghét bỏ nó. Họ không thích đôi mắt của anh chị, họ chỉ muốn móc chúng ra. Họ cũng không yêu làn da trên lưng các anh chị. Ở ngoài kia họ lột nó ra. Và Ôi dân chúng của ta, họ không yêu đôi tay của các anh chị. Họ chỉ dùng chúng, trói chúng, buộc chúng, chặt chúng và để chúng trống trơn. Hãy yêu đôi tay của các anh chị! Hãy yêu chúng. Hãy giơ chúng lên và hôn chúng. Hãy dùng chúng chạm vào người khác, vỗ chúng vào nhau, vuốt chúng lên mặt các anh chị vì họ cũng không thích mặt của các anh chị. Các anh chị phải yêu chúng, chính các anh chị. Và không, họ không yêu miệng của các anh chị. Ở ngoài kia, ngoài xa kia, họ sẽ xé nó rách và xé nó ra lần nữa. Họ không cần những điều các anh chị dùng nó để nói. Họ sẽ không nghe những điều các anh chị dùng nó để thét lên. Những thứ các anh chị đưa vào nó để nuôi sống cơ thể mình, họ sẽ giật đi và cho các anh chị cơm thừa canh cặn để thay vào. Không, họ không yêu miệng của các anh chị. Anh chị phải yêu nó. Ta đang nói về da thịt đấy. Da thịt cần được yêu mến. Những đôi chân cần được nghỉ ngơi và nhảy múa, những cái lưng cần được chống đỡ, những đôi vai cần có những cánh tay, ta bảo cho các anh chị nghe, cần những cánh tay mạnh mẽ.

Và Ôi dân chúng của ta, ngoài xa kia, nghe ta đây, họ không thích cổ của các anh chị thẳng và không có thòng lọng. Vì thế hãy yêu cổ của các anh chị; đặt tay lên đấy ban ơn cho nó, vuốt ve nó và ngẩng nó thẳng dậy. Và những thứ ở bên trong người các anh chị họ chỉ muốn đem cho lợn ăn, các anh chị phải yêu chúng. Lá gan thẫm đậm màu - hãy yêu nó, yêu nó, và nhịp đập, và trái tim đang đập, hãy yêu nó luôn. Hơn đôi mắt hay đôi chân. Hơn những lá phổi chưa từng hít thở không khí tự do. Hơn cái bụng của các anh chị đang chứa đựng sự sống và những phần cơ thể riêng của các anh chị đang tạo ra cuộc sống, hãy nghe ta lúc này, hãy yêu trái tim của các anh chị. Vì đây là phần thưởng. Không nói thêm, bà đứng lên và nhảy múa với cái hông bị vẹo, để nói những lời còn lại mà trái tim bà muốn nói trong khi những người khác mở miệng trao cho bà âm nhạc. Những nốt nhạc ngân dài cho đến khi điệu hát hòa âm bạn bè đã đủ hoàn hảo cho da thịt được yêu thiết tha của họ.

Giờ đây Sethe muốn ở đấy. Ít nhất là để được nghe những quãng cách còn lại từ những điệu hát xa xưa. Nhiều nhất là để tìm được một dấu hiệu từ mẹ chồng đã chết, xem bây giờ chị nên làm gì với gươm và khiên. Chúa ơi, bây giờ, chín năm sau khi Baby Suggs thánh thiện đã chứng tỏ bà là một kẻ dối trá, đã bỏ mặc trái tim bao la của mình và nằm trên chiếc giường trong phòng khách, lâu lâu tỉnh táo lại một lúc chỉ vì một một cơn thèm màu sắc.

"Lũ da trắng đó đã lấy đi tất cả mọi thứ mẹ từng có hoặc mơ đến," bà nói, "và xé đứt những sợi dây của trái tim mẹ. Trên thế gian, không còn xui xẻo nào khác ngoài bọn da trắng."

124 đã đóng cửa và chịu đựng nọc độc của hồn ma của nó. Không còn ánh đèn thâu đêm, hoặc láng giềng sang chơi. Không còn trò chuyện thì thầm sau bữa tối. Không còn những đứa trẻ được chăm sóc đang chân trần chơi đùa trong giày của những người lạ. Baby Suggs thánh thiện tin rằng bà đã nói dối. Không có ân sủng nào - thật hay tưởng tượng - và không có điệu múa nào trong ánh nắng ở Chỗ Quang có thể thay đổi được điều ấy. Lòng tin của bà, trí tưởng tượng và trái tim bao la của bà bắt đầu sụp đổ hai mươi tám ngày sau khi con dâu của bà đến.

Dù thế Sethe nhất định đi đến Chỗ Quang - để tưởng niệm Halle. Trước khi ánh sáng thay đổi, trong lúc nó vẫn là nơi chốn xanh ngời ơn sủng chị nhớ: mù mịt trong khói cây và dâu rữa nát.

Chị quàng một chiếc khăn và bảo Denver và Thương cũng làm như thế. Cả ba người bắt đầu đi vào một buổi xế trưa Chủ nhật, Sethe dẫn dường, hai cô gái lẽo đẽo theo sau, xung quanh không một bóng người.

Khi họ đến khu rừng, chị tìm được ngay con đường nhỏ xuyên qua rừng vì bây giờ những buổi phục hồi đức tin của những thành phố lớn thường xuyên được tổ chức ở đây cùng với những chiếc bàn ngập đầy thức ăn, những cây đàn banjo và một cái lều. Con đường nhỏ bây giờ đã rộng hơn, nhưng vẫn có hàng cây giao vào nhau đang rụng những hạt dẻ ngựa xuống lúp cỏ bên dưới.

Chị đã không có lựa chọn nào khác ngoài điều chị đã làm, nhưng Sethe vẫn tự trách mình vì sự suy sụp của Baby Suggs. Dù Baby đã chối nhiều lần, Sethe vẫn biết đau khổ ở 124 bắt đầu khi chị nhảy xuống chiếc xe ngựa, buộc vào ngực chị là đứa con sơ sinh quấn trong váy lót của cô da trắng đi tìm Boston.

Có hai cô gái theo sau, Sethe bước dọc theo một hành lang màu xanh rạng rỡ, hai bên là cây sồi và cây hạt dẻ, và bắt đầu toát mồ hôi như chị đã toát mồ hôi lúc chị thức giấc, người bê bết bùn, trên bờ sông Ohio.

Amy đã đi khỏi. Sethe chỉ có một mình, yếu đuối, nhưng còn sống và đứa bé con chị cũng còn sống. Chị xuôi dòng một quãng rồi đứng nhìn đăm đăm làn nước lấp lánh. Dần dà một chiếc phà lướt vào tầm mắt chị nhưng chị không thấy rõ những hình dáng trên chiếc phà có phải là người da trắng hay không. Cơn sốt bắt đầu làm chị đổ mồ hôi và chị cám ơn trời vì cơn sốt chắc chắn sẽ ủ ấm cho đứa bé. Khi chiếc phà đã trôi xa quá tầm mắt, chị lảo đảo đi tiếp và gặp ba người da đen đang câu cá gần đó - hai cậu bé và một người đàn ông lớn tuổi. Chị dừng lại và đợi họ mở lời trước với chị. Một trong hai cậu bé chỉ tay và người đàn ông ngoái nhìn lại - một cái nhìn nhanh vì ông không cần nhiều thời gian để nhìn thấy tất cả những gì ông cần biết về chị.

Một lúc không ai nói gì. Rồi người đàn ông nói. "Chị muốn qua sông?"

"Dạ vâng". Sethe nói.

"Có ai biết chị sẽ đến không?"

"Dạ có."

Ông nhìn chị lần nữa và hất đầu về một tảng đá chìa ra khỏi bờ đất phía trên ông như một bờ môi dưới. Sethe đi đến đấy và ngồi xuống. Tảng đá đã ấm nắng mặt trời nhưng còn lạnh hơn thân thể chị nhiều. Chị ngồi đấy, mệt đến mức không thể cử động, tia nắng chiếu vào mắt làm chị choáng váng. Mồ hôi đổ dầm dề trên người chị và gội rửa cả người đứa bé. Chắc chị đã ngủ ngồi ở đấy, vì khi chị mở mắt ra người đàn ông đang đứng trước mặt chị, tay cầm một miếng lươn rán nóng hổi. Phải cố gắng để với tay đến nó, cố gắng hơn nữa để ngửi, và không thể nào ăn. Chị xin nước, và ông cho chị ít nước sông Ohio trong một cái hũ. Sethe uống hết nước và xin thêm. Tiếng leng keng trở lại trong đầu chị nhưng chị không chịu tin rằng chị đã qua từng đó quãng đường chịu đựng những điều chị đã chịu đựng để chết bên bờ sông nô lệ này.

Người đàn ông nhìn khuôn mặt đang ròng ròng nước của chị và gọi một cậu bé đến. "Cởi áo khoác ra", ông bảo nó.

"Sao ạ?"

"Mày nghe rồi."

Cậu bé cởi áo khoác của mình ra rên rỉ, "Bác làm gì đây? Con sẽ mặc cái gì đây?"

Người đàn ông tháo đứa bé ra khỏi ngực chị và bọc nó trong chiếc áo khoác của cậu bé, buộc hai tay áo lại đằng trước.

"Con sẽ mặc cái gì đây?"

Ông già thở dài và, sau một lúc, nói "Mày muốn lấy áo lại, thì cứ lột áo của đứa bé đi. Để đứa bé trần truồng trên cỏ rồi mặc áo của mày vào. Và nếu mày làm được điều ấy thì mày hãy đi cho khuất mắt tao và đừng có trở về."

Cậu bé sụp mắt xuống, rồi quay lại với đứa kia. Miếng lươn trong tay, đứa bé bên chân, Sethe ngủ gà gật, miệng khô và đẫm mồ hôi. Buổi tối đến và người đàn ông chạm vào vai chị.

Trái với dự đoán của chị, họ chống phà ngược dòng, xa khỏi chiếc xuồng Amy tìm thấy. Đúng lúc chị nghĩ ông đang mang chị trở về Kentucky, ông xoay chiếc phà lại và băng ngang dòng sông Ohio nhanh như tên bắn. Ở đấy ông giúp chị leo lên bờ sông dốc đứng, trong khi cậu bé không có áo khoác bế đứa bé mặc áo khoác của cậu. Người đàn ông dẫn chị đến một cái chòi có nền bằng đất nện ẩn trong một bụi cây.

"Đợi ở đây Sẽ có người đến ngay. Đừng đi đâu. Họ sẽ tìm ra chị."

Cám ơn ông chị nói. "Ước gì tôi được biết tên ông để nhớ cho đúng"

"Tên Stamp" ông nói. "Stamp Paid. Nhớ chăm sóc đứa bé, chị nghe chưa?"

"Tôi nghe rồi, tôi nghe rồi," chị nói, nhưng thật ra chị đã không nghe thấy. Nhiều giờ sau đó một người phụ nữ đến sát bên chị mà chị không hề nghe thấy. Một người phụ nữ lùn, trẻ tuổi mang một bao tải chào chị.

"Tôi đã thấy dấu hiệu lâu rồi," chị nói. "Nhưng tôi không đến nhanh hơn được."

"Dấu hiệu gì?" Sethe hỏi.

"Stamp để cửa cái chuồng lợn mở ra khi có người vượt sông. Nếu là trẻ con ông buộc thêm một miếng giẻ trắng trên cây cột." Chị quỳ xuống và dốc cạn cái bao. "Tôi tên là Ella," chị nói, lấy trong bao ra một cái chăn len,một miếng vải, hai củ khoai lang nướng và một đôi giày đàn ông. "Chồng tôi là John đang ở ngoài kia. Chị đang đi đâu?"

Sethe nói với Ella về Baby Suggs, nơi chị đã gửi ba đứa con đến.

Ella buộc chặt một dải vải xung quanh rốn đứa nhỏ trong khi chị lắng nghe để tìm những lỗ hổng - những điều người chạy trốn không nói, những câu hỏi họ không hỏi. Chị cũng lắng nghe để biết những người không được gọi tên, không được nhắc đến đã ở lại phía sau. Chị giũ đôi giày đàn ông cho sạch cát và tìm cách nhét chân Sethe vào. Chúng không vừa chân Sethe. Buồn rầu họ xẻ dọc đôi giày xuống tận gót, thật lòng hối tiếc vì đã phá hỏng một vật quý giá dường ấy. Sethe mặc áo khoác của cậu bé trai, không dám hỏi xem có tin gì về bọn trẻ hay không.

"Tụi nó đã đến nơi." Ella nói. "Stamp đưa phà chở vài người trong nhóm ấy. Đưa họ đến Bluestone. Không xa mấy."

Tràn ngập lòng biết ơn, Sethe không thể nghĩ ra điều gì để làm vì thế chị bóc một củ khoai, ăn và ọe ra vì nghẹn và ăn thêm nữa trong nỗi vui mừng thầm lặng.

"Gặp chị tụi trẻ chắc sẽ mừng lắm," Ella nói. "Đứa nhỏ này sinh lúc nào?"

"Hôm qua." Sethe nói, lau mồ hôi ở dưới cằm. "Tôi mong cho nó qua khỏi."

Ella nhìn khuôn mặt bé nhỏ và dơ bẩn thò ra ngoài tấm chăn len và lắc đầu. "Khó nói lắm," chị nói. "Nếu có ai hỏi tôi, tôi sẽ nói "Đừng yêu cái gì hết." Rồi, như để làm dịu bớt lời tuyên bố của mình, chị mỉm cười với Sethe. "Chị sinh đứa nhỏ một mình?"

"Không. Có cô da trắng giúp."

"Vậy thì mình phải đi ngay."

*

Baby Suggs hôn lên môi chị và không chịu để chị gặp bọn trẻ. Bà nói chúng đã ngủ và Sethe trông xấu xí quá không nên đánh thức chúng dậy trong đêm. Bà bế đứa bé mới sinh và đưa nó cho một cô gái trẻ đội mũ, bảo cô đừng lau mắt nó để đợi lấy nước tiểu của mẹ nó.

"Nó đã khóc chưa?" Baby hỏi.

"Có một chút."

"Vậy thì mình còn nhiều thời gian. Hãy chăm sóc bà mẹ cho khỏe đã."

Bà dẫn Sethe đến phòng khách và dưới ánh sáng của ngọn đèn rượu cồn, tắm rửa chị từng phần một, bắt đầu với khuôn mặt. Rồi, trong khi chờ một chảo nước nóng nữa, bà ngồi bên chị khâu mấy tấm vải màu xám. Sethe ngủ thiếp đi. Rồi thức giấc khi bàn tay và cánh tay chị được rửa. Sau mỗi lần rửa, Baby quàng một tấm chăn ghép lên người chị và đặt một chảo nước khác lên bếp lò. Xé vải, khâu mấy miếng vải màu xám, bà trông chừng cô gái đội mũ làm việc. Cô vừa chăm sóc đứa bé vừa rơi lệ vào món ăn cô đang nấu. Khi hai chân Sethe đã được rửa xong, Baby nhìn hai bàn chân chị và nhẹ nhàng chùi chúng. Bà rửa phần ở giữa hai chân Sethe với hai chảo nước nóng và quấn bụng vào chỗ kín của chị bằng mấy tấm vải. Cuối cùng bà lo đến hai bàn chân không còn giống hai bàn chân nữa.

"Con có cảm thấy gì không?"

"Cảm thấy cái gì?" Sethe hỏi.

"Không có gì. Ngồi dậy đi."

Bà giúp Sethe đến bên chiếc ghế đu và nhúng chân chị vào thùng nước đầy muối và thông đắng.

Sethe ngâm chân từ đấy cho đến hết đêm. Baby làm mềm lớp vảy trên núm vú của chị bằng mỡ và rồi rửa sạch lớp vảy đi.

Đến rạng đông đứa bé im lặng thức giấc và bú sữa mẹ.

"Cầu Trời cho sữa chưa hỏng!" Baby nói. "Khi con xong rồi thì gọi mẹ." Khi bà quay đi, Baby thoáng thấy một khoảng thẫm màu trên tấm khăn trải giường. Bà nhíu mày và nhìn con dâu đang cúi xuống đứa bé. Những đóa hồng bằng máu đã nở trên tấm chăn đang phủ trên vai Sethe. Baby Suggs lấy tay che miệng. Khi đứa bé ăn xong và say ngủ mắt nó mở hé, lưỡi nút nút trong mơ - người đàn bà lớn tuổi lặng lẽ thoa mỡ lên tấm lưng nở hoa và ghim hai lớp vải vào mặt trong của chiếc áo mới may.

Tất cả chưa hẳn là thực. Chưa hẳn. Nhưng khi hai đứa bé trai ngái ngủ và cô bé hình-như-đã-biết-bò được mang vào, thực hay không thực không phải là quan trọng. Sethe nằm trên giường ở dưới, xung quanh, trên, giữa, nhưng nhất là với tất cả ba đứa. Cô bé nhỏ nước miếng trong ngần vào mặt chị, và Sethe vui thích cười lớn lên đến nỗi cô bé hình-như-đã-biết- bò chơm chớp mắt. Buglar và Howard nghịch hai bàn chân xấu xí của chị sau khi thách nhau xem đứa nào dám đụng vào chúng trước. Chị hôn chúng mãi. Chị hôn gáy chúng, đỉnh đầu chúng và lòng bàn tay chúng và khi chị nhấc áo sơ mi của chúng và hôn hai cái bụng tròn, hai đứa con trai quyết định thế là đủ rồi. Chị ngừng khi chúng hỏi "Ba có đến không?" Chị không khóc. Chị nói "sắp", và mỉm cười để chúng nghĩ đôi mắt chị lóng lánh chỉ là vì tình yêu mà thôi. Rất lâu sau chị mới để mẹ chồng đuổi hai đứa con trai ra khỏi phòng để chị có thể mặc chiếc áo vải màu xám mà bà đã bắt đầu khâu từ tối hôm trước. Cuối cùng chị nằm xuống và ôm cô bé hình-như- đã-biết-bò trong tay. Chị kẹp núm vú bên trái bằng hai ngón tay phải và đứa bé mở miệng. Họ đến đích cùng lúc.

Baby Suggs vào và cười họ, kể cho Sethe nghe cô bé khỏe như thế nào, lanh lợi ra sao, và đã biết bò. Rồi bà cúi xuống gom đám giẻ rách trước đó là quần áo của Sethe.

"Trong đống này không có gì đáng giữ lại," bà nói.

Sethe ngước mắt lên "Khoan đã", chị nói. mẹ xem thử xem cái buộc trong váy lót có còn không."

Baby Suggs lần tay từ từ trên lớp vải rách và thấy cái gì sờ giống như mấy hòn sỏi. Bà giơ chúng về phía Sethe. "Quà đưa tiễn?"

"Quà cưới."

"Có thêm chú rể thì tốt biết mấy." Bà nhìn đăm đăm vào bàn tay mình. "Con nghĩ cái gì đã xảy đến với nó?"

"Con không biết," Sethe nói. "Anh ấy không có mặt ở chỗ anh ấy hẹn gặp. Con phải đi. Phải đi."

Sethe nhìn đôi mắt ngái ngủ của cô bé đang bú một lúc rồi nhìn mặt Baby Suggs. "Anh ấy sẽ đến được. Nếu con qua được, Halle chắc chắn làm được."

"Vậy con đeo đôi hoa tai lên đi. Có thể chúng sẽ soi đường cho Halle."Tin rằng con mình đã chết, bà đưa hai viên đá cho Sethe.

"Con cần xỏ lỗ tai."

"Để mẹ làm cho," Baby Suggs nói,"Ngay sau khi con khỏe lại."

Sethe lắc hai chiếc hoa tai kêu leng keng cho cô bé hình- như-đã-biết-bò vui, cô bé với tay đòi chúng mãi.

Ở Chỗ Quang, Sethe tìm thấy hòn đá thuyết giảng lúc xưa của Baby Suggs và nhớ lại mùi lá mục rữa ra trong ánh nắng, những tiếng chân rầm rập và những tiếng hét rứt hạt dẻ ra khỏi cành. Có trái tim của Baby Suggs lo toan, mọi người để mình buông thả.

Sethe có hai mươi tám ngày - hành trình của một tuần trăng - của cuộc sống không nô lệ. Hai mươi tám ngày từ ngày dòng nước dãi trong ngần cô bé nhỏ xuống mặt chị cho đến khi dòng máu nhờn của nó ướt hai tay chị. Những ngày hồi phục, trò chuyện thật tình và dễ dàng. Những ngày có bè bạn: biết tên bốn mươi, năm mươi người da đen khác, quan điểm thói quen của họ, nơi họ đã ở và chuyện họ đã làm, cảm thấy niềm vui và nỗi buồn của họ chung với niềm vui và nỗi buồn của chị đã làm niềm vui tăng lên và nỗi buồn dịu đi. Một người dạy chữ cho chị, người khác một mũi may. Tất cả cùng dạy chị thế nào là cảm giác được thức dậy lúc bình minh và quyết định sẽ làm gì ngày hôm ấy. Chị đã trải qua những ngày chờ đợi Halle như thế. Dần dà, ở 124 và ở Chỗ Quang, cùng với những người khác chị đã đòi lại chính mình. Giải thoát chính mình là một chuyện, nhận lấy quyền sở hữu con người tự do ấy lại là chuyện khác. - Giờ đây chị ngồi trên hòn đá của Baby Suggs, Denver và Thương nhìn chị từ giữa đám cây. Sẽ không còn có một ngày, chị nghĩ, ngày Halle gõ cửa. Không biết chắc điều ấy đã khó, biết điều ấy lại càng khó hơn.

Chỉ những ngón tay thôi, chị nghĩ. Chỉ cho con được cảm thấy những ngón tay của mẹ lần nữa trên gáy con, và con sẽ để tất cả xuống, tìm lối ra khỏi tình cảnh không lối thoát này. Sethe cúi đầu và thật thế - những ngón tay đến. Nhẹ hơn, như những cái vuốt ve của chiếc lông vũ, nhưng là những ngón tay mơn trớn không lầm lẫn được. Chị phải tự thả lỏng một chút để cho chúng làm việc, vì những cái vuốt ve nhẹ quá, gần như của trẻ con, như một nụ hôn bằng ngón tay hơn là xoa nắn. Dù thế chị biết ơn sự cố gắng tình thương từ nơi xa xôi của Baby Suggs cũng bằng bất cứ tình thương da thịt cận kề nào chị đã từng biết. Nỗi mong muốn đáp ứng nhu cầu của chị, chứ đừng nói gì đến hành động đã là đủ để nâng tinh thần của chị lên đến mức chị có thể tiến thêm một bước nữa: xin một lời giảng giải, một lời khuyên làm cách nào chị có thể tiếp tục sống với một bộ óc tham lam nhận lấy những tin tức không ai chịu nổi, trong một cõi nhân gian sẵn sàng cung ứng những tin tức như thế.

Chị biết Paul D đã thêm một điều gì đó vào trong cuộc đời của chị - một điều chị muốn nương tựa vào nhưng sợ không dám. Bây giờ anh đã thêm vào hơn nữa: những hình ảnh mới và ký ức cũ làm tan vỡ trái tim chị. Trong khoảng trống không có tin tức của Halle - một khoảng trống đôi khi pha lẫn nỗi ghét giận chính đáng vì có thể anh đã hèn nhát, hoặc ngu ngốc hoặc không may - khoảng trống không có một tin tức chắc chắn nào bây giờ đã được lấp đầy với một nỗi buồn mới. Và ai biết được còn thêm bao nhiêu nỗi buồn khác đang đến. Nhiều năm trước - khi 124 còn sự sống - chị đã có bạn bè nam nữ xung quanh để sẻ chia buồn khổ. Rồi thì chị không còn ai, vì họ không muốn thăm viếng chị khi hồn ma đứa bé choán hết căn nhà, và chị đáp lại sự chê trách của họ bằng lòng tự ái mãnh liệt của một kẻ bị đối xử tồi. Nhưng bây giờ chị đã có người để chia sẻ, và ngày anh vào nhà chị, anh đã đánh bật hồn ma đi và từ đấy không còn dấu hiệu gì của nó nữa. Một ơn lành, nhưng thay vào chỗ của hồn ma anh đã mang đến một thứ ám ảnh khác: khuôn mặt Halle bết bơ và sữa chua, miệng của chính anh nhét đầy sắt. Và chỉ có Chúa biết được nếu anh muốn anh còn kể cho chị những điều gì nữa.

Những ngón tay vuốt ve gáy chị bây giờ mạnh hơn, những cái xoa nắn bạo dạn hơn như thể Baby Suggs đang gom sức mạnh. Hai ngón tay cái đặt trên gáy, trong khi những ngón tay kia ấn vào hai bên cổ. Mạnh hơn lên, mạnh hơn lên, những ngón tay chậm chạp xoa những vòng tròn nhỏ đến gần thanh quản chị. Thật ra Sethe ngạc nhiên nhiều hơn là hoảng sợ khi nhận ra mình đang bị bóp cổ. Hay dường như đang bị bóp cổ. Dù sao đi nữa, những ngón tay Baby Suggs siết chặt khiến chị không thở được. Đang ngồi trên hòn đá, chị chúi người về phía trước bấu tay vào hai bàn tay vô hình. Lúc Denver đến bên chị. và rồi Thương, hai chân chị đang giãy giụa.

"Mẹ! Mẹ!" Denver hét lên. "Mẹ!" và lật ngửa mẹ nó ra.

Những ngón tay rời ra và Sethe phải nuốt những hơi dài trước khi nhận ra khuôn mặt của con gái lần sát mặt chị và khuôn mặt Thương chờn vờn ở phía trên.

"Mẹ không sao chứ?"

"Có người bóp cổ mẹ." Sethe nói. Sethe xoa cổ và gắng ngồi dậy. "Mẹ đoán là bà nội Baby. Mẹ xin bà xoa bóp cổ cho mẹ, như bà vẫn hay làm, và bà đang làm rất khéo và rồi mẹ đoán là bà hơi quá tay."

"Bà không làm thế với mẹ đâu. Bà nội Baby thì không đâu."

"Con giúp mẹ ngồi dậy đi."

"Xem này", Thương chỉ vào cổ Sethe.

"Cái gì vậy? Con thấy gì?" Sethe hỏi.

"Mấy vết bầm." Denver nói.

"Trên cổ của mẹ?

"Ở đây", Thương nói. "Đây và đây nữa". Cô giơ tay chạm vào những mảng da đang trở nên sậm màu hơn trên cổ của Sethe, và những ngón tay cô khá lạnh.

"Làm như thế đâu có giúp được gì." Denver nói, nhưng Thương đã nghiêng người xuống hai bàn tay xoa nắn làn da ẩm nhìn như vải lụa và sờ vào như da thuộc mềm.

Sethe rên lên. Những ngón tay của cô gái mát lạnh và hiểu biết quá. Cuộc đời rối rắm, riêng tư, lạ thường của Sethe nhượng bộ một chút, mềm lại; và dường như chị có thể có được niềm hạnh phúc chị thoáng nhìn thấy trong hình ảnh mấy chiếc bóng đang nắm tay nhau đu đưa trên đường đến hội chợ - nếu chị có thể chịu đựng được những tin tức Paul D mang đến và những tin tức anh giữ lại cho riêng mình. Chỉ chịu đựng thôi. Không gục đổ, ngã xuống hay khóc lóc mỗi lần một hình ảnh đáng ghét trôi qua trước mặt. Không phát chứng khùng điên kinh niên nào đó như bạn của Baby Suggs, cô gái đội mũ nấu thức ăn đầy nước mắt. Như dì Phyllis ngủ không nhắm mắt. Như Jackson Till ngủ dưới gầm giường. Chị chỉ muốn tiến tới. Như chị đã tiến tới. Một mình với con gái trong một căn nhà ma ám, chị đã thu xếp mọi thứ trời đánh. Tại sao bây giờ, có Paul D thay vì hồn ma, chị lại sụp đổ? Sợ hãi? Cần Baby? Phần tệ nhất đã qua, phải không? Chị đã vượt qua rồi, phải không? Khi 124 có hồn ma, chị đã có thể chịu đựng. làm, giải quyết bất cứ điều gì. Bây giờ chỉ một chút tin tức về chuyện đã xảy ra với Halle là chị chạy bay đi như một con thỏ đang tìm mẹ.

Những ngón tay của Thương êm như thiên đàng. Dưới những ngón tay ấy nỗi đau đớn lắng xuống và thở đều lại. Nỗi an bình Sethe đã đến đây tìm kiếm từ từ tràn vào người chị.

Chúng mình chắc trông như một cảnh tượng lạ, chị nghĩ, và nhắm mắt lại để nhìn thấy cảnh tượng ấy: ba người phụ nữ ở giữa Chỗ Quang dưới chân hòn đá nơi Baby Suggs thánh thiện đã yêu thích. Một người ngồi, vươn cổ cho hai bàn tay nhân ái của một trong hai người còn lại đang quỳ trước mặt người ấy.

Denver ngắm nhìn khuôn mặt của hai người. Thương ngắm nhìn công việc mà hai ngón tay cái của cô đang làm và hẳn phải thích điều cô nhìn thấy vì cô nghiêng người xuống và hôn làn da mềm mại dưới cằm Sethe.

Họ như thế trong một lúc vì cả Denver lẫn Sethe đều không biết làm sao: làm cách nào ngừng lại và không thích hình ảnh hay cảm giác của đôi môi đang tiếp tục hôn. Rồi Sethe, nắm lấy tóc Thương và chớp mắt lia lịm kéo cô ra. Sau đó chị tin rằng chính vì hơi thở của cô gái rất giống mùi sữa tươi, nên chị cau mày và nghiêm khắc nói với cô: "Con lớn quá rồi không nên như thế." Chị nhìn Denver và thấy nỗi hoảng hốt sắp biến thành điều gì hơn nữa, chị nhanh nhẹn đứng dậy, phá vỡ cảnh ba người của họ.

"Đứng lên nào! Đứng lên!" Sethe vẫy tay gọi hai cô đứng dậy. Họ rời Chỗ Quang cũng như lúc đến: Sethe dẫn đầu, hai cô gái ở xa phía sau. Tất cả vẫn im lặng như trước, nhưng với một điểm khác biệt Sethe cảm thấy bận tâm, không phải vì nụ hôn, nhưng vì, ngay trước lúc ấy trong lúc chị sung sướng để cho Thương xoa tan đi cơn đau, những ngón tay chị đang yêu thích và những ngón tay đã xoa dịu chị trước khi chúng bóp cổ chị nhắc cho chị nhớ đến một điều bây giờ chị đã quên. Nhưng có một điều chắc chắn. Baby Suggs không bóp cổ chị như chị đã nghĩ lúc đầu. Denver nói đúng, và lúc chị bước đi trong ánh sáng chập chờn rọi qua tàng cây, tỉnh táo hơn - xa khỏi phép màu của Chỗ Quang - Sethe nhớ lại cảm nhận về những ngón tay chị biết rõ hơn những ngón tay của chính mình. Chúng đã tắm rửa chị từng phần, quấn bụng cho chị, chải tóc chị, thoa dầu vào núm vú của chị, may áo cho chị, rửa chân chị, thoa mỡ trên lưng chị và sẽ bỏ dở gần như bất cứ chuyện gì để xoa nắn gáy cho chị khi - nhất là trong những ngày đầu tiên - tinh thần chị xuống thấp vì sức nặng của những điều chị nhớ lại và những điều chị không còn nhớ: thầy giáo viết bằng mực chị làm trong lúc mấy đứa cháu trai hắn vần vò người chị, khuôn mặt của người đàn bà đội chiếc nón nỉ khi bà đứng dậy để vươn vai trên đồng. Nếu chị nằm giữa những bàn tay của thiên hạ, chị sẽ nhận ra bàn tay của Baby Suggs cũng như chị đã biết hai bàn tay tốt lành của cô gái da trắng đang đi tìm vải nhung.

Nhưng mười tám năm rồi chị đã sống trong một căn nhà đầy những cảm nhận từ thế giới bên kia. Và hai ngón tay cái ăn vào cổ chị cũng giống như thế. Có lẽ hồn ma đã đến đấy. Sau khi Paul D đánh nó ra khỏi 124, có thể nó đã tụ lại ở Chỗ Quang. Cũng hợp lý, chị nghĩ.

Lý do chị mang Denver và Thương đi cùng không còn làm chị khó hiểu - lúc ấy dường như nó là một sự thôi thúc, cùng với một ước muốn mơ hồ được bảo vệ. Và hai cô gái đã cứu chị, Thương bối rối đến nỗi cô xử sự như một đứa bé hai tuổi. Như mùi cháy thoang thoảng sẽ biến đi khi lửa bị dập tắt hay cửa sổ mở ra đón gió, nỗi nghi nhờ rằng cảm nhận về cô gái của chị giống y như cảm nhận về hồn ma đứa bé dần tan đi. Dù sao đấy cũng chỉ là một khuấy động rất nhỏ - không đủ sức để làm xao nhãng đi tham vọng đang dâng lên trong người chị: chị muốn có Paul D. Dù anh đã kể và biết bất cứ điều vì, chị vẫn muốn có anh trong cuộc đời mình. Hơn cả để tưởng niệm Halle. đây là điều chị đến Chỗ Quang để biết, và bây giờ chị đã biết ra. Lòng tin và ký ức, phải, như chị đã tin vào chúng khi anh ôm choàng chị trong tay trước bếp lò. Sức nặng và góc cạnh của anh; râu tóc chân thực của anh, tấm lưng khòm, hai bàn tay hiểu biết. Đôi mắt chờ đợi và quyền năng lạ thường trong con người anh. Tâm trí của anh hiểu biết tâm trí của chị. Câu chuyện của chị, chị chịu đựng nổi vì đấy cũng là câu chuyện của anh - để kể lại, để gạn lọc và kể lại một lần nữa. Những điều họ không biết về nhau - những điều cả hai không diễn tả được bằng lời - ôi, dần dà họ sẽ diễn tả được: bọn chúng đã dẫn anh đi liếm sắt ở đâu, cái chết hoàn hảo của cô bé hình-như-đã-biết-bò.

Chị muốn trở về - thật nhanh. Giao việc cho hai cô gái rỗi rãi này để đầu óc của hai cô khỏi lang thang. Vội vã băng qua hành lang xanh, bây giờ lạnh hơn vì mặt trời đã xuống, chị chợt nghĩ hai cô giống nhau như hai chị em. Sự vâng lời và đáng tin tuyệt đối của chúng lộ ra rõ rệt đến kinh ngạc. Sethe hiểu Denver. Sự cô độc đã biến nó thành kín đáo - tự chủ. Nhiều năm ma ám đã làm nó chậm chạp trong những khía cạnh bất ngờ và làm nó bén nhạy trong những khía cạnh bất ngờ. Kết quả là một đứa con gái nhút nhát nhưng cứng đầu mà Sethe sẵn sàng chết để bảo vệ. Cô kia, Thương, chị biết ít hơn, đúng ra là không biết gì hết - ngoại trừ chuyện cô sẵn sàng làm bất cứ điều gì cho chị, và rằng Denver và cô thích bầu bạn với nhau. Bây giờ chị nghĩ chị đã biết tại sao. Chúng biểu lộ hay giữ lại cảm xúc của mình một cách hòa hợp. Cảm xúc mà người này cho đi, người kia thích nhận. Chúng nán lại trong đám cây mọc vòng quanh Chỗ Quang rồi chạy vội đến với những tiếng thét và những nụ hôn khi Sethe bị nghẹt thở - dù sao đi nữa, đấy là cách chị tự giải thích cho mình vì chị không nhận thấy có sự tranh đua giữa hai đứa cũng như sự kìm chế từ một đứa nào. Chị đang nghĩ đến bữa tối chị muốn nấu cho Paul D - một món khó nấu, món chị sẽ làm thật đúng điệu - để bắt đầu cuộc sống mới hơn, bền vững hơn với một người đàn ông dịu dàng. Những củ khoai tây bé xíu sém cạnh rắc nhiều tiêu, đậu giòn nấu với da lợn, bí vàng trộn dấm và đường. Có thể hạt ngô chiên bơ và hành xanh. Thậm chí bánh mì.

Đầu óc chịt đã lục lạo trong bếp trước khi chị vào đến nơi, ngập đầy những món chị nấu, đến nỗi thoạt tiên chị không nhìn thấy một cái chậu tắm bằng gỗ dưới gầm cầu thang trắng và Paul D ngồi ở trong ấy. Chị mỉm cười với anh và anh mỉm cười lại.

"Mùa hè chắc hẳn đã qua rồi," chị nói.

"Em vào đây đi."

"Không được. Hai con nhỏ ở ngay sau lưng em."

"Anh không nghe thấy ai hết."

"Em phải nấu ăn, Paul D".

"Anh cũng vậy." Anh đứng dậy và giữ chị lại trong khi anh ôm chị trong tay. Áo chị thấm đẫm nước từ người anh. Cằm anh gần tai chị. Cằm chị chạm vào vai anh.

"Em sẽ nấu món gì?"

"Em nghĩ là món đậu giòn."

"Ồ phải đó."

"Em chiên một ít ngô nhé?"

Không còn nghi ngờ gì nữa, chị có thể làm được. Y như ngày chị đến 124 - chị chắc chắn có đủ sữa cho tất cả.

Thương bước qua cửa chính và đáng lẽ họ phải nghe thấy tiếng chân cô, nhưng họ không nghe thấy.

Thở và thầm thì, thở và thầm thì. Thương nghe thấy tiếng họ ngay khi cánh cửa đóng sập lại sau lưng cô. Cô giật mình vì tiếng cửa đóng và quay đầu về phía tiếng thì thầm sau cầu thang trắng. Cô bước đến một bước và cảm thấy muốn khóc.

Cô đã đến rất gần, rồi gần hơn. Như thế dễ chịu hơn nỗi giận dữ vẫn chiếm lấy cô khi Sethe làm hay nghĩ một điều gì không liên quan đến cô. Cô có thể chịu được những giờ - chín hay mười giờ mỗi ngày trừ một ngày nghỉ - khi Sethe vắng nhà. Chịu được những đêm khi chị ở gần nhưng cô không thấy được chị, khi chị nằm cạnh hắn sau những bức tường và cánh cửa.

Nhưng bây giờ, ngay cả thời gian trong ngày mà Thương mong đợi và tự bắt mình phải tạm bằng lòng với nó cũng bị giảm thiểu, bị chia sẻ vì Sethe sẵn lòng quan tâm đến những thứ khác. Phần nhiều là hắn. Hắn, người đã nói với chị điều gì đấy khiến chị chạy vào rừng và nói chuyện một mình trên một tảng đá. Hắn, người đã giấu chị ban đêm sau những cánh cửa. Và hắn, người bây giờ ôm lấy chị thì thầm phía sau cầu thang sau khi Thương đã cứu lấy cái cổ của chị và bây giờ sẵn sàng đặt bàn tay mình vào tay chị. Thương quay người bỏ đi. Denver chưa về, hay nó đang đợi đâu đó bên ngoài. Thương đi tìm Denver, dừng lại để nhìn một con chim hồng y chuyền từ cành lớn sang cành nhỏ. Cô lần theo điểm đỏ như máu di chuyển giữa những chiếc lá cho đến khi cô mất dấu, nhưng cô tiếp tục bước, giật lùi, vẫn còn thèm khát thêm một cái nhìn nữa.

Cuối cùng cô quay người và chạy qua khu rừng đến dòng suối. Đứng gần bờ, cô ngắm bóng mình phản chiếu dưới nước. Khi khuôn mặt của Denver đến kề bên khuôn mặt cô, họ nhìn nhau chăm chăm, trong làn nước.

"Chị đã làm điều đó, em nhìn thấy chị," Denver nói.

"Cái gì?"

"Em thấy mặt chị. Chị làm mẹ nghẹt thở."

"Chị không làm thế."

"Chị nói với em chị thương mẹ."

"Chị chữa lành cho bà, phải không hả? Không phải chị đã chữa lành cổ của bà sao?

"Là sau đó. Sau khi chị đã bóp cổ mẹ."

"Chị hôn vào cổ bà. Chị không có bóp cổ bà. Vòng sắt bóp cổ bà.

"Em nhìn thấy chị". Denver chụp lấy cánh tay Thương.

"Coi chừng đấy," Thương nói và giật tay ra, hết sức chạy vượt lên dọc theo dòng suối reo ở phía bên kia khu rừng. Còn lại một mình, Denver tự hỏi phải chăng nó đã lầm. Nó và Thương đang đứng thì thầm trong lùm cây, trong khi Sethe ngồi trên tảng đá. Denver biết Baby Suggs thường thuyết giảng ở Chỗ Quang. nhưng khi ấy nó còn bé tí. Nó không nhớ Chỗ Quang như thế nào, vì nó chưa bao giờ đến đấy. 124 và cánh đồng đằng sau căn nhà là tất cả thế giới nó biết hoặc muốn biết.

Hồi xưa, đã có lúc nó biết nhiều hơn thế và muốn biết nhiều hơn thế. Đã bước trên con đường mòn dẫn đến một căn nhà khác. Đã đứng ngoài cửa sổ lắng nghe. Nó làm như thế một mình bốn lần - lén rời 124 buổi chiều khi mẹ và bà nó không để ý ngay trước bữa ăn tối, sau khi làm việc nhà; khoảng giờ trống trước khi những việc buổi tối bắt đầu. Denver đã đi tìm căn nhà mà những đứa trẻ khác ghé đến, còn nó thì không. Khi nó tìm ra căn nhà, nó quá nhút nhát không dám đến cửa trước cho nên nó nhìn qua cửa sổ. Lady Jones ngồi trong một cái ghế có lưng dựa thẳng, nhiều trẻ con ngồi xếp bằng trên sàn nhà trước mặt bà. Lady Jones cầm một cuốn sách. Bọn trẻ con cầm bảng đen. Lady Jones nói nhỏ quá Denver không nghe rõ. Bọn trẻ lặp lại theo bà. Denver đến nhìn bốn lần. Lần thứ năm Lady Jones bắt gặp nó và nói, "Vào cửa chính đi, Denver. Đây không phải là một màn trình diễn phụ." Vì thế gần một năm ròng nó được bầu bạn với trẻ con cùng lứa và học đánh vần và đếm với chúng. Lúc ấy nó bảy tuổi, và đổi với nó khoảng thời gian hai giờ đồng hồ buổi chiều là vật quý giá. Nhất là vì nó đã tự làm chuyện ấy một mình, hài lòng và ngạc nhiên khi mẹ cùng hai anh nó hài lòng và ngạc nhiên.

Với giá năm xu một tháng, Lady đã làm điều dân da trắng cho là không cần thiết nếu không nói là bất hợp pháp: để những trẻ con da đen có thì giờ và thích học ngồi chật phòng khách của bà. Đồng năm xu, cột trong khăn tay, buộc vào thắt lưng của Denver để nó mang đến cho Lady Jones, khiến nó vui thích. Cố gắng cầm mẩu phấn cho thành thạo và tránh làm cho nó rít lên, chữ w lớn, chữ i nhỏ, vẻ đẹp của những mẫu tự trong tên của nó, những câu buồn não nuột trong cuốn Kinh Thánh Lady Jones dùng làm sách dạy. Denver tập mỗi sáng, nổi bật mỗi chiều. Nó vui sướng đến nỗi thậm chí nó không để ý rằng bạn cùng lớp của nó tránh né nó - rằng chúng kiếm cớ và thay đổi nhịp bước để tránh đi chung với nó. Nelson Lord - thằng bé cũng thông minh như nó - là người đã chấm dứt mọi chuyện, người đã hỏi nó câu hỏi về mẹ nó, câu hỏi khiến phấn, chữ i nhỏ và tất cả mọi thứ khác trong những buổi chiều ấy mãi mãi xa ngoài tầm tay. Đáng lẽ Denver phải cười khi thằng Nelson nói điều ấy hay xô thằng bé ngã xuống, nhưng khuôn mặt nó hay giọng nói của nó không có sự ác độc nào. Chỉ có sự tò mò.

Nhưng khi thằng Nelson hỏi, điều vẫn nằm yên trong lòng Denver trỗi dậy.

Nó không hề quay trở lại. Khi nó không đi đã hai ngày liền, Sethe hỏi nó tại sao. Denver không trả lời. Nó sợ quá không dám hỏi hai anh hay ai khác câu hỏi của Nelson Lord vì những cảm giác kỳ lạ và ghê sợ về mẹ đang tụ lại quanh điều đã bật dậy trong lòng nó. Sau này, sau khi Baby Suggs mất, nó không thắc mắc tại sao Howard và Buglar bỏ trốn. Nó không đồng ý với Sethe rằng hai anh nó bỏ đi vì hồn ma. Nếu Sethe đúng, tại sao lâu như thế chúng mới bỏ đi? Chúng đã sống với hồn ma cũng lâu như nó đã sống với hồn ma. Nhưng nếu Nelson Lord nói đúng - thì không lạ gì tại sao chúng sưng xỉa, thích xa nhà càng lâu càng tốt.

Trong lúc ấy, những giấc mơ ghê gớm và không chịu nổi về Sethe được giải tỏa khi Denver bắt đầu chú tâm vào hồn ma của đứa bé. Trước khi Nelson Lord hỏi, nó hầu như không chú ý đến những trò quấy phá của hồn ma. Sự kiên nhẫn của mẹ và bà nội trong lúc hồn ma hiện diện khiến nó hững hờ với hồn ma. Rồi hồn ma bắt đầu làm nó khó chịu, làm nó thấy mệt vì những trò tai quái. Lúc ấy nó đang đi theo mấy đứa trẻ tới ngôi trường tại gia của Lady Jones. Bây giờ đối với nó hồn ma là tất cả những giận dữ, yêu thương và sợ hãi mà nó không giải đáp được Thậm chí lúc nó thu hết can đảm để hỏi câu hỏi của Nelson Lord, nó không thể nghe thấy câu trả lời của Sethe, hay những lời của Baby Suggss, hay bất cứ điều gì sau đó. Trong hai năm, nó bước đi trong sự im lặng đông đặc không thể xuyên thấu. Nhưng sự im lặng ấy đã cho đôi mắt của nó một khả năng chính nó cũng thấy khó mà tin được. Chẳng hạn như nhìn thấy hai lỗ mũi đen của một con chim sẻ đậu trên cành cao hơn nó hai mươi thước. Trong hai năm nó không nghe thấy bất cứ điều gì. Và rồi nó nghe tiếng ầm ầm đang bò lên thang gác. Baby Suggs nghĩ đấy là con Here Boy đang chạy vào những chỗ nó chưa hề vào. Sethe nghĩ đấy là quả bóng cao su Ấn Độ mà hai thằng bé chơi đang nẩy xuống thang.

"Con chó mắc dịch đó mất trí rồi hả?" Baby Suggs hét lên.

"Nó ở ngoài hàng hiên" Sethe nói. "Mẹ nhìn đi."

"Vậy thì, mẹ nghe thấy cái gì đó?"

Sethe đập mạnh cánh cửa bếp lò "Buglar! Buglar! Mẹ đã bảo tụi con không được chơi bóng trong nhà." Chị nhìn lên những bậc thang trắng và thấy Denver trên đầu cầu thang.

"Chị đang cố leo lên gác."

"Cái gì?" Sethe vo tròn miếng vải chị dùng để mở cửa bếp lò trong tay.

"Đứa bé." Denver nói. "Mẹ không nghe chị bò sao?"

Khó quyết định được chuyện nào đáng được để tâm đến trước: rằng Denver đã nghe thấy được hay cô bé hình-như-đã- biết-bò vẫn còn cố gắng bò và đang cố gắng nhiều hơn.

Thính giác của Denver, bị tắt đi vì câu trả lời nó không đủ sức nghe bật, lên lại với âm thanh của cô chị đã chết đang cố gắng leo lên thanh lầu, báo hiệu rằng số phận của những người sống trong 124 lại chuyển hướng một lần nữa. Từ đấy trở đi, hồn ma đầy hằn học. Thay vì những tiếng thở dài và những rủi ro, là sự lăng mạ cố ý và rõ rệt. Buglar và Howard trở thành quạu cọ với những người phụ nữ trong nhà, và ngoài những lúc làm những việc lặt vặt trong thị trấn như lấy nước hay cho ngựa ăn, chúng mang vẻ mặt sưng xỉa và trách móc. Cho đến khi sự hằn học rõ ràng đến nỗi nó đuổi cả hai đứa bỏ đi. Baby Suggs mệt mỏi, nằm xuống giường và ở đấy cho đến khi trái tim bao la của bà bỏ cuộc. Bà hầu như không nói gì, chỉ thỉnh thoảng đòi màu sắc - cho đến buổi chiều cuối cùng của đời bà khi bà ra khỏi giường, chậm chạp cà nhắc đến cửa phòng khách và tuyên bố với Sethe và Denver bài học bà đã học được sau sáu mươi năm nô lệ và mười năm tự do; rằng trên thế gian không có xui xẻo nào ngoại trừ dân da trắng; họ không biết khi nào nên, ngừng bà nói, và trở lại giường, kéo tấm chăn ghép lên và để mặc họ nghiền ngẫm mãi ý nghĩ đó.

Không lâu sau đó Sethe và Denver tìm cách gọi và nói lý lẽ với hồn ma đứa bé, nhưng không thành công. Phải là một người đàn ông như Paul D, mới đuổi được nó đi, đánh đuổi nó đi và chiếm chỗ của nó cho riêng mình. Hội chợ hay không hội chợ. Denver vẫn thích đứa bé độc địa hơn Paul D. Những ngày đầu tiên sau khi Paul D dọn vào nhà, Denver nấn ná càng lâu càng tốt trong cái tủ màu lục ngọc của nó. Cô đơn như một ngọn núi và to lớn cũng gần như thế, nghĩ rằng ngoại trừ nó ra ai cũng có một người nào đấy của mình, nghĩ rằng ngay cả một hồn ma để làm bạn nó cũng không có. Vì thế khi nó thấy chiếc áo đen và đôi giày không buộc dây bên dưới, nó run lên với những cảm tạ thầm kín. Thương có quyền năng gì, và cô dùng quyền năng ấy ra sao, cô vẫn là của nó. Denver hoảng hốt vì nó nghĩ rằng Thương đã toan tính hại Sethe, nhưng cảm thất bất lực không ngăn cản Thương được, vì nó rất cần được yêu thương một người khác. Cảnh tượng nó nhìn thấy ở Chỗ Quang khiến nó xấu hổ, vì nó sẽ không ngần ngại khi phải chọn lựa giữa Sethe và Thương.

Bước đến dòng suối, quá căn nhà cây xanh của mình, nó cho phép mình tự hỏi rằng nếu Thương thật sự quyết định bóp cổ mẹ nó thì sao. Nó có để cho chuyện ấy xảy ra hay không? Tội giết người. Nelson Lord đã nói "Không phải mẹ mày bị nhốt vì tội giết người sao? Không phải mày đã ở chung với bà ấy lúc bà ấy ở tù sao?"

Câu hỏi thứ nhì là câu khiến nó không thể hỏi Sethe câu thứ nhất. Điều trỗi dậy trong lòng nó, điều ấy đã từng cuộn mình trong một chỗ y như thế: bóng tối, một tảng đá, và vài thứ gì nữa có thể tự chuyển động. Nó thà bị điếc chứ không muốn nghe câu trả lời, và như những đóa mười giờ nho nhỏ mở ra tìm ánh nắng rồi khép kín lại khi nắng tàn. Denver theo dõi đứa bé và không màng đến mọi thứ khác. Cho đến khi Paul D đến.

Nhưng những tổn hại anh gây ra đã được giải tỏa với sự hồi sinh nhiệm màu của Thương. Ngay phía trước, bên bờ nước, Denver có thể thấy bóng dáng cô, chân trần, đứng trong dòng nước đang nhấc chiếc váy đen của cô lên quá bắp chân, cái đầu xinh đẹp cúi xuống chăm chú và say mê.

Mắt chơm chớp những giọt lệ đang trào ra, Denver đến gần cô - háo hức tìm một lời, một dấu hiệu tha thứ.

Denver cởi giày và bước vào dòng nước với cô. Phải mất một lúc nó mới thôi nhìn đầu Thương để xem cô đang nhìn cái gì.

Một con rùa đang từ từ bò dọc theo bờ nước, quay mình và leo lên chỗ đất khô. Không xa đằng sau là một con rùa khác theo cùng một hướng. Bốn cái đĩa ở dưới một cái tô bất động lơ lửng phía trên. Trong đám cỏ đằng sau con rùa cái, con rùa kia đi nhanh lên, đi nhanh lên để leo lên mình nó. Sức mạnh vững chãi của con đực - đang đặt chân xuống đất gần bên vai con cái. Hai cần cổ ôm lấy nhau - cổ của con cái vươn lên về phía cổ của con đực đang cúi xuống, những cái đập nhè nhẹ của hai cái đầu chạm vào nhau. Không có gì là cao quá đối với cần cổ khao khát của con cái, vươn lên như một ngón tay đến cổ của con đực, đánh liều mọi thứ thò ra bên ngoài cái tô chỉ để chạm vào mặt của con đực. Vẻ nghiêm trang của hai tấm khiên đang va vào nhau của chúng, đối nghịch và giễu cợt, hai cái đầu đang lênh đênh chạm vào nhau.

Thương buông những nếp váy của cô xuống. Chiếc váy xòe ra xung quanh cô. Gấu váy thẫm màu lại trong làn nước.