ôm sau, ông Chánh tổng Thượng Mễ mò lên phủ thực sớm. Ông vật nài với cậu người nhà nhờ xin cho ông được hầu riêng quan trước giờ ngài ra công đường.

Nhưng ông phủ không tiếp, nhắn ra bảo.

- Có việc gì, thầy đợi đến trong hầu.

Cậu người nhà lại trợn mắt, lắc đầu mách thêm:

- Quan giận các thầy lắm đấy. Ngài bảo biên bản này phải làm rõ chặt chẽ cho mà xem.

Ông chánh từ nãy như cái xác chết, vội hỏi dồn:

- Nhưng ngài đã làm biên bản chưa?

- Chưa. Đêm qua về, quan bận rửa ảnh. Chắc chốc nữa mới thảo để trưa nay phát trạm. Thầy có lạy lục khéo léo thế nào, kẻo việc này to đấy.

Chẳng cần những lời dậm dọa kỹ càng hơn, ông chánh Thượng Mẽ mới tưởng tượng được nỗi quan trọng của vụ bắt bạc này. Làm việc ngót hai mươi năm nay, ông đã trải mười ông quan, già có, trẻ có, nho học có, tây học có, xuất thân khoa mục có, xuất thân cai xe có, bởi vậy ông biết rõ hơn ai hết thế nào là một ông quan.

Đứng nhăn nhó thở dài ở sân, ông thấy lục tục một vài con bạc đêm trước ở cổng phủ đi vào. Họ không cười không nói như mọi bận. Ruột gan họ khác gì ruột gan ông, lo cuống lo cuồng, như đứt từng khúc. Họ đến gần ông, nhưng chẳng hỏi câu nào, song ông cũng lắc đầu, thất vọng:

- Quan bảo đợi đến trống hầu mới được vào.

Ông Phủ trợn mắt, lè lưỡi:

- Úi chà! Các thầy xui tôi vuốt râu hùm! Quan trên sai tôi đi bắt, thì tôi bịt thế nào được?

Ông Chánh Thượng Mẽ gãi tai, nằn nì:

- Lạy quan lớn, quan lớn ngơ đi phần nào thì chúng con được nhờ phần ấy, mà quan lớn thẳng tay trị thì chúng con tù tội.

Ông phủ lắc đầu, ôn tồn trả lời:

- Không, trước sau, tôi vẫn ngơ, mấy lần tổng lý giải những đám bạc lên đây, tôi đều tha hết. Chẳng may lần này quan Sứ muốn trị các thầy, nên tôi phải thừa lệnh ngài mà thôi.

- Lạy quan lớn, quan lớn sinh phúc bẩm rằng đấy là đám tổ tôm nhỏ dưới nhà đánh chơi với nhau.

Ông Phủ mỉm cười:

- Nhưng còn cái ảnh đấy, các thầy bảo thế nào? Tôi là quan cai trị hạt này, há dại không biết bênh các thầy để lấy ơn hay sao. Nhưng chính nhà thầy thường gá bạc, tôi biết lắm, và sự đó đến cả tai quan Sứ nữa. Từ ngày tôi về đây, thầy chưa đánh canh nào to, chứ trước kia, thầy vẫn thuê ba chiếc ô-tô trên tỉnh, đi các nơi đón khách về tho thầy.

Ông Chánh tái mét, không đáp được. Ông Phủ nói tiếp:

- Mà thầy Bá Động Đình, thầy Lý Trường Tín cũng là tay mở bát già lắm đấy.

- Lạy quan lớn, chúng con trộm mạng quan lớn lần đầu, xin quan lớn tha cho.

Ông Phủ lắc đầu:

- Thầy nói việc quan như nói chuyện với vợ. Các thầy làm việc đã lâu cả, lại chẳng biết tính cụ Sứ hay sao. Ngài chúa ghét cờ bạc, rất nghiêm khắc với thuộc hạ, với các thầy, tôi không hiểu ngài làm những gì, chứ như thầy thừa, thầy lục, thì tôi chắc rằng trước khi phải ra toà án, sao cũng bị đổi tên Sơn La, Lai Châu. Ngài không dung túng những việc phạm pháp.

Trước kia tôi đã làm việc dưới quyền ngài, nên tôi rõ lắm. Ngày ấy, kỳ hội thương nào tôi cũng được ngài khen là rượu bán chạy nhất mười hai phủ huyện: đến vụ thuế, hạt nào thiếu thì thiếu, chứ hạt tôi không bao giờ chịu lại một xu. Ngài yêu tôi đến nỗi rồi kỳ tăng thưởng ấy, ngài tự đặc cách cho tôi thăng, lại thân hành lên tận phủ Thống sứ cố xin cho nữa. Ấy thế mà chỉ có mỗi một lần, ngài quá nghe quan Chánh án đến nỗi hiểu lầm tôi, mà ngài nhất định đổi tôi lên thượng du. Tôi nói vậy để các thầy biết rằng ngài rất công bình. Mãi đến tháng vừa rồi, ngài mới rõ sự oan uổng của tôi, và xin bằng được cho tôi về đây.

Làm quảng cáo quyền thế của mình xong, ông Phủ yên lặng nhìn mọi người rầu rầu nét mặt. Ông Chánh Thượng Mễ gãi tai kêu:

- Lạy quan lớn, nếu quan lớn không thương thì chúng con cũng đến liều.

Ông Phủ làm ra dáng ái ngại. Ông cố nhăn nhó và thở dài, rồi bóp trán để nghĩ ngợi.

Bỗng ông ngẩng đầu lên, và như chợt nảy ra được một ý hay, ông tươi tỉnh nói.

- Có một kế này may ra thì được. Là ngay bây giờ tôi dẫn các thầy lên tòa, vào hầu cụ Sứ. Việc đánh xóc đĩa đêm qua cố nhiên không giấu nổi ngài, nên tôi cứ trình, nhưng trình xong, tôi xin hộ các thầy, nói rằng là lần đầu xin ngài tha tội cho.

- Lạy quan lớn, chúng con sợ cụ Sứ nóng nảy, lại bỏ ngay chúng con vào nhà pha.

- Cái đó không biết thế nào mà đoán trước được. Song đằng nào tránh được tù tội, ngộ may cụ nể lời tôi mà rộng thứ cho lần đầu, biết đâu. Các thầy cứ bạo dạn mà đi. Đến nước cùng, ta cứ thử nếu xem sao, chẳng hơn bó tay chờ chết à?

Nói đoạn, ông Phủ gọi tài xế bảo đánh xe lên tỉnh. Bọn con bạc đùn nhau mãi, sau hết ông Chánh Thượng Mễ và ba người nữa được quan cho lên cả xe ô tô để cùng đi.

Họ ngồi khoanh tay, yên như phỗng, thỉnh thoảng thốt ra những tiếng thở dài não nùng.

Họ không biết đi chuyến này đến bao giờ mới được về.

Mỗi tiếng đạp bàn là một lần bốn tấm thân khẳng khiu giật mình đánh thót, run lên bần bật.

Quan chủ tỉnh thịnh nộ, gắt một thôi dài bằng tiếng Pháp, đoạn ông Phủ thông ngôn ra tiếng ta:

- Các thầy là những người chức việc, đáng lẽ phải làm gương tốt cho dân, phải ngăn trừ nạn bài bạc, ấy thế mà chính các thầy làm điều trái phép trước. Cụ lớn sẽ tự ra tòa bỏ tù các thầy.

Bọn dân càng run, họ không dám nói, mà cũng không thể nói được một điều gì. Họ chỉ còn nằn nì nhìn quan phụ mẫu họ như để nhắc cho ông nhớ lời hứa buổi sáng.

Ông Sứ lại nói một vài câu nữa, thì ông Phủ bảo:

- Nếu cụ lớn có thẳng tay trừng trị các thầy, không phải vì ngài quá nghiêm khắc, nhưng là ngài công bình, muốn đem việc này làm gương cho mọi người.

- Lạy quan lớn, quan lớn xin hộ chúng con.

Ông Phủ thưa với ông Sứ. Hai người đối đáp với nhau những gì nhiều lắm. Một lát, ông quay lại, nghiêm trang nói:

- Cụ lớn nể lời tôi mà tha thứ cho các thầy lần đầu, nhưng các thầy phải thề rằng từ nay không được tái phạm, vì nếu bắt được, cụ lớn sẽ phạt nặng gấp đôi.

Từng ấy tiếng dạ, và từng ấy nét mặt tươi tỉnh hẳn lại. Hình như đến lúc ấy, các mạch máu trong mình mọi người mới lại chạy đều. Họ chắp tay, trình:

- Dạ, lạy cụ lớn sinh phúc cho chúng con, không bao giờ chúng con dám mạn phép cụ lần nữa.

Ông Phủ bảo:

- Cụ lớn dặn các thầy phải nhắn tất cả những người đêm qua đã dự vào bàn xóc đĩa, lên phủ hầu. Bảo chúng nó không sợ gì, vì tôi đã xin hộ cho cả rồi.

- Dạ.

Đoạn ông Phủ xun xoe cười, chắp tay rất lễ phép nói gì với quan đầu tỉnh. Ông này ngẩn mặt ra nghe, bỗng xua tay như để từ chối một việc gì vậy. Ông Phủ vội vàng bảo bọn Chánh tổng:

- Cụ lớn cải tử hoàn sinh cho các thầy, sao các thầy không lạy tạ cụ lớn đi. Có thế cũng phải nhắc.

Bốn người vội vàng tiến lên đứng ngang nhau, chắp tay lại, giơ lên quá đầu và uốn lưng xuống đất.

Ông Phủ hớn hở nhìn bọn thuộc hạ biết nghe lời mình nhất định tạ quý quan theo quốc tục. Họ lễ xong, ông chắp tay chào quan thầy rồi lên xe về phủ.

Sự dối trên lừa dưới của ông Phủ làm ông rất mãn nguyện. Trong khi đi đường tai ông không lúc nào ngớt nghe ca tụng và luôn luôn, ông đắc chí vì ông Sứ đã vô tình làm bữa cỗ cho ông xơi.

Mà bữa cỗ ấy ông xơi ngon lắm. Thật ông không lại như quan đầu tỉnh, bị tọng bằng những lễ chạy. Dân quê An Nam vốn là một thứ dân biết ơn. Bởi vậy, những người có mặt ở bàn xóc đĩa đêm ấy, từ ông Bá hộ ngót nghìn mẫu ruộng, đến thằng khố dân ngồi phục vụ chầu rìa, phải dần dần lên phủ đường, để quan phụ mẫu ngọt ngào kể công tha tội. Cho nên họ quá cảm động tấm lòng nhân từ của vị phúc tinh mà phải nghĩ đến sự tạ, tùy theo gia sản của họ. Nghĩa là chẳng mất công gì, ông Phủ thu được mối lợi to vừa bằng lương cả năm của một ông Tổng đốc hạng nhất.

1938