...Chúng tôi không hiểu người dân thủ đô quan niệm thế nào về các hoạt động của Việt cộng? Những vụ giật mìn khủng bố phá hoại, tiếng súng ở đầu xa lộ, phía bót quận Tám, tất cả những điều đó đã cho người dân thủ đô có những ý niệm đủ về chiến tranh hay chưa? Hai tiếng nổ làm xập nhà ở đường Nguyễn Cư Trinh, người chết ở toà đại sứ Mỹ cũng chỉ đủ gây một thắc mắc nhỏ: Việt cộng làm thế nào để đặt được chất nổ? Tai ương chiến tranh đặt ngang với một phim trinh thám loại OSS. Người dân ở Sài Gòn có bao giờ biết hoạt động phá hoại là kết quả của một công trình nội ngoai tiếp tay phối hợp với nhau thật tỉ mỉ và chính xác. Người dân ở thủ đô có bao giờ biết mỗi lần biểu tình và xuống đường lựu đạn chất nổ được đưa vào thủ đô nhiều hơn, Việt cộng xích gần về phía Nhà Bè, xa lộ, phi trường TSN thêm một chút nữa!?...một vụ tự thiêu, họp báo là du kích đặc công có dịp có mặt tại Sài Gòn với chất nổ đã được gắn ngòi. Chung quanh thủ đô có trung đoàn 165A gồm những đơn vị đặc công quyết tử, chuyên cận chiến trong thành phố.Tiểu đoàn 6 của trung đoàn này xuất phát từ mật khu Lý Văn Mạnh hoạt động từ Bà Hom Bà Quẹo ( một phần lớn của tiểu đoàn này đã bị tiểu đoàn 2 Dù đánh tan đầu năm 1967 tại ấp Vĩnh Hạnh )Tiểu đoàn này đưa một đại đội vào sát vùng của chúng tôi để điều nghiên,thám sát, phối hợp với 3 trung đội du kích ở các xã Bình Trị Đông, Phú Lâm, Phú Thọ Hoà. Du kích ở đâu? Chính là dân chúng ở những vùng này đã trốn ra bưng học tập trở về sống như những người thường, lớp du kích này cung cấp tin tức và khả năng của các đơn vị giữ cửa thủ đô, dẫn đường cho các lực lượng lớn tấn công vào Sài Gòn, cầm chân cho các đơn vị này rút đi.n Những vụ pháo kích vào phi trường TSN là kết quả phối hợp của du kích và chính quy vùng này. Để đối phó, ta có những đơn vị chủ lực và địa phương quân, những đơn vị tổng trừ bị trấn đóng, lục soát tảo thanh chung quanh ven đô. Nhưng hoạt động chính để bảo vệ thủ đô nằm trên vai của nhữmng người lính không đồng phục, không qui chế, không quân số...Những người lính từ lũy tre, sinh và sống trên đồng ruộng, những người lính Nghĩa quân, kẻ nhận diện được mỗi du kích, biết tên Thảo chỉ huy du kích vùng Vĩnh Lộc con ai? Lấy ai? Trốn ở đâu? Người đối đầu với Việt cộng chính là những người lính, ngày gối đầu trên đôi dép nhật ngủ dưới hàng cây bên đường làng, đêm họ tập họp lại thành tiểu đội, trung đội nếu cần, và đấy là nông thôn vùng lên! dành dựt lấy quyền sống, làm người tự do không cần tuyên ngôn, không hội thảo, xuống đường... Anh Ba đi nghĩa quân từ năm 1962, một khẩu súng, vài trái lựu đạn, thế là anh mang lên mình bản án tử hình của Việt cộng - Làm tay sai cho Mỹ giết hại đồng bào - với số lương 1.200 đồng mỗi tháng!

Tôi biết anh từ năm một964, lúc Sài Gòn hỗn loạn hơn bao giờ hết giữa 2 phe tôn giáo. Việt cộng ngưng hẳn hoạt động lớn, dồn lực định đánh về thủ đô, phi trường TSN bị pháo kích thường xuyên. Áp lực địch đè nặng trên vùng này, anh theo chúng tôi để chỉ dẫn từng địa thế, nhận diện những người tình nghi.

- Đằng sau cái nhà vuông có con đường, tụi nó hay gài mìn, thiếu uý coi chừng!

- Trong bản đồ tôi không thấy gì cả?

- Đường xe bò đi, bản đồ đâu có ghi! Nhà bà già sát bên quán nước trong ấp Vĩnh Hạnh có đứa con thoát ly!

- Nó đi lâu chưa?

- Đâu khoảng tháng tư năm ngoái, nó tên Long, có con chị thoát ly về rồi, về hôm tháng sáu.

Đại khái như thế anh cho tôi biết từng chi tiết quí giá mà không một cơ quan tình báo nào có thể cung cấp. Năm 64, 65, 66...đơn vị tôi thay đổi từng vùng chiến thuật, bị thương, bị chết, mất tích.Những người lính dưới quyền tôi thay đổi hết, nhiều lính mới về, những khuôn mặt quá trẻ so với vẻ già nua và tàn ác của chiến tranh. Đơn vị tôi gặp đại nạn, dưỡng thương, làm việc nhẹ, nay tiếp tục đo chân trên chiều dài quê hương. Bây giờ tôi ở đơn vị mới trở lại vùng này gặp lại anh Ba, anh nhận ra tôi trước.

- Thiếu uý...A! Trung uý có nhớ tôi không? Tôi tưởng trung uý chết ở trận Đồng Xoài rồi chứ?

- không chết, chỉ bị thương thội

- Mấy người lúc trước đi theo trung úy đâu? Cái anh tây lai người nho nhỏ ấy?

" Anh tây lai nhỏ " Tôi kêu một tiếng trong lòng, Thái, thằng nhỏ theo tôi trong suốt thời gian dài, ích kỷ, nông nối và trẻ con, thằng bé thường thủ thỉ với tôi những câu chuyện vu vơ sau những tối đã đóng quân xong...Bỏ quê hương miền Bắc vào Nam đi lính, thích đội nón đỏ mặc đồ saut, khi chết xác không được xác định.

- Mấy người theo tôi chết hết cả rồi, bây giờ tôi đang ở tiếu đòan mới. Còn anh bây giờ có gì khác không?

- Cám ơn trung úy, bây giờ tôi được lên trung đội trưởng.

Anh Ba bao giờ cũng vậy, sự cực khổ đến một lúc nào đấy không thể ảnh hưởng thêm được trên con người anh, mặt anh kjhông thể đen hơn, người không thể gầy hơn.

- Anh Heo bây giờ như thế nào? ( Heo là người nghĩa quân từng hạ hàng chục Việt cộng bằng súng cá nhân, gã lì lợm có thể uống đến một0 xị đế )

- Heo nó bị thương một lần, trung uý không biết đâu, khoảng tháng 8 năm ngoái, cũng chiều chiều như thế này, tụi thằng Heo vừa đến ấp Vĩnh Tín thì bị đụng. Ông quận đem quân lên thì bị đánh dội ra...Tụi thằng Heo có bảy thằng chết ba, bốn thằng bị thương cầm cự cho đến 4 giờ sáng!

- Anh có bị lần nào như thế không?

- Có lai rai một lần ở Vĩnh Phước...Anh bình thản nhắc lại đoạn thời gian và trận đánh. Vẫn là muôn ngàn trận đánh điển hình giữa nông dân và du kích, giữ từng tấc đất, từng bờ ruộng, không phi pháo yểm trợ...Chỉ có lòng yêu thôn xóm, một ý thức về bổn phận kèm thêm can đảm của con người.Đã bao lâu Việt cộng tối tăm hoá, hèn hạ hoá, ngu ngốc khêu gợi những bản năng căm thù, mặc cảm giai cấp và giòng giống để kéo dài chiến tranh...Nhưng người VN ở bên này vẫn không bị nung đỏ bởi hận thù, họ vẫn tiếp tục chiến đấu để làm sáng mắt người huynh đệ mù tối. Tôi chưa thấy trong lời nói của anh có dấu vết thù hận...chỉ có kiên nhẫn và chịu đựng!

Tôi bắt tay anh hẹn ngày mai gặp lại, anh ngồi lại vệ đường nhìn ra vùng ruộng. Có mơ ước gì không? Người trung đội trưởng nghĩa quân, một tháng một ngàn bốn trăm đồng bạc, một bao gạo hai thùng dầu ăn...Anh có cái gì để đãi ngộ xứng đáng? Trên đầu chiếc phản lực bay vút đi như cánh chim, anh có so sánh và tị hiề, nào không?

Tôi chắc anh không biết thế nào là chủ nghĩa cộng sản, nhưng anh biết chắc được một điều, ngày nào vẫn còn lọai người về ấp phát loa: " đồng chí chủ tịch Mao Trạch Đông, đồng chí chủ tịch Hồ CHí Minh...đã nói: chúng ta phải quét Mỹ xâm lược ra khỏi thôn ấp..."...Anh vẫn còn phải chiến đấu vì anh biết thằng Thảo, đội trưởng du kích đang ở vùng Xuân Thới Thượng đã cắt cổ 3 ông trưởng ấp - Anh chiến đấu vì điều này làm anh phẫn nộ!

Thủ đô nhảy múa, hò hét, chuyến động ồn ào sau lưng anh, họ nhân danh người lính, họ nhân danh tổ quốc. Mặc kệ! anh sống xây lưng về nó - Sài Gòn, thủ đô bạo động và dối trá - Thành phố đè lên vai anh.

Phan Nhật Nam - tháng 4, 1966 - Bà Điểm