iàu có không làm bạn tăng thêm hạnh phúc, nếu bạn không có nhiều tiền bằng người khác, hoặc ít có thời giờ dành cho giải trí hơn. Đó là kết luận từ một nghiên cứu mới về hạnh phúc của các chuyên gia phương Tây.

Mọi người trong chúng ta ai cũng thích được tăng lương và tăng thu nhập, nhưng một nghiên cứu mới nhất đã phát hiện rằng trong hơn nửa thế kỷ qua, khi các nền kinh tế phát triển hơn trước nhiều thì con người vẫn không có vẻ hạnh phúc hơn. Nói chung, người Mỹ, Nhật và châu Âu không hề hạnh phúc hơn so với những năm 1950. Phát hiện này khá bất ngờ, vì bất cứ ở thời điểm nào, người giàu bao giờ cũng nói là họ hạnh phúc hơn người nghèo. Có đến 37% số người giàu tại Mỹ tuyên bố họ hạnh phúc, trong khi chỉ có 16% số người nghèo cho biết như vậy. Thống kê này dễ dẫn con người đến suy nghĩ sai lầm là khi đất nước giàu có hơn và thu nhập tổng thể tăng, cả người giàu và người nghèo sẽ hạnh phúc hơn. Thực tế chứng minh đây là một kết luận sai lầm vì có một nghịch lý: một cá nhân sẽ hạnh phúc hơn khi giàu lên nhưng cả xã hội giàu lên thì chưa chắc xã hội đó đã hạnh phúc hơn.

Đầu năm nay, giáo sư kinh tế Richard Layard của Đại học Kinh tế London đã có một bài diễn giảng, trong đó sử dụng các yếu tố tâm lý, xã hội và một số yếu tố khác để cố lý giải nghịch lý trên và ông phát hiện ra một yếu tố quan trọng: con người có xu hướng điều chỉnh nhanh chóng đối với các thay đổi trong mức sống. Ông đặt tên cho yếu tố này là H (Habituation). Chính H đã làm cho tâm trạng hạnh phúc giảm nhanh theo thời gian. Ví dụ, cách đây 30 năm, một mức sống với lò sưởi ở giữa phòng khách được xem là xa xỉ và mang lại sự hãnh diện, hạnh phúc cho chủ nhân thì nay nó chỉ còn là tiện nghi cần thiết mà thôi, tính xa xỉ và tâm trạng hạnh phúc không còn nữa.

Một yếu tố quan trọng hơn là con người ngày càng có xu hướng so sánh tài sản của họ (hoặc thu nhập) với tài sản của người khác, vì vậy tiền bạc nhiều thôi không đủ đem lại hạnh phúc hơn mà số tiền này còn phải nhiều hơn tiền của người khác nữa. Phần lớn sinh viên Đại học Harvard nói thẳng rằng họ thà kiếm được 50.000 USD một năm, trong khi các bạn đồng học chỉ kiếm được phân nửa số đó, còn hơn là kiếm được 100.000 USD trong khi các bạn học khác kiếm được 200.000 USD. Câu trả lời này cho thấy yếu tố hơn thua có vai trò quyết định đối với sự mãn nguyện và hạnh phúc chứ không phải mức thu nhập.

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy con người thường quan tâm đến tương quan giữa thu nhập của họ và thu nhập của người khác, hơn là thu nhập của bản thân. Dù kiếm được cả triệu USD một năm nhưng kém hơn bạn đồng học họ vẫn sẽ không lấy gì làm vui sướng. Vì vậy, niềm vui tăng lương sẽ biến mất khi họ biết một đồng nghiệp còn tăng lương nhiều hơn. Mổ xẻ vấn đề này để thấy: mọi nỗ lực của cá nhân để kiếm tiền nhiều hơn sẽ trở thành vô nghĩa nếu kết quả nỗ lực không bằng kẻ khác. Như vậy, sự không mãn nguyện này có nguyên nhân từ người thứ ba chứ không phải tự thân.

Tuy nhiên, có tiền và thành công hơn người khác vẫn chưa thể mang lại hạnh phúc, nếu thời giờ dành cho vui chơi giải trí ít hơn. Trong lĩnh vực giải trí, yếu tố so sánh nhường chỗ cho tổng thời gian dành cho việc này. Người ta hạnh phúc hơn khi được nghỉ ngơi nhiều hơn (4 tuần thay vì 2 tuần) mà không cần so sánh với số thời gian nghỉ của người khác.

Các lý thuyết kinh tế cho rằng thuế má đã làm cho người ta thích về nhà nghỉ ngơi hơn là làm việc thêm giờ và làm nản lòng những người có khát vọng được đề bạt bằng cách xả thân vì công việc. Nhưng Layard lại ủng hộ thuế má. Ông cho rằng con người ngày nay có xu hướng làm việc quá nhiều quên cả giải trí nên cần tăng mạnh thuế ở những người có thu nhập cao. Để tránh tâm lý so sánh về thu nhập dễ làm giảm hạnh phúc, Layard đề nghị tới hạn ngạch nào đó, số thu nhập thặng dư phải được đánh thuế 60%. Về vấn đề này, châu Âu đang đi trước Mỹ. Tại Mỹ, các công nhân được giữ lại nhiều tiền hơn từ việc làm ngoài giờ, vì vậy công nhân Mỹ làm việc nhiều giờ hơn công nhân châu Âu, lấn vào cả giờ giải trí. Trong 2 thập niên qua, tính bình quân số giờ làm việc hơi tăng ở Mỹ và giảm mạnh ở châu Âu. Trung bình, một công nhân châu Âu làm việc ít hơn công nhân Mỹ 15% thời gian. Người ta cho rằng mức thuế cao đã làm giảm năng lực cạnh tranh của châu Âu nhưng Layard lại có ý kiến khác: không phải là người châu Âu làm việc ít giờ mà là người Mỹ làm việc quá nhiều và chịu áp lực phải kiếm tiền bằng hoặc hơn người khác. Thuế cao ở châu Âu khuyến khích công nhân chọn giải trí hơn là làm việc ngoài giờ, nhờ vậy họ hạnh phúc hơn người Mỹ