Con dã tràng nào mà không xe cát?

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, với khoảng 90 tiểu thuyết, James Hadley chase (1906-1985) hầu như chỉ muốn nói lên điều đó. Truyện nào của ông cũng có một nhân vật chính muốn làm giàu nhanh bằng cách phạm tội ác - lừa gạt, cướp bóc hay ăn trộm.

Nhưng kế hoạch của họ luôn thất bại, phải giết người để gỡ bí, và càng bí thêm. Nhân vật chính và cả người phụ nữ bạn tình của anh ta, đều thấy rằng mình không còn lối thoát.

Không giống các truyện hình sự khác, bạn đọc chẳng bao giờ phải mất công dự đoán thủ phạm là ai. Trong truyện của Chase, thủ phạm lộ mặt ngay từ đầu, và nghệ thuật của ông nằm ở chỗ, bạn đọc phải luôn thắc thỏm “rồi chuyện sẽ ra sao?” và quan trọng hơn, bạn đọc thường đồng cảm với thủ phạm, thay vì hả hê khi thấy hắn bị lột mặt nạ và bị xử lý trước pháp luật. Đó chính là tinh thần nhân bản của tác phẩm.

Một điều bạn cũng cần biết: Chase là người Anh, chỉ du lịch Mỹ hai ba lần ngắn ngủi, nhưng bối cảnh truyện của ông lại là nước Mỹ, và ông viết dựa trên bách khoa tự điển, bản đồ du lịch chi tiết, du ký nước Mỹ, sách về thế giới ngầm, tự điển tiếng lóng Mỹ... và phần còn lại là tài năng hư cấu.

Harry Griffin trong tác phẩm này cũng vậy: anh đã yêu, ước mơ kiếm được tiền để đem lại hạnh phúc cho người tình, và cướp bóc để đạt mục đích. Rồi mọi chuyện vỡ lở, anh phải giết người để tìm lối thoát, nhưng cũng không xong. Ngay trong hình huống kịch tính nhất của truyện, Harry Griffin đã “thật thà” với Glorie, người đã sống chung với anh sáu tháng và cũng là nạn nhân của chính mình:

“Anh chưa rõ em lắm Glorie, nhưng em là người chơi đẹp. Mình đã vui vầy với nhau, em rất tốt với anh”. Bạn tình chết, anh tra tay vào còng và chui vào xe cảnh sát. Điều an ủi duy nhất của anh là “Tôi không giết cô ấy. Tôi yêu cô ấy” dù anh biết rõ không một ai, từ cảnh sát tới bồi thẩm đoàn tin lời mình...

Đi suốt câu chuyện, người đọc sẽ dần nhận ra chân tướng của Harry Griffin, người đã giết người tình rồi chấp nhận để cảnh sát còng tay. Lên án hay cảm thông với nhân vật chính là điều mỗi người sẽ tự cảm nhận. Tác phẩm được giới văn học đánh giá là tràn ngập tính nhân văn dù tình huống truyện khá khốc liệt và tàn nhẫn.