ín đứng trên lưng chừng đồi cát, đôi mắt anh ôm trọn lấy ngôi làng sau bao năm xa cách. Thân thuộc quá, như từng gốc cây bụi cỏ này bàn chân vừa mới giẫm hôm qua vẫn đang còn dấu dép...

Làng Tín nằm trong thung lũng, trước mặt là đồi cát, sau lưng là núi trọc đầy trảng cây bụi. Con đường đất độc đạo dẫn vào làng đầy bụi đỏ và những trảng cây bụi ăn lan ra cả mặt đường lẹm như phải tay người thợ cạo tóc vụng. Được gọi là làng ven biển nhưng muốn ra biển, người làng Tín phải vòng qua đồi cát trước mặt, dọc theo con đường đầy cỏ tranh và những cây mai biển còi cọc rực vàng vào độ cuối đông lành lạnh.

Làng nghèo, trẻ con ít học, suốt ngày bám mặt ngoài những ruộng đất cát trồng hoa màu và ra bờ biển cào lá phi lao rụng về đun bếp. Phi lao mọc thành rừng chắn gió ven biển, bọn trẻ chỉ cần cào một lúc đã đầy sọt. Chúng gối đầu lên cát, nằm san sát nhau như những quả bí đỏ tháng tám. Mặt đỏ bừng vì nắng.

Làng Tín nổi tiếng vì giống bí đỏ, từ thời mở đất đã lưu truyền câu chuyện nửa hư nửa thực về sự tích loài cây này. Thuở đó, có một người con gái Thuỷ thần vì quá yêu chàng trai miền biển mà đã trái luật cha, cùng chàng trai lên ở đất liền. Thuỷ thần giận dữ, năm ấy biến tất cả nguồn nước trong làng thành nước mặn. Chàng trai đi lên núi cao để tìm nước ngọt về cho dân làng, đi miết mà không tìm được. Nàng thương chàng, hoá phép thành dòng suối mát chảy ngầm trong đá. Đến khi chàng về thì không còn kịp nữa, chàng trai thương nhớ người yêu, khóc mãi rồi gục xuống trên bờ cát nóng. Mùa thu năm ấy, chỗ chàng trai nằm mọc lên một loài cây lạ. Hoa vàng rực, thân dây leo và có quả khi chín màu vàng, ngọt và mát. Người làng nói hương vị của loài bí đỏ này kết tinh từ vị ngọt của nước suối, có vị đậm đà của biển, của nước mắt đôi trai gái ấy mà thành. Bí trồng đất làng Tín, ngon không làng nào bì được.

Tín không về làng vội. Anh đi theo đường mòn ra phía biển. Tháng ba, biển lạnh đến u buồn. Trời vừa ngả chiều mà sương đã chùng xuống, rịn từng giọt trên lá như người đàn bà mau nước mắt. Tín bốc một nắm cát, cát trắng ẩm ướt, anh thấy mặn nơi đầu lưỡi. Chỗ gốc cây anh ngồi, nơi cao quá đầu người một chút, vết khắc vẫn còn, trăng trắng trên vỏ cây xù xì, thâm xỉn. Cái cây này quá thân thiết với Tín, thân thiết như bàn tay người con gái hồi nào mềm ấm, run rẩy trong tay anh...

Miên đang tưới nước cho ruộng bí đỏ đang độ sung sức nhất. Hoa vàng rực khắp cả cánh đồng và những ngọn non dài vươn lên trong nắng. Miên gánh hai thùng nước, nước từ cái roa nhỏ tơi như mưa nhảy trên lá, trên hoa rồi lẩn nhanh xuống cát. Chân Miên trắng lẳn như củ sắn vừa mới bóc thoăn thoắt bước giữa hai vồng bí nhịp nhàng, mỗi bước chân Miên làm những tay leo như chiếc lòxo xanh non rung lên nhè nhẹ.

Trời sâm sẩm tối, khi đom đóm đã bắt đầu túa ra từ các bụi cây, bay lập loè, Tín mới thấy Miên tấp tểnh đi về trên triền cát hâm hấp nóng. Cát lẫn vào các kẽ chân, bám vào lai quần còn có cả những bông cỏ may khô roong vì nắng. Lửa bắt đầu lật đật cháy, bóng hai mẹ con Miên đổ vào vách nhà. Mặt nàng ánh đỏ cô đơn. Chồng Miên chết biển đã ba năm rồi, khi con bé Mai vừa chớm ngậm dây rau của mẹ. Tín còn nhớ lần ấy, Miên xấp xoã chạy, chân lẫn trong cát, cỏ tranh cào bắp chân toé máu. Nàng không khóc được. Mắt lạnh băng không chớp. Tín thương lắm, Miên như cánh chuồn ngủ đông đến mụ mị cả người rồi sang xuân không còn đủ sức để tung cánh bay lên được nữa.

Thực ra, Tín đã thương Miên từ lâu lắm rồi, thương từ khi Miên còn son rỗi. Cả hai đã đôi lần hẹn hò nhau bên giếng Cát đầu làng, nơi dòng nước chảy từ khe đá ngọt lành tụ lại trên cát mà không bao giờ vơi cạn. Đó là vùng đất thiêng, là nơi hò hẹn của những đôi lứa yêu nhau, đã vốc nước uống trên tay nhau thì suốt đời không thể nào quên được. Ngày trước, Miên đã uống nước trên tay Tín. Hôm ấy, lần đầu tiên trong đời, Tín được cầm tay một người con gái. Bàn tay anh run run lồng vào áo, chạm vào vú nàng. Cặp vú tròn vổng, căng và ấm như ức con bồ câu chợt chấp chới vụt khỏi tay anh...

Miên phủ phục trên người anh, đôi mắt đen nhưng nhức, bàn tay bối rối hết gỡ ra rồi lại tết vào bím tóc lấm cỏ. Miên không muốn về nhà, về nhà bây giờ là đồng nghĩa với việc mất anh mãi mãi. Ngày mai đây, Miên phải lấy chồng. Hai gia đình đã có giao ước. Chồng Miên là thợ lặn. Anh khoẻ mạnh và rắn chắc như cây gỗ lim..., chỉ tiếc một điều, vẻ đẹp đó không làm Miên thổn thức. Tâm hồn Miên, trái tim Miên đã quá thân thuộc với mùi mồ hôi của Tín, thân thuộc đến mức có cảm tưởng như đã lẫn vào nhau...

Miên lấy chồng đúng vào ngày lập thu. Suốt đêm ấy, trời lắc rắc mưa nhưng sáng ra lại hưng hửng nắng. Miên ngồi như phỗng, chẳng buồn quan tâm cô thợ trang điểm vẽ những gì trên mặt mình... Miên nghĩ rồi đây, làm cách nào cô có thể trở thành người xa lạ với Tín. Tín sẽ không hiểu được vì sao người con gái đã uống nước suối trên bàn tay ram ráp to bè của mình rồi mà vẫn có thể thương được người khác. Nghĩ thế, thương Tín quá, Miên lại khóc. Lũ trẻ hàng xóm thích thú đu đưa nơi cửa sổ mà ngó vào ngưỡng mộ cô dâu đẹp. Đưa con ra đến cổng, bố mẹ Miên cười giòn, mặt đỏ như tô son vì ăn trầu, uống rượu. Chỉ có Miên là cứ vừa đi vừa khóc. Bao nhiêu nước mắt đã chảy từ đêm qua đến giờ, mắt húp lại, bàn chân bước trên ruộng bí đỏ hàng trăm lần, quen như da thịt mình mà sao Miên cứ vấp hoài, suýt ngã.

Riết rồi cũng quen, ngón tay Miên đã đeo nhẫn cưới lấp lánh rồi thì làm sao còn có thể gỡ ra được. Mà dẫu có thể gỡ bỏ được thì dù Miên có lặn sâu xuống đáy giếng Cát cũng không thể nào gột nổi vết ngấn nó để lại... Làm sao có thể là Miên như ngày xưa nữa. Biết vậy, Miên yên phận. Thôi không muốn giẫm chân lên lối cỏ quen, thôi không ra đồng trồng bí đỏ nữa, chỉ sợ tâm hồn như chiếc chăn mỏng có thể bị thổi lật tung. Miên ngồi nhà vá lưới thay chồng. Bàn tay khéo léo thắt từng nút cước trắng. Từng cụm, từng cụm treo đầy sân trông như mây vậy.

Từ hôm trời bắt đầu ngả rét, chiều nào Tín cũng ra ngồi trên bãi đá trước biển. Anh sợ những buổi chiều chập choạng trong nhà mình, cái khoảng thời gian tranh tối tranh sáng làm cho căn nhà vách đất bỗng nhiên rộng mênh mông. Sống một mình từ lâu rồi, nhưng không hiểu sao từ đợt Miên đi lấy chồng, Tín không muốn trở về nhà nữa. Mỗi lần đỏ lửa là mỗi lần Tín thấy bóng Miên rung rinh trên vách. Miên ngồi khâu áo, mắt nhìn anh, Miên vừa cười vừa cắn chỉ may, trông hiền như một người vợ thảo. Nghĩ thế, mặt Tín đỏ bừng, không phải vì hơi rượu nồng, không phải vì ánh lửa. Anh cảm thấy hơi nóng toát ra từ ngực, từ mắt, từ tóc. Người Tín đột nhiên ướt rịn mồ hôi, rân rân như kiến bò. Anh nằm ngửa trên nền gạch, mái hiên thủng lỗ chỗ lấp lánh ánh trăng đan qua kẽ lá rọi xuống người làm anh bừng tỉnh, miếng vá cồm cộm trên vai anh nhưng nhức. Từ trên mỏm đá này, anh có thể thấy Miên mỗi chiều vác lưới ướt, nước chảy xuống chân nàng từng dòng, lặng lẽ đi sau chồng một quãng. Đôi mắt u tối, sâu như biển, mọng nước.

Nhà Miên dọn ra cuối làng, chỗ con đường mòn ra biển. Chỗ con đường mọc đầy cỏ tranh và hàng rào trồng toàn xương rồng trổ bông trắng. Chồng Miên hiền lắm, thương vợ lắm. Hiền đến nỗi dù không yêu anh, Miên vẫn thấy thương thương lạ, nên mỗi lần vào trong xóm vô tình gặp Tín là Miên lại che nón đi thẳng.

Nhưng tránh mãi rồi cũng có lúc phải gặp nhau. Nào có ghét bỏ gì nhau mà quay lưng cho đành. Miên đã uống nước trên tay Tín rồi, dẫu không muốn, hình ảnh anh cũng không thể nào bay đi như bông gòn tháng sáu vậy. Đó là một buổi chiều, khi những con dơi đã bắt đầu rời tổ, chấp chới bay vạch nét đen giữa bầu trời. Miên ngồi ở mỏm đá, bó gối chờ chồng. Còn Tín, chờ ai, anh cũng không biết nữa. Hai người ngồi lặng bên nhau. Được một lúc, Miên thở dài "Từ mai, đừng ra đây ngồi nữa nhé!".

Tín nghe lời Miên nhưng cũng tối hôm ấy chồng Miên lỡ hẹn. Anh đã không trở về. Bàn tay Miên cào trên cát rớm máu. Miên không khóc, lặng im như đá suốt đêm cho đến khi thấy bụng quặn đau và cơn buồn nôn ập đến, Miên mới bừng tỉnh bước về nhà. Bàn tay đặt xuống vùng bụng đã bắt đầu tròn lẳn.

Ngày Miên sinh con bé Mai, bí đỏ chín vàng ngoài đồng. Cơ man nào là quả, chen chúc nhau dưới ruộng, bò lên cả mặt đường vụng về. Dây bí khô, xù như sợi dây thừng bở. Lũ em Miên, đứa lớn 17, đứa nhỏ lên 6 đang hì hục làm, mồ hôi vã ra như tắm. Tín cũng ra làm. Anh xếp những quả bí lên xe rồi chở về nhà, Tín đi ngược nắng, cả khuôn mặt lấp lánh đỏ. Bố mẹ Miên đang ngồi nghỉ trước hiên, anh lặng lẽ gật đầu chào rồi xếp những quả bí xuống nền đất phía tây cạnh phòng Miên đang nằm. Không hiểu sao, lúc ấy Tín lại ghé chân nhìn qua cửa sổ. Con bé đang bú, bàn tay Miên vỗ nhẹ lên lưng con. Đôi mắt nó đen nháy, anh nhìn không chớp mắt, cứ nghĩ con bé như vừa bước ra khỏi bức tranh thánh trong nhà thờ xứ nào đấy. Nhìn thấy cảnh ấy, mẹ Miên thở dài, tiếng thở nóng, nặng nhọc như người sắp cảm. Anh không nói gì, bàn chân chần chừ, định nói một câu đùa tếu táo nào đó với cụ nhưng lại không nghĩ ra câu gì. Anh vội ra ngõ.

Sang tháng này, con bé Mai đã ba tuổi. Hết mùa lạnh rồi sang mùa nắng, Miên cứ gửi con ở nhà mà đi tìm chồng. Lũ em Miên thay nhau trông con cho chị. Miên lặn lội hết làng biển này đến làng biển khác để hỏi tin chồng. Trước lúc đi, anh chẳng để lại cho mẹ con nàng cái gì cả. Không một lời nhắn, không một miếng áo dạt vào. Đi là đi, quay lưng dứt tình như không vương vấn gì với nhau cả. Nước mắt Miên đã khô rồi, như lòng suối mùa cạn. Miên lại trồng bí đỏ. Mùa này, bí tràn xanh cả vùng cát trắng. Những trái non đang căng sữa, da chớm những vạch vàng bổ dọc trên vỏ quả xanh non. Bé Mai chỉ biết cười, đôi mắt ướt như mắt thỏ con. Miên ôm lấy con mà lắc: "Mai, con yêu mẹ không?". Con bé im lặng, chớp đôi mắt ướt, gật đầu. "Không được gật như thế - Miên oà khóc - Con phải gọi mẹ, gọi mẹ đi!". Không có tiếng trả lời, chỉ có gió thổi u ơ vào những bụi cây. Miên ngồi xoài giữa đất, đấm vào ngực mình. Trong suốt thời gian mang thai con, Miên đã không nói một lời. Có lẽ trời bắt tội Miên, bắt tội kẻ đã lấy chồng rồi mà vẫn nghĩ đến người đàn ông khác.

Hôm ấy, hai mẹ con Miên đang làm ở ruộng bí. Mùa thu hoạch, bí đỏ nằm lăn trên bờ vàng ruộm. Miên đang xếp bí lên xe bò. Con bò vàng đứng im, miệng nhểu nhảo nhai cỏ rối. Mai ngồi trong nón mẹ, hai tay cầm hai nhánh cỏ gà đánh vào nhau. Thấy Tín, đôi mắt thỏ ánh lên. Anh bế thốc con bé hôn lấy hôn để rồi đặt con bé ngồi lên lưng bò, lặng lẽ xếp bí cùng Miên. Miên không nhìn anh, nói như thở: "Anh làm thế, mẹ con tôi sẽ bỏ đi".

Miên tuột khỏi tay anh. Tín thấy mình trở nên thừa thãi. Anh bước chậm sau mẹ con Miên. Miên đi trước, bước chân thình thịch như trút xuống đất cả nghìn đá tảng. Anh bứt một đám cỏ lông chông thả lên trời. Anh biết, nếu anh không ra đi, nếu anh cứ mãi thế này, mẹ con Miên sẽ bỏ làng mà đi mất. Phiên chợ sẽ không còn người bán ngọn bí đỏ, sẽ không còn con bé mắt thỏ nhìn như hút hồn anh nữa... Miên thoáng vấp ngã rồi vội vàng bước tiếp. Bóng tối duềnh lên nhanh như nồi cơm đang sôi chưa kịp mở vung.

Tín không về nhà, anh cứ thế bước đi. Sau lưng anh là mẹ con Miên và bóng tối dâng đầy.

Tín ngồi trên mỏm đá khi đêm xuống. Sóng dập vào đá, bục, oàm oạp, rào rào từng đợt. Anh di chân vào đám vỏ hà bám chặt trên đá. Chắc ai đó vừa mới cạy hà lúc sáng sớm, vỏ trắng lấp lánh xà cừ. Nước dâng đến chân xâm xấp, anh mới trở về làng. Ngang qua ruộng bí đỏ. Bí còn non, lác đác hoa, dây chưa vươn ra khỏi luống còn trơ đất trống. Anh vào làng, ngay con đường mọc đầy cỏ tranh, lấp lánh sau hàng rào xương rồng có bóng một người con gái. Tín cảm thấy tim mình bị bóp chặt đến nghẹt thở. Đêm tối không rõ mặt người. Người đó đang rút quần áo đã khô trên dây phơi ngoài sân, trông thấy anh chợt sững lại, chân bước giật lùi rồi bất ngờ lao lại ôm chầm lấy anh. Tín chỉ kịp nghe: "Chú ơi, mẹ con đã...". Đó là con bé Mai ngày nào. Không có tiếng khóc, chỉ bờ vai mảnh như một nhành liễu run rẩy tựa vào anh...

Tín theo chân Mai vào nhà. Nhà tối thui, chỉ một ngọn nến nhỏ leo lét cháy ngay bàn lớn làm anh sững người. Bức ảnh của Miên đang cười. Anh gục ngã. Anh đã qua bao nhiêu đêm tối, sống trong bao nhiêu mộng tưởng mà kỷ niệm về đôi mắt đó, nụ cười đó không chút phai mờ, vậy mà giờ đây, tất cả ngay trước mắt anh mà lại nhoè đi. Anh ôm con bé vào lòng, nước mắt xót rát gương mặt sạm nắng...

Tín đi ra ruộng bí, mấy lần suýt ngã. Tín đi ra giếng làng vục nước uống đến căng người mà không thấy đôi chim bồ câu nào bay lên. Tín đi ra phía biển, thấy đầy vỏ hà trắng xoá. Anh nằm ngả xuống cát, bứt một bông cỏ ngậm lên miệng mà không thấy thần nông, chỉ thấy Miên đang tưới nước. Những quả bí to tròn. Miên đi giữa hai vồng bí, bàn chân Miên trắng lẳn như củ sắn vừa mới bóc...