ần này, Va-xi-li Nhi-cô-lai-ê-vích thật gặp may bất ngờ. Gần sáng hôm sau, khi anh cùng Mi-rô-nốp đến gặp đại tá, thì anh đã thu được một số tài liệu về Xa-vin.

Xa-vin Xtê-pan Xéc-gây-ê-vích, hai mươi sáu tuổi, sinh ở Ki-ép, trong gia đình một cán bộ cao cấp của Đảng. Bố anh ra mặt trận ngay từ đầu chiến tranh. Mùa hè năm 1943 Xéc-gây I-va-nô-vích Xa-vin, ủy viên Hội đồng quân sự của quân đoàn đóng ở vùng cánh cung Cuốc-xcơ, đã hy sinh trong trận chiến đấu với bọn phát-xít. Mẹ Xtê-pan, cho đến nay vẫn công tác ở một Đảng ủy khu thuộc Thành ủy Ki-ép...

Tuổi trẻ của Xtê-pan đã bị chiến tranh vùi dập: bom đạn, sơ tán, những khó khăn thiếu thốn, bố bị hy sinh... Xtê-pan căm thù sâu sắc bọn phát-xít, căm thù sâu sắc những kẻ đe dọa nền tự do, độc lập của Tổ quốc mình.

Sau khi tốt nghiệp phổ thông, Xtê-pan vào trường không quân và trở thành phi công. Cách đây khoảng một năm rưỡi, đơn vị không quân của thượng úy Xtê-pan đã đến đóng ở Crai-xcơ.

Trong đơn vị có nhiều ý kiến khác nhau về Xtê-pan. Một số thì khen anh là con người dũng cảm, thẳng thắn, là một đồng chí đáng tin cậy. Số khác thì chê anh vì tính vô kỷ luật, về tác phong càn quấy, về tính phóng đãng mà đặc biệt anh ta thể hiện rất rõ trong thời gian gần đây. Nhưng mọi người đều thống nhất với nhau rằng: Xtê-pan là một phi công xuất sắc, anh được đặt danh hiệu là "thần đồng". Chính vì thế mà sự việc mới đây của thượng úy Xtê-pan đã làm cho các đồng chí trong đơn vị và ban lãnh đạo đau lòng. Nhưng hiện nay anh ta không còn là thượng úy nữa...

Có lẽ đã từ lâu Xa-vin không tuân thủ kỷ luật. Trong giấy chứng nhận về quá trình công tác của anh, bên cạnh những nhận xét tốt về các chuyến bay xuất sắc, về các buổi tập luyện oanh tạc, về nhiệm vụ chỉ huy phức tạp, cũng có cả nhiều vụ kỷ luật nữa. Xa-vin đã nhiều lần vi phạm kỷ luật bay, hỗn xược với cấp chỉ huy trực tiếp, hay tranh cãi với mọi người. Nhưng trước khi đơn vị chuyển về Crai-xcơ, những khuyết điểm của Xtê-pan Xa-vin không đến nỗi nặng lắm, hơn nữa những vụ vi phạm ngày càng giảm bớt. Xtê-pan trưởng thành và trở nên chín chắn hơn. Tưởng chừng sẽ không còn xảy ra chuyện gì nữa, nhưng tai họa vẫn cứ đến.

Thời gian đầu, sau khi đơn vị của Xa-vin chuyển đến Crai-xcơ, mọi việc Xtê-pan đều làm tốt. Nhưng mùa xuân năm ấy, Xtê-pan trở nên hư hỏng: anh ta vắng mặt trong các chuyến bay thường kỳ. Đây là khuyết điểm lớn mà trước kia chưa bao giờ anh mắc phải. Rồi lỗi nặng hơn nữa là anh ta không chịu giải thích nguyên nhân gây ra khuyết điểm. Xtê-pan bị phạt giam mấy ngày trong nhà giam của đơn vị.

Nhưng hình phạt nặng nề cũng không thức tỉnh được anh chàng phi công đang sa ngã này. Những khuyết điểm có ảnh hưởng trực tiếp đến kỷ luật quân nhân vẫn tiếp diễn. Xa-vin thường đến muộn trong các chuyến bay, một đôi khi anh ta còn đến tập trung trong trạng thái say rượu. Nhiều lần đồng chí chỉ huy biên đội và đồng chí chính trị viên nói chuyện với anh. Hành động của anh được đem ra cuộc họp thanh niên để mọi người phê phán. Nhưng vô hiệu. Xa-vin im lặng. Anh ta nhận khuyết điểm, nhưng nhất định không chịu giải thích về những khuyết điểm đó. Điều chủ yếu là càng ngày anh ta càng trở nên tồi tệ. Bạn bè anh ta nói rằng việc này có dính líu đến một người đàn bà. Nhưng chẳng ai biết rõ điều gì cả.

Hành vi của anh ta đã trở thành một vấn đề lớn. Người ta bàn về việc khai trừ anh ra khỏi quân đội. Bản thân Xa-vin đã làm cho việc này được thực hiện nhanh chóng. Khoảng một tháng trước khi Xa-vin gây gổ với Mi-rô-nốp ở "Đa-ri-an", tính vô kỷ luật của anh ta đã trở thành một tội lỗi lớn. Sự việc xảy ra như sau: ngày hôm ấy có một máy bay của biên đội không quân đậu trên sân bay thành phố. Xa-vin biết như vậy. Cái đó không có gì lạ, và nhiều người biết như thế. Xa-vin đã làm cách nào đó mò được vào sân bay, anh ta đã tìm cách chui được vào buồng lái. Nhưng, anh ta không chỉ vào một mình, mà với cả một phụ nữ nữa. Câu hỏi này chưa được giải đáp. Các nhân viên phục vụ trên sân bay đã tóm được Xa-vin đúng lúc anh ta đang nổ máy định lái chiếc máy bay chiến đấu vào đường băng.

Việc này rất nghiêm trọng, trường hợp như vậy chưa từng xảy ra bao giờ. Các nhân viên phục vụ trên sân bay hoảng hốt: họ bắt giữ Xa-vin (thực ra, anh ta cũng không có ý định chạy trốn), còn cô bạn đồng hành của anh ta thì lợi dụng lúc hỗn loạn đã tẩu thoát. Cô ta là ai, mọi người không biết, còn Xa-vin thì nhất định từ chối không chịu nói tên cô ta. Anh nhận tất cả khuyết điểm về mình, không chịu giải thích rõ về hành động điên rồ này. ""Có gì đâu, tôi định bay một chút, -- Xa-vin nói. -- Lâu nay tôi không được cất cánh nên thèm bay. Mà ở đây lại sẵn có máy bay..."

Anh ta không chịu nói thêm gì, cũng như không muốn thanh minh ngay cả khi anh ta biết rằng sự việc sẽ tiến triển theo hướng xấu: anh sẽ bị đem ra tòa án quân sự.

Quả thật, mới đầu người ta định đưa Xtê-pan ra tòa, nhưng sau lại thay đổi quyết định. Việc này được báo cáo lên chỉ huy cấp trên và để tôn trọng hương hồn và tên tuổi ông Xa-vin, người ta quyết định không đưa anh ra tòa nữa. Xtê-pan Xa-vin bị tước bỏ danh hiệu sĩ quan và bị đuổi ra khỏi hàng ngũ Quân đội Xô-viết. Kỷ luật chỉ hạn chế ở mức độ ấy.

Sau khi Xa-vin buộc phải xuất ngũ, các cán bộ chỉ huy và các đồng chí trong đơn vị đã đến thuyết phục anh ta, khuyên anh ta tỉnh ngộ và nghĩ đến tương lai. Nhưng vô ích, Xa-vin không thèm nghe ai, cũng không muốn nói chuyện với ai. Anh ta vẫn sống ở Crai-xcơ, cứ rượu chè be bét ở khách sạn "Đa-ri-an" và kiếm sống bằng cách chơi "bi-a". Anh ta là kiện tướng cừ khôi về tài chọc bi trong trò chơi "bi-a" này.

Đó là những tài liệu mới về Xtê-pan Xa-vin, cựu thượng úy không quân. Những tài liệu này Lu-ga-nốp vừa thu lượm được và chuẩn bị báo cáo với đại tá Xcơ-vô-re-xki.

Trong phần đầu bản báo cáo, khi Lu-ga-nốp vừa nói đến tên tuổi của bố Xa-vin và cho biết ông là Ủy viên Hội đồng quân sự quân đoàn, đã hy sinh ở Cuốc-xcơ, An-đrây Mi-rô-nốp nhận thấy Xcơ-vô-re-xki bỗng giật thót mình và mặt ông biến sắc.

"Đồng chí ấy làm sao vậy?" -- Mi-rô-nốp nghĩ. Nhưng Xcơ-vô-re-xki vẫn im lặng nghe, vẻ xúc động của ông không bộc lộ ra ngoài nữa. An-đrây mới đầu thấy lo ngại cho đại tá nhưng rồi cũng dần dần yên tâm.

Sau khi Lu-ga-nốp báo cáo xong, mọi người tự nhiên im lặng một lúc.

-- Phải, -- cuối cùng đại tá nói, cố nén tiếng thở dài, -- con trai của một người lính, một chiến sĩ cách mạng. Con trai của một chiến sĩ, một cán bộ chỉ huy... Có lẽ con trai tôi cũng như vậy chăng...

Lu-ga-nốp ngạc nhiên về trạng thái bất thường của đại tá, anh ngơ ngác nhìn Xcơ-vô-re-xki, rồi lại nhìn Mi-rô-nốp. An-đrây khẽ gật đầu ra hiệu cho anh: cậu cứ im lặng đừng có hỏi han gì cả. An-đrây cũng biết là con trai của đại tá Xcơ-vô-re-xki là một phi công có tài. Năm hai mươi tuổi đã chỉ huy một phi đội và đã hy sinh ở Béc-lin.

-- Sao, An-đrây I-va-nô-vích, -- Xcơ-vô-re-xki phá tan bầu không khí nặng nề. -- Cái tên Xéc-gây Xa-vin không nhắc nhở anh điều gì à? Ồ, nhưng anh làm sao mà biết được nhỉ? Vì lúc bấy giờ anh chưa đầy mười lăm tuổi...

-- Đồng chí nói sao? -- Mi-rô-nốp không hiểu. -- Lúc đó là bao giờ vậy?

-- Anh có nhớ khu rừng Bran-xcơ không? -- Đại tá hỏi. -- Chúng ta đến đó chiến đấu vào mùa xuân năm 1942. Lúc đó anh mới gia nhập đội du kích.

-- Vâng, tôi có nhớ, -- An-đrây ngập ngừng. -- Nhưng chuyện đó như thế nào cơ ạ?

-- Lúc bấy giờ có phái viên của bộ tư lệnh Hồng quân, "đồng chí Xéc-gây", đã bay từ "đất lớn" đến chỗ đơn vị chúng ta. Anh không nhớ à?

-- Có, -- An-đrây khẽ nói. -- Anh nhíu mày suy nghĩ.

-- Thế này nhé: họ của "đồng chí Xéc-gây" là Xa-vin. Xéc-gây I-va-nô-vích Xa-vin. Bây giờ thì anh hiểu chứ?

-- Đồng chí cho rằng bác Xa-vin, "đồng chí Xéc-gây" là bố của Xtê-pan Xa-vin này à? -- Mi-rô-nốp hỏi. -- Nhưng nếu chỉ là trùng tên thì sao?

-- Trùng tên thế nào được? -- Xcơ-vô-re-xki cay đắng mỉm cười, -- Xéc-gây I-va-nô-vích Xa-vin, "đồng chí Xéc-gây", Ủy viên Hội đồng quân sự đã hy sinh ở Cuốc-xcơ. Điều đó tôi nhớ mãi. Nhưng còn đứa con trai của đồng chí ấy... con trai đồng chí ấy thì tôi không biết...

-- Đúng, hoàn cảnh... -- Mi-rô-nốp buồn rầu nói, -- làm thế nào được?

-- "Làm thế nào, làm thế nào" -- Xcơ-vô-re-xki bỗng nghẹn ngào thốt lên. -- Anh không biết à? Cái thằng, đồ chó con! Như vậy không phải là đã xúc phạm đến thanh danh của bố nó ư? Về tội này có lột xác thằng mất dạy đó cũng còn chưa đủ...

Cố nén cơn tức giận, đại tá tiếp tục nhưng đã bình tĩnh hơn.

-- Chúng ta sẽ không ghi tội của thằng ranh con này để tưởng nhớ đến bố hắn. Tự hắn làm bậy thì hắn phải chịu. Nhưng tôi không thể tin rằng một đoàn viên thanh niên cộng sản, con trai của Xéc-gây Xa-vin lại bị nhầm lẫn với kẻ thù của Nhà nước Xô-viết. Có giết chết tôi cũng không tin. Chắc là con Vôi-xê-khốp-xcai-a lại quấn lấy hắn. Quấn lấy và lừa gạt hắn. Có lẽ chính hắn cũng không hiểu hắn đã bị lăn xuống vực sâu như thế nào? À, mà hiện giờ hắn ở đâu nhỉ? Vẫn ở đồn công an à?

-- Vâng ạ, -- Lu-ga-nốp nói. -- Hắn còn ngồi ở đồn sau khi đã tỉnh rượu.

-- Này, đưa hắn lại đây cho tôi. Tôi sẽ nói chuyện với hắn.

-- Đồng chí Ki-rin Pê-tơ-rô-vích, -- Mi-rô-nốp chen vào, -- có nên làm như vậy không? Vì đồng chí sẽ nói chuyện với hắn về Vôi-xê-khốp-xcai-a mà việc này là mạo hiểm. Có thể hắn sẽ đem chuyện này nói lại với cô ta, rằng Ủy ban an ninh nhà nước đang muốn biết cô ta là ai. Như vậy sẽ hỏng hết. Có lẽ đồng chí nên đến đồn công an. Ở đấy đồng chí sẽ nói chuyện có hơn không? Như thế có vẻ bình thường hơn.

-- Không, -- Xcơ-vô-re-xki dứt khoát trả lời. -- Tôi sẽ nói chuyện với hắn ở đây, ở tại đây. Anh tưởng rằng âm mưu lấy trộm máy bay chiến đấu là chuyện đùa đấy phỏng? Thế còn nói với hắn chuyện gì thì tôi tự khắc biết. Anh không phải lo. Chỉ cần một điều là anh ngồi yên ở phòng làm việc của mình và đừng ló đầu ra ngoài, đừng để chạm trán với hắn ở đâu đó ngoài hành lang. Nếu không thì đúng là sẽ hỏng hết.

Nửa giờ sau Lu-ga-nốp dẫn anh chàng Xa-vin râu tóc bù xù, đôi mắt sưng húp vì say rượu vào phòng làm việc của đại tá.

-- Đẹp nhỉ? -- Đại tá mỉa mai nói và nhìn Xa-vin chằm chặp. Lu-ga-nốp đi ra ngoài sau khi đã khép chặt cửa. Trong phòng chỉ còn lại hai người. -- Đẹp nhỉ? Cậu thử ngắm mình xem cậu giống ai? Mà lại là sĩ quan chiến đấu của Quân đội Liên-xô kia đấy. Một sĩ quan lái máy bay. Thật xấu hổ! Thật nhục nhã!

-- Xin lỗi, cái đó thì việc gì đến ông, -- Xa-vin kiêu căng ngẩng đầu lên. -- Tôi uống một chút mà các ông cũng rèn cho mười lăm ngày, lại còn lên lớp gì nữa. Cứ mặc tôi. Ông là ai, ông có quyền gì mà ăn nói với tôi như thế?

-- Có quyền gì à? -- Xcơ-vô-re-xki hỏi lại, giọng nói của ông tuy nghiêm khắc, nhưng đượm vẻ đau xót. -- Tôi có quyền là một đảng viên, được Đảng giao cho trách nhiệm đến đây bảo vệ an ninh cho nhân dân Liên-xô, cho những người Xô-viết, không để cho những hạng người như anh đâm đầu xuống hố khi bị vấp ngã. Tôi có quyền, vì đáng tuổi bố cậu, đã cùng kề vai sát cánh chiến đấu với bố cậu là Xéc-gây Xa-vin... -- giọng nói của đại tá run lên.

-- Ông, -- Xtê-pan chăm chú nhìn Xcơ-vô-re-xki, -- ông biết bố tôi à?

-- Bố anh, đồng chí Xéc-gây Xa-vin là bạn tôi, bạn chiến đấu của tôi. Tên tuổi của bố anh, những kỷ niệm về bố anh, đối với tôi thật là thiêng liêng. Còn anh? Anh là một thằng lêu lổng. Anh đã làm gì? Đã chọn con đường nào? Giá mà bố anh nhìn thấy anh bây giờ...

Xtê-pan cúi đầu suy nghĩ, so vai rụt cổ lại và im lặng.

-- Không, anh hãy nói cho tôi biết, -- Xcơ-vô-re-xki nghiêm khắc. -- Là con trai của Xéc-gây Xa-vin, một đảng viên bôn-sê-vích, anh đã tỏ ra là một người như thế nào? Anh sống trên đời này để làm gì? Vì cái gì? Thế nào? Sao lại im lặng? Trả lời đi! Hay là không đủ can đảm để nói lên sự thật?

Xa-vin rất lúng túng. Không, từ trước đến nay chưa có ai nói chuyện với anh như vậy. Đồng chí chỉ huy đơn vị, đồng chí chính trị viên cũng nói với nội dung như thế, nhưng họ không nói với anh theo cách này. Anh đã không trả lời các đồng chí ấy. Anh không muốn và đã không trả lời họ. Nhưng làm sao lại có thể không trả lời vị đại tá nghiêm khắc này, một người bạn gần gũi với bố anh? Làm sao có thể im lặng trước những câu hỏi mà ông đã nói lên với nỗi niềm đau xót.

Anh, Xtê-pan Xa-vin là ai vậy? Anh đang sống như thế nào và sống để làm gì? Anh, Xtê-pan là phi công. Phải, một phi công. Một phi công Xô-viết. Môi trường hoạt động của anh là ở không gian và anh là một người tốt. Mà không tốt sao được! Vì anh là một phi công xuất sắc. Ai dám phủ nhận điều đó! Thật vậy. Nhưng bây giờ anh có còn là phi công nữa đâu? Không. Bây giờ anh chẳng là ai cả. Không là ai mà cũng chẳng là cái gì. Anh đã bị tước bỏ danh hiệu sĩ quan và bị đuổi ra khỏi quân đội...

Nhưng, khoan đã! Anh, Xtê-pan Xa-vin, tự dưng lại không còn là phi công nữa ư? Sao vậy? Sao lại có chuyện này? Trong mấy tháng qua, kể từ khi sự nghiệp của anh sụp đổ, lần đầu tiên anh nhớ lại từng ngày, từng việc đã xảy ra như thế nào, tại sao... Từng lời, từng lời anh đã bày tỏ tấm lòng của mình với đồng chí đại tá, không ngần ngại gì cả. Anh miêu tả toàn bộ bức tranh về sự sa đọa của bản thân. Anh cảm thấy Xcơ-vô-re-xki như một người bạn -- một người bạn lớn tuổi và sáng suốt mà anh muốn thổ lộ tất cả, muốn tâm sự tất cả nỗi niềm đau khổ đã làm hại đời anh.

Tất cả bắt đầu từ đâu? Anh đã lao xuống dốc từ bao giờ và ở đâu? Chính ở đây, ở Crai-xcơ này! Vì sao vậy? Có phải vì anh đã phạm kỷ luật, vì những khuyết điểm anh đã mắc trước khi đến Crai-xcơ không? Không, không phải vì thế. Tuổi trẻ đôi khi hành động liều lĩnh. Nhưng đây không phải là liều lĩnh. Anh chưa bao giờ liều lĩnh trong khi bay. Việc này chắc là do nguyên nhân khác. Vì anh, Xtê-pan Xa-vin, lái máy bay rất giỏi. Anh có biệt tài về nhận xét năng lực của những chiếc máy bay chiến đấu mới. Với những chiếc máy bay đó, anh muốn làm nhiều việc, muốn tìm ra nhiều hình thức chiến đấu mới. Nhưng cũng có người trong số cán bộ chỉ huy làm việc theo nguyên tắc cố định, bảo thủ, đã coi việc này là một hành động liều lĩnh. Từ đó nảy ra những sự bất hòa. Anh bị buộc tội là không tôn trọng chức vụ và kinh nghiệm lâu năm của cán bộ chỉ huy. Nhưng bây giờ không phải là lúc nói chuyện đó. Nếu chỉ như thế thì đã không có chuyện!..

Tại thành phố này, tại Crai-xcơ, vào một buổi tối mùa xuân năm ngoái, trong Câu lạc bộ sĩ quan, Xtê-pan Xa-vin đã gặp một phụ nữ... Cô ta không đi một mình, mà cùng đi với một thiếu tá béo phị, có tật hay nấc. Với người này, cô ta đối xử suồng sã như với người thân. Nhưng khi thượng úy Xa-vin mời cô nhảy thì cô nhận lời ngay... và mọi sự đã bắt đầu từ đấy, từ buổi tối hôm đó.

Người con gái đó là ai? Cô ta là giáo viên tiếng Anh. Họ của cô ta là Vôi-xê-khốp-xcai-a, tên là An-na Ca-di-mi-rốp-na. Anh có thể nói những gì về cô ta nữa? Phải, có lẽ cũng không còn gì để nói nữa, nếu không nói thêm là cô ta rất thông minh sành sỏi, giả dối, tháo vát và rất đẹp. Chẳng hiểu sao, ngay từ phút đầu gặp gỡ anh đã bị mê hồn.

Trong khi nhảy, qua câu chuyện trao đổi, cô ta được biết Xa-vin là một phi công lái các loại máy bay mới. Vì sao anh lại nói với cô ta như vậy? Có gì đáng chú ý ở đây? Về việc anh là phi công thì có thể biết rõ qua quần áo mặc, còn về việc lái máy bay, mà lại là máy bay chiến đấu thì anh chỉ nói có một điều rằng đó là những máy bay mới. Không hiểu đồng chí đại tá có cho rằng Xtê-pan Xa-vin là người ba hoa không? Vì ngay cả với người mới gặp lần đầu anh đã nói về đặc điểm của máy bay chiến đấu, về những thiết bị kỹ thuật và tính chất của chúng.

Thế rồi sau này, khi người con gái đó không còn là "người phụ nữ mới quen biết" (thật vậy, anh cũng không phủ nhận rằng đã từ lâu cô ta đối với anh không còn là người mới quen biết nữa) thì lúc đó anh đã kể những gì với cô ta? Lúc đó hầu như anh cũng chẳng kể gì cả. Nếu có thì cũng rất ít. Nhưng tất cả những chuyện này rất phức tạp rối ren. Nếu đồng chí đại tá cho phép anh sẽ kể lại từ đầu.

Buổi tối hôm đó, khi Xtê-pan làm quen với Vôi-xê-khốp-xcai-a, anh đã dễ dàng hẹn hò với cô ta lần gặp gỡ tiếp theo. Sau đó một ngày, hai người lại gặp nhau và cứ như vậy... Từ lần gặp gỡ này tiếp đến lần gặp gỡ khác. Và mỗi lần gặp cô, anh càng cảm thấy mê hồn, không còn tự chủ được nữa. Anh có yêu cô ta không, và bây giờ yêu không? Thật khó nói... Tình cảm của anh giống như một sự cuồng si. Trong suốt mấy tháng, anh sống trong trạng thái mê mẩn. Đôi lúc anh cảm thấy như cô ta là cả cuộc đời anh, anh không thể sống thiếu cô ta được. Những lúc như vậy, cô ta chỉ cần nói một lời là anh có thể sẵn sàng đi ngay đến chỗ chết hoặc làm một điều gì tội lỗi, miễn sao thực hiện được ý thích của cô ta.

Cũng có... đôi khi anh cảm thấy căm thù cô ta. Đúng, anh căm thù cô ta. Tình yêu gì mà ngoài đau khổ, dày vò ra, chẳng đem lại cho đời anh một sự tốt đẹp nào? Còn cô ta thì sao? Cô ta có yêu anh không? Cũng thật khó nói. Đối với anh, Vôi-xê-khốp-xcai-a tỏ ra kiêu kỳ, nhưng Xa-vin biết rằng thực tế hoàn toàn không phải như vậy.

Tại sao? Sao anh biết? Rất đơn giản: anh có nhiều bằng chứng. Anh đã bắt gặp cô ta nhiều lần đi với những người đàn ông khác. Như cuộc chạm trán hôm qua trong hiệu ăn chẳng hạn, tay đàn ông đi cùng với cô ta là ai vậy? Rõ ràng là cô ta đang cần người này làm một việc gì đó, nên đã quyến rũ tay này bằng mọi cách mà cô ta vốn có khả năng thực hiện. Đúng là cô ta đã quyến rũ được hắn. Ai chứ Xa-vin thì không thể nhầm được, vì anh đã hiểu rõ cô ta. Cô ta mà đụng đến ai, người đó không thể thoát được... Đúng, nếu không phải thế thì tại sao trước khi xảy ra chuyện gây rối ở hiệu ăn một ngày, cô ta đã gọi Xtê-pan đến và nghiêm khắc cấm anh không được đến khách sạn "Đa-ri-an" tối mai, tại sao vậy?

Đồng chí nói rằng đây không phải bằng chứng ư? Hay là còn ít? Tôi xin đồng ý. Nhưng còn anh chàng thiếu tá mà Xtê-pan Xa-vin đã gặp đi với Vôi-xê-khốp-xcai-a ở Câu lạc bộ sĩ quan tối hôm đã lâu. Đồng chí cho rằng cô ta chỉ quen biết với y bình thường thôi ư? Không! Đừng tưởng thế. Sau này, khi giữa cô ta với Xa-vin có chuyện yêu đương, đồng chí cho rằng cô ta đã cắt đứt quan hệ với anh chàng thiếu tá rồi sao? Không đời nào! Cô ta vẫn tiếp tục! Và cho đến ngay cả bây giờ nữa. Đồng chí cho rằng...

Nhưng chưa phải hết. Sự việc chưa kết thúc ở anh chàng thiếu tá. Cô ta còn một người đàn ông nữa, một người dị tướng. Thật quả là một con người quái dị. Bộ mặt hắn rất đáng ghét, người cao gần hai mét, hai cánh tay dài ngoẵng. Hắn phụ trách điều vận các chuyến tàu chạy đường dài trên đường sắt Crai-xcơ -- Mát-xcơ-va. Họ hắn là Xê-mê-nốp -- I-van Pê-tơ-rô-vích Xê-mê-nốp. Tại sao Xa-vin lại biết? Cũng đơn giản thôi: anh đã theo dõi. Đúng, anh đã nhiều lần theo dõi Vôi-xê-khốp-xcai-a. Có một lần cô ta từ chối không gặp anh. Xa-vin đã nấp ở gần cửa ra vào ở nhà cô. Gần tối, cô ta đi từ trong nhà ra, rồi bắt đầu đi vòng qua các phố. Anh đi theo cô. Lúc đó anh lấy làm lạ, sao cô ta lại đi vòng các phố, nhưng sau đó anh đã hiểu. Cô ta mà lại đi hẹn hò gặp gỡ hạng người như Xê-mê-nốp thì thật là nhục nhã! Có lẽ vì vậy mà cô ta đã dấu mối quan hệ này!

Cô ta gặp Xê-mê-nốp trên một con đường nhỏ và vắng, gần ga. Hai người đi qua đường rồi chui vào một căn nhà nhỏ tồi tàn. Xtê-pan lúc đó định xông vào nhà bắt quả tang cô ta, nhưng anh đã trấn tĩnh được. Vôi-xê-khốp-xcai-a đã ở trong căn nhà đó bao lâu, anh không thể nói chính xác, nhưng không đến một tiếng đồng hồ. Sau đó cô ta từ trong nhà đi ra, như không có chuyện gì cả. Cô ta chăm chú nhìn quanh xem có ai theo dõi không, rồi mới bước đi. Xa-vin lần này không đi theo cô ta. Anh đứng lại. Anh đau khổ muốn tìm hiểu xem cô ta đã chạy theo ai, và ai sống trong căn nhà này.

Anh đứng đợi ở đấy cho tới khi tên đàn ông cao kều đi từ trong nhà ra. Hắn cũng nhìn quanh như Vôi-xê-khốp-xcai-a (sao hắn phải làm như vậy?) rồi hắn đi về phía ga. Xtê-pan đi theo hắn. Vì thế anh đã biết nơi làm việc và tên họ của hắn. Vôi-xê-khốp-xcai-a mà lại chọn loài người như hắn! Một con người quái đản. Một tên đàn ông dị tướng, cao lênh khênh mà lại có tật quen dùng tay trái nữa!

-- Sao, anh nói sao? -- Xcơ-vô-re-xki vội ngắt lời Xa-vin. -- Quen dùng tay trái à? Sao lại biết?

-- Chính tôi trông thấy. Tôi thấy hắn hút thuốc, hắn đã dùng tay trái để đánh diêm. Tôi nhìn thấy hết...

Đại tá xé một tờ giấy trong quyển sổ tay, rồi viết vội mấy dòng chữ, ông gọi người thư ký riêng bảo chuyển ngay mảnh giấy cho thiếu tá Mi-rô-nốp. Trong mảnh giấy viết: "I-van Pê-tơ-rô-vích Xê-mê-nốp, phụ trách điều vận các chuyến tàu chạy trên đường sắt Crai-xcơ, quan hệ với Vôi-xê-khốp-xcai-a. Phải điều tra ngay và thu thập tài liệu".

-- Vậy kết cục thế nào? -- Xcơ-vô-re-xki quay sang Xa-vin. -- Vôi-xê-khốp-xcai-a thương xót mọi người, trừ anh ra. Tại sao vậy? Anh giải thích điều đó thế nào? Mà tôi cũng chưa hiểu anh đấy. Rồi cuối cùng anh đối xử với cô ta như thế nào? Cô ta đóng vai trò gì trong cuộc sống riêng của anh? Vì lúc anh định lấy chiếc máy bay chiến đấu thì cô ta cùng đi với anh đến sân bay kia mà?

-- Chính cô ta, -- Xtê-pan buồn rầu nói, -- An-na Ca-di-mi-rốp-na...

-- Thế nào, chuyện đó xảy ra như thế nào? Nói đi, -- Xcơ-vô-re-xki giục.

-- Tôi có thể kể từ đầu chứ? -- Xa-vin rụt rè nói, và sau khi được sự đồng ý, anh lại tiếp tục câu chuyện.

Đúng, -- anh nói, -- đúng là như vậy. Vôi-xê-khốp-xcai-a không chiều theo ý anh. Tại sao? Chính anh cũng không biết. Không, cũng có đôi lúc cô ta đối với anh dịu dàng, trìu mến, anh đã nói đến điều này. Nhưng chỉ có thế thôi. Đôi khi anh cảm thấy cô ta quan tâm đến anh về một điểm nào đó, cần anh làm một việc gì đó. Vì vậy cô ta đã xử sự như thế này: nhốt anh vào cũi, đuổi đi thì không đuổi, nhưng đến gần thì không cho đến.

Tại sao anh lại cần thiết với cô ta? Anh đã nhiều lần ôm đầu suy nghĩ về việc này. Cũng có lúc anh nghi ngờ một cách ngấm ngầm nhưng rất khủng khiếp: nếu không phải cô ta cần đến anh, mà là công tác của anh, sự hiểu biết của anh về kỹ thuật quân sự hiện đại, về điều bí mật nhất trong những điều bí mật, thì sao? Nhưng không, không bao giờ cô ta hỏi thẳng anh về một điều gì cả. Cũng có lúc cô ta gợi chuyện về các vấn đề liên quan đến các chuyến bay của anh, liên quan đến thiết bị kỹ thuật trong các máy bay chiến đấu và đặc điểm bay của chúng. Nếu anh có kể điều gì thì cô ta chăm chú lắng nghe, mặc dầu theo anh nghĩ, những chuyện đó chả liên quan gì đến cô ta. Trong những lúc như vậy, cô ta tỏ ra rộng lượng đối với anh. Nhưng nếu anh có kể gì, thì thường kể về những cảm giác của anh trong khi bay. Khi anh ngừng nói, cô ta không gặng hỏi thêm nữa. Vì vậy anh đã gạt bỏ những nghi kỵ trong đầu óc và cố gắng không nghĩ tới. Một lần, vào một buổi tối bất hạnh, anh đã đến nhà cô ta trong trạng thái say rượu. Trong lúc nói chuyện, anh đã ba hoa về việc có một chiếc máy bay chiến đấu của đơn vị anh đang đậu trên sân bay dân dụng... "đồ ngu! -- Khi kể chuyện với cô, anh tức giận nói. -- Đồ bị thịt: ai lại để máy bay chiến đấu trên sân bay dân dụng bao giờ! Không biết ban chỉ huy để mắt đi đâu?"

Sao? Vì sao anh lại say rượu? Vì sao anh lại ba hoa với Vôi-xê-khốp-xcai-a về chiếc máy bay chiến đấu? Tại sao anh vẫn đi lại với Vôi-xê-khốp-xcai-a mà không cắt đứt quan hệ trong lúc mọi việc đều chẳng thuận lợi gì? Câu chuyện rắc rối chính là ở đấy! Anh cũng đã nói là hình như cô ta đã làm cho anh mê mẩn tâm thần. Khi anh ở bên cô ta thì có lúc anh muốn tự tay bóp cổ cô ta. Nhưng khi không có cô ta thì anh cảm thấy như không còn thiết sống nữa. Cô ta đối với anh dường như rất cần thiết, rất đẹp đẽ... Rồi anh lại hy vọng và lại lao đến với cô ta...

-- Vâng, câu chuyện trên sân bay là thế này: anh vừa kể cho An-na Ca-di-mi-rốp-na về chiếc máy bay, cô ta liền vội nói: "Xtê-pan, Xtê-pan. Trong đời em chưa bao giờ được ngồi trên máy bay chiến đấu cả. Anh yêu quý, chúng ta sẽ bay nhé? Anh còn ngại gì? Em đã biết kỷ luật trên sân bay. Nhưng chẳng có một ai biết việc này đâu. Chúng ta sẽ lượn một vòng trên bầu trời Crai-xcơ, anh sẽ cho em biết tài nghệ bay cao và sau đó thì quay về, được chứ?" Khi nói câu này, cô ta nhìn anh và nói với anh bằng giọng đặc biệt, khiến anh phải hiểu rằng: nếu làm theo Vôi-xê-khốp-xcai-a thì cô ta sẽ không từ chối anh điều gì cả... Nếu lúc bấy giờ anh tỉnh táo thì đã không xảy ra chuyện, nhưng anh lại đang say...đầu óc choáng váng...

Phải, chỉ vì say!.. Anh đã nghiện rượu cũng chỉ vì cô ta, vì đau khổ... Nhưng chính cô ta, An-na Ca-di-mi-rốp-na, lại quở trách anh về tội say rượu, thật là kỳ lạ! Thậm chí cô ta còn tránh xa anh khi anh bắt đầu nghiện ngập: cô ta luôn luôn bắt anh phải sống mẫu mực, không được hỗn xược với lãnh đạo. Cô ta làm ra vẻ quan tâm đến anh, nhưng thực ra điều đó nào có đi đến đâu. Bao giờ anh cũng chỉ ngồi ở nhà cô ta và cũng chỉ được nói chuyện.

Sao nữa? Rồi... buổi tối hôm ấy có chuyện gì đã xảy ra? Sau đó là tai họa vì anh đã nhận lời với cô ta. Anh không còn nhớ là hai người đã lọt vào sân bay như thế nào, đã làm cách nào để chui được vào buồng lái. Anh hành động một cách mơ hồ. Tất nhiên là việc bảo vệ trên sân bay rất kém. Quân ăn hại! Anh chợt tỉnh chỉ sau khi anh đã bắt đầu nổ máy và nhìn thấy bộ mặt nhăn rúm lại vì hoảng sợ của bác nhân viên già sau cánh cửa kính buồng lái. Một ý nghĩ thoáng hiện: "mình đang làm gì thế này?"

Và tất nhiên, anh đã tắt máy, rồi nhảy ra và giúp Vôi-xê-khốp-xcai-a nhảy ra khỏi buồng lái. Cô ta rít lên: "Đồ hèn nhát! Đồ đểu!.."

Tại sao lại là hèn nhát? Tại sao lại đểu? Không, anh không phải là thằng đểu. Xtê-pan Xa-vin đã làm ồn lên một chút để cho đội bảo vệ hướng về phía anh, anh tự nhận lấy nguy hiểm vào thân để giúp cô ta kịp chạy trốn. Khi cuộc điều tra bắt đầu, tất nhiên anh đã không hề nói đến tên cô ta. Vì sao vậy? Bởi vì anh có lỗi. Lỗi này là của anh. Cô ta có tội tình gì? Không có anh thì cô ta có thể làm gì được? Đó là tất cả câu chuyện đã xảy ra.

-- Ái chà, -- Xcơ-vô-re-xki lắc đầu, -- Anh hùng nhỉ? Nghĩa là trong cuộc điều tra, anh lại "tự nhận lấy nguy hiểm vào thân" phải không? Hừ, anh hùng thật...

Xtê-pan cúi đầu, đau khổ và im lặng.

-- Anh có nghĩ rằng, -- đại tá nói gay gắt. -- Anh đã trở thành một công cụ mù quáng trong tay Vôi-xê-khốp-xcai-a, và là người chuyên thực hiện ý đồ của cô ta không? Anh có nghĩ thế không? Và chính vì thế mà "đây là lỗi tại tôi", "tôi nhận lấy nguy hiểm vào thân", thật là hào hiệp! Sao mà quỷ không bắt anh đi cho rồi!

-- Xin lỗi, nhưng thế nào là "công cụ", thưa đồng chí đại tá, -- Xa-vin rụt rè hỏi. -- Tôi là người thực hiện những ý đồ gì? Chắc là đồng chí đã biết chuyện gì đó... Về An-na Ca-di-mi-rốp-na?

-- Tôi ấy à? Có lẽ cũng không biết gì hơn, ngoài những điều anh đã kể. Anh cho như thế còn là ít hay sao? Tôi nghĩ là không đơn giản, khi Vôi-xê-khốp-xcai-a can ngăn anh không được uống rượu, bắt anh phải có quan hệ tốt với lãnh đạo và cố giấu mọi người về quan hệ của cô ta với anh. Ồ! Không đơn giản đâu!.. Nhưng chưa phải là lúc nói chuyện đó. "Có biết" và "không biết"!.. Anh hãy nghĩ đến việc khác: anh đã đánh lạc hướng cuộc điều tra như thế nào? Vì không những anh đã chẳng giúp được việc gì, mà còn làm cho mọi việc rối tinh lên. "Tôi nhận lấy nguy hiểm vào thân"! Ái chà! Anh thấy rõ điều này chứ?

-- Tôi... tôi không hiểu sao tôi không nghĩ đến điều này, -- Xtê-pan lúng túng. -- Nên làm thế nào bây giờ?

-- Thế bây giờ anh định làm gì? Anh sẽ sống như thế nào? -- Xcơ-vô-re-xki trả lời bằng câu hỏi.

-- Quả thật tôi cũng chưa biết như thế nào. -- Xa-vin khoát tay nói. -- Tôi bị quẫn trí mất rồi. Chỉ còn một cách kết liễu...

-- Sao, lại định nhả đạn vào đầu à? -- Xcơ-vô-re-xki hỏi, vẻ giận dữ và chế nhạo.

-- Đồng chí đừng cười tôi. -- Xa-vin khẩn khoản nói. -- Nhưng, thật là tôi không còn lối thoát nào nữa.

-- Có gì mà cười, anh chẳng đổ tội cho ai được: thân làm tội đời. Bây giờ anh hãy nói xem, nhưng phải thành thật, hiểu không? -- Cô ả Vôi-xê-khốp-xcai-a ấy là ai? Hiểu không? Hay là anh lại định chạy đến với cô ta?

-- Không, -- Xa-vin khẳng định nói. -- Từ nay tôi sẽ không đến với cô ta nữa. Nếu cần, tôi sẽ không đến nữa!

-- "Nếu cần" có nghĩa là thế nào? -- Đại tá ngắt lời. -- Bản thân anh thấy thế nào? Việc này, cháu ạ, cháu phải tự quyết định. Không nên dựa vào kẻ khác. -- Đại tá bỗng thay đổi cách xưng hô.

Xa-vin đứng dậy.

-- Đồng chí đại tá... Tôi thề trước vong linh bố... -- Xa-vin nói, nước mắt vòng quanh. -- Đồng chí cho phép tôi ra về?

-- Khoan đã, khoan đã. Anh đi đâu?

-- Đến đơn vị, tất nhiên là đến gặp ban chỉ huy. Tôi sẽ kể hết mọi chuyện xảy ra... rồi... rồi... Tôi sẽ xin làm bất cứ việc gì... Tại sân bay... -- Giọng Xtê-pan run lên. -- Làm công nhân khuân vác hay làm khoán cũng được.

-- Anh lại định tỏ ra anh hùng đấy phỏng? -- Xcơ-vô-re-xki nghiêm nghị nói. -- Mọi người hãy xem đây này, tôi là một người đau khổ, tôi đang ăn năn hối lỗi. Tôi sẵn sàng làm những công việc thấp kém, nặng nhọc đây!

-- Sao đồng chí lại nói thế? Tôi còn biết đi đâu ngoài cái sân bay ra nữa? Nếu như tôi không được bay trên trời, thì cũng được ở gần đấy. Sân bay là vị trí của tôi. Tôi coi đồng chí như...như bố tôi, mà đồng chí...

-- Đồ ngốc, thật là ngốc. -- Đại tá ngắt lời. -- Ngồi xuống. Cầm lấy giấy, viết đi.

-- Viết gì cơ ạ? -- Xtê-pan rụt rè hỏi và ngồi xuống ghế. -- Gửi đi đâu ạ?

-- Bức thư thứ nhất. Anh trình bày rõ ràng tỷ mỉ những việc xảy ra trên sân bay. Giải thích tại sao trước đây, trong cuộc điều tra, anh lại giấu việc này. Anh viết cho tôi. Đề tên tôi. Kính gửi cục trưởng Cục an ninh nhà nước tỉnh Crai-xcơ.

-- Thế ra đồng chí... đồng chí là cục trưởng Cục an ninh nhà nước à?

-- Phải. Bức thứ hai: kính gửi Bộ tư lệnh các lực lượng không quân. Bản tự kiểm điểm. Anh viết rằng anh đã hoàn toàn thấy rõ khuyết điểm của mình, v...v...Tóm lại là anh nên viết những điều mà anh thấy cần thiết. Tôi sẽ không góp ý. Cần lưu ý một điểm là trong bản này sẽ không nói nhiều đến Vôi-xê-khốp-xcai-a. Phải trình bày hoàn cảnh có liên quan đến những hành động của anh, nói rằng anh đã báo cáo đầy đủ với các cơ quan an ninh nhà nước. Lấy tôi làm chứng. Rõ chưa?

-- Rõ. Nhưng... nhưng...có nên như vậy không? Tôi viết thư cho Bộ tư lệnh không quân để làm gì? Đồng chí nói đúng: tôi có lỗi thì tôi phải chịu. Vậy sao tôi lại lấy đồng chí để làm chứng? Đồng chí hầu như chưa quen biết tôi.

-- Đúng, tôi chưa quen biết anh, nhưng tôi biết Xéc-gây Xa-vin. Tôi không thể bỏ rơi con trai của bạn trong lúc hoạn nạn. Và bác nghĩ cách lôi cháu ra khỏi vũng bùn mà cháu đã ngu ngốc lăn vào. Bác phải lôi cháu ra...

-- Đồng chí đại tá, -- Xtê-pan Xa-vin nức nở... -- Đồng chí đại tá...

-- Thôi, thôi. Viết đi...

Khi cả hai bức thư đã viết xong, đại tá Xcơ-vô-re-xki chăm chú đọc lại...

-- Được, -- ông nói với Xa-vin, -- bây giờ anh có thể về được. Hãy đến gặp đồng chí chỉ huy đơn vị báo cáo là anh đã nhận rõ khuyết điểm của mình, và đã viết bản kiểm điểm gửi lên Bộ tư lệnh. Tất nhiên cũng cần phải kể là đã viết gì trong bản kiểm điểm đó. Anh nói là anh vừa ở Cục an ninh nhà nước về. Nhưng còn bức thư anh gửi cho tôi thì không cần phải trình bày cặn kẽ. Nếu đồng chí chỉ huy hay đồng chí chính trị viên có cần hỏi gì thì cứ gọi điện thẳng cho tôi. Hiểu chưa?

-- Hiểu rồi, thưa đồng chí đại tá. Tôi rất hiểu đồng chí.

-- Còn một vấn đề nữa: từ nay trở đi, anh định đối xử với Vôi-xê-khốp-xcai-a như thế nào?

-- Xin đồng chí đừng nhắc đến chuyện đó nữa, -- Xa-vin khẩn khoản nói. -- Tôi không muốn biết gì thêm về cô ta. Có gặp cô ta ngoài đường, tôi cũng không đến gần nữa.

-- Như vậy thật vô ích, -- Xcơ-vô-re-xki thong thả nói. -- Việc đó tất nhiên là dễ thôi, nhưng tôi muốn tin rằng anh có thể làm được một việc khó hơn...

-- Việc khó hơn? -- Xa-vin nhắc lại. -- Tôi chưa hiểu, thưa đồng chí đại tá.

-- Anh hãy nghe rồi sẽ hiểu. Anh có nói rằng đôi khi Vôi-xê-khốp-xcai-a làm cho anh nghi ngờ, phải không?

-- Vâng, thưa đồng chí đại tá, tôi có nói vậy.

-- Anh có biết rằng nghi ngờ là một điều xấu, rất xấu và rất nguy hiểm không? Sự nghi ngờ không phù hợp với chúng ta, những con người Xô-viết. Nghi ngờ là gì? Là khi người ta không tin vào những con người hoặc một người nào đó mà không có lý do chính đáng. Nhưng theo những điều anh kể về Vôi-xê-khốp-xcai-a thì có quá nhiều lý do để theo dõi cô ta. Tôi nhấn mạnh là chỉ theo dõi thôi, chứ không hơn. Cần làm như vậy là do cảnh giác. Cảnh giác chứ không phải là nghi ngờ. Hiểu chưa?

Xa-vin im lặng gật đầu.

-- Anh thử nghĩ xem, -- Xcơ-vô-re-xki tiếp tục, -- thế này nhé, bỗng dưng anh cắt đứt quan hệ với cô ta mà chẳng giải thích lý do gì cả. Anh gặp cô ta mà không chào hỏi gì cả. Anh thử nghĩ xem, như vậy không làm cô ta ngạc nhiên và nghi ngờ hay sao?

-- Có lẽ đồng chí nói đúng, -- Xa-vin tán thành. -- Tất nhiên, cô ta sẽ ngạc nhiên.

-- Thấy chưa, -- đại tá nói, -- cho nên không việc gì phải cắt đứt quan hệ với cô ta. Nhưng cũng đừng chạy theo cô ta như trước nữa. Nếu có gặp cô ta thì cứ làm như không có việc gì xảy ra cả. Có làm được thế không?

-- Thưa đồng chí đại tá, nếu cần thì tôi làm được.

-- Cần đấy. Chính anh cũng chưa hiểu cần đến mức độ nào. Tất nhiên là anh phải sáng suốt. Đừng có hỏi han cô ta điều gì. Hãy coi chừng! Nhưng phải nhận xét tất cả. Nếu có gì lạ, khả nghi, thì đến gặp tôi ngay. Rõ chưa?

-- Rõ, -- Xtê-pan khẳng định.

-- Có làm được không? Nhiệm vụ có vừa sức không?

-- Thưa đồng chí đại tá, tôi đã nói là: nếu cần thì...

-- Rất tốt! Thôi bây giờ có lẽ xong rồi, cháu có thể về.

-- Đồng chí đại tá, xin cảm ơn đồng chí. -- Xa-vin cảm động nói và bước vội ra khỏi phòng