hương, nó là con gái tôi. Nó là của tôi. Thấy không. Nó tự nguyện trở về với tôi và tôi không phải giải thích gì cả. Trước kia tôi không có thì giờ để giải thích vì tôi phải làm nhanh chuyện ấy. Nhanh. Con bé phải được an toàn và tôi đặt nó ở chỗ nó sẽ được an toàn. Nhưng tình thương yêu của tôi mạnh mẽ và bây giờ nó đã trở về. Tôi biết nó sẽ về. Paul D đuổi nó đi nên nó không còn lựa chọn nào khác là trở về bằng da bằng thịt. Tôi dám cá là Baby Suggs ở cõi bên kia giúp. Tôi sẽ không bao giờ để nó đi. Tôi sẽ giải thích với nó, cho dù tôi không cần phải giải thích. Tại sao tôi làm thế. Nếu tôi không giết nó, nó sẽ chết ra sao và tôi không chịu được nếu điều ấy xảy đến với nó. Khi tôi giải thích nó sẽ hiểu, vì nó hiểu mọi thứ. Tôi sẽ chăm sóc nó như chưa người mẹ nào chăm sóc một đứa con, một đứa con gái như thế. Sẽ không còn ai lấy được sữa của tôi ngoại trừ con tôi. Tôi chưa bao giờ phải cho ai sữa - và lần duy nhất tôi phải làm là vì sữa đã bị lấy cắp - tụi nó đè tôi xuống và lấy cắp sữa đi.

Sữa của con tôi. Nan phải cho trẻ con da trắng bú và cả tôi nữa vì mẹ tôi ở trong đám lúa. Bọn con nít da trắng bú trước rồi tôi bú phần sữa còn lại. Hoặc là sữa không còn. Không có sữa bú cho riêng tôi. Tôi biết không có sữa thuộc về mình là như thế nào: phải tranh giành và la hét đòi sữa, và chỉ có chút ít sữa còn lại. Tôi sẽ bảo Thương như thế, nó sẽ hiểu. Nó là con gái tôi. Đứa con tôi xoay sở để có sữa cho nó và mang đến cho nó ngay cả sau khi tụi nó lấy cắp sữa đi, sau khi tụi nó đối xử với tôi như con bò, không, con dê, đằng sau chuồng ngựa vì chuyện ấy tồi tệ quá không xảy ra ở chỗ mấy con ngựa được. Nhưng tôi không quá tồi tệ, không nấu ăn cho họ hay không chăm sóc bà Garner. Tôi chăm sóc bà như tôi chăm sóc chính mẹ tôi nếu mẹ cần tôi. Nếu họ để mẹ tôi rời ruộng lúa bởi vì tôi là đứa con duy nhất bà không quăng đi. Tôi chăm sóc người đàn bà ấy cũng như tôi sẽ chăm sóc mẹ tôi nếu mẹ bị bệnh và cần tôi, và tôi sẽ ở lại bên cạnh bà cho đến khi bà khỏe lại hay chết đi. Và tôi đã muốn ở lại sau đó, chỉ có điều Nan túm tôi đi. Trước khi tôi có thể kiểm chứng dấu vết. Đúng là bà. Nhưng rất lâu tôi đã không tin như thế. Tôi nhìn khắp nơi tìm cái mũ ấy. Sau đó tôi bị nói lắp. Không hết nói lắp cho đến khi tôi gặp Halle. Ồ, nhưng tất cả đã qua rồi. Tôi ở đây. Tôi đã vượt qua. Và con gái tôi về nhà. Bây giờ tôi có thể nhìn mọi thứ trở lại vì nó cũng có ở đây để nhìn. Sau chuyện kho củi, tôi đã ngưng nhìn. Bây giờ, buổi sáng khi nhóm lửa tôi muốn nhìn ra cửa sổ xem trời nắng hay không. Nắng đến tay cầm ống bơm trước hay đến vòi nước trước? Xem cỏ màu xám xanh hay màu nâu hay màu gì. Bây giờ tôi biết tại sao Baby Suggs ngẫm nghĩ về màu sắc trong những năm cuối cùng của bà. Trước kia bà chưa bao giờ có thì giờ để nhìn chứ đừng nói đến tận hưởng màu sắc. Bà mất một thời gian lâu để nghĩ xong màu xanh dương, rồi màu vàng, rồi màu xanh lá cây. Khi mất bà đang nghĩ đến giữa chừng màu hồng. Tôi không tin bà muốn nghĩ đến màu đỏ và tôi hiểu tại sao, vì tôi và Thương đã dùng màu đỏ quá nhiều. Thật thế màu đỏ và bia mộ hồng nhạt của Thương là những màu sắc cuối cùng tôi nhớ được. Bây giờ tôi sẽ ngóng nhìn. Nghĩ xem mùa xuân sẽ như thế nào! Tôi sẽ trồng cà rốt chỉ để cho Thương nhìn thấy, và củ cần. Con có thấy củ cần bao giờ chưa, cô bé? Chúa chưa từng tạo ra cái gì đẹp hơn. Trắng và tím với một cái đuôi mềm và một cái đầu cứng. Con sẽ thích cầm củ cần trong tay và ngửi mùi nó như dòng suối khi ngập lụt, lạnh lẽo nhưng vui sướng. Thương, chúng mình sẽ cùng nhau ngửi củ cần. Thương. Vì con là của mẹ, mẹ phải chỉ cho con thấy những thứ này và dạy con những gì một người mẹ phải dạy cho con. Cũng buồn cười cách người ta quên những thứ này và nhớ những thứ khác. Mẹ sẽ không bao giờ quên bàn tay của cô da trắng đó, Amy. Nhưng mẹ đã quên màu của từng ấy tóc trên đầu cô. Dù vậy chắc hẳn mắt cô màu xám. Dường như mẹ có nhớ. Tóc bà Garner nâu nhạt - lúc bà khỏe. Màu thẫm lại khi bà ốm. Trước kia bà là một người đàn bà mạnh mẽ. Và khi bà nói lảm nhảm, bà sẽ nói như thế. "Trước kia ta mạnh như một con la, Jenny." Gọi mẹ là "Jenny" khi bà lảm nhảm, và mẹ có thể làm chứng. Cao và mạnh mẽ. Bà và mẹ chẻ củi bằng hai người đàn ông. Bà rất buồn vì bà không thể ngẩng đầu lên khỏi mặt gối. Dù sao, mẹ vẫn không hiểu tại sao bà nghĩ bà cần đến thầy giáo. Mẹ tự hỏi không biết bà có sống sót như mẹ đã sống sót không. Lần cuối mẹ nhìn thấy bà, bà không làm được gì mà chỉ khóc, và mẹ không làm được gì cho bà ngoài việc lau mắt bà lúc mẹ nói cho bà nghe tụi nó đã làm gì mẹ. Phải có người biết chuyện ấy. Nghe chuyện ấy. Một người nào đó. Có thể bà sống sót. Thầy giáo sẽ không đối xử với bà như hắn đối xử với mẹ. Lần đầu tiên mẹ bị đánh đập cũng là lần cuối. Không ai giữ mẹ ở xa con mẹ được. Nếu mẹ không bận chăm sóc bà, có thể mẹ đã biết chuyện gì xảy ra. Có thế Halle đang định tìm gặp mẹ. Mẹ đứng bên giường bà chờ bà đi tiểu. Khi me đưa bà trở lại giường bà nói bà lạnh. Trời nóng như lửa mà bà muốn đắp chăn. Bà nói đóng cửa sổ lại. Mẹ nói không. Bà cần chăn, mẹ cần gió. Màn cửa vàng còn lay động thì mẹ còn chịu được. Đáng lẽ mẹ nên nghe lời bà. Có thể âm thanh nghe như tiếng súng, quả thật là tiếng súng. Có thể mẹ sẽ thấy người nào đấy hay cái gì đấy, có thể. Dù sao đi nữa có Halle hay không cũng thế, mẹ đã mang các con mẹ đến ruộng ngô. Jesus. Khi đó mẹ nghe tiếng lách cách ra hiệu của người đàn bà ấy. Bà ta nói: Còn ai nữa không? Mẹ nói mẹ không biết. Bà ta nói, Tôi đã ở đây cả đêm. Không đợi thêm được nữa. Mẹ ráng xin bà ta đợi. Bà ta nói, Không được. Đi nào. Chao! Không một người đàn ông nào xung quanh. Hai đứa con trai sợ. Con ngủ trên lưng mẹ, Denver ngủ trong bụng mẹ. Mẹ cảm thấy như lòng mẹ bị xẻ ra làm đôi. Mẹ bảo bà ta mang hết tụi con đi, còn mẹ phải trở lại. Nhỡ ra. Bà ta chỉ nhìn mẹ. Bà nói, Sao hả? Mẹ cắn rời một miếng lưỡi khi tụi nó xẻ lưng mẹ ra. Miếng lưỡi chỉ gắn liền với cái lưỡi mẹ một chút xíu. Không phải mẹ muốn thế. Mẹ cắn chặt hàm răng xuống nhằm vào lưỡi, một miếng lưỡi đứt ra. Mẹ nghĩ, Chúa ơi, mẹ sẽ tự ăn thịt mình. Tụi nó đào lỗ, đặt bụng mẹ vào lỗ, để không hại đến đứa bé. Denver không thích mẹ nói đến chuyện ấy. Nó ghét tất cả mọi thứ về Tổ ấm ngoại trừ chuyện nó sinh ra như thế nào. Nhưng con đã ở đấy và dù lúc ấy con còn nhỏ không nhớ được, mẹ có thể kể cho con nghe. Giàn nho. Con nhớ không? Mẹ đã chạy rất nhanh. Lũ ruồi đến chỗ con trước mẹ. Đáng lẽ mẹ đã phải biết ngay con là ai lúc ánh nắng chiếu lấm tấm trên mặt con giống như lúc mẹ mang con đến giàn nho. Mẹ phải biết ngay lúc nước của mẹ vỡ. Nước của mẹ vỡ đúng vào phút mẹ nhìn thấy con đang ngồi trên gốc cây bị đốn. Và khi mẹ nhìn thấy mặt con qua bao nhiêu năm vẫn giống nét mặt con lúc còn bé. Mẹ phải biết ngay con là ai vì chuyện con uống hết ly nước này đến ly nước khác đã chứng minh và liên hệ đến chuyện con nhỏ nước miếng lên mặt mẹ ngày mẹ đến 124. Mẹ đáng lẽ phải biết ngay, nhưng Paul D làm mẹ xao nhãng. Nếu không mẹ sẽ thấy dấu móng tay của mẹ rành rành ngay trên trán con, ai cũng nhìn thấy. Dấu tay mẹ lúc mẹ nâng đầu con lên ở ngoài kho củi. Và sau đó, khi con hỏi mẹ về đôi hoa tai mẹ thường đong đưa cho con chơi, nếu không phải vì Paul D, mẹ đã nhận ra con ngay. Dường như bác muốn đuổi con đi ngay từ đầu, nhưng mẹ không chịu. Con nghĩ sao? Và nhìn xem bác chạy mất như thế nào khi biết về chuyện mẹ và con trong kho củi. Ghê gớm quá, bác nghe không nổi. Quá mức, bác nói thế. Tình thương của mẹ quá mức. Bác biết gì về tình thương. Bác sẽ vui lòng chết vì ai trên đời này? Bác có chịu cho một người lạ phần thân thể riêng tư của mình để đổi lấy công tạo tác? Cách nào khác, bác nói. Phải có cách nào khác. Để thầy giáo gom tụi mình đi, mẹ đoán thế, để hắn đo mông con trước khi hắn xé nó ra? Mẹ đã cảm thấy chuyện ấy như thế nào và mẹ sẽ không cho phép bất cứ ai còn sống hay đã chết làm cho con cũng cảm thấy thế. Không phải là con, không phải bất kỳ đứa con nào của mẹ. Và khi mẹ bảo con thuộc về mẹ, mẹ cũng muốn nói mẹ là của con. Nếu mẹ không có con của mẹ, mẹ sẽ không muốn thở. Mẹ nói với Baby Suggs như thế và bà quỳ lối xuống cầu xin Chúa tha tội cho mẹ. Dù thế nào đi nữa, chuyện là như thế. Mẹ định mang tất cả chúng ta đến phía bên kia, nơi mẹ của mẹ ở. Bọn chúng đã ngăn không cho mẹ mang chúng ta đến đấy. Nhưng bọn chúng không ngăn được con đến đây. Ha ha. Con trở về đây như một cô bé ngoan, như cô con gái mà chính mẹ đã muốn trở thành như thế và đáng lẽ đã trở thành như thế. Nếu mẹ của mẹ có thể rời ruộng lúa trước khi bị bọn chúng treo cổ. Con biết không. Bà đã ngậm hàm thiếc trong miệng nhiều lần quá nên bà mỉm cười. Bà cười khi bà không cười. Và mẹ chưa bao giờ thấy nụ cười thật của bà. Mẹ tự hỏi họ đang làm gì khi bị bắt? Con có nghĩ là họ đang chạy? Không. Không phải. Vì bà là mẹ của mẹ và không có người mẹ nào muốn chạy trốn và bỏ lại con gái mình, phải không? Bà có muốn không? Để con gái lại trong sân với một người đàn bà cụt một tay? Mặc dù bà không thể cho con mình bú lâu hơn một hai tuần và phải đưa con mình đến bú một người đàn bà khác không bao giờ có đủ cho tất cả. Họ nói cái hàm thiếc làm bà cười khi bà không muốn. Như mấy cô gái thứ Bảy hành nghề trong sân lò mổ. Khi mẹ ra khỏi tù mẹ thấy họ rõ ràng. Họ đến lúc đổi ca thứ Bảy, lúc mấy người đàn ông lĩnh lương và họ làm việc đó ở phía sau hàng rào, phía sau nhà xí. Vài người đứng mà hành nghề, dựa vào cánh cửa kho để dụng cụ. Khi đi khỏi họ cho người cai vài đồng năm xu, mười xu nhưng lúc ấy nụ cười của họ đã không còn. Vài người trong số họ uống rượu để không cảm thấy điều họ cảm thấy. Vài người không uống một giọt - chỉ chạy vội đến Phelps để mua những thứ mà con hay mẹ của họ cần. Hành nghề trong sân lò mổ. Một người đàn bà làm nghề ấy chắc hẳn không dễ và chính mẹ cũng đã suýt làm thế lúc mẹ ra khỏi tù và mua tên cho con, hoặc đại loại như thế. Nhưng anh em nhà Bodwin tìm cho mẹ việc nấu ăn ở quán Sawyer và khiến mẹ có thể cười một mình như bây giờ khi mẹ nghĩ đến con.

Nhưng con đã biết hết mọi chuyện vì ai cũng nói con thông minh và khi mẹ đến đây con đã biết bò. Cố leo lên cầu thang, vì vậy Baby Suggs cho sơn trắng mấy bậc thang để con có thể thấy đường lên đầu cầu thang, nơi không có ánh đèn. Chúa ơi, con thích bậc thang lắm.

Suýt nữa. Suýt nữa. Trở thành một cô gái thứ Bảy. Mẹ đã làm việc ấy ở tiệm người thợ đá. Từ đấy đến lò mổ chỉ là một bước ngắn. Khi dựng tấm bia mộ lên mẹ muốn vào nằm trong mộ với con, đặt đầu con lên vai và ủ ấm cho con, và đáng lẽ mẹ đã làm thế nếu Buglar và Howard và Denver không cần đến mẹ, vì lúc ấy tâm trí của mẹ không có nơi nương náu. Mẹ không thể nằm xuống với con lúc ấy. Dù mẹ muốn bao nhiêu đi nữa. Lúc ấy mẹ không thể bình yên nằm xuống ở bất cứ đâu. Bây giờ mẹ có thể.

Mẹ có thể ngủ như người chết đuối, xin Chúa thương xót. Con gái tôi nó đã trở về với tôi, và nó là của tôi.