iếng động cơ bắt đầu đổi giọng nhanh chóng. Thoạt đầu, nó to lên, rồi nhỏ lại, chuyển sang lắp bắp và bất thình lình lịm hẳn. Trên trời, máy bay đã đảo đi. Pêchya kinh hãi bám lấy lưng ghế và nhìn qua cửa sổ tối sầm lại. Cửa tối vì cái cánh máy bay chếch lên rất kỳ lạ đã che kín tất cả bề mặt cửa. Chú bé lao sang cửa sổ đối diện. Cửa sỗ này, trống rỗng đáng sợ, đang rực ánh mặt trời. Pêchya không trông thấy cánh đầu cả. Nó đã biến mất, Pèchya nhìn qua cửa sổ như nhìn vào giếng. Đâu đó, thăm thẳm dưới kia, mặt đất đang quay tròn, chậm chạp và nhịp nhàng.

— Tàu bay rơi! — Pêchya nói.

— Cứ yên trí, Khackôp đấy, — bố chú vừa cười vừa nói. Ông ôm vai con. — Tàu bay tạm dừng ở đây.

Pêchya nhìn xuống phía dưới, thấy những ô vuông đều đặn của một thành phố, một quảng trường, một tòa nhà nhỏ, nhưng chắc hẳn là phải đồ sộ, và nhiều dãy nhà quần tụ lại trông như những tinh thể lưu huỳnh.

— Đấy là Phòng công nghiệp Khackôp, — bố chú nói.

Rồi ở phía dưới, xuất hiện và lướt qua một nhà máy, rộng mênh mông, trông như cắm ở lưng chừng sườn đồi, với những ống khói nghiêng nghiêng và một cái hố rộng màu hồng nước độc mà trông từ trên cao tưởng như bé nhỏ.

— Đấy là nhà máy hóa chất, — bố chú nói.

Mặt đất bằng phẳng ra và tiến lại gần. Pêchya nhìn nó như nhìn qua kính lúp; chú cảm thấy trong toàn cơ thể có một sức mạnh đang hút chú về phía mặt đất. Đôi lúc, chú có cảm giác như đang lơ lửng trong không trung, bên trên ghế bành. Tim chú thắt lại và ngừng đập. Những cột dây thép và những đường sá có ô-tô chạy, lướt qua nhanh đến nỗi Pêchya vội ngửa ra sau. Rồi chú nhìn thấy ngay gần mình những đám có đầy bụi chạy ngược chiều máy bay. Trong có, chú phân biệt được các bông cúc dại và những thứ hoa lạ khác, lông lá, màu hồng tím trông như những cái đuôi con con có vẩy. Máy bay chạm sát với mặt đất, nhưng nó không bay nữa. Nó chạy. Cái đuôi từ từ hạ xuống và nảy lên nhiều lần. Máy bay nặng nề chạy trên mặt đất chẳng khác gì một chiếc ô-tô thường. Pêchya cảm thấy bị xúc phạm nặng nề vì không được hay nữa, đồng thời lại có một cảm giác nhẹ nhõm khó tả được thấy mình đã đứng trên mặt đất chắc nịch.

Tai bị yên tĩnh làm cho ù đặc, chú bé lần theo chiếc thang nhóm, bước xuống cỏ ấm. Chú loạng choạng, chóng mặt, nhức tai, ánh nắng gắt của miền Nam làm chú chói mắt. Gió lộng đón tiếp chú với những mùi vị cay cay của những loài có lạ thảo nguyên. Buồi sớm Ukren mới bắt đầu ấm nắng. Thật hết sức kỳ lạ và ấm lòng khi nhận thấy đây cũng vẫn là cái buổi sáng vừa bắt đầu mới đây thôi ở Mạc-tư-khoa. Rất có thể là giờ này mẹ còn đang ngủ, thế mà chú đã ở Khackôp, và quanh chú, tất cả mọi thứ đều khác quá... có cây, khi trời và ánh nắng...

— Thế nào, nhà phi hành trẻ tuổi cảm thấy thế nào? — Người phi trưởng vui tính vừa nói vừa duỗi hai cái cẳng dài cho đỡ mỏi.

Pêchya thản nhiên nhún vai.

— Cừ lắm, cháu ạ!

Toàn thân như ớn lạnh, Pêchya thú vị ngả người nằm xuống cỏ ấm. Giờ đây, nằm duỗi dài trên mặt đất chắc nịch và bất động, mà nhìn trời, nhìn mây, nhưng trời mây đối với chú không còn xa lạ như xưa nữa. Chú vừa ở trên ấy với chúng và trong mười lăm phút nữa, chú sẽ lại gặp lại chúng. Chú nhìn chim, kiêu hãnh như nhìn những đứa em nhỏ. Bay mệt chú nghĩ: không những thể xác nghỉ, mà để cho cả tinh thần vừa chịu đựng một sự căng thẳng đến như thế trong ba tiếng đồng hồ ở trên trời cũng được nghỉ ngơi.

Pêchya đã vạch trước một chương trình hoạt động trong thời gian du lịch. Theo chương trình đó, trong lúc đang bay chú phải luôn luôn quan sát tất cả các hiện tượng thiên nhiên và ghi ngay lập tức những nhận xét của mình vào một cuốn sổ đặc biệt. Không kể những điều ghi chép đó có thể có một ý nghĩa quan trọng đối với câu lạc bộ của những nhà tự nhiên học trẻ tuổi mà Pêchya là phó chú tịch, còn phải thấy rằng thật là thú vị được đặt bút ghi lên trên đầu mỗi đoạn ghi chép: « vào hồi mấy giờ... mấy phút... mấy giây, theo giờ Trung Âu, nhiệt độ bao nhiêu, ghi chép trên máy bay số mấy... » Giá trị biết chừng nào, cuốn sổ « hàng không » lời lẽ vắn tắt này! Ngoài việc báo cáo mà Pêchya định tổ chức sau khi du lịch về, cũng không nên loại trừ khả năng in những số liệu khoa học quỹ báu đó trên báo Sự thật Thiếu niên. Pêchya khoái trá nghiền ngẫm cái câu tuyệt diệu « viết trên máy bay ».

Chú đã mang theo nhiều phong bì và giấy để viết thư cho gia đình và bạn bè. Pêchya định viết những lá thư đầu tiên ngay trên máy bay. Có thể tưởng tượng thấy những tiếng rú của mấy đứa em gái, thấy sự bồi hồi của bà, và niềm kiêu hãnh của mẹ chú khi người đưa thư đưa tấm bưu thiếp do tay đứa con trai uyên bác của bà viết ở trên máy bay, từ trên trời gửi xuống. Và đám bạn trai, bạn gái nữa! Cô Ôlia Netsaêva nào đó chắc sẽ tiếc đứt ruột vì đã cự tuyệt cái tình cảm sâu sắc của một cậu con trai đứng đắn, nhũn nhặn, lại dũng cảm, là Pêchya, để nhận cái tình bạn hời hợt, phất phơ của Victo Xađôpnikôp, một đứa đẹp trai thật, nhưng ngốc nghếch, dốt đặc, không có gì đặc sắc ngoài cái xe đạp và một bộ tóc húi theo kiểu người lớn. Pêchya sẽ không trách Ôlia Netsaêva. Lời lẽ chú viết sẽ lễ độ lạnh lùng và đường hoàng nghiêm chỉnh. Tóm lại là vừa vặn đúng mức: «6 giờ 45 phút, giờ Mạc-tư-khoa... trên máy bay số... nhiệt độ: 19 độ. Chào Ônga. Mình giữ lời hứa và viết cho Ônga mấy dòng này trên máy bay. Lúc này mình đang bay, ở độ cao 1400 mét so với mặt biển. Trời sương mù, tầm nhìn xa từ 800 đến 900 mét, gió nhẹ. Cho tới lúc này, không có sương giá. Mình vừa vào thăm buồng lái và làm quen với tổ hoa tiêu. Tốc độ bay 250 cây số; máy ăn dầu đều đặn. Ônga ạ, thật đáng tiếc chủ nhật vừa rồi, Ônga không đi Ivliazma đến nhà Tania Biriukôva với chúng mình được, hôm ấy vui lắm (phải gạch đít ba lần chữ «lắm »). Ônga, xin lỗi Ônga là đã viết ngắn thế này, nhưng thật mình không có thời giờ, mình phải luôn luôn theo dõi và ghi kết quả những nhận xét khoa học. Đáng tiếc là Ônga đã không muốn đi Kliazma. Mình đã kết bạn rất thân với Tatiana Biriukôva (gạch đít ba lần « rất thân »). Chúng mình đã phát hiện ra rằng giữa chúng mình có rất nhiều điểm hợp nhau. Pêchya Batsây, người bạn cũ của Ônga (gạch đít hai lần « cũ »). Gửi lời chào Victo ».

Pêchya đã dự định viết cho tất cả các bạn, đại loại đều bằng những lời lẽ như thế. Bởi dự định ghi một cuốn nhật ký khoa học, v.v... Nhưng chú chưa thực hiện được điều gì cả. Chú đang quá mải với việc bay. Thời gian cũng chưa có gì là bỏ phí. Bây giờ sực nhớ lại, chú quyết tâm hành động. Chú rút ở trong túi ra tập bưu thiếp đã ghi sẵn địa chỉ, cây bút chì « Thiếu niên » vót nhọn và cục tẩy. Nằm dài thoải mái lên cỏ xong, Pêchya bắt đầu, cố hết sức để viết cho có vẻ cầu thả, đúng kiểu một bức thư gửi từ máy bay. Chú đã viết lên tấm bưu thiếp đầu: « Viết trên máy bay số 2897 ». Nhưng ngay lúc đó chú cảm thấy ngường ngượng. Vì Pêchya tính thật thà; chỉ hơi nói dối một tý chú cũng đã thấy nó thế nào ấy. Mười phút trước, chú còn ngồi trên máy bay, nhưng bây giờ chú đang nằm sấp bụng dưới đất. Máy bay có đậu bên cạnh chú thực và đang lấy thêm xăng từ một chiếc ô-tô chở xăng to tướng sang, và trong mười lăm phút nữa nó sẽ lại bay tiếp. Nhưng tất cả những cái đó không làm thay đổi được sự thực là: Pêchya đang không ngồi trên máy bay. Nhưng thư chú gửi đi mà không có những chữ: « viết từ trên máy bay » thì nó nhạt thếch. Chú không thể viết: « nằm dài dưới đất bên cạnh máy hay số 2897». Thế thì ngây ngô quá!

Pêchya rất muốn bỏ bưu thiếp vào thùng thư Khackôp để nó đến Mạc-tư-khoa được càng sớm càng tốt. Nhưng chú không thể nói dối được. Khó xử quá! Chú đã định đành tiếc rẻ mà xóa những chữ thần diệu: « viết trên máy hay » đi. Nhưng bất thình lình chú nảy ra một sáng kiến tuyệt vời, nó lóe lên như một ánh chớp: chú sẽ lên ngồi trên máy bay và như vậy là có thể viết được câu « viết trên máy bay». Thế cũng như thật. Còn những « trời sương mù », « tầm nhìn xa » và « độ cao » thì, ôi chào, cũng không phải là dối trá gì nghiêm trọng lắm. Có chuyện trời sương mù không? Có. Tầm nhìn xa có không? Có. Về độ cao thì tạm cho là 1400 mét. Mới lúc nãy, trước khi tới sân bay Khackôp, họ đã chẳng bay trên cao 1400 mét là gì? Như vậy không thật hoàn toàn đúng, nhưng độ cao có không? Có đứt đi rồi. Cái lập luận lô-gích đó làm lương tâm Pêchya hết cắn rứt; chú thu các giấy tờ mang đi đường lại và với tay nắm lấy thang để trèo lên ngồi « viết trên máy bay ». Nhưng vừa lúc đó một tốp hành khách mới đến thu hút hết sự chú ý của chú.