ăn hầm ngầm nằm dưới ba lớp súc gỗ dày vì thế nên luôn luôn yên tĩnh, mọi âm thanh của trận đánh vọng qua các súc gỗ dày và đất đá yếu đi rõ rệt. Ở đây có thể nghe rõ tiếng người một cách bình thường. Ban đêm, hai ngọn đèn “con dơi” cháy sáng. Giống như những ngọn đèn pha nhỏ, hai ngọn đèn lồng lúc lắc đều đều dưới lớp đất, gỗ dày, chiếu ánh sáng vàng xuống những khuôn mặt râu ria tua tủa, những chiếc bản đồ và những chiếc máy điện thoại đặt trên hai cột lớn.

Chủ nhiệm pháo binh vừa nói chuyện với trung đoàn trưởng trung đoàn súng cối bắn đạn tên lửa, đặt ống nghe lên bản đồ, quay nửa người lại định báo cáo. Nhưng Bét-xô-nốp gật đầu ra hiệu chặn ông ta lại vì biết rằng ông ta sẽ báo cáo về việc dùng mấy giàn “Ca-chiu-sa” bắn cháy chiếc cầu rồi ông đi giữa những cặp mắt chăm chú dõi theo của anh em phụ trách máy về phía ngách hầm ở xa nơi đặt máy điện thoại và vô tuyến giữ liên lạc với bộ tham mưu tập đoàn quân.

Là một sĩ quan tùy tùng từng trải, đã được huấn luyện kỹ, Bô-gi-scô không bước vào ngách hầm, khép cửa lại sau lưng Bét-xô-nốp và đứng ở ngay gần lối vào. Với vẻ mặt vui nhộn của một chàng trai xởi lời, anh nháy mắt với anh chàng thiếu úy thông tin trẻ tuổi đang tò mò nhìn anh. Anh xoa mạnh hai bàn tay vào nhau rồi rút ở túi áo choàng ra bao thuốc lá “Pu-sca” choáng lộn, rút một điếu.

-Hút thuốc đi, thiếu úy!-Bô-gi-scô nói bằng một giọng vừa thân ái vừa bí ẩn, rồi đột ngột chuyển sang xưng hô cậu cậu, mình mình một cách thân tình như đã quen nhau từ lâu.-Cậu khỏe chứ?

-Cũng thường thôi, đồng chí thiếu tá ạ. Gì cơ anh?-Thiếu úy lóng ngóng rút điếu thuốc, chưa hiểu rõ lắm nguyên nhân cuộc trò chuyện này.-Cám ơn đồng chí thiếu tá.

-Quang cái kiểu gọi “thiếu tá” của cậu đi. “Thiếu tá” nghĩa là cái gì?-Bô-gi-scô nói khẽ.-Suốt đời cậu tơ tưởng được là thiếu tá à? Tên cúng cơm của mình là Ghen-na-đi… Cậu đã đi xem xiéc bao giờ chưa? Chưa xem à? Trông đây này.

Bô-gi-scô mỉm cười một cách bí hiểm, khẽ vung cánh tay lên và xòe các ngón tay ra trước mặt anh chàng thiếu úy đang nhấp nháy mắt-bao thuốc lá đã biến mất, sau đó anh lại vung tay trong không khí-bao thuốc lá lại xuất hiện trong lòng bàn tay. Anh chàng thiếu úy không biết rằng Bô-gi-scô bải hoải, rã rời vì không hoạt động cho nên anh ta vui đùa cho thỏa chí. Chẳng hiểu sao anh sĩ quan thông tin đâm bối rối:

-Đồng chí là nghệ sĩ, thiếu tá? Chắc đồng chí là nhà ảo thuật?

-Chuyện vặt ấy mà. Nghiệp dư thôi. Từ ngày xửa ngày xưa kia,-Bô-gi-scô nói và tung cái bật lửa lên không, bật lửa châm thuốc. Này, thiếu úy, chỗ các cậu có chuyện tiếu lâm hiện đại không? Hay là toàn chuyện cũ rích? Câu chuyện gần đây nhất nói về việc E-vơ Brao-nơ và Gốp-ben-xơ vào thiên đường đã đến tai các cậu chưa?

-Chư-ưa,-thiếu úy lại cảm thấy lúng túng.-Nói về E-vơ nào cơ? Về cái bà… về cái bà E-vơ ở trong kinh thánh ấy à, đồng chí thiếu tá?

-Cậu ngốc nghếch thật! Kinh thánh quái gì!… Các chú mình nằm ườn ở đây đâm ra dốt nát. Hãy nghe đây này. Thiên đường, những khu vườn mê đắm, vầng thái dương, những chiếc lá nho…-Bô-gi-scô bắt đầu nói khẽ, muốn giải trí trong cảnh không hoạt động, lấy làm hể hả vì đã bất ngờ tìm được một người chịu chuyện dốt nát. Tuy vậy anh chợt im bặt khi nghe thấy tiếng Bét-xô-nốp vọng ra ngoài cửa, sau đó anh thân mật nháy mắt với thiếu úy, vỗ vai anh ta: “Thôi để sau nhé”-và sửa lại thắt lưng da đeo chéo, đặt tay lên ngực, miệng ngậm thuốc lá đứng ở cửa.

… Bét-xô-nốp quả không nhầm: tham mưu trưởng, thiếu tướng I-a-xen-cô đã gọi điện cho ông. Trung tá Cu-rư-sép, chủ nhiệm trinh sát sư đoàn cũng có mặt ở đây, trong ngách hầm nơi đặt vô tuyến điện và đường dây liên lạc trực tiếp với bộ tham mưu tập đoàn quân và các quân đoàn. Chủ nhiệm trinh sát đứng ở gần chiếc bàn nhỏ, khuôn mặt thông minh, sạm lại vì lo âu và mệt mỏi quá sức trông thật nghiêm nghị. Ông trò chuyện qua điện thoại với I-a-xen-cô, nhắc lại bằng một giọng đều đều: “Vâng, thưa đồng chí Năm. Tôi hiểu, thưa đồng chí Năm” và những ngón tay vàng khè khói thuốc của ông lướt chiếc bút chì trên tấm bản đồ. Người phụ trách vô tuyến điện ngồi lặng lẽ trong một góc tối, nghiên người trên máy, tưởng chừng như cả tấm lưng, cái gáy anh ta cũng đang lắng nghe cuộc trò chuyện này với sở chỉ huy của tập đoàn quân.

-Xin mời đồng chí, thưa tư lệnh,-trung tá Cu-rư-sép nói và chìa ống nghe.

-Cám ơn.

Giọng trầm kiểu nhà binh của I-a-xen-cô vang lên rành rõ như thường lệ và tuy vì tôn trọng nguyên tắc bảo mật khi nói chuyện qua điện thoại, ông báo cáo tình hình diễn ra cho tới lúc xế chiều bằng một thứ tiếng lóng khó hiểu dùng trong quân đội. Bét-xô-nốp dễ dàng chuyển dịch báo cáo của ông sang ngôn ngữ thông thường. Bọn Đức vẫn đang tiến công vào cánh phía Nam và phía Bắc của tập đoàn quân với sự hỗ trợ dày đặc của không quân. Cho tới lúc chiều, cuộc tiến công vẫn chưa ngừng, chưa yếu đi và bằng một đòn mạnh gồm hơn sáu chục xe tăng chúng đã đẩy lùi được vài cây số sư đoàn ở cánh trái; những trận đánh ác liệt đang diễn ra trong tung thâm của dải phòng ngự thứ nhất, bọn Đức đã thọc sâu được vào tung thâm khoảng gần hai ki-lô-mét. Đã phải đưa một lữ đoàn bộ binh cơ giới và một lữ đoàn xe tăng thuộc quân đoàn cơ giới số mười bảy đang phòng ngự cánh trái ra trận, nhưng tình hình cho đến nay vẫn chưa khôi phục lại được. Ở trung tâm phòng ngự của tập đoàn quân tình hình có thể coi là ổn định. Lực lượng dự trữ của Đại bản doanh-quân đoàn xe tăng số một và quân đoàn cơ giới số năm vẫn chưa có mặt tại các khu vực tập kết. Mấy giờ trước đây trinh sát của tập đoàn quân “Sông Đông” của Đức phát đi, bộ tham mưu của nó có lẽ đã ở Nô-vô-tréc-cát-xcơ; bức điện không ghi bằng mật mã, do đích thân Man-sten ký, gửi lên ban tham mưu của Pao-luýt-xơ bị bao vây nhằm hợp lực với xe tăng của Man-sten. Vận tải đường không của Đức tăng lên rõ rệt-Chúng ném nhiên liệu và đạn dược cho Pao-luýt-xơ mặc dầu rằng không quân ta bủa vây mạnh mẽ các sân bay của Đức. Trong khu vực bọn Đức bị bao vây thấy rõ sự chuyển xe tăng về phía Tây Nam lòng chảo, phía Ma-ri-nốp-ca.

Bét-xô-nốp không ngắt ngang lần nào bản báo cáo cầu kỳ của tướng I-a-xen-cô-sau khi dựng chiếc gậy vào mép bàn, ông đứng im lặng, tựa tay vào máy. Mãi khi qua giọng nói của tham mưu trưởng, thấy báo cáo sắp kết thúc, Bét-xô-nốp mới mở móc cài cổ áo, ngồi xuống chiếc ghế tựa, chậm rãi hỏi:

-Anh nói xong chưa?

Và ông hình dung ra I-a-xen-cô cao lớn, đầu cạo trọc đang ngồi bên tấm bản đồ dưới ánh sáng chói lọi của những ngọn đèn điện chạy bằng ắc-qui, giữa các cán bộ tác chiến, da má ông cạo nhẵn bóng, chiếc lót cổ áo sạch bong, đôi bàn tay mập mạp đã cọ rửa cẩn thận. Đoán trước câu trả lời của I-a-xen-cô, Bét-xô-nốp nói:

-Thật rõ như ban ngày là chúng giáng đòn chủ yếu ở đây còn đòn ở phía bên trái chỉ có tính chất hỗ trợ.

-Tôi cũng tin chắc rằng chúng muốn chọc thủng một hành lang dẫn đến chỗ Pao-luýt-xơ ngang qua các vị trí của Đê-ép. Tôi nghĩ rằng Man-sten sẽ không thay đổi chiến thuật của mình-y sẽ chọc thủng trận địa phòng ngự của ta trên một khu vực hẹp và ở chỗ gần mục tiêu hơn.

-Tôi đồng ý.

-Tôi sẽ cố gắng tìm hiểu cặn kẽ hơn tình hình ở chỗ Pao-luýt-xơ lúc này. Tình hình các đơn vị cơ động của y như thế nào? Liệu y có khả năng đánh phá vây để đón gặp Man-sten hay không? Đó là điều không kém phần quan trọng lúc này, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích.

-Đó là điều rất quan trọng,-Bét-xô-nốp khẳng định và nói thêm:-Tôi còn quan tâm tới việc bao giờ thì quân đoàn số một và số năm sẽ tới. Anh hãy giục họ đi mau lên!

-Tôi giục luôn đấy, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích ạ,-I-a-xen-cô nói giọng trầm trầm và cảm thấy khó thở, điều đó chứng tỏ ông hồi hộp và bực bội vì các quân đoàn xe tăng và cơ giới được biên chế vào tập đoàn quân vẫn chưa tới khu vực tập kết đã qui định.-Bao giờ đồng chí trở về?

-Lúc này đừng chờ đợi. Chỗ này là điểm đau đầu nhất, như người ta thường nói đấy, Xê-men I-va-nô-vích ạ.

I-a-xen-cô húng hắng ho và im lặng.

-Nhưng căn cứ vào tình hình, có lẽ đồng chí không nên dùng dằng lâu ở chỗ Đê-ép, phơi mình ra trước…-I-a-xen-cô thở phì phò trong ống nghe.-Trong trường hợp này tôi không có quyền khuyên, nhưng có lẽ đồng chí chuyển về đài quan sát của tập đoàn quân thì hợp lý hơn.

-Xê-men I-va-nô-vích,-Bét-xô-nốp ngắt lời, không nghe và cau mày,-Tôi yêu cầu anh hãy hết sức quan tâm tới cánh trái trong lúc này tôi còn ở đây. Phản công không ngừng!

Ông đưa tay trái lên trán, ngón tay ẩm, run lên vì mệt mỏi, cảm thấy cẳng chân đau tê dại đi giật giật, lúc địch dùng súng sáu nòng pháo kích ông đã vụng về đè phải nó khi nằm nhoài trên đáy hào giao thông.

Đặt ống nghe xuống, Bét-xô-nốp ngồi mãi như thể lơ đãng ngẫm nghĩ, thận trọng duỗi cẳng chân dưới bàn, chờ cho cơn đau qua đi để ông có thể đứng dậy được nhưng cơn đau không dịu đi.

-Anh chiến sĩ trinh sát đã thoát về được không báo tin gì mới à? Anh ta có tỉnh không? Anh ta ở đâu? Bét-xô-nốp hỏi Cu-rư-sép, cố lãng quên đầu gối nóng bỏng đang giật giật.

Nhìn vào tấm bản dồ đánh dấu nhằng nhịt, trung tá Cu-rư-sép bắt đầu nói cố gắng không để lọ sự mệt mỏi quá sức của một người phải lo âu quá lâu.

-Khi người ta chuyển đồng chí ấy từ khẩu đội pháo về, đồng chí ấy đang trong trạng thái nửa mê nửa tỉnh, thưa đồng chí tư lệnh. Qua lời của đồng chí ấy có thể hiểu là các anh em trinh sát khác lúc trở về đã bị bọn Đức phát hiện, phải chiến đấu và cùng với “cái lưới” bắt được mắc kẹt lại đâu đó phía trước các chiến hào của đội cảnh giới chiến đấu. Đã đưa đồng chí ấy tới trạm cứu thương nhưng chưa chắc đồng chí ấy có thể nói thêm được điều gì mới… Vâng, tôi chịu hoàn toàn trách nhiệm về đội trinh sát.

-Thôi đi anh.-Bét-xô-nốp khẽ đập bàn tay lên mặt bàn.-Anh hãy chấm dứt thói tự hành hạ mình, đó là việc làm vô nghĩa và hoàn toàn không đúng lúc, trung tá ạ. Làm như thế chẳng giúp được gì cho anh cũng như cho tôi. Không bắt được tù binh và lúc này chắc không thể bắt được vì bọn Đức đang tiến công, vậy mà tôi cần một tù binh Đức nghiêm chỉnh, tầm cỡ và am hiểu nhiều. Nào, ta sẽ làm gì đây, trung tá?

-Đồng chí cho phép tôi suy nghĩ chứ ạ, thưa đồng chí tư lệnh?

Bét-xô-nốp gõ gõ ngón tay lên mặt bàn và trông thấy trung tá Cu-rư-sép khoan thai, và thận trọng dùng mu bàn tay vun những mảnh đất rơi từ trên trần xuống như vụn bánh mì vậy. Bét-xô-nốp thấy việc đó cũng gượng gạo, vô ích như chuyến trinh sát không thành công, như cơn đau tê tái, rát bỏng trong cẳng chân ông và ông chợt nghĩ: “Giá uống tí rượu Vốt ca đầu óc sẽ tỉnh táo, cơn đau dịu đi và chắc sẽ dễ chịu hơn!”. Nhưng lập tức chính ông ngạc nhiên trước mong ước bất ngờ đó, trước ý nghĩ về sự nhẹ nhõm đó và vẫn không đứng lên, ông ngồi đợi cho qua cơn đau nóng bỏng không dứt ở đầu gối, cơn đau cản trở ông tập trung suy nghĩ và khiến ông bực bội.

Súng cối sáu nòng của địch đã ngừng bắn vào đài quan sát nhưng căn hầm ngầm vẫn như một chiếc mảng bập bềnh trong bóng tối giữa những loạt đạn đại bác và tiếng nổ rung chuyển, giữa những làn sóng liên thanh quất liên tục ở phía trước trong bóng tối đó. Và chẳng hiểu sao trong căn hầm mà mọi âm thanh ở bên ngoài đều bị lụi hẳn đi di lớp nắm hầm dày, Bét-xô-nốp đặc biệt nhận ra rất rõ tiếng rền của xe tăng và tiếng súng tự động dày đặc, sôi động vọng từ phía Bắc và phía Nam tới, trùm lấy điểm cao mà ông tưởng như đã bị cắt rời khỏi tập đoàn quân, khỏi các quân đoàn, các sư đoàn-khỏi toàn bộ thế giới xung quanh.

-…Tôi đã bảo anh rằng: anh hãy bắn dù là bằng súng ngắn cũng được, nghe thủng chưa? Hãy đứng vững cho dù xe tăng địch lăn qua người anh, rõ chưa?

Bét-xô-nốp ngẩng đầu lên, da mặt ông giật giật, lộ vẻ đau khổ. Ở nửa bên kia của hầm ngầm tiếng máy điện thoại rù rù, vo vo, lấn át nhau, những giọng nói căng thẳng đứt quãng và giọng nam trung của Đê-ép át tất cả những tiếng ồn ào đó, anh đang gào lên, vừa ra lệnh vừa chen vào những lời sỉ vả, dọa dẫm:

-Nếu anh mà lùi một phân thì tốt hơn hết là anh hãy cho mình một phát đạn vào đầu, Trê-rê-pa-nốp! Nghe thấy không? Tất cả pháo binh, tất cả súng chống tăng đến chật ních ở chỗ anh cả đấy! Tôi cũng biết như anh rằng, địch đang bao vây nhưng “kêu cứu” mà làm gì mới được chứ? Phải bám trụ dù anh có ngoẻo chăng nữa!… Lối qua sông đã bị phá hủy thì xe tăng địch còn ở đâu tới nữa! Đừng có nói nhảm!…

Bét-xô-nốp lắng nghe và hiểu rằng trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh Trê-rê-pa-nốp báo cáo, là xe tăng địch đã đánh tạt sườn, trung đoàn gần như bị bao vây, xin tiếp viện nhưng Đê-ép chẳng những không hứa giúp đỡ mà còn trả lời bằng những lời lẽ phẫn nộ và đã khuyên nên lấy cái chết chọi với cái chết nếu như không cầm cự được… Còn Bét-xô-nốp vẫn ngồi ở đấy, trong ngách hầm tách biệt, khổ sở vì cơn đau ở đầu gối và không có quyền can thiệp vào, ông cũng không đi ra. Đê-ép đã thi hành mệnh lệnh của ông ban ra là phải bám trụ cho tới người cuối cùng và thật là quá sức người nếu nhìn thẳng vào mắt Đê-ép lúc này bởi vì Đê-ép cũng đang chờ đợi tiếp viện cho sư đoàn của mình mặc dầu Đê-ép đã hiểu rõ tầm quan trọng không thể chối cãi được của mệnh lệnh đó đối với các trung đoàn của mình đang phải chịu đựng toàn bộ cuộc đột kích khủng khiếp của xe tăng địch, do số phận run rủi như lệ thường trong chiến tranh, trong đó không có sự lựa chọn.

-Đừng có nỉ non như thế, Trê-rê-pa-nốp!-Đê-ép gào lên như bị kích động, xổ ra giọng tuyệt vọng.-Anh tưởng tôi không hiểu chắc? Tôi nói hết rồi đấy! Hãy siết chặt dây lưng lại và bám trụ cho vững! Pháo binh sẽ cật lực yểm trợ cho anh! Anh không thấy nhưng tôi thấy. Kêu ca làm gì, hãy chịu đựng! Hãm bám trụ, dù phải cào phải cấu như một cô gái yếu ớt nhưng hãy bám trụ cho vững! Và đừng gọi điện cho tôi về chuyện đó nữa! Tôi không muốn nghe đâu!…

“Đê-ép thiếu tá hành mệnh lệnh của mình, tuy vậy anh ta nghĩ gì khi phát đi mệnh lệnh đó?”-Bét-xô-nốp lại thoáng nghĩ.

Trong chốc lát, đôi mắt ông bắt gặp cái nhìn của chủ nhiệm trinh sát đang lặng lẽ đứng bất động ở bên bàn. Ông ta không còn phủi đất vụn khỏi bàn đồ nữa. Vẻ mặt thông minh và mệt mỏi của trung tá Cu-rư-sép vừa thể hiện sự phê phán lặng lẽ, không nói nên lời vừa thể hiện sự cầu xin giúp đỡ. Ông ta hiểu rất rõ tình hình đang diễn biến hiện nay tại sư đoàn, hiểu qua những âm thanh của trận đánh, qua những mệnh lệnh này của Đê-ép ở ngách hầm bên kia. Bét-xô-nốp đưa lòng bàn tay lau trán và nói ra không hẳn điều ông định nói, không hẳn điều ông nghĩ:

-Nói đi, trung tá. Tôi nghe đây.

-Thưa đồng chí tư lệnh,-Cu-rư-sép bắt đầu nói giọng đều đều,-hình như việc sư đoàn bị bao vây đã rõ…

-Anh tin chắc thế à?

-Vâng, theo ý tôi rồi xe tăng địch sẽ đi vòng qua đài quan sát này, thưa đồng chí tư lệnh.

Bét-xô-nốp ngồi im một lát và dường như sực tỉnh, ông mệt mỏi nhìn chủ nhiệm trinh sát, sau đó đứng dậy, thốt lên với vẻ tò mò nghiệt ngã:

-Anh đừng nói hết. Anh muốn nói là chính bản thân chúng ta có thể bị biến thành “những cái lưỡi” chứ gì? Hình như thế phải không, trung tá?

-Tôi nói về hoàn cảnh khách quan, thưa đồng chí tư lệnh,-trung tá giải thích bằng giọng đều đều như trước.-Qua một thời gian nữa bọn Đức có thể sẽ cắt đứt liên lạc của ta. Lúc ấy chúng ta sẽ mất đường dây chỉ huy.

-Cám ơn những lời lẽ khách quan của trung tá. Nhưng cho đến nay đường dây chỉ huy vẫn thông suốt,-Bét-xô-nốp nói.-Và tôi không thay đổi mệnh lệnh về việc bắt “một cái lưỡi”. Thậm chí ngay cả khi chúng ta bị bắt làm tù binh, một điều rất khó chịu.

Ông nhấc ống nghe điện thoại lên.

-Đồng chí chủ nhiệm pháo binh… đường dây hoạt động tốt chứ? Hay lắm! Gọi Lô-mít-dê cho tôi.

Sau khi nhận ra trong ống nghe giọng nói hơi oang oang, lơ lớ của tướng Lô-mít-dê: “Bọn Đức đã phát cuồng lên ở chỗ đồng chí phải không, thưa đồng chí số Một…”-Ông vội ngắt lời, hỏi:

-Liệu có thể sử dụng trung đoàn súng cối số 42 trên hướng của Đê-ép được không?

-Tôi sẽ ra lệnh, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích. Để chống lại xe tăng địch à? Tôi hiểu có đúng ý đồng chí không?

-Anh hiểu đúng đấy.

Bét-xô-nốp không dừng lại, nửa hầm ngầm bên kia mù mịt khói thuốc lá, trong đó tiếng máy điện thoại kêu vo vo và thấp thoáng bóng các sĩ quan đi đi lại lại. Ông chỉ nhận ra bóng dáng cao lớn của đại tá Đê-ép giữa các cán bộ tác chiến, không nói một lời nào, ông lấy gậy đẩy cửa, bước ra khỏi hầm ngầm. Thiếu tá Bô-gi-scô đi theo ông.

-Đồng chí tư lệnh!-Giữa tiếng máy điện thoại liên tục giọng nam trung khàn khàn của Đê-ép vang lên sau lưng.

-Bét-xô-nốp rảo bước vào hầm.

o0o

Trời chưa tối hẳn nhưng băng giá tăng lên kinh khủng. Ngọn gió sắc nhọn, rát bỏng thổi từ phía ráng chiều đỏ sẫm bị ép sát xuống mặt đất như một cái khe hẹp và tựa hồ như gió cuốn tiếng súng đạn vang ầm quay xung quanh điểm cao. Mảnh băng như mảnh thủy tinh vỡ bị gió hất mạnh khỏi bờ lũy chọc vào môi, vào mắt. Do ánh sáng đạn tên lửa pháo hiệu bị gió cuốn quay tròn xung quanh đài quan sát nên có cảm tưởng là điểm cao đang bồng bềnh trôi đi đâu đó trên những ngọn lửa và những đám cháy lan rộng ở phía dưới.

Ngôi làng phía trước sông cháy rừng rực như những giàn lửa lớn và ở bên kia sông, những chiếc xe tăng đen ngòm với những hình thập tự trắng ở trên mình trông như những con nhện độc nặng nề bò rải rác, dừng lại, thò những vòi pháo ra mò mẫm trên mặt tuyết đỏ ngầu như một chiếu màu, khạc lửa về phía trước dày đặc như mạng nhện. Lưới lửa dày đặc như mạng nhện đó tóe ra thành những đường ngoằn ngoèo kẹp chặt lấy khúc bờ sông ở phía trên, tại đó các khẩu pháo của ta nhả đạn đỏ lừ, hòa với đường đạn súng máy thành lưới lửa hình nan quạt ở phía trên điểm cao.

Thiếu tá Bô-gi-scô áp mình lên bờ lũy đất ngờ vực ngó nhìn xuống phía dưới, trước mặt dòng sông, như có ý định xem trận đánh đã lan tới gần đài quan sát hay chưa. Những quả đạn pháo sáng tắt lụi trong gió, rơi xuống các triền dốc của điểm cao, đạn viu víu như tiếng chim ngay trên bờ công sự-hình như bọn lính bắn súng máy tự động của địch đã sang được bờ sông bên này.

-Đồng chí tư lệnh, xin đồng chí cho phép nói.

Giọng nói khản đặc của đại tá Đê-ép bung ra, xói vào người Bét-xô-nốp như một nỗi đau thể chất, buộc ông phải quay người lại. Ông đứng giây lâu, không giục Đê-ép báo cáo, đoán xem anh ta sẽ nói gì. Bóng dáng của Đê-ép dường như to lớn, bất động, chắn hết cả lối đi trong đường hầm. Dưới ánh sáng đạn pháo sáng khuôn mặt trẻ trung của anh với cặp mắt rực lửa dường như tuyệt vọng dò tìm cái gì đó trên vẻ mặt Bét-xô-nốp-dò tìm sự chi viện, hy vọng làm cho tình hình của sư đoàn mình dễ thở hơn và khi ánh sáng pháo sáng vừa lụi tắt, bóng tối trùm kín nét mặt không thể chịu đựng được đó của Đê-ép, Bét-xô-nốp có cảm giác như có ngón tay ai bóp lấy cổ họng mình.

-Tôi thấy cả, đại tá Đê-ép ạ,-Bét-xô-nốp nói.-Anh muốn nói gì thêm?

-Thưa đồng chí tư lệnh,-Đê-ép lên tiếng bằng một giọng hạ thấp thiếu tự nhiên,-trung đoàn Trê-rê-pa-nốp, hai trung đoàn pháp và trung đoàn xe tăng của Khô-khơ-lốp đang chiến đấu trong vòng vây, đạn dược hết… các đại đội bị tổn thất lớn… bộ binh Đức đã đi xe bọc thép tới.-Những quả đạn pháo sáng liên tiếp vọt lên lại soi tỏ nét mặt có ý chờ đợi được Bét-xô-nốp chi viện, anh hít một hơi thật mạnh rồi khàn khàn nói tiếp:-Xe tăng địch đã tiến công sở chỉ huy trung đoàn của thiếu tá Trê-rê-pa-nốp. Hình như Trê-rê-pa-nốp bị thương. Liên lạc vừa mới bị đứt.-Đê-ép thở lấy hơi, nặng nề bước lại gần Bét-xô-nốp.-Thưa đồng chí tư lệnh, trong tình hình hiện nay… tôi e rằng trung đoàn Trê-rê-pa-nốp sẽ không cầm cự được một giờ nữa, sẽ bị tiêu diệt… Xin đồng chí thứ lỗi cho, thưa đồng chí tư lệnh, tôi xin đồng chí tự mình quyết định…

-Về việc gì nào?-Bét-xô-nốp hỏi cho rõ hơn.

Giọng Đê-ép rung lên bướng bỉnh:

-Xin đồng chí cho phép tôi rời đài quan sát của sư đoàn trong một giờ để tôi tới trung đoàn Trê-rê-pa-nốp tìm hiểu tình hình và quyết định tại chỗ, thưa đồng chí tư lệnh.

Những đường đạn đỏ lừ hắt ánh sáng xuống khiến mắt Đê-ép ánh lên trên khuôn mặt đỏ rực của anh Bét-xô-nốp chăm chú nhìn.

-Anh làm như thế nào? Anh sẽ đột nhập vào trung đoàn bị bao vây à? Hình như thế phải không?

-Từ điểm cao này tới chỗ các tiểu đoàn của Trê-rê-pa-nốp khoảng độ ba ki-lô-mét, thưa đồng chí tư lệnh.-Tôi sẽ đột nhập cùng với anh em xạ thủ tiểu liên. Ba đợt vọt tiến là đến nơi thôi. Đó mới là một nửa công việc, thưa trung tướng.

Ông bỗng cảm thấy trìu mến đối với Đê-ép-cảm giác này không quen thuộc và bất ngờ, khiến cổ họng ông lại nghèn nghẹn, ông không thể từ chối ngay. “Thì ra số phận đã ban cho mình người chỉ huy sư đoàn này”,-Bét-xô-nốp nghĩ, và ông ngước mắt lên nhìn ánh hồi quang thấp thoáng trong đôi mắt tuyệt vọng của Đê-ép rồi nhắc lại:

-Thế nghĩa là anh cùng với các xạ thủ tiểu liên đột nhập vào?

-Mới đây tôi hãy còn chỉ huy trung đoàn, thưa đồng chí trung tướng. Tại mặt trận Bri-an-xcơ. Tôi vẫn còn chưa mất thói quen.

-Anh bao nhiêu tuổi?-Bét-xô-nốp hỏi giọng khàn khàn.

-Hai mươi chín, thưa đồng chí tư lệnh.

-Tôi muốn rằng, anh ba mươi tuổi,-Bét-xô-nốp nói và đưa tay vát không khí.-Anh hãy đi đi và hãy làm tròn trách nhiệm của một sư đoàn trưởng chứ không phải là của một trung đoàn trưởng!

-Thưa đồng chí tư lệnh…-Đê-ép nói gần như Van-te nài,-xin đồng chí cho phép tôi…

Nhưng Bét-xô-nốp lại ngắt lời anh một cách nhẹ nhàng và dứt khoát:

-Anh hiểu ý tôi chứ? Tôi đã nói: anh đi đi và hãy làm tròn trách nhiệm của một sư đoàn trưởng. Cử ngay người tới liên lạc với Trê-rê-pa-nốp. Và hãy truyền đạt nhân danh tôi: tôi hy vọng vào sự kiên trì của anh ấy. Đứng vững, kiên trì chịu đựng cuộc phản kích đó, Đê-ép ạ. Không nên nghĩ rằng lực lượng dự trữ của địch là vô tận.

-Thưa đồng chí tư lệnh, tôi muốn…

-Đi đi, dât. Đừng bắt tôi phải nhắc lại.

-Rõ, thưa đồng chí tư lệnh,-Đê-ép nói bằng giọng ỉu xìu, thất vọng và vóc người to lớn tưởng chừng chắn hết cả lối đi trong hầm quay lại rất chậm chạp, rồi Đê-ép bước vào khoảng tối trong đường hào, biến vào trong hầm ngầm.

-Thật là một tay cừ, thưa trung tướng!-Bô-gi-scô phấn khởi thốt lên, có ý ganh tị nhìn về phía hầm ngầm.-Không phải bỗng dưng Đê-ép là một đại tá! Anh ấy bối rối ghê quá.. Mà quả thật chỉ ba đợt vọt tiến là đến đằng ấy!

Bét-xô-nốp không nhìn theo Đê-ép vì biết rằng mình sẽ không thay đổi quyết định. Tuy nhiên ông cũng nghĩ rằng anh chàng sư đoàn trưởng rất trẻ này cảm thấy thất vọng, uất ức lúc này vì về cơ bản, anh ta tin chắc rằng sẽ được tư lệnh cho phép đột nhập ngay tới trung đoàn bị bao vây với hy vọng, theo như anh ta nghĩ, cứu cái trung đoàn bị siết chặt trong gọng kìm xe tăng thoát khỏi tan rã và sỉ nhục.

-Quả thật đến chỗ Trê-rê-pa-nốp có xa gì đâu,-Bô-gi-scô lại nói.-Giá ta liều một cái!

Bét-xô-nốp lặng lẽ quan sát những chớp lửa hỗn loạn của các khẩu pháo bố trí trên khắp bờ sông phía Bắc, nơi ta đã đưa những tiểu đoàn pháo chống tăng tới và nơi giáp ranh trận địa phòng ngự của hai trung đoàn bộ binh và xe tăng, quan sát những khối xe tăng màu hồng của ta và xe tăng Đức hơi nhúc nhích trên các đường làng ở khu làng phía Bắc bờ sông. Các tiểu đoàn của Trê-rê-pa-nốp và trung đoàn xe tăng độc lập của Khô-khơ-lốp đã chiến đấu ngoan cường và rất ác liệt nhưng vẫn không thể chống chọi nổi đợt đột kích của xe tăng Đức. “Thế nghĩa là đã đến lúc phải đưa thê đội hai-sư đoàn 305 ra trận. Đưa ngay kẻo không lại muộn”.

Đạn hỏa tiễn vẫn réo vù vù, quất mạnh, bùng lên thành những đám tia lửa trên các triền dốc của điểm cao và có vẻ như bọn xạ thủ tiểu liên Đức đã đánh thọc sườn đài quan sát từ phía Tây, chúng lọt từ trong làng ra tiến về phía chân điểm cao!

-Chúng nó đang bò ở chỗ nào đó ngay trước mũi ta!…-Bô-gi-scô nói với vẻ ngờ vực, tần ngần.-Chúng nó định càn quét điểm cao này chăng, thưa trung tướng? Quân súc sinh láo xược đến thế là cùng!

-Giá như quả thật chỉ cần ba đợt vọt tiến là có thể phá vỡ được vòng vây xung quanh trung đoàn tr,-tiếng Ve-xnin vang lên ngay ở bên cạnh và khi quay người lại, Bét-xô-nốp trông thấy ông cách đó hai bước.-Chà Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích, tôi hiểu rõ ruột gan Đê-ép lắm! Thật không tài nào nhìn được cánh trung đoàn Trê-rê-pa-nốp bị tiêu diệt ngay trước mắt chúng ta!

Ve-xnin cũng cao lớn nhưng so với Đê-ép to như hộ pháp thì trông ông vẫn nhẹ nhõm hơn trong chiếc áo choàng ngắn trăng trắng, dây da đeo chéo căng trước ngực, ông xoay xoay chiếc kính trong tay và tưởng chừng như hàm răng của ông đang cắn môi dưới, sáng xanh lên.

-Tình hình của Trê-rê-pa-nốp quả thực là rất nguy kịch,-Ve-xnin bước lại gần Bét-xô-nốp hơn, nói tiếp.-Tổn thất ở các tiểu đoàn lớn lắm. Và bọn Đức chẳng có vẻ gì là sắp hết hơi… Chúng nó cứ ào ào xông tới.-Đã đến lúc ta phải đưa sư đoàn 305 ra chi viện cho Đê-ép chăng? Quả thật đã đến lúc rồi!

-Anh hãy đeo kính vào đi, Vi-ta-li I-xa-ê-vich,-Bét-xô-nốp bỗng nói và cảm thấy tất cả cái gánh nặng kinh nghiệm dè dặt của mình cũng như vẻ nhẹ nhõm trẻ trung đáng thèm muốn của Ve-xnin nhạy cảm. Rồi ông nói thêm:-Bọn xạ thủ tiểu liên Đức đang bò lên điểm cao. Như vậy chúng ta có thể không chết một cách ngẫu nhiên đâu… Còn về sư đoàn 305 thì đồng chí quả không nhầm, đã đến lúc rồi. Đúng thế, đã đến lúc phải đưa nó ra rồi. Và chúng ta hy vọng,Vi-ta-li I-xa-ê-vich…

-Tôi sống bằng hy vọng, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích,-Ve-xnin nói và nhắc lại:-Không, bọn chúng nó chưa hết hơi ở đây ngay đâu. Đối với chùng thì cứ hoặc là thế này hoặc là thế kia…

-Đối với chúng ta cũng vậy,-Bét-xô-nốp chậm rãi nói.

Điểm cao rung lên ầm ầm dưới những đợt gió quất vun vút giữa tiếng súng đạn, khi thì tưởng như nó bay vút lên bầu trời sáng chói nơi đạn pháo sáng rực rỡ lóa sáng tóe ra như mưa, khi thì chìm trong bóng tối; ánh sáng và bóng tối lướt nhanh qua điểm cao, trên đường hầm, soi sáng các khuôn mặt và lụi tắt, làm cho bóng tối ập ngay vào mắt.

-Thưa đồng chí trung tướng! Xin đồng chí vào hầm ngầm ngay! Xin vào hầm ngầm ngay!-Bô-gi-scô thét to và chồm ngay lên, lao vào trong hào giao thông, điên cuồng gào lên để ngăn chặn kẻ nào đó:-Đứng la-ại! Ai đó?

Trong hào giao thông ở phía dưới rõ ràng có tiếng đi lại ồn ào, nghe rõ tiếng la thét lo lắng của các gác, tiếp đó có những bóng người chụm lại trong đường hào hẹp và Bô-gi-scô chạy lại khúc ngoặt của đường hầm, súng tiểu liên lên đạn sẵn, anh lại quát lên bằng giọng đe dọa, hung dữ!

-Đứng la-ại không tôi bắn! Ai đó?

Tất cả lặng đi ở phía dưới đó, những bóng người ngừng động đậy, giọng nói đơn độc của chiến sĩ gác từ phía dưới báo tin:

-Có người từ bộ tham mưu tập đoàn quân tới gặp tư lệnh. Cho cho lên không?

-Đợi đấy!-Bô-gi-scô chặn lại và vừa chăm chú nhìn xuống và chạy xuống phía dưới.

-Ai vừa ra lệnh thế? “Đợi đấy” là thế nào?-một giọng khác vang lên trong hào giao thông.-Thiếu tá Bô-gi-scô đấy à? Làm gì mà gào lên ghê thế? Tư lệnh đâu? ủy viên Hội đồng quân sự đâu?

-À, đồng chí đại tá!-Bô-gi-scô nói, kéo dài giọng và cười vang.-Thế mà tôi cứ tưởng bọn Đức bò đến! Đồng chí đến chỗ chúng tôi có việc gì thế, đại tá? Buồn chán quá à?

-Tôi buồn nhớ anh lâu rồi, thiếu tá Bô-gi-scô ạ. Với cái giọng như hùm beo thế lẽ ra anh không nên đi làm sĩ quan tùy tùng mà nên xuống đơn vị chỉ hy bộ binh. Trung tướng ở đây à? Cả ủy viên Hội đồng quân sự nữa chứ?

-Cha mẹ sinh ra thế biết làm thế nào, đồng chí đại tá. Chỉ huy bộ binh thì cũng chả sao… Các đồng chí ấy ở đây cả. Anh vào đi.

Đại tá Ô-xin trưởng phòng phản gián của tập đoàn quân bước từ hào giao thông vào đường hầm, phải bụi trên người, nhanh chóng sửa lại dây lưng, bao súng ngắn, túi dã chiến. Tất cả mọi thứ trên người ông đều xộc xệch y như thể ông đã chạy, đã ngã, đã bò từ lâu qua các đụn tuyết. Người sĩ quan tùy tùng của ông mang theo khẩu tiểu liên, toàn thân anh suốt từ đầu đến chân như bị vùi trong tuyết, đó là một người thấp bé, mập mạp, cúi đầu xuống mỗi khi nghe tiếng đạn rít trên đầu. Anh đứng ở phía sau và thận trọng giúp Ô-xin gạt những lớp tuyết bám ở lưng, ở cạnh sườn. Bô-gi-scô chăm chú đưa mắt nhìn họ và khẽ mỉm cười. Ở phía sau đường hầm còn ba người nữa cũng thở hồng hộc, giậm chân bành bạch: thiếu tá Tít-cốp vạm vỡ, vóc người đanh chắc như đô vật và hai xạ thủ tiểu liên cao lớn, lực lưỡng-họ đều thuộc đội bảo vệ của Bét-xô-nốp mà ông đã để lại ở đài quan sát của tqd.

-Các cậu cũng ở đằng ấy đến đây à?-Bô-gi-scô ngạc nhiên hỏi đồng thời có ý ghen tị.-Các cậu được triệu đến à?

-Sao tò mò thế? Anh muốn biết nhiều điều thừa quá đấy, Bô-gi-scô!-Ô-xin chặn ngay những lời dò hỏi đó và sau cùng khi đã lấy lại hơi, ông gạt tay người sĩ quan tùy tùng đang tận tụy cào tuyết trên chiếc áo choàng ngắn.-Thôi, Ca-xi-an-kính ngắm, thế được rồi! Đừng uổng công phí sức! Cậu ở lại đây với đội bảo vệ, đừng đi theo tôi.-Và ông hất đầu về phía đường hầm sâu hun hút. Thiếu tá Bô-gi-scô, anh hãy dẫn tôi tới gặp ủy viên Hội đồng quân sự. Hầm ngầm của đồng chí ấy ở đâu?

-Đồng chí ấy cùng với tư lệnh hiện ở trên đài quan sát, thưa đồng chí đại tá.

-Dẫn đường đi, thiếu tá!-Ô-xin nói buông xõng như ra lệnh và rắn rỏi đi theo Bô-gi-scô, dáng đi vững chãi, với vẻ uy nghi của một người biết rõ giá trị của mình, biết hoàn thành nhiệm vụ của mình một cách nghiêm túc và êm thấm. Các sĩ quan không quen biết trong sư đoàn mà ông gặp trong đường hầm đều ngước mắt nhìn theo cố đoán xem ông là ai và theo lệnh nào tới đây vào giờ này.

Khi họ tới gần, Bét-xô-nốp đang lom khom người bên ống kính ngắm lập thể và chẳng hiểu sao Bô-gi-scô báo cáo về sự có mặt của trưởng phòng phản gián bằng một giọng vui vẻ pha lẫn ngạc nhiên, tấm lưng hẹp của Bét-xô-nốp hơi động đậy, ông quay người lại, tựa trên chiếc gậy, chăm chú nhìn khuôn mặt bóng nhẫy mồ hôi với đôi má phúng phính của Ô-xin, như thể không nhận ra, thong thả một lát rồi ông thốt lên vẻ ngờ vực:

-Tôi khô-ông hiểu… Anh đến đây làm gì, đại tá?

-Tôi muốn biết tình hình ở chỗ đồng chí như thế nào, thưa đồng chí tư lệnh!-Ô-xin đáp bằng thổ âm trơn Tru-ba-ri-cốp, nhẹ nhõm, thanh lịch của người miền Bắc, ông cười đôn hậu và đưa bàn tay lau mồ hôi trên má.-Người ta toàn nói tới tình hình ở chỗ Đê-ép nên tôi chịu không ngồi yên được. Thoạt đầu chúng tôi đi ô tô, còn lúc vào trong làng thì bò và chạy từng đợt ngắn… kể cũng hơi gay. Chúng nó bắn tứ phía nhưng chúng tôi đã đi trót lọt!

-Anh ở chỗ ban tham mưu tập đoàn quân đến thẳng đây đấy à?-Bét-xô-nốp hỏi.

-Lúc ở bộ tham mưu ra tôi có ghé qua đài quan sát của tập đoàn quân rồi đi thẳng từ đó tới đây.-Ô-xin theo dõi những đường đạn tóe vụn ra trên điểm cao, nụ cười tan biến dần trên đôi môi đen mọng của ông.-Bọn Đức làm gì thế không biết? Chả lẽ chúng hy vọng đột nhập được vào tận chỗ Pao-luýt-xơ hay sao, đồng chí tư lệnh?

Bét-xô-nốp không hứng giải thích, ông vẫn còn chưa hiểu rõ lý do việc đi tới đây của đại tá Ô-xin mà ông còn ít biết và cho rằng hoàn toàn không cần thiết ở đây, ông đáp cụt lủn:

-Anh nói đúng đấy, đại tá.

-Đồng chí Ô-xin đấy à?-Ve-xnin hỏi, ông cũng băn khoăn về sự xuất hiện bất ngời của trưởng phòng phản gián, ông bước từ bóng tối đường hầm lại phía anh ta, tay giữ gọng kính, lông mày dướn lên.-Anh có việc gì ở đài quan sát thế? Có việc quan trọng à?

-Thưa đồng chí ủy viên Hội đồng quân sự…

Ô-xin không nói hết câu, khuôn mặt khỏe mạnh tròn trĩnh của anh bỗng tỏ vẻ nghiêm nghị và đưa mắt ra hiệu qua vai về phía các sĩ quan đang đứng ở phía sau đường hầm, về phía Bô-gi-scô đang tựa một khuỷu tay vào lũy đất, vẻ đường hoàng nghịch nghịch, bật lách tách quai đeo súng tiểu liên, rồi anh thốt lên, không nói hết ý của mình:

-Thưa đồng chí ủy viên Hội đồng quân sự, tôi hiểu rằng tôi là người khách hiếm hoi ở đài quan sát, tuy vậy… tôi không muốn làm phiền tư lệnh, xin phép nói chuyện với đồng chí, được không ạ? Xin nói đúng ba phút thôi.

Bét-xô-nốp nhăn mặt: lúc này ông ít quan tâm tới công việc nghiệp vụ của đại tá Ô-xin, ông muốn biết rõ một điều khác quan trọng hơn nhiều: làm thế nào anh ta lại đi qua được khu làng, nơi cuộc chiến đấu đang diễn ra ở khắp các khu vực.

-Anh làm thế nào qua làng được, đại tá?

-Chúng tôi đi xuyên ngang rìa làng ở phía Tây Bắc,-Ô-xin đáp như thể anh rất chú ý tới ý nghĩa câu hỏi của Bét-xô-nốp.-Đó là con đường duy nhất còn có thể đi qua được, thưa đồng chí tư lệnh. Tôi đã đích thân kiểm nghiệm.

-Anh liều thế thật vô ích, đại tá.-Bét-xô-nốp nói một cách dửng dưng và lạnh lùng, ông đặt chiếc gậy tựa vào vách hầm, nghiêng mình vào kính ngắm, cố ý tỏ cho biết rằng cuộc trò chuyện đã chấm dứt rồi nhếch mép cười thầm: “Anh chàng Ô-xin này chẳng phải là tay vừa đâu”.

Bô-gi-scô đưa tay lên môi che nụ cười. Đại tá Ô-xin vươn thẳng người đứng nghiêm, nhìn vào lưng Bét-xô-nốp.

-Ta đi đi, đồng chí Ô-xin, mời đồng chí theo tôi,-Ve-xnin giục giã, không tỏ vẻ hài lòng nhưng bằng giọng nói của mình ông muốn giảm nhẹ sự thờ ơ lạnh nhạt dễ làm mất lòng của Bét-xô-nốp và chỉ tay vào cuối đường hầm.-Hầm ngầm ở kia.

Ông kéo khuỷu tay Ô-xin đang ngạc nhiên ngoái nhìn Bét-xô-nốp ở phía sau, hình bóng bất động của Bét-xô-nốp thẫm đen lại bên cạnh ống kính ngắm, hòa lẫn với vách hầm.