ào lúc ba giờ đêm sau chuyến đi mệt mỏi trên những nẻo đường thảo nguyên lạnh giá, đầy ắp các hàng quân, xe của Bét-xô-nốp đi vào một làng không còn một ánh lửa, bị phá hủy đến một nửa, nằm trong khe sâu, nơi đặt sở chỉ huy của tập đoàn quân.

Tại ngã tư ở rìa làng, ánh đèn pin đỏ quạch chợt lóe lên, ba bóng đen tiến về phía trước, ra giữa đường. Đó là đội tuần tra.

Thiếu tá Bô-gi-scô ra khỏi xe, trao đổi ngắn gọn với đội trưởng đội tuần tra, báo cáo rồi lại ngồi lên xe:

-Ngôi nhà thứ tư ở bên phải. Đã thu xếp xong. Các bộ phận phục vụ đều đã ở đấy.

Bét-xô-nốp đứng trước thềm của bộ tham mưu, duỗi đôi chân tê dại, đi bách bộ một lát, hít thở làn không khí lạnh giá, chắc nịch hòa lẫn với mùi phân khô đăng đắng, ấm áp và ngửa mặt nhìn trời. Nền trời chi chít những ngôi sao sáng, những chùm sao rực rỡ, lóe sáng, run rẩy trong đêm tháng Chạp tối đen. Những bụi tuyết sắc nhọn chạy ngoằn ngoèo từ trên mái nhà xuống. Gió thổi vút qua những thân cây ngô trần trụi, tụm lại thành những khối sẫm nhô lên những đụn tuyết ở ngoài vườn. Xa xa về phía Nam, bên tay trái, tiếng súng ì ầm vọng lại, rồi lại tắt lặng đi.

Bét-xô-nốp nghe tiếng xe rú trên đường làng, những khẩu lệnh rời rạc, tiếng các chiến sĩ thông tin đang rải đường dây í ới gọi nhau ở trên đường, tiếng xe tải cót két trong đêm tối. Một giọng khàn khàn vì bị lạnh vọng từ nhà bên cạnh sang: có lẽ chuẩn úy phụ trách đại đội hậu cần đang xạc anh cấp dưỡng ngái ngủ lơ là. Tất cả đều quen thuộc, bề ngoài mọi việc đều giống như mọi khi, lúc sắp xếp vị trí cho một cơ quan tham mưu lớn. Nhưng đồng thời Bét-xô-nốp chợt nghĩ rằng lúc này nhiều người trong số những người đang ra lệnh, đang làm công việc thông thường của mình, chỉ băn khoăn sắp xếp chỗ ở sao cho được thuận tiện, hoàn toàn không ngờ tới mức độ của nỗi hiểm nguy đang đe dọa họ từ phía Nam ì ầm tiếng súng.

-Anh có nghe thấy không, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích?-Ve-xnin, thở ì ạch vì lạnh, dùng khăn mùi soa lau kính.-Đêm tối chúng cũng xông đến! Chúng đang rất vội mà! Theo tôi trời hơi sáng hơn ở phía đó. Tất cả đều rừng rực…

-Đúng là chúng đang vội vã,-Bét-xô-nốp đáp và ông đi ngang qua người lính gác bước lên bậc thêm tuyết trắng xóa.

Trong ngồi nhà của tham mưu trưởng đã được sưởi nóng đến ngột ngạt, phảng phất mùi da cừu, mùi gỗ và chả hiểu sao cả mùi dầu gai nữa. Những ngọn đèn nhỏ chạy bằng ắc quy sáng trắng lên trong gian phòng lớn, các cửa sổ đã được che cẩn thận. Thủ trưởng các ngành và đơn vị phục vụ, có lẽ do I-a-xen-cô triệu tập tới, ngồi trên những chiếc ghế bằng băng gỗ đặt ở cạnh bàn, gần tấm bản đồ. Và Bét-xô-nốp ngạc nhiên thấy họ mặc áo choàng ngắn, đội mũ lông, như thể để nhấn mạnh sự kích động nào đó, trạng thái tinh thần mà ông không muốn trông thấy ở sở chỉ huy của mình. Mọi người hút thuốc lá, những lớp khói xanh lơ lửng trên bàn, cuộc họp hình như sắp kết thúc. Thiếu tướng I-a-xen-cô phục phịch, mái đầu to cạo nhẵn thín, mặc dầu đang là mùa đông, nổi bật hẳn lên giữa mọi người do vẻ vững chắc oai vệ của ông. Trông thấy Bét-xô-nốp, ông cất giọng trầm hô khẩu lệnh. Mọi người đứng dậy, ưỡng thẳng người, giấu vội thuốc lá đi vì họ biết rằng tư lệnh mới không hút thuốc, không chịu được mùi khói thuốc lá.

Bét-xô-nốp chào hỏi, không bắt tay ai; ông cởi áo choàng ngắn, vẻ không hài lòng thốt lên:

-Tôi yêu cầu không hút thuốc là trong phòng này. Không nên làm nhức đầu. Và tôi mong muốn khi vào ban tham mưu, các đồng chí sĩ quan cởi áo choàng và áo khoác ngắn. Tôi tin như thế sẽ dễ chịu hơn… Nếu như tôi không ngăn trở cuộc họp, tôi yêu cầu mọi người lập tức bắt tay vào công việc của mình.

-Cứ như mấy cái đầu tàu nhả khói!-Ve-xnin nói, lau tay và đung đưa trên đôi chân dài của mình.-Khói mù mịt chả trông thấy gì!…

-Biết làm thế nào với cánh ấy được, lũ quỷ, họ nhả khói đến khiếp! Hay là ta thông gió, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích?-I-a-xen-cô nói giọng trầm khi mấy sĩ quan đã bước ra ngoài và ông quay mái đầu to cạo trọc về phía các cửa sổ che kín. Bản thân ông không hút thuốc, có một sức khỏe vững chắc, đáng ghen tị và lúc nào cũng vùi đầu vào những công việc không lúc nào ngơi của ban tham mưu, đối với cấp dưới ông thường nể nang chiếu cố, trong sinh hoạt hàng ngày ông như bậc cha chú khoan dung đối với họ, như đối với những đứa trẻ nghịch ngợm.

-Thôi, để lúc khác,-Bét-xô-nốp ngăn lại và đưa lòng bàn tay vuốt mái tóc bạc lưa thưa rẽ ngôi lệch rồi ông gật đầu nói:-Xin mời lại chỗ bản đồ. Tôi nghĩ ta nên ngồi tốt hơn.

Tất cả những người còn lại trong phòng ngồi gần bên tấm bản đồ. Bét-xô-nốp để cây gậy tựa vào mép bàn; mọi người không nhìn I-a-xen-cô đang chuẩn bị báo cáo với vẻ mặt trang trọng, cũng không nhìn bản đồ có ghi những tin tức mới nhất mà nhìn khuôn mặt ốm o, khô khan, không đỏ lên chút nào do lạnh giá của Bét-xô-nốp, bất giác họ so sánh khuôn mặt ông với khuôn mặt hồng tươi dễ chịu, như trẻ lại của Ve-xnin,-bề ngoài tư lệnh tập đoàn quân và ủy viên Hội đồng quân sự khác nhau nhiều quá.

-Xin mời,-Bét-xô-nốp nói.

-Vì cấm dùng liên lạc bằng vô tuyến nên việc liên lạc với các quân đoàn trở thành mơ ước của chúng ta. Các báo cáo chỉ có được thông qua các sĩ quan liên lạc, thưa đồng chí tư lệnh,-I-a-xen-cô bắt đầu nói và Bét-xô-nốp không nhận thấy trong cặp mắt nhỏ và thông minh của ông câu hỏi trước đây cũng như sự ngạc nhiên như khi ở Hội đồng quân sự phương diện quân. Giờ đây trong đôi mắt đó dường như chỉ phản ánh những gì liên quan tới những nỗ lực về tổ chức, với việc điều động khẩn trương bốn quân đoàn nguyên vẹn trên chặng đường hai trăm ki-lô-mét từ Bắc xuống Nam.-Hai giờ trước đây tập đoàn quân của chúng ta đã chiếm lĩnh các vị trí sau đây…

Tướng I-a-xen-cô đặt bàn tay trắng múp míp lên bản đồ, những móng tay phẳng, rộng được cắt cẩn thận, sạch sẽ; trông ông tề chỉnh, đã tắm rửa cẩn thận, cạo râu, với vẻ bảnh bao kiểu cách của một sĩ quan chuyên nghiệp. Báo cáo của ông cũng rành mạch kiểu cách, giọng nói sang sảng, cứ như thể ông lấy làm thú vị khi xướng lên số hiệu các quân đoàn và sư đoàn.

-Quân đoàn bộ binh cận vệ số 3 đã ra tới địa điểm triển khai trên bờ sông Mư-scô-va và bắt tay vào phòng ngự. Quân đoàn Bảy đang hành quân và tôi hy vọng rằng nếu không có gì trục trặc thì khoảng chiều tối nó sẽ tới vùng tập kết. Tình hình của quân đoàn cơ giới cực kỳ gay go, thưa đồng chí tư lệnh.-Và I-a-xen-cô dần dần đỏ mặt lên, tựa hồ như ông, một con người ưa thích việc thực hiện chính xác mọi mệnh lệnh, bây giờ thích việc thực hiện chính xác mọi mệnh lệnh, bây giờ cảm thấy khó chịu khi nghe báo cáo về tình hình hết sức gay go của quân đoàn cơ giới.-Đang hành quân thì hết nhiên liệu, các xe dùng để kéo và xe chở đạn dược bị mắc nghẽn tại cây số bốn mươi… Tôi đã gửi hai bức điện lên tư lệnh phương diện quân…

Không ngắc ngứ, biết nhấn mạnh một cách đầy ý nghĩa, I-a-xen-cô dựa theo trí nhớ nhắc lại nội dung hai bức điện đó, sau đấy ống liếc nhanh nhìn Bét-xô-nốp có ý dò hỏi, chờ đợi, cái nhìn quen thuộc đối với Bét-xô-nốp. Tuy nhiên Bét-xô-nốp không hỏi gì thêm, vẻ mặt hốc hác, bất động của ông không thay đổi, ông cũng không tỏ vẻ ngạc nhiên trước cái nội dung dứt khoát, đầy lo âu của các bức điện. Ông lơ đãng nhìn tấm bản đồ trải lên bàn. Cặp kính của Ve-xnin bỗng sáng lóe lên và ông gợi ý:

-Và còn khoản tiếp tế lương thực nữa, Xê-men I-Va-nha-nô-vích. Rét buốt khủng khiếp thế này mà không có chút cháo nóng và tí rượu thì rồi đến biến bộ đội thành búp tuyết cứng đơ không ngọ nguậy được mất.

-Tôi không nói về chuyện đó.-I-a-xen-cô bực tức nói.-Ở các sư đoàn đã có những trường hợp bị cóng…

-Rõ rồi.-Bét-xô-nốp nói.

Tất cả những điều tham mưu trưởng vừa báo cáo phù hợp với những gì ông đã trông thấy sáng và trưa nay trên đường di chuyển của tập đoàn quân. Nhưng không phải những sự rắc rối đó lúc này làm Bét-xô-nốp băn khoăn. Theo kinh nghiệm ông tin vào cái gọi là hơi thở thứ hai của quân đội khi phải cấp tốc di chuyển trên khoảng cách lớn. Điều ông băn khoăn nhiều hơn là tình hình rắc rối ở một trong những sư đoàn của tập đoàn quân bên cạnh, sư đoàn này đã phòng ngự quyết liệt ở phía trước trong mấy ngày đêm và cuối cùng đã bị tiêu hao vì những cuộc tiến công bằng xe tăng của bọn Đức. Ông được biết rõ tình hình ở đó không phải chỉ qua những câu trả lời “đầu Ngô mình Sở” của người lính xe tăng khiếp nhược. Sư đoàn đó đang đem hết sức mình ngăn chặn cuộc tiến công ồ ạt điên cuồng của bọn Đức, nó sẽ kiên cường trụ lại được hay sẽ bị tiêu diệt, cái thời gian cần thiết đối với Bét-xô-nốp trực tiếp lệ thuộc vào đó-cái thời gian cần thiết để ông kịp đưa quân tới và triển khai toàn bộ trên bờ sông Mư-scô-va, cái trở ngại cuối cùng trên đường đi của bọn Đức tới ứng cứu cho đạo quân bị bao vây ở vùng Xta-lin-grát. Sau khi cắt ngang báo cáo của I-a-xen-cô bằng một tiếng “rõ” ngắn ngủi, Bét-xô-nốp đưa mắt nhìn chủ nhiệm trinh sát, đại tá Đéc-ga-trép, một người còn khá trẻ có cặp lông mày hỏng trên tinh mũi khiến cho ông ta có cái vẻ tự chủ, khắc khổ, không hợp với tuổi tác. Và Bét-xô-nốp hỏi với cái giọng có ý chờ đợi những tin tức không hay:

-Có được tin tức tình báo gì mới không?

-Cho đến lúc chiều tối, tình hình là như sau, thưa đồng chí tư lệnh,-đại tá Đéc-ga-trép bắt đầu lên tiếng bằng cái giọng quả thực không hứa hẹn điều gì đáng phấn khởi cả.-Trên cánh phải của tập đoàn quân bên cạnh bọn Đức đã đưa vào trận đánh một sư đoàn xe tăng mới tinh trong đó có một tiểu đoàn xe tăng hạng nặng kiểu mới “Con Cọp”. Theo lời khai của tên sĩ quan tù binh bị bắt hồi chiều và theo những nguồn tin khác thì trong trận đánh phá vây này bọn Đức huy động tới trên một chục sư đoàn trong đó có hai sư đoàn xe tăng. Tập đoàn quân bên cạnh không đủ sức ngăn chặn cuộc công kích ồ ạt…

-Được,-Bét-xô-nốp lại nói.

-Tình hình của người hàng xóm bên phải cũng chả tốt đẹp hơn nếu như không muốn nói là tệ hơn, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích,-I-a-xen-cô thở hổn hển, nói thêm trong bầu không khí đã trở nên im lặng.-Quân đoàn kỵ binh bị tổn thất lớn và đã rút lui. Thưa đồng chí tư lệnh, người ta có cảm giác rằng bọn Đức sẽ giáng đòn chủ yếu vào cánh phải của tập đoàn quân chúng ta. Khoảng cách từ đây tới Xta-lin-grát ngắn nhất.

Bét-xô-nốp kín đáo nhìn I-a-xen-cô, tập trung chú ý vào cái đầu trọc theo kiểu cũ của ông ta-(kiểu tóc này phổ biến đối với các sĩ quan hồi trước chiến tranh)-Vị tướng phục phịch, chỉnh tề này thoạt mới nhìn hoàn toàn không gây được ấn tượng về một tham mưu trưởng sáng suốt và uyên bác, điều đó có lẽ do cái vẻ bề ngoài hơi thô kệch, do cái giọng trầm, sâu kiểu quản trị trưởng của ông ta. Ngoài ra Bét-xô-nốp còn khó chịu vì mùi nước thơm găn gắt toát ra từ người I-a-xen-cô.

“Đúng thế,-Bét-xô-nốp nghĩ, cố nén thái độ dè chừng đối với tham mưu trưởng.-Đúng là có nhiều khả năng chúng đánh vào cánh phải nhất”.

-Đúng, từ đây Man-sten chỉ còn chừng bốn chục ki-lô-mét nữa là gặp được đạo quân Đức bị bao vây,-Bét-xô-nốp nói to lên ý nghĩ của mình và tự nhủ: “Nếu như chúng đột phá được ở đây, chọc thủng một hành lang dẫn tới chỗ đạo quân bị bao vây thì sau hai ba ngày chiến đấu, tình hình ở vùng Xta-lin-grát sẽ thay đổi có lợi cho bọn Đức. Lúc ấy chúng ta sẽ làm gì đây?”

Nhưng ông không nói to ý nghĩ đó lên. Câu hỏi cuối cùng đó có lẽ lần đầu tiên ông nêu lên cho chính bản thân mình.

Mọi người ngồi bên bàn ra sức đoán định hành động của Bét-xô-nốp, như lệ thường, khi có một nhân vật mới đầy quyền uy xuất hiện tại một cơ quan tham mưu lớn, nhân vật này còn chưa gắn bó với ý kiến của một ai, còn chưa ai bị ràng buộc khi đưa ra quyết định của mình. Với vẻ mệt mỏi thấm sâu, Bét-xô-nốp nhìn tấm bản đồ cắm chi chít những dấu hiệu bố trí quân đội, được mấy ngọn đèn điện chạy ắc qui soi sáng rực, tiện lợi và sau khi nghe báo cáo của tham mưu trưởng, ông im lặng, tiếp tục su y nghĩ về tương quan lực lượng có thể xảy ra trên hướng công kích giả định của kẻ thù: “Nếu như ba bốn sư đoàn xe tăng Đức chọc thủng được tuyến phòng ngự trên sông Mư-scô-va trước khi chúng ta kịp tới đó và triển khai tập đoàn quân của mình trên bờ sông bên phải thì chúng sẽ đè bẹp ngay cả chúng ta. Điều đó cũng đã rõ ràng”.

Nhưng ông cũng không nói ý nghĩ đó ra bời vì thật là vô nghĩa khi nói ra điều có lẽ tất cả mọi người ngồi quanh bàn trong giây phút này đều đã hiểu rõ.

Bét-xô-nốp ngẩng đầu khỏi tấm bản đồ.

Căn phòng rộng rãi vẫn yên tĩnh như trước đây. Cửa kính rung lên nhè nhẹ vì những chiếc ô tô của bộ tham mưu chạy ngang qua phía dưới những cửa sổ che rèm. Gió từ thảo nguyên mênh mông rú lên lao qua mái nhà, những chiếc rèm ngụy trang ở cửa sổ khe khẽ lay động vì gió lùa.

Ở một góc phòng phía trên các ghế băng tấm ảnh thánh cổ kính và ám khói lấp lấnh như một kỷ niệm đau buồn của thời trước về những lầm lạc, những cuộc chiến tranh, những tìm tòi chân lý và những đau khổ của con người. Khuôn mặt trong tấm ảnh thánh này được đặt trên những chiếc khăn trắng thêu và treo lên như cây thánh giá, buồn bã liếc nhìn ánh sáng những ngọn đèn điện. Và Bét-xô-nốp khẽ nhếch mép cười, bất chợt nghĩ: “Thế còn Ngài thì biết được điều gì, vị thánh. Chân lý ở đâu? Ở trong điều thiện ư? À, ở trong điều thiện… Trong sự tha thứ và trong tình yêu tốt lành ư? Yêu thương ai? Ngài biết gì về tôi, về con trai tôi? Ngài biết gì về Man-sten? Về những đoàn xe tăng của hắn? Nếu như tôi mộ đạo, nhất định tôi sẽ cầu kinh. Tôi sẽ quỳ xuống xin được khuyên bảo và giúp đỡ. Nhưng tôi không tin Chúa và cũng chẳng tin những phép lạ. Bốn trăm xe tăng Đức-Đấy chân lý của Ngài đấy! Và cái chân lý này đã được đặt trên một đĩa cân, đó là một trọng lượng nguy hiểm trên chiếc cân Thiện và Ác. Lúc này nhiều cái phụthuộc vào đó: cuộc phòng ngự bốn tháng của Xta-lin-grát, cuộc phản công của chúng tôi, việc bao vây các đạo quân Đức ở đây. Và đó là sự thật, cũng như việc bọn Đức bắt đầu phản công từ bên ngoài vào là sự thật. Nhưng còn cần phải động vào chiếc cân. Liệu tôi có đủ sức làm việc đó không?…

Sự im lặng kéo dài đè nặng lên mọi người ngồi quanh bàn. Không ai định phá tan sự im lặng trước. Tham mưu trưởng I-a-xen-cô đưa mắt thắc mắc nhìn ra phía cửa ra vào ở nửa bên kia, từ đó vang lên những tiếng động cơ ô tô và chốc chốc lại nghe thấy tiếng các sĩ quan tùy tùng trả lời qua máy điện thoại. Tuy nhiên tướng I-a-xen-cô không đứng dậy, vẫn ngồi chễm chệ và thẳng đuỗn; sau đó ông lấy cái mùi soa trắng toát thơm ngát mùi nước hoa, lau mái đầu trọc rồi lại băn khoăn nhìn nghiêng ra phía cửa ra vào. Ve-xnin trầm ngâm mân mê hộp thuốc lá để trên bàn và khi bắt gặp cái nhìn kỳ lạ, linh hoạt của Bét-xô-nốp hướng về phía ảnh thánh, cái nhìn ngày càng trở nên khó chịu, cứng nhắc hơn; bị thói tò mò thôi thúc, ông nghĩ rằng chắc ông sẽ không tiếc gì để được biết giờ đây tư lệnh đang nghĩ gì. Về phần mình, khi bắt gặp sự chú ý của Ve-xnin, Bét-xô-nốp nghĩ rằng ủy viên Hội đồng quân sự còn khá trẻ và có khuôn mặt dễ thương này đã công khai chăm chú quan sát ông một cách quá mức. Và ông lên tiếng hỏi về điều ông không định hỏi trước tiên:

-Liên lạc với Bộ tham mưu Phương diện quân đã sẵn sàng chưa?

-Một giờ rưỡi nữa sẽ chuẩn bị xong. Tôi muốn nói tới liên lạc bằng đường dây,-I-a-xen-cô quả quyết và sờ tay lên chiếc đồng hồ đeo tay.-Mọi việc sẽ đâu vào đấy, thưa đồng chí tư lệnh. Chủ nhiệm thông tin của chúng ta là một con người rất tỉ mỉ.

-Tôi cần sự chính xác kia, đồng chí tham mưu trưởng ạ.-Bét-xô-nốp đứng lên.-Chỉ cần sự chính xác.-Chỉ cần…

Dựa trên chiếc gậy ông đi vài bước trong phòng và trong giây phút đó ông sự nhớ tới những bước đi chậm rãi, tự tin, hơi đu đưa của xln trên tấm thảm đỏ gần chiếc bàn lớn trong căn phòng làm việc lớn, tiếng khục khặc khẽ khẽ, tiếng húng hắng ho của Người và toàn bộ cuộc nói chuyện bốn mươi phút ở Đại bản doanh. Thái dương vã mồ hôi, Bét-xô-nốp dừng lại ở góc phòng. “Cái gì thế nhỉ? Cứ như là thôi miên, mình không thể nào rời mắt khỏi nó được”,-ông nghĩ, bực bội với mình và ông đứng như thế một lát, quay lưng về phía mọi người, nhìn chằm chằm vào những tấm khăn thêu treo bên dưới ảnh thánh.

o0o

-Như thế này nhé,-Bét-xô-nốp quay ngoắt người lại, từ góc nhà thốt lên khi bắt gặp ánh mắt của I-a-xen-cô và ông cố nói một cách bình thản.-Đồng chí hãy truyền đạt ngay mệnh lệnh gửi tư lệnh quân đoàn cơ giới.-Không chờ đợi nhiên liệu một giây phút nào cả, chuyển các trang bị lên những chiếc ô tô và những chiếc xe tăng còn có thể đi được. Đưa ngay mọi ô tô rỗi việc của chúng ta-ở Bộ tham mưu, ở hậu cứ-tới chỗ quân đoàn cơ giới. Truyền đạt cho chủ nhiệm hậu cần của pháo binh và tư lệnh quân đoàn cơ giới biết: nếu sau hai giờ nữa các lữ đoàn với đầy đủ trang bị không tới được khu vực đã quy định, tôi sẽ coi như họ không có khả năng hoàn thành nhiệm vụ của mình!

“Phải rồi, mình cũng cho là như thế. Anh ấy bắt đầu nắm lấy tập đoàn quân trong tay,-Ve-xnin nghĩ khi nghe thấy giọng nói rin rít của Bét-xô-nốp.-Thế là anh ấy làm ngay…”.

-Hai là…-Bét-xô-nốp nói tiếp và đi về phía bàn, nhìn tướng Lô-mít-dê, tư lệnh pháo binh, toan nói một câu ám ảnh ông từ lâu: “Tiếc thay, cả về không quân cũng như xe tăng ở khu vực chúng ta lúc này ta đều không có ưu thế, ta sẽ hài lòng sung sướng nếu như nhờ trời có đủ pháo binh”. Nhưng ông đã nói khác:-Tôi nghĩ rằng cần phải thay đổi kế hoạch phòng ngự ban đầu của pháo binh. Tôi muốn đặt toàn bộ pháo binh, trừ pháo binh của quân đoàn, ở vị trí bắn trực tiếp. Ngay ở tuyến chiến đấu của bộ binh. Để tiêu diệt xe tăng. Chủ yếu là để tiêu diệt xe tăng của chúng nó. Chúng ta sẽ chỉ đưa xe tăng vào trận khi khẩn cấp. Còn trước đó chúng ta sẽ gìn giữ xe tăng như giữ gìn tròng mắt.

-Tôi hiểu, thưa đồng chí tư lệnh,-I-a-xen-cô nói.

-Còn đồng chí thế nào thiếu tướng?

Tư lệnh pháo binh, thiếu tướng Lô-mít-dê, một người đẹp trai, tóc đen, trạc bốn mươi tuổi đang lén vẽ trong sổ tay những hình phụ nữ trông nghiêng với đôi môi hơi hé mở, mũi hếch, gấp ngay sổ tay lại, ngước đôi mắt linh lợi, nóng bỏng nhìn Bét-xô-nốp, nói:

-Thưa đồng chí tư lệnh… như thế liệu chúng ta có mất pháo binh không? Ngay sau trận đầu tiên. Tôi muốn lưu ý là lựu pháo chống xe tăng không có hiệu quả lắm. Về tấm bắn nhanh cố nhiên nó thua đại bác chống tăng. Đã có mệnh lệnh đặt các khẩu đội pháo 76 mi-li-mét ở vị trí bắn thẳng.

Bét-xô-nốp nhìn Lô-mít-dê chăm chú, hơi ngạc nhiên trước sự phản đối ấy.

-Tôi biết chúng ta phải liều mất cái gì. Nhưng thà không còn một khẩu pháo còn hơn là đánh bài chuồn, thiếu tướng Lô-mít-dê ạ!-ông cố ý dùng thứ tiếng lóng đó của binh lính.-Còn hơn là cùng với pháo binh chuồn đến tận Xta-lin-grát. Bởi thế tôi nhắc lại: đánh bằng mọi phương tiện, tiêu diệt xe tăng, lực lượng đột kích chủ yếu của bọn Đức! Không cho một chiếc nào thọc được tới Xta-lin-grát. Không cho chúng ngóc đầu lên! Đồng chí có biết bọn Đức hí hửng mừng rỡ như thế nào trong lòng chảo sau khi biết tin Man-sten đã chuyển sang phản công không? Ở đó chúng đang chờ đợi… chờ đợi từng giờ từng phút việc phá vỡ vòng vây. Chúng ta cũng phải ghi nhớ từng giây từng phút rằng hắn không phải là một anh tân binh mà là một tên tướng rất lọc lõi. Tôi yêu cầu tất cả các đồng chí nắm chắc điều này: tôi coi nhiệm vụ chủ yếu của tập đoàn quân là tiêu diệt xe tăng địch ngay trong giai đoạn chiến đấu đầu tiên. Có ai hỏi gì không?

Không ai hỏi gì cả.

-Tất cả đều rõ, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích,-Ve-xnin nói hơi xoa dịu cách giải thích căng thẳng của Bét-xô-nốp.

-Bọn Đức không như trước đâu,-Lô-mít-dê lầu bầu.-Chúng không chọc thủng được vòng vây đâu, thưa đồng chí tư lệnh.

-Bọn Đức vẫn như trước,-Bét-xô-nốp phản đối-Thiếu tướng ạ, yêu cầu đồng chí bỏ cái thói chủ quan khinh địch đó đi. Và xin phép nói rằng, cái thuyết đó đã lỗi thời từ lâu rồi.

Lô-mít-dê lại giở sổ tay ra, rầu rĩ vạch nét bút chì sắc trên đó. Ve-xnin ngồi bên cạnh vui lên, khi nhìn thấy: tư lệnh pháo binh vẽ thêm vào hình người phụ nữ bộ ria mép rậm, rồi đến bộ râu, và một điếu thuốc lá dài khói bay nghi ngút, sau đó an viết bằng chữ to dưới hình vẽ: “Tôi biết rằng đồng chí nói đúng nhưng… Đồng chí ủy viên Hội đồng quân sự, đồng chí hãy nói cho biết tại sao tư lệnh lại làm khổ chúng ta? Đồng chí ấy không hút thuốc, không cho phép người khác hút. Đây là tu viện dành cho nữ à?”.

Ve-xnin mỉm cười, kéo cuốn sổ tay của Lô-mít-dê về phía mình, viết lên rìa tờ giấy nét chữ đứng, nhỏ li ti: rồi sẽ quen đi. Chính tôi cũng muốn hút đến chết đi được. Và lập tức Lô-mít-dê trả lời ngay bằng mấy chữ ngoằn ngoèo bằng chì nhọn: “Không được! Thánh thật!”.

Bét-xô-nốp hơi khập khiễng đi bách bộ trong phòng, làm bộ như không để ý thấy việc trao đổi đó. “Mình muốn biết liệu rồi cuối cùng chúng ta có hiểu được nhau không?”-Ông tự hỏi và chống chiếc gậy xuống sàn, ông dừng lại trước đại tá Ô-xin, trưởng phòng phản gián của tập đoàn quân, con người to vóc, tóc nâu, xoăn, khuôn mặt tròn trĩnh, nghiêm chỉnh, kính cẩn, đang ngồi khiêm tốn ở góc phòng chứ không ngồi bên cạnh bàn. Bắt chân chữ ngũ, Ô-xin cũng đang ghi chép gì đó vào sổ tay để trên đầu gối căng trong cái quần bó ống. Không lần nào ông ngẩng đầu lên khỏi số tay, không thốt ra một lời nào, không thay đổi tư thế và Bét-xô-nốp nghĩ: “Còn đồng chí đại tá này là người như thế nào?”.

-Thiếu tá Bô-gi-scô.-Bét-xô-nốp gọi.

Cửa ra vào nửa căn nhà bên kia, nơi các máy điện thoại đang kêu vo vo, mở ra và Bô-gi-scô hăng hái bước vào; tiếng cười do vừa nghe kể một giai thoại phòng bên hãy còn chưa tắt hẳn trong mắt anh. Thiếu tá dập gót ủng vào nhau trên ngưỡng cửa:

-Có tôi, thưa đồng chí tư lệnh.

-Cho xe.

-Thưa đồng chí trung tướng,-Bô-gi-scô nói một cách khẩn khoảng, thấy mình có quyền phải săn sóc sức khỏe của tư lệnh-Bữa ăn đã sẵn sàng! Món mì nấu mà đồng chí đặt. Độ mười phút thôi.

-A, thiếu tá nghĩ hay đấy,-Ve-xnin nói và nhanh nhẹn đứng dậy, khuôn mặt hồng hào linh hoạt, dễ chịu quay về phía Bô-gi-scô.-Tôi tán thành đấy. Có lẽ tôi sẽ không từ chối một ly rượu để chống lạnh. Ý nghĩ hay đấy chứ, Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích!

Bằng sự lịch thiệp khô khan, Bét-xô-nốp đã khước từ đề nghị đó.

-Cảm ơn anh, Vi-ta-li I-xa-ê-vich. Nếu đói tôi sẽ ăn không khách khí gì ở sư đoàn của Đê-ép.

Chuyển gậy từ tay này sang tay kia, ông mặc chiếc áo choàng ngắn do sĩ quan tùy tùng đưa vào vừa gài khuy vừa nói với I-a-xen-cô:

-Tôi tán thành ý kiến đồng chí cho rằng địch sẽ giáng đòn chủ yếu trên cánh phải. Điều đó không còn nghi ngờ gì nữa. Tôi đến đài quan sát của Đê-ép. Tôi yêu cầu báo cáo tới đó cho tôi biết tất cả những gì quan trọng.

Mọi người tiễn tư lệnh ra cửa, chỉ có tướng I-a-xen-cô vượt qua ngưỡng cửa của buồng hiên lạnh lẽo, tối tăm. Ở đây không nhìn rõ mặt ông nhưng mùi nước hoa vẫn thoang thoảng trong không khí lạnh giá và Bét-xô-nốp tưởng như khi chia tay, tham mưu trưởng muốn bắt tay ông để tỏ tình đoàn kết nhưng không dám.

-Chúng ta hy vọng mọi việc đều tốt,-Bét-xô-nốp nói, bắt tay I-a-xen-cô thật nhanh rồi bước ra ngoài đường.

Màn đêm tháng Chạp lộng gió lên xóm làng và thảo nguyên, những chùm sao rải rác khắp bầu trời. Khi đã bước lại gần chiếc xe con trên đường tối om, Bét-xô-nốp nghe thấy tiếng sập cửa ở sau lưng, rồi tiếng tuyết lạo xạo ở gần thềm và ông hơi quay người lại, tưởng trông thấy tham mưu trưởng còn có điều gì đó chưa nói được hết. Nhưng đó là Ve-xnin. Bước trên đôi chân dài như chân sếu, ông tiến lại gần Bét-xô-nốp, nói với vẻ hơi bối rối:

-Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích, thôi kệ đời cái món mì nấu ấy! Anh cho phép đi cùng với anh nhé! Anh không phản đối nếu như tôi đi cùng với anh đến đài quan sát chứ?

-Tôi không rõ. ủy viên Hội đồng quân sự, theo như tôi được biết, không nhất thiết phải xin phép tư lệnh khi muốn đi đâu. Tự mình có quyền quyết định.

Ve-xnin cả cười.

-Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích, xin lỗi, tôi ngạc nhiên về sự thẳng thắng của anh đấy. Tôi phải trả lời thế nào nhỉ?

-Trả lời như thế này…-Bét-xô-nốp kéo Ve-xnin ra xe.-Tôi còn muốn nêu lên một câu hỏi thẳng thắng nữa. Như một người cộng với một người cộng sản… Vi-ta-li I-xa-ê-vich, nếu như có ai khuyên anh trông nom tư lệnh mới như một đứa trẻ, đặc biệt là khi người đó mới nhận trách nhiệm thì quan hệ của chúng ta chắc chắn là sẽ rất rắc rối. Chúng ta sẽ khó mà chịu đựng được nhau.-Ông im lặng và Ve-xnin không ngắt lời ông.-Nếu không phải như thế, tôi xin anh tha lỗi cho về những điều vừa nói.

-Pi-ốt A-lếch-xan-đrô-vích!-Ve-xnin thậm chí tháo kính ra, nhìn bằng đôi mắt cận thị với vẻ chăm chú buồn bã.-Cám ơn sự cởi mở của anh. Nhưng tôi cũng tuyên bố hết sức thẳng thắn: Nếu như có kẻ nào mưu toan xúi giục tôi theo dõi anh thì tôi sẽ cho thằng ngốc ngếch đó cút mẹ nó đi! Tôi không thể nói thêm gì được nữa.

-Cám ơn anh,-Bét-xô-nốp nhếch mép cười.-Xin lỗi anh vì đã khơi ra chuyện này.

-Trái lại.-Ve-xnin nói,-tôi muốn chúng ta có thì giờ trò chuyện cặn kẽ hơn. Chỉ có điều không phải là ở trên xe, cố nhiên.

-Tới sư đoàn chúng ta sẽ nói chuyện,-Bét-xô-nốp hứa. Và ông nói thêm một cách khô khan:-Nếu bọn Đức cho phép…

Thiếu tá Bô-gi-scô mở cửa xe cho hai người.