ùa chim giẽ

(Les bécasses)

Bà bạn thân mến của tôi, chắc bà sẽ hỏi tại sao tôi không trở lại Paris. Chắc là bạn ngạc nhiên và bạn nổi cơn tức bực phải không? Cái lý do mà tôi đưa ra đây, chắc hẳn sẽ làm cho bạn nguôi ngoai: Làm sao một tay đi săn lại trở về Paris được đúng cái lúc mùa chim giẽ bay về.

Hiển nhiên, tôi hiểu và cũng yêu cuộc sống ở thành phố, tất bật ngay từ lúc từ trong phòng bước ra hè phố, nhưng tôi cũng thích sống tự do, cuộc sống khá quyết liệt vào mùa thu với người đi săn.

Ở Paris, dường như chẳng bao giờ tôi đi ra ngoài, bởi phố xá nào khác gì những ngăn phòng không trần. Dẫu là ngoài trời đấy, nhưng giữa hai bức tường, chân đặt lên những vỉa hè bằng gỗ hoặc bằng đá, cái nhìn bó hẹp giữa các toà nhà, chẳng có lấy một chân trời xanh nào, cũng chẳng có đồng bằng hoặc những trảng rừng. Hàng ngàn người láng giềng chen vai thích cánh bên anh, xô đẩy, chào và trò chuyện cùng anh. Và khi phải đem ô ra che mưa, thì với tôi, còn đâu là ấn tượng về không gian nữa.

Mà mùa chim giẽ đã về.

Cũng nói để bạn hay là tôi ở trong một ngôi nhà lớn kiểu Normand, trong một thung lũng, bên cạnh một dòng sông nhỏ, và tôi săn bắn suốt cả ngày.

Những ngày khác, tôi đọc sách, tôi đọc cả những thứ mà đám đàn ông ở Paris không có cả thì giờ ngó tới, những thứ rất nghiêm túc, rất sâu sắc, rất hiếu kỳ, do một học giả thiên tài viết ra, một người nước ngoài, đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu chỉ một vấn đề, đã quan sát, những sự việc quan hệ ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan của cơ thể chúng ta và trí tuệ.

Nhưng tôi muốn nói với bạn về mùa chim giẽ. Hai người bạn thân của tôi, anh em nhà Orgemol và tôi, đã ở lỳ tại đây, trong mùa săn và chờ đợi cái rét đầu mùa. Và khi trời se lạnh, chúng tôi đi tới trang trại của họ ở Cannetot gần Fécamp, bởi ở đó có một khu rừng nhỏ rất thú vị, một khu rừng nhỏ thánh thiện, nơi trú ngụ của đám chim giẽ vừa tới.

Bạn hẳn biết hai anh em Orgemol chứ, hai con người to lớn ấy, hai chàng dân Normand của thời đại tiền sử, hai gã trai gộc của dòng giống xa xưa, đầy quyền lực của những kẻ chinh phục, từng xâm chiếm nước Pháp, nắm giữ nước Anh, dựng lên một thế giới cổ xưa dọc những bờ biển mọc lên những thành phố, như một làn sóng trên biển Sicile, kiến tạo một nền nghệ thuật đáng khâm phục, cướp bóc những đô thị kiêu sa, đẩy những giáo hoàng vào những mẹo lừa tu sĩ, đùa cợt họ, cái đám giáo hoàng nước Ý đành hanh ấy, và, ném đám trẻ con trong khắp xó trên mặt đất. Những chàng Orgemol này là hai gã Normand chính hiệu, Normand đến tiếng nói, giọng điệu, ý thức, màu tóc vàng và cặp mắt màu biển cả.

Khi ở bên nhau, chúng tôi nói luyên thuyên, suy nghĩ, hoạt động theo kiểu người Normand và bọn tôi trở thành những gã Normand nhà quê hơn cả đám chủ trang trại.

Đã nửa tháng nay, bọn mình đợi chim giẽ về. Mỗi buổi sáng, Simon, cậu cả, bảo tôi: “Này, gió đã thổi sang hướng đông, trời sắp se lạnh đấy. Độ hai ngày nữa, chúng sẽ về.”

Cậu em Gaspard làm rõ thêm rằng, chính cái lạnh cóng báo hiệu chim về.

Thứ năm sau, cậu ta bước vào phòng tôi ngay sớm mai và kêu lên:

“Hay rồi, mặt đất đã trắng xoá. Hai hôm như thế này, chúng ta sẽ đi Cannetot.”

Hai ngày tới, quả nhiên, chúng tôi đi Cannetot. Chúng tôi nhìn nhau mà cười. Chúng tôi di chuyển trong một chiếc xe của phường săn mà cha tôi đã dựng từ hồi nảo, hồi nào! Dựng là từ duy nhất, tôi muốn nói đến cái toà nhà chở khách này hay là đó là một “trận động đất” di động: Mọi thứ ở trong đó, thùng đựng thức ăn, thùng đựng vũ khí, chuồng có mắt lưới dành cho chó. Mọi thứ đều có nơi ẩn mình, trừ con người, bấu vào những dãy ghế nhỏ có con tiện lênh khênh như nhà ba tầng được mang trên bốn chiếc bánh khổng lồ. Chui lên ngồi trên ấy chỉ có thể nhấc chân, nhắc tay, ngọ ngoạy đầu, chứ không đi lại nổi trong cái “công trình xây dựng” này.

Mà, hai anh em Orgemol và tôi, để leo núi, chúng tôi đã vận những bộ đồ của xứ Lapons. Áo da cừu, tất len dày, ủng da đi bên ngoài, chúng tôi đội mũ lông đen và đi găng lông thú trắng. Khi vừa yên chỗ, cậu người hầu của tôi vứt cho ba chú chó, Pif, Paf và Moustache. Pif cho Simon. Paf cho Gaspard và Moustache cho tôi. Có thể gọi chúng là ba con cá sấu có lông. Chúng dài, thấp, cong lại, với những chiếc chân xoắn vào nhau, trông như một đám bụi gai vàng. Chúng tôi cứ thích nhìn vào những con mắt đen của chúng dưới đám lông mày và cái đám lông xồm trắng xù lên ở mõm chúng. Chúng tôi không nhốt chúng vào cũi trong xe. Mỗi người trong chúng tôi đều giữ nó trên người cho ấm.

Chúng tôi ra đi, lắc la lắc lư. Trời đổ rét! Cóng dữ! Chúng tôi hài lòng. Khoảng năm giờ thì tới nơi. Chủ trại, ông Picot, chờ chúng tôi ở cổng. Đó là một con người mạnh mẽ, không cao lớn, mà ục ịch, cường tráng, mập, tinh quái, luôn luôn tươi cười, luôn hài lòng và biết cách làm ra tiền.

Mùa chim giẽ, chính là ngày hội của ông ta.

Trang trại rộng, một công trình già nua trong một vườn táo, bao quanh bởi bốn hàng cây giẻ gai để chống gió biển quanh năm.

Chúng tôi nhào vào bếp, mà củi đã nhóm cháy đùng đùng để đón chúng tôi.

Bàn ăn đặt đối diện với lò sưởi, trong đó đang quay một chú gà giò bự trước lửa sáng chói, và nước táo trong chiếc đĩa đất nung đang rưới lên trên.

Bà chủ trại ra chào bọn tôi, một người đàn bà lặng lẽ, nhẵn nhụi, lo toan mọi thứ trong nhà này, trong đầu đầy việc và những con số, giá lúa, giá gia cầm, giá cừu, giá bò… Đó là một người đàn bà ngăn nắp, nền nếp và nghiêm khắc, biết giá trị của mình với xung quanh.

Cuối bếp đặt một chiếc bàn lớn, mà tý nữa, đám người ở sẽ đến ngồi theo thứ tự, người đánh xe, thợ cày, thợ học việc, các cô gái làm vườn, những người chăn cừu, những người này lặng lẽ ăn dưới con mắt linh lợi của bà chủ, nhìn chúng tôi ăn tối với ông Picot, luôn luôn pha trò gây cười. Và khi mọi người đã dùng bữa xong, bà Picot mới ăn cơm, một mình, một bữa ăn nhanh chóng, đạm bạc ở một góc bàn, vừa ăn vừa giám sát cô đầy tớ gái.

Những ngày thường bà ăn với mọi người.

Ba người chúng tôi ngủ trong một căn phòng trắng, trần trụi quét vôi trắng, mà chứa có ba cái giường, ba cái ghế dựa, ba cái chậu.

Gaspard luôn dậy trước và đánh thức mọi người ầm ĩ. Nửa giờ sau, mọi người đều dậy, sẵn sàng đi với ông chủ Picot, ông cùng đi săn với chúng tôi.

Ông Picot cứ thích tôi dẫn ông đi! Sao lại thế! Trước hết tôi đâu có phải là chủ của ông. Mà hai chúng tôi đi theo cánh rừng bên phải còn hai anh em Orgemol thì tấn công vào cánh rừng phía trái. Simon còn dắt theo lũ chó, cả ba con đều có xích.

Bởi chúng tôi không săn chim giẽ mà săn thỏ. Chúng tôi đã thất bại về đi tìm chim giẽ, mà lại bắt gặp chúng. Đã thấy thì phải bắn. Khi mà người ta bắt gặp thì chẳng bao giờ tóm được đâu. Trong buổi sáng mát mẻ, người ta nghe thấy thứ gì là lạ và hay hay trong không khí. Và, cái tiếng lạc điệu của súng, rồi thứ tiếng kêu toáng lên của Gaspard từ xó nào đó: “Chim giẽ, chúng đấy.”

Tôi thì quỷ quái hơn. Khi tôi bắn chim giẽ thì tôi lại kêu lên: “Thỏ”, và tôi đã chiến thắng khi lôi những chú chim ra để cho bữa ăn trưa.

Bây giờ, chúng tôi đây, Picot và tôi, trong một khu rừng nhỏ, lá rụng thì thầm không dứt, một thứ tiếng thì thầm khô khan và buồn bã. Trời rét, một thứ rét nhẹ nhàng, cái rét châm vào mắt, vào mũi, vào tai và rắc một lượt màng trắng lên trên cỏ, trên đất nâu đã cày. Nhưng người chúng tôi vẫn ấm rực nhờ bằng tấm áo da cừu. Mặt trời tươi tắn trên nền xanh, không nóng lắm, mà tươi tắn, những buổi sáng mùa đông tươi mát mà đi săn thì thật tuyệt.

Kìa, một con chó đã sủa gắt lên. Đó là con Pif. Tôi nhận ra thứ giọng mảnh mai của nó. Rồi chẳng có gì nữa. Lại một tiếng sủa, có vẻ sắp vào cuộc đấu, và đến lượt con Paf sủa lên. Còn con Moustache thì sao? Chao ôi, con này sủa như một con gà mái bị bóp cổ. Chúng nó đã ngửi thấy một con thỏ! Coi chừng, ông chủ Picot!

Chúng bươn xa, chúng lại gần, tản ra rồi lại quay lại, chúng tôi theo những lối chúng dẫn đường, chạy tắt theo các con đường nhỏ, tỉnh táo, tay đặt vào cò súng.

Chúng chạy vào bãi phẳng. Chúng tôi cũng chạy theo. Thình lình, một vệt xám, một cái bóng băng qua đường. Tôi tỳ lên vai và tôi bắn. Một làn khói nhẹ bay lên không trung, tôi nhận ra một túm lông trắng động đậy trên cỏ. Thế là tôi hét lên hết cỡ: “Thỏ thỏ, nó đang ở đây.” Tôi chạy theo ba con chó, ba con cá sấu lông nhung, vẫy đuôi mừng tôi cuống quýt, rồi chạy đi tìm một con mồi khác.

Ông chủ Picot đã theo kịp tôi. Ông theo tiếng chó sủa. Người chủ trại bảo: Có lẽ đó là một chú thỏ rừng, ta hãy vào cuối bãi xem.

Nhưng đúng lúc tôi vừa ra khỏi khu rừng, tôi chợt thấy, đứng thẳng, cách tôi chừng mươi bước, choàng tấm áo choàng rộng màu nâu nhạt, đội một chiếc mũ len và đang đan một chiếc bít-tất như mọi người chăn cừu ở nơi chúng tôi, đó là người chăn gia súc của ông chủ Picot, anh chàng câm, Gargan. “Chào, chàng chăn cừu.” Anh ta giơ tay chào tôi, dù rằng chẳng nghe được tiếng tôi nói, nhưng cậu ta nhìn vào môi mấp máy của tôi.

Tôi biết anh ta đã mười lăm năm, người chăn cừu ấy. Từ mười lăm năm trước đây, tôi đã thấy anh, mỗi độ thu về, đứng ở bên bờ hoặc giữa cánh bãi, cái thân không nhúc nhích mà tay thì đang đan. Đàn gia súc thì lũ lĩ theo anh, hoàn toàn tuân theo ánh mắt của anh.

Ông chủ Picot bóp vào cánh tay tôi:

“Anh có biết anh chăn cừu này đã giết vợ không?”

Tôi hoảng hốt:

“Gargan ư? Cái anh chàng câm điếc này?”

“Phải, mùa đông ấy, anh ta phải ra hầu toà ở Rouen. Tôi sẽ kể cho anh sau.”

Ông kéo tôi vào cánh rừng lúp xúp, tránh để anh ta trông thấy những lời qua cặp môi của ông chủ. Có thể anh chẳng nghe ra cái gì nhưng trước mặt anh ta thì anh hiểu và ông chủ, trái lại, như một thầy phù thuỷ đoán ra được tất cả những ý đồ của anh chàng câm, hiểu được hết các cử chỉ qua các ngón tay, cái núng má và qua ánh mắt của anh chàng.

Câu chuyện giản đơn này, nghe buồn thảm, như thể nó đã xảy ra ở khu bãi này, ở cái lần nào…

Gargan là con một người thợ đào đất thó, một trong đám đàn ông đến cái bãi đất thó để lọc ra một thứ đá mềm, trắng và nhão, và tung ra trên đất*. Câm và điếc bẩm sinh, người ta nuôi anh bằng cách giao cho chăn đám bò cái đưa vào vắt sữa.

Một thứ đất khoáng có thể làm tốt ruộng.

Rồi được cha của Picot đón về, anh ta thành người chăn thả của trang trại. Đó là một tay chăn thả giỏi, tận tâm, thẳng thắn, và anh đã biết cách bù đắp vào tật nguyền của mình, mà nhiều người như anh không biết cách.

Khi Picot được cai quản trang trại, Gargan đã ba mươi tuổi, anh ta cao lớn, gầy, rậm râu, râu rậm như một trưởng lão.

Cũng thời gian này, một người đàn bà trong vùng, rất nghèo, bà Martel chết để lại cô con gái nhỏ mười lăm tuổi, người ta gọi là cô Giọt, với cớ rằng cô này cũng thích uống rượu.

Picot đón cô nàng rách rưới này về, để sai vặt, nuôi không công, và luôn thay đổi công việc của cô. Cô ta ngủ trong kho lúa, trong chuồng bò hoặc chuồng ngựa, trên rơm khô hoặc cả trên phân bò, bất kỳ ở đâu, miễn là người ta quẳng cho cô một chiếc giường trơn. Nhưng rồi xảy ra chuyện, cô ta dan díu với anh chàng điếc và cặp kè luôn với anh ta. Hai con người khốn khổ ấy sum họp làm sao đây? Làm sao họ hiểu được nhau? Anh ta chưa hề biết đến một người đàn bà nào trước cái cô bé dông dài ở kho thóc ấy, anh ta nào có trò chuyện với ai bao giờ. Cô ả đã tìm đến anh trong chiếc lều chăn di động và lôi anh vào cuộc. Nàng Eva đã trao thân cho chàng bên một lề đường? Không ai biết. Chỉ biết duy nhất, một ngày kia, họ sống với nhau như vợ chồng.

Nhưng, vị tu sĩ biết, cuộc sum họp này chưa cầu nguyện ở nhà thờ, liền nổi giận. Ông ban lời quở trách đến bà Picot, lo lắng cho ý thức với Chúa và doạ sẽ có những hình phạt thần bí với bà. Phải làm gì đây? Rất đơn giản. Bảo họ phải đến làm lễ cưới ở nhà thờ và đến toà thị chính. Anh và ả chẳng ai chịu đi, bởi, chàng, không có lấy một chiếc quần đùi lành, và nàng, thì chỉ có chiếc váy vá chằng vá đụp. Nhưng nào ai dám chống luật lệ và tôn giáo, khi hai thế lực này không vừa lòng. Người ta buộc hai người đến, trong một tiếng đồng hồ, ở trước ông thị trưởng và vị tu sĩ, và người ta đã công nhận cho đám cưới là hợp pháp tức thì.

Nhưng cũng chính từ đó, nảy sinh ra một thứ trò ở vùng này (tha lỗi cho tôi với cái từ thô thiển này) là làm kẻ ngoại tình với anh chàng khốn khổ Gargan. Trước khi anh ta cưới vợ, không ai nghĩ là sẽ ngủ với cô Giọt nhưng bây giờ thì, ai cũng muốn đến lượt mình, như thể chuyện cười. Hầu như ai cũng qua đây với chiếc cốc nhỏ, tìm lạc thú ở sau lưng người chồng. Cuộc phiêu lưu đã thành tai tiếng ở xung quanh khi mà các quý ông nhà Goderville trông thấy.

Chỉ với nửa lít rượu, cô Giọt đã phô luôn cái cảnh khó trông, cho dù ở bên một cái hố, sau một bức tường, trong khi đó người ta nhìn thấy cái dáng bất động của Gargan, đang đan chiếc bít tất cách đó một trăm bước và đang theo dõi đàn gia súc. Và chúng cười nhạo, hẹn nhau kéo đến các quán cà phê địa phương, rồi chúng cứ bàn tán suốt vì chuyện đó, cả tôi, trước đống lửa. Rồi, gặp nhau trên đường, họ cũng hỏi nhau: Thế nào, đã nhỏ giọt cho cô Giọt chưa? Họ biết thừa những điều họ đang đùa cợt.

Người chăn gia súc coi như không thấy. Nhưng một hôm, cái gã Poirot de Sasseville, làm hiệu cho vợ của Gargan sau chiếc cối xay, bằng cách giơ cho ả thấy một chai rượu đầy. Cô ả hiểu ngay và cười chạy ra. Lúc mà bọn này đang bận bịu vào cái công việc tội lỗi kia thì gã chăn gia súc ập xuống chúng khá bất ngờ. Poirot chạy trốn, chạy tới số, chiếc quần đùi còn mắc vào gót chân, trong khi anh chàng câm, với những tiếng thét như loài thú, bóp chặt cổ vợ hắn.

Những người đang làm việc ở khu bãi chạy tới. Nhưng chậm mất rồi. Lưỡi cô ả đã đen, mắt lồi ra, máu xộc ra ở mũi. Cô ả đã chết.

Anh chàng chăn gia súc phải đem ra xử ở toà án Rouen. Bởi gã câm, nên Picot phải làm thông dịch. Những chi tiết về vụ việc này làm vui nhộn cả đám người tại phiên toà. Nhưng người chủ trại chỉ có một ý nghĩ: đó là làm cách nào để toà tha bổng người chăn cừu của mình, và ông ta đã có một trò láu cá.

Ông kể lại tất cả câu chuyện của chàng câm và kể cả chuyện đám cưới, và khi đến chuyện phạm tội thì ông ta bắt đầu hỏi kẻ giết người.

Cử toạ im phăng phắc.

Picot chậm rãi hỏi: “Anh có biết vợ anh lừa anh không?” Cùng lúc, ông ta điệu bộ ra hiệu bằng đôi mắt.

Người được hỏi trả lời không với cái lắc đầu.

“Anh đã ngủ ở cối xay khi anh chợt thấy?” ông ta làm cử chỉ của một con người, khi thấy một chuyện gớm ghiếc.

Anh chàng câm trả lời vâng, với cái gật đầu.

Rồi, người chủ trại bắt chước những dấu hiệu của ngài thị trưởng đã chứng thực đám cưới, bắt chước vị tu sĩ, người duy nhất nhân danh Chúa Trời, và hỏi người đầy tớ của mình có phải đã giết vợ anh ta bởi vì ả đã lôi về trước anh ta và trước trời xanh, cái đám đàn ông kia…

Người chăn gia súc lại gật đầu thừa nhận.

Picot bảo anh ta: “Nào, hãy diễn tả lại điều gì đã xảy ra!”

Thế là người câm làm điệu bộ diễn tất cả cái cảnh ấy. Anh ta tả lại việc mình ngủ ở cối xay, rồi chợt thức khi thấy rơm động đậy, và chàng lặng nhìn và đã thấy sự việc.

Anh ta đứng vụt dậy giữa hai người cảnh binh rồi vội vã, anh bắt chước những động tác nhơ nhớp của đôi gian phu, dâm phụ bày ra trước mắt.

Cả gian phòng xử án cười ầm lên, rồi ngừng bặt, bởi gã chăn gia súc, đôi mắt dữ tợn, há miệng, rung chòm râu rậm như muốn cắn vào một vật gì, cánh tay choàng ra, đầu vươn về phía trước, anh diễn tả lại hành động ghê tởm của kẻ giết người đã bóp cổ một sinh vật.

Anh ta hét lên ghê rợn, tưởng như cơn tức giận lúc ấy vẫn y nguyên và những người cảnh binh phải túm lấy anh, bắt ngồi xuống và bắt anh yên lặng.

Một trận rùng mình kinh hãi lan ra khắp cử toạ. Và, ông chủ Picot, đặt tay lên vai người đầy tớ của mình, nói nhẹ nhàng: “Người đàn ông này quả trọng danh dự!”

Và toà tha bổng cho người chăn gia súc.

Về phần tôi, bà bạn thân mến ạ, tôi lắng nghe, rất cảm kích, cái câu chuyện phiêu lưu mà tôi vừa kể bạn nghe, xem ra có phần thô lỗ, nhưng, không gì thay đổi được câu chuyện của ông chủ trại, một khi, tiếng súng đã vang lên ở giữa khu rừng và cái tiếng dữ dằn của Gaspard gầm lên trong gió như một phát đại bác!

“Chim giẽ. Chúng đây rồi.”

Và, thế là, tôi dành hết thời gian cho việc săn lùng chim giẽ khi chúng bay qua, và cũng là lúc, bạn thấy đấy, rừng choàng lên những mảng trời đông giá đầu mùa…

Ngô Văn Phú dịch