Nhưng bao nhiêu hy vọng của họ luôn luôn được nuôi dưỡng, luôn luôn được nhen lại, rút cục đều không đi đến đâu. Ngày tháng trôi qua, mặc dầu tính dai dẳng của Lesable và lòng sốt sắng của chị vợ, những mong mỏi hụt của họ như đốt ruột đốt gan. Người này luôn luôn riếc móc đổ lỗi tại người kia, và anh chồng thất vọng, gầy rạc người ra, lử khử lừ khừ, lại càng thêm cay đắng vì tính thô lỗ của Cachelin, lão ta, trong không khí gia đình căng thẳng, thường gọi hắn là: “Ông gà sống”, chắc hẳn để kỷ niệm cái ngày mà lão ta suýt bị một chai nước đập vào mặt vì nói lên tiếng gà sống thiến.

Con gái lão và lão ta, tự nhiên là về hùa với nhau, điên cuồng lên vì ngày đêm tơ tưởng cái tài sản kếch sù kia kề đến tận tay mà không sao tóm được, họ chỉ còn biết tìm đủ mọi sáng kiến để sỉ nhục và giày vò anh chàng bất lực đã gây nên điều bất hạnh cho họ.

Ngày nào ngồi vào ăn, Cora cũng lắp lại: “Ăn uống chẳng có gì. Nếu giàu có thì đâu đến nỗi. Lỗi chẳng phải tại tôi.”

Mỗi khi Lesable đi làm, chị ta từ trong buồng thét ra: “Nhớ mang ô đi, không có về lại dơ dáy như của khỉ ấy, không ai chịu được. Có mòn đời phải làm nghề cạo giấy cũng chẳng phải vì gái này đâu.”

Mỗi khi chính chị ta đi đâu, chị không quên ngấm nguýt: “Giá lấy chồng khác thì đã có xe mà đi.”

Thôi thì bất cứ lúc nào, bất cứ dịp nào, cô ả cũng nghĩ đến chuyện đó, rồi đay nghiến, sỉ vả chồng, đổ tội cho riêng hắn, quy trách nhiệm chỉ vì hắn mà cô ả truội mất cái tài sản kia.

Cuối cùng một tối, lại không chịu nổi, hắn ta thét lên: ”Đồ chó đẻ! Cô im đi không thì bảo? Không có con, lỗi chỉ là tại mày thôi, hiểu chưa, chứ riêng tao, tao đã có con rồi…”

Hắn ta nói dối, để khỏi chịu mãi điều riếc móc, sỉ nhục là kẻ bất lực.

Chị ta, thoạt tiên sửng sốt, nhìn thẳng vào mặt chồng để dò la ý tứ, nhưng rồi sau vỡ lẽ lại càng khinh bỉ: “Ngữ ấy mà có con à?”

Hắn trâng tráo đáp: “Chứ lại không à, con riêng đây gửi nuôi ở Asnières đấy.”

Chị ta thản nhiên nói: “Được, để đến mai cùng đi tới đó, tôi xem mặt mũi nó thế nào.”

Nhưng anh chàng đỏ mặt tía tai ấp úng: “Tuỳ ý cô.”

Hôm sau, mới bảy giờ sáng, chị ta đã dậy, anh chồng lấy làm lạ thì chị nói: “Thế không đi thăm con riêng của ông à? Ông hứa với tôi hôm qua mà. Hay là, hôm nay ông lại không có mất rồi?”

Hắn ngồi nhổm dậy nói: “Vấn đề chẳng phải là đi thăm con riêng của tôi, mà là đến bác sĩ; rồi người ta sẽ nói toạc ra cho cô biết.”

Chị ta trả lời, ra điều vững tin ở mình: “Được, đây chẳng mong gì hơn.”

Cachelin nhận việc đến sở cáo ốm cho chàng rể; còn hai vợ chồng Lesable thì, do một dược sĩ láng giềng mách, đúng giờ đến gõ cửa nhà bác sĩ Lefilleul, tác giả của nhiều cuốn sách nói về khoa vệ sinh sản dục.

Họ bước vào một phòng khách quét vôi trắng kẻ chỉ vàng, đồ đạc lỏng chỏng, hình như trơ trụi, vắng khách tuy có nhiều ghế. Họ ngồi xuống đợi. Lesable cảm động, run run, có phần xấu hổ. Khi đến lượt họ, họ bước vào một thứ phòng giấy, ở đó một người béo lùn, khách sáo mà lạnh lùng, đón tiếp họ.

Người đó chờ cho họ trình bày; nhưng Lesable đỏ mặt như gấc chín, ngập ngừng không nói. Thế là chị vợ quyết ý và, bằng một giọng thản nhiên, rõ ra người quyết tâm làm bất cứ việc gì để đạt tới mục đích, chị ta nói: “Thưa bác sĩ, chúng tôi tìm đến ngài là vì chúng tôi không có con. Thế mà chúng tôi cần phải có con để hưởng một gia tài lớn.”

Bác sĩ khám rất lâu; tỉ mỉ và nhọc nhằn. Duy Cora tỏ vẻ không ngượng nghịu gì hết, sẵn sàng để cho thầy thuốc khám xét cẩn thận, với thái độ của một người đàn bà được một lợi ích cao hơn kích thích và nâng đỡ.

Sau gần một tiếng đồng hồ khám xét cả hai vợ chồng, nhà chuyên môn không kết luận gì hết. Ông ta nói:

“Tôi không nhận ra điều gì khác thường hay đặc biệt cả. Vả lại trường hợp này cũng thường có luôn. Về thể chất con người ta cũng như về tính tình. Nếu chúng ta thấy nhiều cặp vợ chồng xa lìa nhau vì tính tình xung khắc, thì cũng không lạ nếu có những cặp vợ chồng không có con vì thể chất xung khắc. Theo tôi thì bà nhà ta thể chất rất là cường tráng và có khả năng sinh nở được. Còn về ông nhà ta thì, tuy cơ thể không có gì khác thường, nhưng theo tôi có phần suy nhược, có lẽ chính vì quá tha thiết muốn có con. Ông cho phép tôi được nghe thử một chút?”

Lesable lo lắng, cởi áo gi-lê ra và bác sĩ áp tai rất lâu vào ngực, vào lưng anh ta, rồi ông gõ một thôi một hồi từ bụng lên đến cổ và từ hông lên đến gáy.

Ông ta nhận xét thấy tim có phần đập không đều, và ngay cả một bên phổi bị đe doạ.

“Ông thì phải giữ gìn mới được, giữ gìn cẩn thận. Đây là bệnh thiếu máu, suy nhược, không có gì khác cả. Những chứng này bây giờ còn nhẹ, nhưng, trong ít lâu, có thể thành bất trị.”

Lesable, tái xanh đi vì lo sợ, hỏi xin một đơn thuốc. Bác sĩ ấn định cho anh ta một chế độ phiền toái. Chất sắt này, thịt tươi này, hàng ngày ăn xúp, tập thể dục, nghỉ ngơi và mùa hè về thôn quê ở. Rồi ông ta dặn dò nên làm gì khi nào anh khá hơn. Ông ta mách bảo những điều thường vẫn áp dụng có hiệu quả trong trường hợp như của hai vợ chồng anh.

Tiền thầy thuốc mất bốn mươi quan.

Khi họ bước ra ngoài phố, Cora giận lên đến cổ, thấy cơ đồ như thế thì rít lên: “Thôi, thế là phận gái này may lắm rồi!”

Anh chàng làm thinh. Lòng bị xâu xé vì lo sợ, anh ta vừa đi vừa nhớ lại, cân nhắc từng lời của bác sĩ. Ông ta đánh lừa mình chăng? Phải chăng ông ta thấy mình đã nguy kịch? Bấy giờ thì anh ta không còn nghĩ gì đến món gia tài, đến con cái nữa. Phải lo cho cái tính mạng của mình đã.

Anh tưởng như nghe thấy tiếng phổi rít lên và cảm thấy tim đập lồng lộn. Khi đi qua vườn Tuileries, anh thấy mệt và muốn ngồi xuống. Chị vợ, tức tối, đứng sừng sững bên cạnh để làm nhục chồng, nhìn hắn từ đầu tới chân, với điệu thương hại khinh nhờn. Anh chàng thở một cách mệt nhọc càng dốc ra thêm vì xúc động; và anh ta để ngón tay bên trái lên cổ tay bên phải, đếm nhịp mạch đập.

Cora giậm chân sốt ruột hỏi: “Thế nào, làm kiểu cách ấy đến bao giờ? Sắp về chưa?” Hắn ta như một nạn nhân đứng lên và lại tiếp tục đi chẳng nói chẳng rằng.

Khi Cachelin biết được kết quả cuộc đi thăm thầy thuốc, lão ta càng thêm giận dữ. Lão gầm lên: “Thôi thế là tong, khốn chưa! Thật là tong.” Và lão hung hãn nhìn chàng rể, những muốn nuốt tươi hắn.

Lesable như câm như điếc, chỉ còn lo cho sức khoẻ, cho tính mạng nguy ngập của mình. Mặc kệ cho bố con họ hò hét, họ thiết gì đến cái mạng của mình, có thân thì phải lo.

Anh ta bày ra bàn la liệt những chai thuốc nọ thuốc kia, và cứ đến mỗi bữa ăn là đong thuốc, trước những nụ cười nửa miệng của mụ vợ và tiếng cười sằng sặc của bố vợ. Lúc nào anh cũng ngắm mình trong gương, lúc nào cũng áp tay lên ngực để nghe tim đập, và anh tự bố trí lấy một chiếc giường nằm trong một gian buồng tối, chỗ vẫn để treo quần áo, vì anh ta không muốn chung chạ với Cora nữa.

Bây giờ anh ta đâm ra vừa căm vừa sợ cô ả, lẫn cả khinh bỉ và ghê tởm. Vả lại tất cả đàn bà bây giờ anh đều coi như những yêu quái nguy hiểm, chuyên việc sát hại đàn ông; và anh ta còn nghĩ đến tờ chúc thư của bà cô Charlotte thì chẳng qua như nghĩ đến một tai hoạ suýt chết mà anh vừa thoát khỏi.

Ngày tháng lại trôi qua. Chỉ còn một năm nữa là hết cái hạn đã định.

Cachelin đã treo trong phòng ăn một chiếc lịch thật to và mỗi buổi sáng lại xoá đi một ngày. Cứ như thế lòng tức tối vì tự mình bất lực, thất vọng vì cảm thấy ngày qua tháng lại, cái cơ nghiệp kia cứ lủi đi, càng điên rồ khi nghĩ đến thân mình còn phải lẽo đẽo đến sở và rồi sống bằng số lương hưu trí hai nghìn quan cho đến khi nhắm mắt, tất cả thôi thúc lão ta đến chỗ ăn nói vũ phu, sểnh một chút là có thể đâm ra bạo lực hành hung.

Lão không thể thấy mặt Lesable mà không run lên, hầm hầm những muốn nện, muốn băm vằm, giày xéo lên hắn. Lão oán hờn hắn, một mối căm hờn điên loạn. Mỗi lần thấy hắn mở cửa bước vào là tưởng như kẻ trộm vào nhà, cuỗm mất của lão ta một vật thiêng liêng, một món gia bảo. Lão căm giận hắn, hơn cả người ta căm giận một kẻ tử thù, và lão lại khinh bỉ hắn vì hắn ốm yếu, mà nhất là vì hắn hèn nhát, từ ngày lo cho sức khoẻ của mình thì thôi không chịu theo đuổi mối hy vọng chung nữa.

Số là Lesable bây giờ sống cách biệt hẳn vợ, như không còn có mối quan hệ gì giữa hai vợ chồng nữa.

Anh chàng không dám gần vợ, không đụng chạm đến vợ, tránh cả từ cái nhìn của vợ, vừa xấu hổ vừa sợ cũng có.

Mỗi ngày Cachelin lại hỏi con gái: “Thế nào, chồng mày nó đã quyết ý chưa?”

Chị ta trả lời: “Chưa đâu, ba ạ.”

Mỗi tối, cứ ngồi vào bàn ăn là diễn ra những cảnh nặng nề. Cachelin lải nhải luôn mồm: “Khi một thằng đàn ông đã không phải là đàn ông, chẳng thà chết mẹ nó đi để nhường chỗ cho đứa khác.”

Và Cora thêm vào: “Ở đời vẫn có những kẻ thật đoảng và chướng. Tôi không hiểu họ sống trên mặt đất này làm gì, chỉ tổ thêm gánh nặng cho thiên hạ.”

Lesable uống thuốc và chẳng nói nửa lời. Cuối cùng một hôm bố vợ thét vào mặt hắn: “Anh ấy à, anh biết không, bây giờ anh đã khoẻ rồi mà nếu vẫn không thay đổi thái độ thì tôi bảo cho anh biết, con gái tôi nó sẽ làm trò gì, mặc anh!…”

Anh con rể ngẩng mặt lên nhìn dò hỏi, linh tính cảm thấy lại sắp có chuyện nhục mạ gì xảy ra nữa đây. Cachelin nói tiếp: “Nó sẽ kiếm một thằng khác, mẹ kiếp, phúc cho anh là nó chưa làm chuyện gì đấy. Đã lấy phải thằng đụn như anh thì làm gì cũng được hết.”

Lesable thất sắc, đáp: “Nào tôi có ngăn cấm cô ấy vâng lời giáo huấn của ông đâu.”

Cora đã cúi mặt xuống. Còn Cachelin, cảm thấy lờ mờ rằng mình đã nói quá đáng, ngồi trơ ra hơi ngượng.