uhannes gặp Camilla giữa phố, cùng bố mẹ nàng và anh chàng Richmond trẻ tuổi. Cho xe ngựa dừng lại, họ vui vẻ gọi to, chào Juhannes.

Camilla túm lấy tay chàng, nói:

- Thế là anh không đến nhà em! Anh biết không, hôm ấy là vũ hội vui lắm cơ! Mọi người chờ anh mãi, chờ đến phút cuối cùng mà anh chẳng đến.

- Anh bận, - chàng đáp.

- Đừng giận vì từ ấy đến nay em không lại thăm anh, - nàng nói tiếp. - Những ngày sắp tới thế nào em cũng đến. Chờ Richmond đi là em đến ngay. Chà, buổi dạ hội ở nhà em mới vui làm sao! Victôria bỗng cảm thấy khó chịu, người ta phải đưa cô ấy về, anh biết không? ít ngày nữa, em sẽ tới thăm cô ấy. Có lẽ cô ấy đã đỡ hơn, biết đâu lại chẳng khỏi hẳn rồi. Em tặng Richmond một chân dung đeo dây chuyền giống hệt như cái của anh. Anh Juhannes, anh phải hứa với em là anh sẽ chú ý tới chiếc lò sưởi trong phòng anh, để bao giờ nó cũng có lửa. Khi viết, anh quên hết mọi chuyện, và phòng anh thì lạnh như trong nhà mồ vậy. Anh phải nhắc nhở cô hầu mới được.

- Được, anh sẽ nhắc cô ấy, - Juhannes đáp.

Bà Seier cũng nói chuyện với chàng và hỏi về công việc chàng đang làm. Cuốn "Từ thế hệ này sang thế hệ khác" ra sao rồi? Bà rất nóng lòng chờ được đọc cuốn sách này của chàng.

Juhannes lịch sự đáp lại mọi câu hỏi của họ rồi cúi đầu chào từ biệt. Chiếc xe lăn bánh đi tiếp. Chàng thì liên quan gì đến cỗ xe, đến những con người này và những lời nói hoa mĩ của họ? Chàng bỗng thấ trong lòng thật trống trải, lạnh lẽo, và cảm giác ấy vẫn bám chặt lấy chàng cho đến khi về tới nhà. Một người nào đó đang đi đi lại lại ngoài phố ngay trước cửa nhà chàng. Đó là người quen của chàng, ông giáo già vốn là gia sư trong lâu đài.

Juhannes chào ông.

Ông giáo mặc chiếc áo bành tô ấm, dài và được chải chuốt cẩn thận; ông có vẻ mặt cương quyết và dũng cảm.

- Bạn cũ và là đồng nghiệp của anh đang đứng trước anh, - ông nói. - Nào, anh bạn trẻ, hãy chìa tay cho tôi bắt. Vừa rồi Chúa đã đưa tôi vào con đường tội lỗi - tôi lập gia đình, có nhà, mảnh vườn nhỏ và một người vợ. Thế mới biết trên đời này vẫn còn nhiều điều kì diệu. Anh có thể nói gì về điều ấy?

Juhannes ngạc nhiên nhìn ông giáo già.

- Nghĩa là anh không có gì phản đối à? Thế thì được, anh nghe tôi nói đây, tôi dạy học cho con trai bà ấy. Bà ấy có một người con trai với người chồng trước. Bà ấy là người đã có chồng, tất nhiên là goá, vì chồng chết. Vâng, tôi đã lấy một bà goá. Anh có quyền nhận xét rằng không phải ngay từ khi còn nằm trong nôi, tôi đã được báo trước điều này, ấy thế mà bây giờ tôi lấy một bà goá làm vợ. Cậu con trai của chúng tôi đương nhiên là đứa con của bà ấy với người chồng cũ. Vâng, nói tóm lại là tôi đi đến nhà bà ấy dạy học, đưa mắt nhìn mảnh vườn, nhìn bà goá và rồi suốt hàng giờ liền suy nghĩ không dứt về đề tài này. Sau đó đùng một cái - người ta đề nghị tôi nhận tất cả những thứ trên. "Đúng là cái điều này không ai báo trước cho ta từ ngày còn nằm trong nôi thật", - tôi tự nói với mình đại loại như vậy, tuy nhiên tôi đã quyết định nhận lời, bởi vì, ai biết đấy, có thể mới sinh ra, số phận đã định trước cho tôi điều này. Và rồi nó đã xảy ra thật.

- Chúc mừng ông, - Juhannes nói.

- Khoan! Không được nói thêm một lời nào nữa! Tôi biết anh định nói gì rồi. "Còn mối tình đầu thì sao, không lẽ ông đã quên mối tình bất tử của thời trẻ rồi sao?" - Đấy, tôi chắc anh định nói như thế. Nhưng thế thì thưa anh bạn rất quý mến của tôi, cho phép tôi được hỏi anh: còn người yêu đầu tiên và duy nhất ấy của tôi thì sao? Lẽ nào cô ta không lấy một ông đại uý pháo binh già? Còn một câu hỏi nhỏ thế này nữa: đã bao giờ, dù chỉ một lần trong đời, anh gặp được người đàn ông nào đã lấy làm vợ chính người đàn bà mà anh ta mong muốn? Tôi thì tôi chưa hề gặp một người nào như vậy. Tôi có nghe chuyện một người được Chúa chấp nhận lời cầu, cho lấy người đàn bà anh ta yêu lần đầu và duy nhất trong đời. Nhưng rồi cuộc tình duyên cũng chẳng kết thúc tốt đẹp. Vì sao? Anh sẽ hỏi tôi thế chứ gì? Được, tôi xin trả lời: - Vì một lí do rất đơn giản là chẳng bao lâu sau đó người đàn bà ấy đã chết - chẳng bao lâu sau đó, anh hiểu chứ, ha, ha, ha! Thế đấy, bao giờ cũng vậy. Không ai lấy được người mình yêu bao giờ, và nếu cái điều lạ ấy xảy ra, thì lập tức người đàn bà đó sẽ chết. Vâng, số phận chơi với ta cái trò độc địa này đấy. Vì vậy con người phải tự tìm cho mình một người yêu khác, và đừng có cố đoán non, đoán già gì ở đây cả. Suy cho cùng, thì anh ta cũng chẳng phải chết vì sự không chung thuỷ ấy. Anh hãy tin tôi đi, cuộc đời là thế đấy, và con người chúng ta có thể chịu đựng được cả những cái còn ghê gớm hơn nhiều. Cứ lấy tôi làm thí dụ chẳng hạn.

Juhannes nói:

- Tôi thấy ông có vẻ rất hài lòng với cuộc sống.

- Vâng, hài lòng ở mức cao nhất. Hãy lắng nghe, hãy nhìn, hãy cảm nhận! Thử hỏi cái bể đời mênh mông đầy đau khổ này có để được dấu vết lại trên người tôi không? Tôi có ăn, có mặc, có nhà, có vợ, có con - ấy là tôi định nói về cậu con riêng của vợ tôi. Còn về những bài thơ của tôi thì tôi có thể trả lời thẳng với anh thế này. Anh bạn đồng nghiệp trẻ tuổi ạ, tôi già hơn anh, và có lẽ cũng được trời ban cho nhiều tài năng hơn. ấy thế mà thơ tôi lại bị xếp xó trong ngăn kéo bàn làm việc. Nhưng chúng sẽ được in sau khi tôi chết. "Nghĩa là chúng chẳng được tích sự gì cho ông cả?" - anh sẽ vặn lại tôi thế chứ gì? Anh lại lầm lần nữa, vì hiện nay tôi dùng chúng để mang lại niềm vui cho gia đình tôi. Đêm đêm, dưới ánh sáng ngọn đèn dầu, tôi mở ngăn kéo, lấy tập thơ của tôi ra đọc cho vợ và cậu con trai nghe. Bà nhà tôi bốn mươi tuổi, cậu con mười hai, cả hai người đều hết lòng khen ngợi chúng. à mà có dịp, xin mời anh ghé lại nhà chúng tôi chơi, anh sẽ được mời ăn bữa tối và mời uống rượu. Cứ xem như anh đã được mời rồi. Cầu Chúa phù hộ cho anh.

Nói đoạn, ông giáo già chìa tay cho Juhannes. Rồi bỗng nhiên ông hỏi:

- Anh đã nghe tin Victôria rồi chứ?

- Victôria? Chưa. Nghĩa là tôi chỉ nghe rằng...

- Không lẽ anh không nhận thấy cô ấy đang chết dần chết mòn, và rằng hai vệt quầng dưới mắt mỗi ngày một tím đen?

- Từ mùa xuân năm ngoái tới nay tôi chưa gặp lại cô ấy. Lẽ nào đến bây giờ cô ấy vẫn còn ốm?

- Đúng thế! - Ông giáo đáp với vẻ cương quyết đột ngột rồi giẫm mạnh chân xuống đất.

- Người ta mới nói lại với tôi rằng... Không, tôi không thấy cô ấy đau ốm, tôi không gặp cô ấy. Sao, bệnh tình cô ấy nguy hiểm lắm à?

- Vâng. Có thể cô ấy đã chết. Anh hiểu chứ?

Juhannes ngơ ngác nhìn ông giáo già, nhìn cánh cửa nhà mình, như không biết nên bước đi hay đứng lại. Lần nữa chàng lại nhìn ông giáo, nhìn chiếc áo bành tô dài, chiếc mũ của ông, rồi chàng mỉm một nụ cười thảm hại, đau đớn, như một người bất ngờ rơi vào tai hoạ.

Còn ông giáo già thì vẫn nói tiếp với giọng đầy vẻ đe dọa:

- Đây cũng là một thí dụ nữa, anh thử bác lại đi. Cô ấy cũng chẳng lấy được người mình yêu, chẳng lấy được chàng trung úy trẻ tuổi xinh đẹp, người có thể nói được số phận dành sẵn cho cô ấy từ bé. Một buổi chiều nọ anh ta đi săn và rồi một viên đạn lạc vớ vẩn nào đó cắm đúng vào trán anh ta, làm cái sọ của anh ta vỡ toác ra. Và thế là anh ta nằm yên bất động, như vật hy sinh của một trò đùa mà Chúa ban cho anh ta. Còn Victôria, vợ chưa cưới của anh ta, thì cứ chết dần chết mòn vì đau buồn, con rắn độc cứ gặm nhấm, hút dần máu trong tim cô ấy, mà tất cả những điều này lại xảy ra ngay trước mặt chúng ta, những người bạn của cô ấy. Mấy ngày trước đây cô ấy có đến chơi nhà ông bà Seier nào đó. à mà cô ấy có nói với tôi rằng ở đấy người ta cũng chờ cả anh, nhưng anh không tới. Vâng, chính trong buổi vũ hội hôm đó cô ấy có vẻ luôn đứng ngồi không yên, và rồi chắc vì thương nhớ người yêu đã chết, cô ấy phẫn chí bất chấp tất cả, bỗng nhiên tươi tỉnh hẳn lên, nhảy suốt buổi, nhảy như một người điên vậy. Sau đó cô ấy ngã vật xuống, sàn nhà loang vết máu. Người ta đỡ cô ấy dậy, bế ra xe và chở về nhà. Cô ấy chống đỡ chẳng được bao lâu.

Ông giáo đến kề bên Juhannes rồi nói với vẻ cương quyết:

- Victôria chết rồi!

Như người mù, Juhannes giơ tay quờ quạng trước mặt.

- Chết? Bao giờ? Không thể thế được! Victôria chết thật rồi sao?

- Vâng, chết thật rồi, - ông giáo đáp. - Chết hôm nay, buổi sáng, hay đúng hơn là buổi trưa.

Ông cho tay vào túi rồi lấy ra một chiếc bì thư dày. - Còn bức thư này cô ấy nhờ tôi chuyển cho anh. Đây, anh cầm lấy. "Lúc nào cháu chết, nhờ bác...". Cô ấy nói thế, sau đó thì chết. Tôi chuyển bức thư cho anh, và sứ mạng của tôi đến đây coi như chấm dứt.

Và rồi không chào, không nói thêm một lời, ông giáo già bỏ đi, vội vã bước theo đường phố rồi biến mất.

Juhannes vẫn đứng yên với bức thư trong tay, Victôria đã chết. Chàng nói to tên nàng một lần, hai lần, nhiều lần bằng giọng đờ đẫn không bộc lộ một tình cảm nào. Chàng nhìn bức thư - vẫn nét chữ quen thuộc, vẫn những hàng chữ đều đặn như xưa, nhưng người viết chúng đã không còn nữa!

Chàng đi vào nhà, bước lên thang gác, tìm trong chùm chiếc chìa khóa thích hợp rồi mở cửa phòng chàng. Trong phòng lạnh và tối. Chàng ngồi bên cửa sổ, và dưới ánh sáng mờ mờ của một ngày sắp tắt, chàng bắt đầu đọc bức thư của Victôria.

"Anh Juhannes thân yêu, nàng viết. - Khi anh nhận được thư này, em đã không còn nữa trên đời! Kể cũng lạ bây giờ em không còn thấy ngại ngùng nữa và em viết cho anh, như thể giữa chúng ta không có một sự ngăn cách nào. Trước kia, khi còn khoẻ, em thà phải ngày đêm đau khổ còn hơn phải viết cho anh lần nữa. Nhưng lúc này, khi sự sống đang từ từ rời bỏ em, mọi cái đều thay đổi. Người ngoài đã nhìn thấy em nôn ra máu, bác sĩ khám và nói em chỉ còn lại một phần phổi trái, vậy thì em còn gì phải xấu hổ nữa.

Em đang nằm trên giường và nghĩ về những lời cuối cùng em nói với anh dạo nọ. Hôm ấy là buổi tối, trong rừng. Lúc ấy em không biết rằng đó là những lời cuối cùng em nói với anh, nếu không, em đã từ biệt anh cẩn thận và cảm ơn anh. Bây giờ em không còn gặp được anh nữa, và em thật đau buồn vì đã không quỳ xuống trước anh, hôn chân anh và con đường anh vừa đi qua, không nói với anh rằng em yêu anh vô hạn. Em nằm liệt giường suốt ngày hôm qua và hôm nay, lúc nào cũng mong khoẻ lại chút ít, đủ sức trở về quê, đi vào rừng tìm lại chỗ anh và em đã ngồi và anh cầm tay em trong tay anh. Lúc ấy em sẽ bò dưới đất, lần tìm từng dấu chân anh và phủ chúng bằng những cái hôn của em. Nhưng em không thể về nhà được, nếu không cảm thấy khoẻ hơn như mẹ em hi vọng.

Anh Juhannes yêu quý! Em thật khó làm quen được với ý nghĩ rằng em sinh ra ở đời này là để yêu anh, thế mà bây giờ em đã phải giã từ cuộc sống. Thật là một cảm giác lạ lùng khi em nằm ở đây để chờ giờ phút thần chết đến bắt em đi. Hết bước này đến bư ớc khác, em đang đi xa dần cuộc sống, xa dần con người và sự nhộn nhạo của đường phố. Và từ nay em sẽ chẳng còn bao giờ được thấy lại mùa xuân nữa, trong khi những ngôi nhà này, những đường phố này và cây cối trong công viên vẫn tiếp tục sống như không có chuyện gì xảy ra. Hôm nay người ta cho phép em được ngồi một chốc trên giường và nhìn ra ngoài qua cửa sổ. ở góc phố có hai người gặp nhau, họ chào nhau, cầm tay nhau rồi vừa cười vừa nói với nhau điều gì đó, còn em thì cảm thấy lạ lùng rằng em phải nằm đây để nhìn họ, và để chết. Em nghĩ: hai người kia không biết em đang nằm chờ chết, mà thậm chí có biết, họ vẫn chào hỏi và nói chuyện với nhau vui vẻ. Đêm qua, khi trời tối hẳn, em tư ởng giờ phút cuối cùng của đời em đã đến. Trái tim em bỗng nhiên ngừng đập, và em có cảm giác như nghe rõ từ xa tiếng thì thầm của thời gian vĩnh cửu. Nhưng ngay phút sau em chợt tỉnh, và em lại thở được. Em không thể nào diễn tả nổi cái cảm giác ấy. Mẹ em nghĩ đơn giản là do em nhớ lại tiếng suối và tiếng thác chảy ở quê nhà.

Trời ơi, Juhannes, anh phải hiểu rằng em yêu anh biết nhường nào! Em không thể để lộ anh thấy điều ấy được vì có nhiều điều ngăn cản em, nhất là tính tình của em. Bố em vẫn nhiều khi quá nghiêm khắc với bản thân mình, mà em là con gái ông. Nhưng bây giờ, khi sắp chết và chẳng còn gì cứu vãn được nữa, em viết thư này để nói với anh điều đó. Chính em cũng ngạc nhiên vì sao em làm thế, vì mọi chuyện với anh đều thế cả, đặc biệt là lúc này, khi em không còn nữa. Như ng dù sao em vẫn muốn được ở cạnh anh cho đến giây phút cuối cùng, ít ra cũng để khỏi cảm thấy cô đơn hơn trước. Em như nhìn thấy anh đang đọc thư em, thấy rõ mọi cử động của anh, thấy đôi vai, đôi tay anh, thấy anh đang cầm thư em trước mặt và đọc. Và em nghĩ thế là ta không còn quá xa nhau nữa! Em không thể cho người gọi anh đến với em, em không có quyền làm thế. Cách đây hai ngày mẹ em muốn gọi anh, nhưng em quyết định viết thư cho anh tốt hơn. Ngoài ra, em muốn anh nhớ em như ngày em chưa đau ốm. Em nhớ rằng anh... (đến đây có mấy chữ bị xoá không đọc được)... đôi mắt và đôi mi em; nhưng bây giờ cả chúng cũng chẳng còn được như trước. Vì vậy mà em không muốn anh gặp em. Và em còn yêu cầu anh điều này nữa: đừng nhìn em đang nằm trong quan tài. Có lẽ em cũng không thay đổi quá nhiều, chỉ nhợt nhạt hơn, và khi chết, em vẫn mặc chiếc áo vàng anh thích, nhưng dù sao nhìn em, anh vẫn cảm thấy nặng nề.

Đã nhiều lần em thử viết bức thư này, nhưng vẫn không nói hết với anh một phần rất nhỏ những gì em muốn nói. Em sợ lắm. Em không muốn chết, tận đáy lòng, em cầu mong Chúa trời bỗng nhiên cho em khoẻ hơn chút ít, để được sống tiếp, dù chỉ tới mùa xuân. Lúc ấy ngày sẽ sáng hơn, và trên cây chồi xanh hé nụ. Nếu sống qua lần này, em sẽ chẳng bao giờ cư xử không tốt với anh nữa, anh Juhannes ạ. Đã bao lần em khóc khi nghĩ tới điều ấy! Chao, em muốn được ra phố làm sao, muốn đư ợc vuốt ve những tảng đá trên cầu, muốn đứng cạnh mỗi ng ưỡng cửa và cảm ơn mỗi bậc cầu thang và cư xử thật tốt với mọi người! Còn ai đối xử với em xấu đến đâu cũng được, miễn là cho em sống. Em sẽ chẳng bao giờ nói ra một lời than vãn, và nếu có người nào đó đánh em, em chỉ cười, và cảm ơn, và tạ ơn Chúa, miễn là em được sống. Vì suy cho cùng, em còn chưa bắt đầu sống một cách thực sự, chưa làm được điều gì cho ng ười khác, thế mà cái cuộc đời chư a sống ấy của em đang ngắn dần từng phút một và sắp sửa chấm dứt. Nếu biết em đau khổ vì phải chết thế này, chắc anh sẽ làm tất cả những gì có thể làm được để giúp em. Tất nhiên anh sẽ chẳng làm được gì cả, nhưng em cứ nghĩ: nếu anh và tất cả mọi người trên trái đất cùng cầu Chúa cho em được sống, chắc Chúa sẽ rủ lòng thương, có đúng thế không? Ôi, lúc ấy em sẽ biết ơn anh nhường nào, em sẽ không bao giờ làm điều xấu nữa, và sẽ mỉm cười đón nhận tất cả mọi cú đòn của số phận, miễn là em được sống.

Mẹ em ngồi bên em và khóc. Bà ngồi suốt đêm, không ngớt khóc thương em. Điều ấy an ủi em ít nhiều và làm nhẹ bớt nỗi đau xa cách. Hôm nay em còn nghĩ thế này nữa: anh sẽ đối xử với em thế nào nhỉ, nếu bỗng một ngày đẹp trời nọ, em ăn mặc thật đẹp đi đến với anh giữa phố, không phải để nói điều gì đó xúc phạm, mà để chìa cho anh bông hồng em mua sẵn từ trước! Nhưng sau đó em chợt nhớ rằng em chẳng bao giờ còn được phép làm những điều em muốn, vì từ nay cho tới khi chết, em không còn hi vọng bệnh giảm. Bây giờ em thường khóc, nằm và khóc, khóc thật lâu và không gì an ủi được. Juhannes, bạn của em, người yêu duy nhất của em trên đời này, khi trời tối anh hãy đến với em và hãy ngồi bên em một chốc. Em sẽ không khóc, em sẽ cố hết sức mỉm cười vì hạnh phúc, vì anh đã đến với em.

Nhưng lòng tự hào của em đâu rồi, sự dũng cảm của em đâu rồi? Em không còn là con gái của cha em nữa! Sở dĩ như thế vì em đã quá yếu, vì em không còn sức lực nữa. Em đã đau khổ quá lâu, anh Juhannes ạ, đau khổ từ lâu chứ không phải chỉ những ngày gần đây. Em đau khổ khi anh bỏ ra nước ngoài, còn từ khi anh và em tới thành phố này, mỗi ngày đối với em là một sự tra tấn không sao chịu nổi. Trước kia em không hề nghĩ rằng đêm có thể kéo dài đến vô cùng tận như thế. Trong suốt cả thời gian vừa qua em chỉ hai lần nhìn thấy anh giữa phố. Một lần anh vừa khẽ hát vừa đi ngang, nhưng không nhìn thấy em. Hôm ở nhà Camilla, em hi vọng sẽ gặp, được nói chuyện với anh, em sẽ cảm ơn anh vì được nhìn thấy anh, dù chỉ từ xa. Nh ưng anh đã không tới. Em nghĩ anh không tới vì em. Từ mười một giờ, em bắt đầu nhảy vì không đủ sức chờ thêm được nữa. Vâng, Juhannes, em yêu anh, suốt đời chỉ yêu một mình anh. Viết bức thư này cho anh là em, Victôria, và Chúa đang đứng sau lưng để đọc những dòng em viết.

Còn bây giờ em phải chia tay anh, trời đã tối, em không nhìn thấy gì nữa. Vĩnh biệt, Juhannes, cảm ơn anh vì từng ngày em được sống. Rời bỏ thế giới này bay lên, cho đến phút cuối cùng em sẽ cảm ơn anh, và trong suốt đường bay lâu dài của em, em sẽ luôn nhắc tên anh. Cầu mong anh hạnh phúc. Hãy tha thứ cho em vì những đau khổ em đã gây cho anh, và cả vì em chưa kịp quỳ dưới chân anh xin lỗi. Em đang làm điều ấy lúc này trong trái tim mình. Cầu cho anh được hạnh phúc, Juhannes, và hãy tha thứ cho em, tha thứ vĩnh viễn. Một lần nữa, xin cảm ơn anh vì tất cả, vì tất cả, vì mỗi ngày, mỗi giờ em sống. Em không còn đủ sức viết tiếp.

Victôria của anh.

Nến đã được thắp, trong phòng sáng hơn nhiều. Lại lần nữa em rơi vào cõi lãng quên, và em bay đâu đó rất xa trái đất. Lạy Chúa, lần này em không còn thấy sợ như trước, thậm chí em còn nghe cả tiếng nhạc khe khẽ, và điều quan trọng nhất là xung quanh không còn bóng tối. Em thật biết ơn anh. Sức lực đang rời bỏ em. Vĩnh biệt anh yêu quý, vĩnh biệt..."