ùa thu đến. Victôria đã trở về quê, còn trên đường phố nhỏ vẫn là những ngôi nhà ấy và nó vẫn vắng người, và yên tĩnh như cũ. Đêm đêm căn phòng của Juhannes vẫn sáng ánh đèn, liên tục từ khi mặt trời lặn cho tới khi mặt trời mọc. Juhannes làm việc không biết nghỉ ngơi là gì - chàng đang viết cuốn sách lớn của mình.

Hết tuần này đến tuần khác, hết tháng này đến tháng khác, thời gian cứ lặng lẽ trôi qua, còn chàng thì đóng cửa ngồi trong phòng, không hề tiếp xúc với người nào. Chàng cũng chẳng tới thăm ông bà Seier lần nào nữa. óc tưởng tượng thường chơi khăm chàng nhiều trò rất cay độc, bằng cách xui chàng đưa vào cuốn sách của mình những chuyện không đâu vào đâu, để sau đó chàng phải xoá bỏ những gì đã viết rồi cho vào lò sưởi. Điều này đã làm công việc tiến hành rất chậm. Tiếng động đột ngột trong đêm vắng, tiếng bánh xe lăn giữa phố làm ý nghĩ chàng bị đứt mạch hay chuyển sang hướng khác.

Một cỗ xe ngựa đang phóng nhanh giữa phố.

- Ê! Tránh ra!

Nhưng vì sao? Sao phải tránh cỗ xe ấy? Nó đã phóng qua, chắc bây giờ khuất hẳn sau góc phố. ở đấy có thể có một người đang đứng, không áo khoác, không mũ, đứng cúi người về phía trước cố tình để chiếc xe va vào đầu, làm bị thương và giết chết anh ta. Từ lâu anh ta đã không còn cúc áo sơ mi, buổi sáng không cột dây giày, quần áo mở toang, để lộ bộ ngực gầy còm; anh ta muốn chết...

Kia, con người ấy đang nằm hấp hối trên giường, viết thư, viết những lời yêu cầu cho bạn. Con người chết, những bức thư còn lại, trong thư có đề ngày tháng, có kí tên bằng nét chữ in và chữ thường. Còn người viết nó thì một giờ sau đã không còn sống nữa... Còn đây là một người khác. Anh ta nằm một mình trong căn phòng nhỏ bé của mình, các tường của căn phòng ấy được quét vôi màu xanh và ốp những tấm phanen bằng gỗ. Thì đã sao? Chẳng sao cả. Chỉ một mình anh ta trong cả cái thế giới rộng lớn này sắp phải chết. Đó chính là điều anh ta đang nghĩ lúc này, nghĩ đến mụ đầu óc. Đêm đến, chiếc đồng hồ trên tường chỉ tám giờ hơn. Nó vẫn tiếp tục kêu tích tắc nhưng không đánh chuông! Anh ta nhìn lên tường và không hiểu vì sao lại thế. Tội nghiệp anh ta, vì mất hết cảm giác nên đồng hồ có đánh chuông mà anh ta không nghe thấy. Trên tường có treo bức chân dung mẹ anh ta - thế đấy, anh ta đưa ngón tay chỉ bức chân dung - nhưng bây giờ anh ta còn cần tới nó làm gì, giữ nó cho ai, một khi anh ta sắp bị vùi xuống đất? Đôi mắt đờ đẫn của anh ta dừng lại trên chiếc bàn, trên lọ hoa. Anh ta vươn tay, rồi bằng một động tác có tính toán và không vội vã, anh ta gạt lọ hoa từ bàn rơi xuống đất, làm nó vỡ tan. Giữ lọ hoa làm gì? Sau đó anh ta vứt chiếc tẩu hút thuốc lá bằng hổ phách của mình qua cửa sổ. Giữ lại nó cho ai? Vì một sự thực rõ như ban ngày là chiếc tẩu ấy trở nên vô nghĩa khi chủ nó đã là một xác chết. Một tuần sau, con người này đã chết...

Juhannes đứng dậy, bắt đầu đi đi lại lại trong phòng. Ông láng giềng bên kia tường đã tỉnh, không ngáy nữa, chỉ nghe tiếng ông ta thở dài và tiếng kêu não lòng. Juhannes rón rén đi đến bàn, ngồi xuống. Dưới cửa sổ phòng chàng, cơn gió khẽ chui qua tán lá phong xào xạc. Chàng rùng mình.

Lá đã rời khỏi những cây phong già, làm chúng giống những hình người tàn tật đáng thương. Những cành cây vụng về đập đập vào tường, tạo nên những tiếng khô khốc. Juhannes cầm những tờ giấy trên bàn, đọc lại những gì chàng đã viết. Đúng rồi, lại một lần nữa, óc tưởng tượng đưa chàng đi chệch hướng. Viết về cái chết và cỗ xe ngựa phóng như bay ở đây làm gì? Chàng đang tả khu vườn xanh tươi đầy hoa thơm ngát ở quê mình, cạnh lâu đài cơ mà? Đó mới chính là điều chàng phải viết. Khu vườn bây giờ đã rụng lá, phủ đầy tuyết trắng, nhưng chàng phải miêu tả không phải mùa đông, mà là mùa xuân với hương thơm và gió nhẹ. Đêm. Nước trong vịnh rất sâu, rất yên tĩnh, như một mẻ chì được nung chảy. Hoa mẫu đơn toả mùi thơm, hàng cây gai bờ giậu đầy nụ xanh và lá non. Xung quanh thật vắng lặng, có thể nghe rõ cả tiếng chim hót ở bờ vịnh bên kia. Victôria đang đứng một mình ở lối đi trong vườn. Nàng mặc áo trắng, nàng mới hai mươi tuổi. Một mình nàng, nàng cao hơn cả những bụi hồng cao nhất. Nàng nhìn ra vịnh, nhìn khu rừng và những dãy núi đá đang ngủ yên xa xa. Nàng như một nàng tiên áo trắng giữa màu xanh của khu vườn. Phía dưới, từ dưới đường vọng lên tiếng chân một người đang bước. Nàng đi lại chỗ ngồi chơi có mái che khuất giữa hàng cây sồi rồi đứng tựa vào bờ giậu, nhìn xuống. Người dưới đường ngả mũ cúi chào rất thấp, đến suýt chạm đất. Nàng cũng cúi chào lại. Người kia đưa mắt nhìn quanh, trên đường không một bóng người, và chàng tiến thêm mấy bước về phía bờ giậu. Ngả đầu về sau, nàng kêu to: "Không, không!" rồi vẫy tay. "Victôria, - chàng bảo nàng, - những gì cô nói với tôi lần nọ tôi xem là sự thật thiêng liêng. Tôi không được mơ ước tới cô, vì điều này là không thể được". "Tất nhiên, - nàng đáp. - Nhưng nếu thế thì anh muốn gì?". Chàng bước lại rất gần, bây giờ ngăn cách họ chỉ là bờ giậu, và chàng nói: "Tôi muốn gì à? Tôi chỉ muốn được đứng đây một phút thôi. Đây là lần cuối cùng. Tôi muốn đến gần cô, càng gần càng tốt. Và bây giờ tôi đang ở rất gần cô". Nàng im lặng. Một phút nữa trôi qua. "Chúc cô ngủ ngon", - chàng nói rồi ngả mũ chào, suýt để nó quệt xuống đất. "Chúc anh ngủ ngon", - nàng đáp. Rồi chàng bước đi, không một lần ngoái lại...

Tại sao lại đưa cái chết vào đây? Vò nát tờ giấy, Juhannes vứt nó vào lò sưởi. Trước đây đã nhiều tờ như thế bị vứt vào đó, làm mồi cho lửa. Rồi lần nữa chàng lại viết về người du khách trên đường, về người đã cúi chào nàng và nói: "Chúc cô ngủ ngon" khi chia tay. Còn trong vườn chỉ còn lại một cô gái trẻ mặc áo trắng. Nàng mới hai mươi tuổi, nàng không muốn trở thành vợ chàng, ồ không, không bao giờ. Nhưng tuy thế chàng vẫn đến đứng bên ngôi nhà nơi nàng đang sống. Một lần, hạnh phúc đã mỉm cười với chàng...

Rồi tuần và tháng lại nối đuôi trôi qua, mùa xuân lại đến. Tuyết đã tan, không khí đầy tiếng động từ khi mặt trời mọc đến khi sao tắt, có tiếng nước chảy róc rách. Chim én đã bay trở về, còn trong khu rừng ngoài thành phố các con vật bốn chân nô đùa nhảy nhót, chim hót véo von bằng thứ ngôn ngữ xa lạ của chúng. Đất toả mùi thơm dễ chịu.

Suốt cả mùa đông Juhannes miệt mài làm việc. Liên tục ngày đêm các cành phong khẽ gõ nhịp vào tường, nhưng bây giờ gió lặng, cái tiếng động đều đều ấy không còn nữa.

Mở toang cửa sổ, Juhannes nhìn ra phố. Vạn vật đã lắng xuống, và mặc dù còn lâu mới đến nửa đêm, trên bầu trời không gợn mây, các vì sao đã nhấp nháy, điềm báo trước rằng mai sẽ là một ngày đẹp trời, ấm áp. Chàng lắng nghe tiếng động thành phố hoà với tiếng chim hót xa xa không ngớt. Bỗng nhiên có một tiếng còi của chuyến tàu đêm chạy bằng hơi nước rít lên lanh lảnh, như tiếng gà gáy trong đêm khuya yên tĩnh. Đã đến lúc ngồi vào bàn. Suốt cả mùa đông tiếng còi này như một lời nhắc nhở chàng ngồi vào bàn làm việc.

Juhannes đóng cửa sổ lại rồi ngồi xuống. Chàng gạt sang bên những cuốn sách đang đọc rồi lấy giấy, cầm bút.

Cuốn sách lớn đã viết gần xong, chỉ còn lại chương cuối cùng.

Ở một quán ăn dọc đường có một người đang ngồi. Ông ta tạm dừng ở đây, trên đường đi đâu đó rất xa. Râu và tóc ông ta bạc trắng. Những năm tháng khó khăn của cuộc đời đã để lại dấu vết của mình. Và mặc dầu còn cân đối và tràn đầy sức lực, ông có vẻ già hơn tuổi. Ngoài sân, cỗ xe đang chờ ông, những con ngựa đứng nghỉ ngơi, còn người đánh xe thì hài lòng và vui vẻ vì được ăn no và uống rượu. Khi người lạ mặt ghi họ tên mình vào cuốn sổ khách hàng, ông chủ quán ăn nhận ra ông là ai và đã cư xử với ông một cách cung kính hơn nhiều. "Bây giờ ai đang sống trong lâu đài?" - Khách hỏi. "Ông thuyền trưởng. - Chủ quán đáp. - Còn bà chủ lâu đài, vợ ông ta là người rất tốt bụng". "Với tất cả mọi người? - Ông khách thầm hỏi với nụ cười khá lạ lùng trên môi. - Nghĩa là cả với tôi cũng thế?". Ông ngồi xuống viết viết cái gì đấy rồi đọc lại những gì đã viết. Đó là một bài thơ nghiêm trang và khiêm tốn nhưng có những câu chữ cay đắng. Sau đó ông xé tờ giấy, rồi xé nữa cho đến khi nát vụn. Đúng lúc ấy có tiếng gõ cửa, và một người phụ nữ mặc áo vàng bước vào. Bà ta mở khăn che mặt - đó là bà chủ lâu đài, bà Victôria. Dáng người bà thật đường bệ, như một bà hoàng. Ông khách đứng bật dậy, khuôn mặt ảm đạm của ông bỗng rạng rỡ như được chiếu sáng từ bên trong. "Bà tốt bụng với tất cả mọi người, - ông chua xót nói. - Và bây giờ bà đến với tôi".

Bà không đáp. Bà đứng, lặng lẽ nhìn ông, hai má bà đỏ ửng. "Bà muốn gì? - Ông lại hỏi với vẻ chua xót như cũ. - Có phải bà tới đây để nhắc tôi nhớ lại quá khứ? Xin bà biết cho, đây là lần gặp cuối cùng của chúng ta, thưa lệnh bà kính mến, vì tôi sắp rời khỏi đây để ra đi vĩnh viễn". Bà chủ trẻ tuổi của lâu đài vẫn tiếp tục im lặng, nhưng đôi môi bà run run. "Không lẽ đối với bà như thế còn ít, khi tôi đã một lần phát điên lên và đã thổ lộ tình yêu của tôi với bà? - Ông kia lại hỏi. - Thôi được, tôi sẽ thú nhận một lần nữa vậy: Tôi đã trao cho bà trái tim tôi nhưng tôi không xứng với bà. Bây giờ bà hài lòng chứ? - Rồi ông nói tiếp, còn xúc động hơn trước: - Bà từ chối tôi để lấy người khác. Tôi chỉ là một thằng nhà quê, một con gấu vụng về, một kẻ dã man vì tuổi trẻ ngu ngốc, đã dám bước chân vào vườn cấm của nữ hoàng". Nói đến đây ông khách ngả người xuống ghế rồi vừa khóc vừa van xin: "Bà đi đi! Hãy tha lỗi cho tôi, và xin bà đi cho!". Màu hồng biến mất khỏi má bà chủ. Rồi bà lên tiếng, nói một cách thong thả, dằn từng tiếng một: "Tôi yêu anh, xin anh hiểu cho rằng tôi chỉ yêu một mình anh thôi! Vĩnh biệt!". Người đàn bà trẻ đưa hai tay che mặt rồi vội vàng bước ra khỏi phòng...

Bỏ bút xuống, Juhannes ngả người vào lưng ghế. Thế là viết xong. Chấm hết. Cả cuốn sách của chàng đang nằm kia, những trang giấy viết đầy chữ, kết quả của chín tháng lao động vất vả. Lòng chàng thanh thản và vui sướng - công việc đã được làm xong. Nhưng trong khi chàng ngồi nhìn chằm chằm qua cửa sổ, bên ngoài trời đã bắt đầu hửng sáng, trong đầu chàng vẫn tràn đầy ý nghĩ, óc tưởng tượng của chàng vẫn làm việc căng thẳng. Chàng đang bị kích thích mạnh, đầu chàng như một khu vườn bỏ hoang còn nhiều quả chín chưa thu hoạch, hơi nóng bốc lên từ đất hừng hực.

Bằng một cách bí hiểm nào đó, chàng tự đưa mình tới một thung lũng chết, nơi không có sự sống. Chỉ từ xa có tiếng đàn đại phong cầm vọng lại. Chàng đi đến gần chiếc đàn, ngắm nhìn nó. Chiếc đàn chảy máu. Chàng tiếp tục chơi đàn, máu vẫn chảy từ một bên hông đàn; chàng đi tiếp, tới một vùng đất trống, vắng vẻ, không một thân cây, không một tiếng động. Nó là một bãi sa mạc. Nhưng trên cát có in dấu giày, còn trong không khí thì treo lơ lửng những lời vừa được nói trước đấy, nghĩa là người ta đi khỏi nơi này chưa lâu. Một cảm giác lạ lùng bỗng xâm chiếm chàng, tiếng vọng của những lời nói đang treo trong không khí ấy làm chàng sợ hãi, dồn ép và đè nén chàng. Chàng cố xua chúng đi. Chúng lại kéo đến. Và rồi, chúng không phải là lời nói mà là những ông già, những ông già đang khóc. Bây giờ thì chàng đã nhìn thấy rất rõ. Tại sao họ khóc và khóc nhiều như vậy? Một làn gió lạnh toả ra từ họ, nhưng họ không thấy. Họ mù. Chàng gọi họ, họ không nghe. Họ đã chết. Chàng vật vờ đi tiếp về phía đông, phía mặt trời, rồi đến gần chân núi. "Có phải anh đang đứng bên chân núi đấy không?" - Có giọng ai đó hỏi. "Vâng, - chàng đáp. - Tôi đang đứng bên chân núi đây". Rồi chàng lại nghe: "Hòn núi mà anh đứng cạnh là chân ta. Ta đang bị gông xiềng, nằm ngay bên mép trái đất, hãy tới giải phóng cho ta!". Chàng đi tiếp, vật vờ đi cho tới bờ mép trái đất. Tới cầu, một người nào đó ngăn chàng lại. Ai qua cầu cũng bị hắn tước mất bóng. Hắn được làm bằng xạ hương. Nhìn con người xạ hương ấy, chàng sợ hãi đến lạnh toát người. Chàng nhổ nước bọt vào hắn, giơ nắm tay doạ hắn, nhưng hắn vẫn đứng yên chờ đợi. "Quay lại". Có người nào đó kêu to sau lưng chàng. Chàng ngoái lại nhìn và thấy một cái đầu đang lăn trên đường, vừa lăn vừa chỉ cho chàng lối đi. Đó là một cái đầu người, thỉnh thoảng lại nhe răng cười không thành tiếng. Chàng bước theo cái đầu ấy. Nó lăn liên tục hết ngày đến đêm, và chàng cứ bám theo nó. Đến bờ biển, nó chui xuống đất và biến mất. Còn chàng thì nhảy xuống nước lặn ngụp. Và kia, chàng đang đứng trước những cánh cửa khổng lồ, một con cá khổng lồ biết sủa như chó đón chàng. Nó có bờm như bờm ngựa, còn cách đi thì y như loài chó. Victôria đứng sau con cá ấy. Chàng chìa tay cho nàng. Trên người nàng không có chút quần áo nào. Nàng mỉm cười với chàng, gió thổi mạnh làm tóc nàng bay phần phật. Chàng gọi nàng thật to, chàng nghe rõ tiếng mình rồi chợt tỉnh.

Juhannes ngồi dậy, đi đến bên cửa sổ. Trời đã sáng hẳn. Trong chiếc gương nhỏ treo bên khung cửa sổ, chàng nhìn thấy đôi mắt chàng đỏ ngầu. Chàng tắt đèn, và trong ánh sáng mờ mờ của buổi sáng sớm, chàng đọc lại lần nữa trang cuối cùng của cuốn sách, và lại lên giường ngủ tiếp.

Ngay chiều hôm ấy Juhannes thanh toán tiền thuê nhà, đưa bản thảo đến nhà xuất bản rồi rời khỏi thành phố. Chàng ra nước ngoài. Cụ thể đi đâu thì không ai biết.