rong cuộc chiến chống quân Thổ, không phải mọi sự lúc nào cũng diễn ra theo ý muốn, bất chấp lòng gan dạ và trí thông minh của tôi cũng như sức khỏe dẻo dai của người và ngựa. Thậm chí tôi còn không may bị một số đông áp đảo và bị bắt làm tù binh. Vâng, tệ hơn nữa là còn bị bán làm nô nệ, một chuyện hoàn toàn bình thường trong xã hội người Thổ. Ở trong tình cảnh nhục nhã ấy, công việc tôi làm hằng ngày không chỉ khó nhọc và khổ ải, mà còn chẳng giống ai. Sáng nào tôi cũng phải lùa đàn ong của lãnh chúa ra đồng, trông coi chúng cả ngày và tối đến thì lại lùa về tổ. Một buổi tối tôi đếm thấy thiếu một con, đồng thời phát hiện ra hai con gấu đang tấn công nó và định xé xác nó cướp mật. Không có một thứ gì làm vũ khí trong tay ngoài một cái rìu bạc được lãnh chúa phát cho đám phu làm vườn và làm ruộng của ông ta, tôi ném rìu vào lũ kẻ cướp, cốt để xua chúng đi. Thực sự là tôi đã cứu mạng được con ong, duy chỉ có cái rìu thì tôi lại ném quá mạnh, nó bay lên cao, cao mãi, rồi rơi xuống mặt trăng. Làm sao lấy lại nó đây? Kiếm đâu cái thang để lấy nó về mặt đất?

Lúc đó tôi nhớ ra giống đậu Thổ Nhĩ Kỳ mọc nhanh như thổi và còn đạt đến độ cao khó tin. Lập tức tôi trồng một cây đậu, nó mọc lên cao vút, chả mấy chốc đã móc vào một đầu nhọn của trăng lưỡi liềm. Trèo lên cũng khá mệt nhưng tôi đến nơi yên ổn, và đi lùng cái rìu bạc ở một nơi mà mọi thứ đều lấp lánh ánh bạc. Cuối cùng tôi cũng thấy nó trên một đống trấu và rơm khô. Tôi toan lên đường trở về thì, ôi thôi, mặt trời đã hun khô cây đậu, không thể bám vào mà trèo xuống được. làm sao đây? Tôi lấy hết rơm, bện thành sợi thừng kha khá dài, buộc vào đầu trăng lưỡi liềm và tụt xuống. Tay phải bám thừng, tay trái giữ rìu. Tụt được một đoạn, tôi lại lấy rìu chặt đoạn thừng trên đầu để nối tiếp xuống dưới, rồi cứ thế mà tụt tiếp. Lặp đi lặp lại việc cắt và nối khiến sợi thừng dĩ nhiên cũng bị hao mòn. Khi tôi còn ở trên mây cao vài dặm phía trên trang trại của lãnh chúa thì thừng đứt phựt và tôi rơi huỵch xuống đất, mạnh đến nỗi choáng váng ngất đi. Trọng lượng cơ thể rơi từ độ cao ấy tạo ra một hố sâu cả chục sải tay. Cuối cùng thì tôi cũng hồi lại, nhưng không biết ra khỏi hố bằng cách nào? Dùng móng tay mọc bốn chục năm, tôi đào một thứ như bậc thang và may mắn lên được mặt đất. Khôn lên nhờ kinh nghiệm khổ ải đó, tôi bắt đầu nghĩ cách trị bọn gấu hay phá tổ ong lấy mật. Tôi trét đầy mật ong lên càng xe chở lúa rồi nằm phục kích ban đêm ở gần đó. Chuyện xảy ra đúng như dự đoán. Một con gấu gớm ghiếc bị hương thơm của mật ong quyến rũ đã mò tới, tham lam liếm láp từ đầu càng xe, đến nỗi cả thanh gỗ chui tọt vào họng, qua dạ dày và bụng rồi tòi ra đằng sau. Đợi càng xe xiên suốt người nó, rồi tôi mới chạy lại, cài một thanh gỗ dài qua lỗ đầu càng xe để ngăn con gấu tụt ra và giữ nó ở tư thế đó đến sáng sớm. Tình cờ lãnh chúa đi dạo qua, ông ta ôm bụng cười nôn ruột.

Sau đó ít lâu người Nga giảng hòa với Thổ Nhĩ Kỳ, tôi và một số tù binh khác được trao trả về Saint Petersburg. Riêng tôi thì từ biệt nước Nga, vào thời điểm cuộc cách mạng lớn cách đây bốn chục năm, ngày ấy Hoàng đế Đức còn nằm nôi, bị đưa đến Siberia cùng mẹ và cha là Nguyên soái Munnich cùng nhiều người khác. Cả châu Âu năm ấy lạnh như cắt ruột, thậm chí mặt trời cũng cảm hàn và dư chấn còn tồn tại dai dẳng đến tận hôm nay. Do đó tôi cảm thấy đường về quê nhà còn gian khó hơn hồi đi đến Nga. Vì con ngựa Litva của tôi ở lại đất Thổ, tôi phải đi theo xe ngựa chở thư. Khi chúng tôi qua một đoạn đường hẹp nằm lút giữa hai hàng bụi gai, tôi nhắc tay xà ích rúc một hồi kèn hiệu, tránh cảnh bị tắc giữa chừng với một xe khác đi ngược chiều. Xà ích đặt kèn lên môi và lấy một hơi thật dài để thôi, nhưng vô ích, chả rõ vì lý do gì mà kèn không phát ra âm thanh nào. Rủi thay, đúng lúc đó một chiếc xe ngựa đi ngược lại và tuyệt đối không còn chỗ để tránh. Lập tức tôi nhảy khỏi xe và tháo cương mấy con ngựa kéo. Rồi tôi xốc cả cái xe bốn bánh lẫn các bưu kiện đó lên vai, nhảy qua bụi cây cao mấy thước sang cánh đồng, đấy là một việc không đơn giản tẹo nào nếu ta biết trọng lượng không nhỏ của xe ngựa. Sau đó tôi nhảy phắt qua chiếc xe kia để quay lại với mấy con ngựa, cặp dưới mỗi nách một con, hai lần như thế là xong chuyện. Thắng ngựa vào xe xong, tất cả yên tâm đi đến nhà trọ ở bến kế tiếp. Quên mất, tôi không nhắc đến một con ngựa chưa đến bốn tuổi, nó rất hung hăng và ưa gây chuyện. Khi tôi nhảy cú thứ hai qua bụi rậm, nó thở phì phì và giãy đạp tỏ vẻ khó chịu với động tác bất ngờ đó. Tôi trị ngay, bằng cách nhồi hai cẳng của nó vào túi áo choàng. Về đến nhà trọ, chúng tôi nghỉ ngơi sau vụ rắc rối nhẹ đó. Tay xà ích mới đem treo kèn lên cái đinh gần bếp lò, còn tôi thì ngồi xuống bên đối diện. Bỗng nhiên, trời đất ơi, tiếng kèn vang lên rộn rã! Chúng tôi trố mắt ngạc nhiên, đi tìm nguyên nhân và hiểu ra vì sao ban nãy tay xà ích không thổi được kèn. Té ra âm thanh bị đông cứng trong kèn, bây giờ ấp áp mới tan ra và ngân vang trong trẻo, cứu vãn cho danh dự người đánh xe. Ông ta còn cho chúng tôi giải trí một hồi lâu với những giai điệu tuyệt vời mà không cần ghé môi vào kèn, nào là bản hành khúc Phổ “Không tình yêu và không rượu vang,” nào là “Tối qua anh Michel đến chơi nhà,” nhiều bài lắm, thậm chí cả “Rừng xanh ngủ yên”. Với bài cuối cùng ấy, cuộc vui chấm dứt và tôi cũng xin phép khép lại ký sự đi Nga của mình.

Đôi khi có những du khách cả gan kể ra cả những điều mà thực tế không thể xảy ra, do đó chẳng có gì lạ, khi họ khiến cho độc giả và thính giả phần nào nghi ngờ. Nếu chẳng may có ai đó trong chúng ta nghi ngờ sự chân thật của tôi thì tôi buộc phải rủ lòng thương hại sâu sắc với họ và kính mời ra cửa, trước khi tôi bắt đầu kể các chuyến phiêu lưu trên biển còn kỳ thú hơn nhiều, song cũng có thật và đáng tin không kém.