ôi bắt đầu chuyến du hành từ nhà sang Nga vào giữa mùa đông, vì tôi suy đoán chính xác là lúc này băng tuyết sẽ trải phẳng những con đường miền Bắc Đức, Ba Lan, Kurlyandiya và Liflyandiya mà không cần chính quyền ở đó phải lo lắng xuất ra nhiều công của để tu bổ. Cứ theo lời những người đã từng đi qua thì đường sá ở đó còn tệ hại hơn đường sang Tây Trúc. Tôi đi ngựa, cũng là cách đi lại dễ chịu nhất nếu ta xét đến những trắc trở khác nữa trên đường. Vì nếu không thì phải tính đến những vụ cãi cọ với gã trưởng trạm chở thư người Đức lịch thiệp nào đó, hoặc bị tay xà ích nát rượu lôi tới mọi hàng quán dọc đường. Tôi mặc đồ mỏng, và thế là càng đi ngược lên phía Đông Bắc, trong người càng thấy khó chịu. Quý vị thử nghĩ xem, lúc tới Ba Lan, giữa trời rét như cắt ruột tôi thấy một lão già nghèo đói nằm run rẩy vạ vật trên bãi cỏ khô úa giữa cơn gió mùa Đông Bắc, thử hỏi ông ta chịu sao thấu khi hầu như không có mảnh vải che tấm thân trần trụi. Lão già tội nghiệp đó khiến tôi tan nát cõi lòng, và cho dù tim tôi đóng băng ngay trong lồng ngực đi nữa, tôi vẫn ném cái áo choàng để cho lão đắp. Đột nhiên một giọng nói sang sảng vang lên từ trên trời, xiển dương hành vi nhân hậu đó một cách đầy ưu ái, và dội thẳng vào tai tôi: “Có trời cao đất dày chứng giám, con sẽ được đền bù xứng đáng!”

Tôi lẳng lặng cưỡi ngựa đi tiếp cho đến khi trời tối sập. Không thấy làng xóm nào gần đó. Cả vùng đất ngập chìm trong tuyết, tôi không biết tiến thoái ra sao cho phải. Quá mệt mỏi trên lưng ngựa, rốt cuộc tôi trèo xuống và buộc ngựa vào một cái cọc nhọn nhô lên trên tuyết. Tôi cẩn thận cặp súng dưới nách, ngả lưng trên nền đất phủ tuyết gần đó và ngủ li bì, và chỉ mở được mắt ra khi trời đã sáng bạch. Kinh ngạc thay, tôi nhận ra mình đang nằm trên sân nhà thờ giữa làng! Thoạt tiên tôi không thấy con ngựa của mình ở đâu, song liền đó thì nghe tiếng ngựa hí đâu đấy trên cao. Ngẩng đầu lên, tôi thấy nó bị buộc vào mũi tên chỉ hướng gió trên nóc tháp chuông nhà thờ và đang lơ lửng trên đó. Lập tức tôi hiểu ra tình thế của mình. Thì ra đêm qua cả làng bị tuyết phủ kín. Sau đó thời tiết đột ngột chuyển hướng và thế là trong luc ngủ tôi cứ dần dần hạ xuống nhẹ nhàng theo mức tuyết tan, và cái mà đêm qua tôi tưởng là phần gốc của một cây nhỏ nhô lên khỏi tuyết để buộc ngựa vào đó, té ra là cây cọc của mũi tên chỉ hướng gió trên nóc tháp chuông nhà thờ. Không suy nghĩ lâu la, tôi rút súng bắn đứt dây cương và nhờ thế mà may mắn lấy lại được con ngựa để tiếp tục hành trình.

Từ đó trở đi mọi sự đều ổn thỏa cho đến khi tôi tới Nga, nơi người ta không có thú vui cưỡi ngựa du hành vào mùa đông. Vẫn tuân thủ phương châm nhập gia tùy tục, tôi thuê chiếc xe trượt một ngựa và thoải mái đi tiếp tới Saint Petersburg. Giờ đây tôi không nhớ là ở Estonia hay Ingria, chỉ biết rằng đúng lúc đến giữa một cánh rừng âm u thì tôi phát hiện ra một con sói khủng khiếp đang lao theo tôi với tốc độ khốc liệt của cơn đói ngấu giữa mùa đông. Chẳng mấy chốc nó đuổi kịp tôi và chắc chắn tôi không thể thoát được. Tôi đờ đẫn nằm xoài xuống xe trượt, kệ cho con ngựa muốn làm gì thì làm. Lập tức xảy ra điều mà tôi phỏng đoán song không mảy may dám hy vọng lẫn mong đợi: con sói không thèm để ý đến cái hình hài yếu nhược của tôi, mà nhảy vọt qua tôi để hùng hổ chồm lên con ngựa mà cắn xé, và chỉ ngoạm một phát là nuốt chửng phần mông. Phát điên vì kinh sợ và đau đớn, con vật tội nghiệp càng phi nhanh hơn. Thoát hiểm một cách tình cờ và may mắn, tôi rón rén ngẩng lên nhìn và kinh hoàng nhận thấy con sói gần như đã chui tọt vào bụng ngựa, lập tức tôi chớp thời cơ và quật roi đen đét lên tấm da. Cú tấn công bất ngờ lên vỏ bọc ngoài không hề làm con sói sợ; nó càng cố hết sức chui sâu hơn, xác con ngựa đổ vật xuống, và nhìn kìa, bây giờ con sói đã thay chỗ con ngựa để khoác bộ dây cương. Về phần mình, tôi không ngừng quất roi và chúng tôi lao như bay đến tận Saint Petersburg, an toàn và khỏe mạnh, hoàn toàn trái ngược với dự liệu của cả hai và khiến mọi người xung quanh há hốc mồm kinh ngạc.

Thưa quý vị, tôi đâu dám làm quý vị buồn tẻ với những lời kể lể dông dài về tình hình ở kinh đô nước Nga hoành tráng, về các môn nghệ thuật, văn hóa, cùng những trò kỳ quái ở đó, lại càng không dám pha trò cho quý vị bằng các mưu mô và phiêu lưu kỳ thú của tầng lớp cao sang, nơi quý bà chủ nhà luôn chào đón khách bằng một ly rượu mạnh và hôn khách chùn chụt. Cho phép tôi được chiều sự chú ý của quý vị bằng những đối tượng cao quý hơn, thí dụ như ngựa và chó, cũng là những thứ luôn chiếm được cảm tình đặc biệt của tôi; ngoài ra ta sẽ trò chuyện về cáo, chó sói, gấu và những loài muông thú khác mà nước Nga vốn sở hữu thừa mứa hơn bất cứ đất nước nào trên thế gian này; cuối cùng tôi sẽ kể cho quý vị nghe về các cuộc hoan lạc, các buổi thao diễn của kỵ sĩ và nhiều hành vi cao quý khác, khả dĩ xứng tầm với giới quý tộc hơn là mấy ngôn ngữ Hy Lạp và La Tinh cổ lỗ sĩ, hay những túi dầu thơm, hột xoàn và sự ngạo nghễ của giới học giả và thợ làm đầu Pháp.

Một thời gian dài đã trôi qua trước khi tôi nhập ngũ. Mấy tháng liền tôi tự do chơi dài, vung tay phung phí tiền bạc và thời gian như một nhà quý tộc thực thụ. Tôi chơi bài thâu đêm và rượu chè be bét suốt ngày. Trong các trò tiêu khiển ngoài xã hội, khí hậu lạnh của xứ này và phong tục bản địa dành cho chai rượu một vị thế cao hơn hẳn so với nước Đức khổ hạnh của chúng ta, vì vậy tôi thường gặp ở đó những người được tôn vinh như bậc thầy thực thụ trong nghệ thuật đối ẩm cao sang. Nhưng tất cả số họ chỉ là hạng nghiệp dư thảm hại, nếu đem so với một vị tướng râu bạc có nước da màu đồng hun ngồi ăn cùng bàn chúng tôi. Ông tướng già bị vạt mất nắp hộp sọ trong một trận chiến chống quân Thổ và do đó, mỗi khi có mặt người lạ, ông luôn khẩn khoản xin thứ lỗi, rằng ông không thể bỏ mũ. Bữa ăn nào ông cũng nốc cạn vài chai cognac rồi sau đó thường là kết thúc với một chai rượu hồi Arak, và tùy theo tình hình mà lặp lại tất cả vài lần nữa. Dù vậy chưa ai từng nhận ra một chút gì gọi là phê phê ở ông. Chắc các vị không tin nổi. Tôi thông cảm với quý vị, vì chính bản thân tôi cũng không tin nổi. Một thời gian dài tôi không thể hiểu được, cho đến dịp tình cờ tìm ra lời giải.

Vị tướng có thói quen thỉnh thoảng he hé nhấc mũ. Tôi thường nhìn thấy nhưng vẫn không hề có ý nghi ngờ gì. Chắc chắn ông thấy bức sốt trên trán thôi, và nhấc mũ cho thoáng thì cũng là chuyện nhỏ. Nhưng rốt cuộc có lần tôi chứng kiến ông nhấc mũ và đồng thời hé mở cả cái vung màu bạc gắn ở mũ, vốn dùng thay cho nắp hộp sọ, và đúng lúc đó một làn hơi từ chỗ rượu ông uống cũng bay lên. Giờ thì câu đố đã có lời giải. Tôi kể cho vài bạn thân nghe, và ngay tối hôm đó tôi xung phong làm thí nghiệm để chứng minh phỏng đoán của tôi là đúng. Vậy là tôi cầm tẩu thuốc tiến ra sau lưng vị tướng, rồi đúng lúc ông hạ mũ, tôi châm lửa vào làn hơi rượu bay lên; thế là chúng tôi được chứng kiến một tiết mục mới đầy hấp dẫn. Tôi đã biến quầng hơi trên đầu người hùng của chúng ta thành một vòi lửa, và chỗ hơi rượu còn đọng giữa tóc và mũ tạo thành một quầng sáng còn rực rỡ hơn vầng hào quang trên đầu các vị thánh cao cả nhất. Thí nghiệm của tôi không qua nổi mắt vị tướng, nhưng ông chẳng hề tức giận, thậm chí còn cho phép chúng tôi lặp lại thí nghiệm đó, vì nó đem lại cho ông danh tiếng lừng lẫy.