ất nhiên Justin không trốn thoát vào hôm đó, cho đến hết năm đó cũng không. Khi họ - Julie - đi găng vào tới nhặt cậu lên, cậu tuân theo khá ngoan ngoãn và chẳng mấy chốc đã trở lại trong lồng.

Tuy nhiên cậu đã hiểu ra một số chuyện. Như Julie để ý, cậu đã xem xét đường dẫn khí - những lỗ mở trên tường đưa khí ấm tràn vào phòng trong mùa đông, khí mát vào mùa hạ - và đã quan sát các cửa sổ. Điều chủ yếu cậu hiểu ra là mình có thể nhảy khỏi lồng, không nhiều nhưng cũng thỉnh thoảng, và đi dạo xung quanh mà không phải hứng chịu bực tức hay thương tích. Cái đó rốt cuộc là một điều quan trọng. Bởi chính Justin, cùng với Jenner, là người cuối cùng đã đoán ra cách thoát khỏi đây. Tôi cũng có đóng góp vào việc đó. Nhưng những chuyện này là về sau.

Tôi sẽ không đi quá sâu về quá trình tập huấn còn lại ngoại trừ một phần quan trọng nhất. Nhưng tóm lại trong những tháng tiếp đó, có hai điều xảy ra:

Thứ nhất là chúng tôi học được nhiều hơn bất cứ con chuột nào từng học, và trở thành thông minh hơn bất cứ con chuột nào trên đời.

Điều thứ hai xét từ khía cạnh nào đó còn quan trọng hơn nữa - và chắc chắn là sửng sốt hơn nhiều - so với điều kia. Bác sĩ Schultz (chắc bà vẫn nhớ) đã nói lượt tiêm thứ hai có thể tăng tuổi thọ chúng tôi lên gấp đôi hoặc hơn nữa. Nhưng cả ông ta cũng không lường trước được điều sẽ xảy ra. Có thể đấy là do tác dụng kết hợp của cả hai loại thuốc trộn vào nhau - tôi không biết, cả ông ta cũng vậy. Nhưng kết quả là trong chừng mực có thể đo đạc được thì ở nhóm A, quá trình lão hóa có vẻ đã dừng lại gần như hoàn toàn.

Chẳng hạn như - trong những năm chúng tôi ở trong phòng thí nghiệm, phần lớn chuột trong nhóm đối chiếu đều già hoặc ốm, cuối cùng thì chết; nhóm B cũng vậy, vì dù cũng được tiêm nhưng công thức của họ không giống chúng tôi. Nhưng trong số hai mươi chuột ở nhóm A, không hề có dấu hiệu gì cho thấy chúng tôi có già đi chút nào. Hiển nhiên là (dù chúng tôi chẳng mấy khi thấy họ) chuyện đó cũng đang xảy ra với nhóm G, nhóm chuột nhắt đang tiêm cùng một thứ như chúng tôi.

Bác sĩ Schultz cực kỳ phấn khích. “Tuổi thọ ngắn vẫn luôn là yếu tố chủ yếu gây hạn chế cho giáo dục,” ông ta nói với George và Julie. “Nếu ta có thể tăng gấp đôi tuổi thọ và đồng thời lại đẩy nhanh tiến trình học, các khả năng sẽ là vô tận.” Tăng gấp đôi ư! Đến tận bây giờ, hàng bao nhiêu năm sau kể từ khi thôi nhận các mũi tiêm, chúng tôi vẫn hầu như chẳng già thêm so với hồi ấy.

Bản thân chúng tôi thì chẳng nhận ra được hai điều đó. Nghĩa là chúng tôi không hề cảm thấy có gì khác, và vì chẳng tiếp xúc với các nhóm kia bao giờ, chúng tôi không có cơ sở nào so sánh được. Chúng tôi chỉ có thể dựa vào lời bác sĩ Schultz. Ông cùng hai người kia đang chuẩn bị một bài báo khoa học về chúng tôi - định đăng trong một tạp chí chuyên ngành nào đó - nên sáng nào ông cũng đọc kết quả thí nghiệm ngày hôm trước vào băng ghi âm. Chúng tôi nghe thấy hết, dù có rất nhiều từ ngữ chuyên môn chúng tôi chẳng hiểu được, nhất là ban đầu. Chừng nào bài báo còn chưa được in (ông cứ nhắc nhở George và Julie mãi chuyện này), toàn bộ thí nghiệm còn phải giữ hết sức bí mật.

Chặng huấn luyện quan trọng nhất bắt đầu một hôm sau nhiều tuần cực khổ rèn luyện bài “nhận dạng hình học” tôi đã kể lúc nãy. Nhưng lần này khác. Lần đầu tiên họ dùng âm thanh kết hợp với các hình dạng, thêm cả hình ảnh, những hình ảnh thật chúng tôi nhận ra được. Ví dụ như trong những bài tập đầu đơn giản nhất có bài đưa ra hình ảnh, một tấm ảnh rất rõ nét chụp một chuột cống. Tôi đoán là họ tin chắc chúng tôi sẽ hiểu đấy là gì. Bức ảnh chiếu trên màn hình, ánh đèn sáng đằng sau. Rồi sau khi tôi đã nhìn và nhận ra bức ảnh, có một hình dạng hiện lên trên màn hình đằng sau - như nửa vầng trăng quá cong, hay một vòng tròn đứt đoạn. Rồi giọng nói cất lên:

“Cờ.”

“Cờ.”

“Cờ.”

Đấy là giọng Julie, đọc rất rành mạch nhưng có âm sắc hơi cứng - chỉ là băng ghi âm. Sau khi nhắc lại “Cờ” đến khoảng chục lần, hình này biến mất và một hình khác lại hiện ra trên màn hình, vẫn ở dưới ảnh con chuột. Đấy là một cái thang chỉ có một nấc. Và giọng Julie lại cất lên:

“Hờ.”

“Hờ.”

“Hờ.”

Sau đó còn ba hình khác theo nhau hiện ra: một móng ngựa, một vòng tròn có mũ, một hình chữ thập. Giọng Julie lần lượt nói:

“U.”

“Ô.”

“Tờ.”

Và rồi cả năm hình cùng xuất hiện, băng ghi âm đọc:

“Cờ.”

“Hờ.”

“U.”

“Ô.”

“Tờ.”

“Chuột.”

Chắc bà đã nhận ra thế nghĩa là gì: họ đang dạy chúng tôi đọc. Các ký hiệu dưới bức tranh là các chữ cái C-H-U-Ô-T. Nhưng tôi chưa hiểu ngay được điều này, cũng như các bạn khác, sau một thời gian dài nữa. Bởi vì tất nhiên, chúng tôi còn chưa hiểu đọc là gì.

Ồ, nhưng chúng tôi cũng học cách nhận biết các hình dạng rất nhanh, và khi nào thấy bức ảnh chuột tôi biết ngay sẽ có ký hiệu nào xuất hiện bên dưới. Cũng như vậy khi có ảnh mèo, tôi biết cũng sẽ có ba hình xuất hiện, một dãy núi, một cái lược ba răng, một vòng tròn, và giọng Julie sẽ nhắc lại: “Mờ-mờ-mờ”, “E-e-e”, “O-o-o”. Nhưng tất cả những chuyện đó để làm gì thì chúng tôi không ai biết.

Chính Jenner cuối cùng đã đoán ra. Đến lúc này chúng tôi đã xây dựng một thứ hệ thống đưa tin, khá đơn giản, chỉ là truyền các thông điệp miệng từ lồng này sang lồng kia không khác gì chuyển thư trong lớp. Justin vốn vẫn ở lồng bên cạnh một hôm gọi tôi:

“Tin của Jenner nhắn Nicodemus. Anh ấy nói là quan trọng.”

“Được rồi,” tôi hỏi, “nội dung là gì?”

“Hãy nhìn các hình trên tường cạnh cửa. Anh ấy nói phải nhìn thật kỹ.”

Lồng của tôi, cũng như của Jenner và mọi chuột nhóm A còn lại, ở khá gần cửa nên tôi hiểu ý anh muốn nói: Cạnh cửa có một miếng hình vuông trắng lớn gắn vào tường - một tấm bảng. Trên đó vạch đủ loại dấu hiệu màu đen nhưng tôi chưa bao giờ để ý (dù chúng có ở đó từ ngày chúng tôi tới đây).

Bây giờ lần đầu tiên tôi nhìn kỹ và hiểu ngay Jenner đã phát hiện thấy gì.

Dãy dấu hiệu trên cùng tôi nhận ra tức khắc: C-H-U-Ộ-T; vừa nhìn thấy tôi đã nghĩ ngay đến hình ảnh vẫn đi kèm với chúng, và khi làm vậy lần đầu tiên tôi đã đọc. Vì tất nhiên đọc chỉ là như vậy: dùng các ký hiệu để nói về một hình ảnh hay ý tưởng. Từ đó trở đi tôi dần nhận ra các bài học có ý nghĩa gì, và khi đã hiểu tôi càng háo hức muốn học thêm. Tôi nôn nóng đợi đến bài kế tiếp, và tiếp nữa. Khái niệm về sự đọc, ít nhất đối với tôi, là hết sức tuyệt vời. Tôi vẫn nhớ mình tự hào vô kể khi mấy tháng sau tôi có thể đọc hiểu toàn bộ tấm bảng ấy. Tôi đã đọc hàng trăm lần và tôi sẽ chẳng bao giờ quên:

CHUỘT KHÔNG ĐƯỢC MANG RA KHỎI PHÒNG THÍ NGHIỆM MÀ KHÔNG CÓ GIẤY CHO PHÉP. Và dưới cùng, viết nhỏ hơn là chữ NIMH.

Nhưng rồi một chuyện kỳ quái xảy ra, một điều đến tận giờ chúng tôi vẫn chưa biết chắc. Rõ ràng là bác sĩ Schultz, người điều khiển các bài học, không nhận ra mức độ thành công của mình. Ông ta tiếp tục quá trình huấn luyện, mỗi ngày lại thêm nhiều từ và hình ảnh mới; nhưng thực tế là sau khi đã nắm được lý thuyết chung và học thuộc những âm thanh riêng gắn với mỗi chữ cái, chúng tôi đã bỏ xa ông. Tôi vẫn nhớ rất rõ cái lần trong một bài học nhìn bức ảnh chụp một cái cây. Dưới bức ảnh sáng lên các chữ cái: C-Â-Y. Nhưng dù cái cây ở tiền cảnh, trong ảnh còn có một tòa nhà phía sau với một cái biển bên cạnh. Tôi hầu như chẳng buồn nhìn C-Â-Y mà tập trung đọc tấm biển. Trên đó viết:

NIMH. BÃI XE TƯ THEO GIẤY PHÉP. CHỈ DÀNH CHO BÁC SĨ VÀ NHÂN VIÊN. KHÁCH THĂM KHÔNG ĐỖ Ở ĐÂY. Tòa nhà đằng sau màu trắng và cao, rất giống cái nhà chúng tôi đang ở.

Tôi biết chắc bác sĩ Schultz đã lập kế hoạch kiểm tra trình độ đọc của chúng tôi. Tôi còn đoán được, qua những chữ ông đang dạy, các bài kiểm tra đó sẽ có dạng thế nào. Ví dụ như ông dạy “trái”, “phải”, “cửa”, “đồ ăn”, “mở” và các thứ loại đó. Chẳng khó hình dung ra: tôi sẽ được đặt vào một phòng, đồ ăn trong phòng khác. Sẽ có hai cửa và một tấm biển viết: “Muốn đồ ăn, mở cửa phải”. Hay cái gì đó đại loại thế. Rồi nếu tôi - nếu tất cả chúng tôi - đều tự tin tiến về cái cửa đúng, ông sẽ biết chúng tôi hiểu biển nói gì.

Như vừa nói, tôi tin chắc ông định làm thế, nhưng rõ ràng ông không nghĩ chúng tôi đã đạt yêu cầu. Tôi nghĩ có thể ông còn hơi e ngại làm việc đó nữa, vì nếu quá sớm hoặc vì lý do gì khác mà không thành công, thí nghiệm của ông sẽ bị coi là thất bại. Ông ta muốn chắc chắn đã, và tính cẩn trọng đã làm ông hỏng việc.

Một tối Justin tuyên bố bên kia tấm vách:

“Đêm nay tôi sẽ ra khỏi lồng đi dạo chơi chút ít.”

“Cậu làm thế nào được? Cửa lồng khóa rồi.”

“Đúng là khóa. Nhưng anh có để ý dải chữ in hoa dọc mép dưới không?”

Tôi chưa từng để ý. Có lẽ tôi nên giải thích thêm rằng khi bác sĩ Schultz cùng hai người kia mở cửa lồng chúng tôi không bao giờ thấy rõ họ làm cách nào; họ thao tác cái gì đó dưới sàn lồng nhựa, chúng tôi không nhìn thấy.

“Nó viết cái gì?”

“Tôi đã thử đọc khi về lồng sau ba chuyến tập huấn vừa xong. Chữ viết nhỏ lắm. Nhưng tôi nghĩ là cuối cùng mình cũng đoán ra rồi. Trên đấy viết: Kéo núm tới trước rồi đẩy sang phải để mở cửa.”

“Núm nào?”

“Dưới sàn lồng lùi vào khoảng hai phân có một vật kim loại ngay trước kệ. Tôi nghĩ núm là cái đấy, và tôi nghĩ là có thể thò tay qua song tới được. Dù sao tôi cũng sẽ thử xem.”

“Bây giờ à?”

“Đợi đến lúc họ dọn cuối ngày đã.”

“Dọn cuối ngày” là một nghi lễ tối nào bác sĩ Schultz, George và Julie cũng thực hiện. Trong khoảng một giờ đồng hồ ba người ngồi ở bàn, ghi chép vào sổ, xếp giấy tờ vào tủ, cuối cùng khóa hết các tủ. Rồi họ kiểm tra từng lồng, vặn nhỏ đèn, khóa cửa và ra về, để lại chúng tôi trong cảnh yên tĩnh phòng thí nghiệm.

Đêm đó khi họ đã về chừng nửa tiếng, Justin bảo: “Tôi thử bây giờ đây.” Tôi nghe có tiếng loạt soạt, tiếng cạch và kim loại cọ nhau, và chỉ vài giây tôi đã thấy cửa bên cậu mở tung. Đơn giản có thế thôi - khi người ta biết đọc.

“Đợi đã,” tôi nói.

“Có chuyện gì à?”

“Nếu nhảy xuống cậu sẽ không lên lại được. Rồi họ sẽ biết mất.”

“Tôi nghĩ chuyện đó rồi. Tôi không nhảy xuống đâu. Tôi sẽ trèo lên theo mặt ngoài lồng. Dễ lắm. Tôi đã trèo lên mặt trong cả ngàn lần rồi. Trên cùng mấy cái lồng còn một kệ nữa chẳng để gì. Tôi sẽ đi trên đó nhìn ngó xem sao. Tôi nghĩ là có cách trèo xuống mặt sàn rồi trèo lên lại.”

“Tôi có nên đi với cậu không?” Cửa bên tôi cũng sẽ mở hệt như thế.

“Lần này thì chưa nên, anh nghĩ sao? Nhỡ có trục trặc gì tôi không quay lại được, họ sẽ bảo: Lại là con A-9 thôi mà. Nhưng nếu có hai chúng ta lọt ra ngoài, họ sẽ coi đấy là chuyện nghiêm trọng. Có thể họ sẽ lắp khóa mới vào lồng.”

Cậu nói đúng, và chắc bà thấy ngay khi đó chúng tôi đã có chung suy nghĩ trong đầu: đây có thể là bước đầu tiên đưa tất cả chúng tôi trốn thoát.