ác lớp học đến 9 giờ là tan. Tôi và Ô-lép đi cùng với nhau một phần đường từ trường về nhà, đến đầu phố Rạng đông thì chia tay.

Buổi tối hôm ấy tôi và Ô-lép vẫn chia tay nhau như thường lệ. Tôi bước thong thả dọc theo phố tối và do không có việc gì làm, tôi ngẩng lên nhìn trời ngóng sao băng.

Bất ngờ một thân hình màu tối sẫm xuất hiện bên cạnh tôi. Mặc dù trời tối, tôi vẫn nhận ra người đó mặc quân phục Đức.

- Xin lỗi, anh có tình cờ biết phố Vườn cây ở đâu không?

Tất nhiên là tôi biết phố Vườn cây cũng rõ như các phố khác trong thành phố nhỏ bé của chúng tôi chứ. Nhà tôi lại ở ngay bên cạnh phố Vườn cây.

- Biết chứ, - tôi lạnh lùng đáp lại tên Đức. - Tôi cũng đang đi về phía ấy đấy.

Và lúc ấy tôi giận dữ nghĩ rằng đáng nhẽ cần phải chỉ cho tên Đức đi sang một đường hoàn toàn khác, để cho hắn biết rằng ở E-xtô-ni-a không phải ai cũng sẵn sàng dẫn đường cho bọn chiếm đóng. Nhưng đã buột miệng nói ra rồi, nên tôi và hắn phải cùng đi với nhau.

- Thật là yên tĩnh làm sao, - tên lính Đức lên tiếng, - Chả việc gì phải sợ bom rơi lên đầu.

- Anh ở mặt trận về à?

- Từ mặt trận Lê-nin-grát về đây, - hắn nói một cách hồ hởi. - Từ cái nơi lò lửa địa ngục ấy.

Tất nhiên là chúng tôi nói chuyện bằng tiếng Đức, thứ tiếng ấy bây giờ tôi đã nói thạo.

- Sao các anh không chiếm được Lê-nin-grát? - tôi hỏi.

- Không đủ sức, - hắn đáp hết sức thẳng thắn.

- Lẽ nào lại như vậy? Trên các báo chí viết rằng… - tôi nói có vẻ ngạc nhiên.

- Thiếu gì điều viết trên báo chí, - hắn cắt lời. - Cứ căn cứ vào lời nói thì chả có cuộc chiến tranh nào là không chiến thắng cả.

“Cuộc sống đến là lạ kỳ, - tôi nghĩ. - Cái người này là người Đức mà lại nói toàn những điều như…”.

- Nhưng mà Lê-nin-grát đang bị bao vây cơ mà? - tôi tiếp tục khơi chuyện.

- Thế mới ngạc nhiên chứ, - hắn nói. - Lê-nin-grát bị bao vây. Người dân bị đói. Đạn dược của quân đội Xô-viết chỉ vừa đủ. Vậy mà chúng tôi không chiếm được thành phố. Chúng tôi giậm chân tại chỗ. Điều đó vượt ra ngoài suy nghĩ của tôi.

- Rồi sao nữa? - tôi hỏi.

- Chả sao cả, - hắn thở dài, vẫn tiếp tục.

- Chiến tranh chắc sẽ kéo dài.

- Đối với người này thì kéo dài, đối với người kia thì rút ngắn. Cha tôi đã bị chết ở Lít-va, anh cả tôi mùa đông năm ngoái bị mất tích ở ngoại ô Mat-xcơ-va. Đối với họ thì cuộc chiến tranh đã kết thúc.

Tôi bỗng nhớ đến cha tôi. Biết đâu đối với ông, cuộc chiến tranh cũng đã kết thúc?

Câu chuyện sững lại. Chúng tôi đi im lặng.

- Ở phía Nam các anh đã tiến đến Xta-lin-grát, - tôi nói để phá tan im lặng.

- Mỗi một thước đất mà chúng tôi tiến lên được đã phải trả giá biết bao nhiêu là sinh mạng.

- Cần phải hi sinh chứ!

Tên Đức không hiểu ý mỉa mai trong lời nói của tôi.

- Hi sinh vì cái gì?

- Vì chiến thắng.

Hắn cúi sát mặt vào mặt tôi và nhìn chằm chằm vào tôi, hỏi:

- Anh tin là nước Đức sẽ thắng à?

Một lần ở nông thôn tôi đã ra đúng câu hỏi này cho một tên hạ sĩ Đức. Tên hạ sĩ tin rằng nước Đức sẽ thắng. Nhưng người lính này đã nói hoàn toàn khác. Chính xác hơn, ngôn từ vẫn vậy thôi nhưng hình như những từ đó đâu phải của người Đức.

- Thế anh không tin à? - tôi không trả lời mà hỏi lại anh ta.

- Tôi không tin, - anh ta đáp lại thẳng thắn.

- Nhưng… dù sao thì các anh vẫn cứ đánh nhau.

- Mệnh lệnh vẫn là mệnh lệnh.

“Họ là những người như thế đấy, - tôi nghĩ. - Người ta ra lệnh cho họ và họ xông vào đánh nhau. Người ta ra lệnh cho họ và họ giết chóc, đốt phá… Bởi vì mệnh lệnh vẫn là mệnh lệnh mà”.

- Mà chắc hẳn người E-xtô-ni-a không thích chúng tôi nhỉ? - anh ta hỏi như đọc được ý nghĩ của tôi.

- Có một số người không thích, - tôi đáp lại một cách có ý nghĩa.

Tất nhiên anh ta đúng, nhưng cẩn thận, tôi không vội vàng đồng tình. Tốt nhất là kín miệng, nhưng tai nghe cho rõ.

Khi hai chúng tôi đi đến phố Vườn cây, thì anh ta nói:

- Không phải người Đức nào cũng là tên quốc xã. - Trong số chúng tôi cũng có những người trung thực.

Phải công nhận rằng trước kia tôi không nghĩ đến điều đó. Đối với tôi cái từ “người Đức” cũng chính là cái từ “tên phát xít”. Nhưng bạn thấy đấy, quả là có những người Đức khác. Và tôi đã gặp một trong số những người ấy.

Chúng tôi chia tay nhau mỗi người đi theo đường của mình. Trong bóng tối, tôi thấy không cần thiết phải nhìn thấy mặt anh ta. Nhưng tôi cứ nghĩ mãi về chiến thắng của chúng tôi.

Anh ta là một con người bình thường. Ở đâu đó bên nước Đức anh ta hẳn có một ngôi nhà và mỗi một ngày lễ đến chắc hẳn mẹ anh ta sẽ gửi quà cho con trai. Anh ta biết độc lập suy nghĩ và không tin rằng nước Đức có thể thắng. Anh ta có phải là kẻ thù của tôi không? Nếu xét đoán như vậy thì không phải. Nhưng thời hạn nghỉ phép hết, anh ta sẽ trở lại mặt trận và lại cầm súng. Mà ở đó lại đang có cha tôi. Tên Đức sẽ lại nhằm thẳng vào đầu cha tôi mà bóp cò, bởi vì mệnh lệnh là mệnh lệnh. Cha tôi sẽ ngã xuống và không bao giờ dậy được nữa. Cha tôi sẽ không bao giờ biết rằng ông hi sinh bởi một bàn tay một tên Đức mà con trai ông đã chuyện trò vui vẻ và dẫn đường đến phố Vườn cây. Nếu nghĩ như vậy thì tất cả sẽ được hình dung theo cảnh khác…

Còn ở đâu đó trong căn hầm sâu tránh bom, một thằng người tên là A-đôn-phơ Hít-le đang ngồi trong “tổng hành dinh”. Hắn chăm chú xem bản đồ và nghe các tướng lĩnh của hắn bàn bạc. Có lẽ nào hắn không hiểu được rằng cuối cùng nước Đức sẽ bại trận trong cuộc chiến tranh này? Bởi không có mệnh lệnh nào buộc hắn, nên hắn làm sao mà nói được câu: “Đủ rồi! Tại sao chúng ta cứ phải giết người một cách vô cớ thế này!”. Nhưng hắn không phải là con người, nên hắn đã nói hoàn toàn khác: “Tiến lên, cần phải chiếm bằng được Xta-lin-grát!”. Và quân đội Đức đã đánh, hòng chiếm Xta-lin-grát. Và mỗi một thước đất tiến quân ở đó đã phải mất hàng bao nhiêu sinh mạng con người.