a đỉnh núi Nam-nha, Thanh-trâm và Bạch-sơn sừng sững trước những bộ mặt nhợt nhạt thò ra ngoài những tấm chăn chiên xếp thành hàng ở hành lang Viện điều dưỡng.

Ở tầng gác thứ nhất của Viện điều dưỡng nguy nga này, cái gác sân có lan can gỗ có hàng hiên bao che, nằm cách biệt trong không gian, chênh vênh nhìn xuống thế gian.

Những tấm chăn len mịn đỏ, xanh, nâu hoặc trắng – êm ả để lộ những bộ mặt thanh tú với những đôi mắt sáng. Trên hàng ghế nằm không có tiếng động. Có tiếng ai ho rồi thưa thớt chỉ còn tiếng giở sách sột soạt cách quãng đều đều, tiếng thì thầm chuyện trò kín đáo của những người nằm cạnh nhau hoặc đôi khi ngoài bao lan tiếng quạt của một con quạ bạo dạn đã tách khỏi những đàn đương bay, giống những chuỗi hạt huyền trong khoảng không bao la trong vắt.

Ở đây yên lặng là một quy tắc. Vả chăng, những con người giàu có, tự chủ, từ bốn phương về đây, cũng bị chung một nỗi khổ, đã quên hẳn thói chuyện trò. Họ sống thu mình vào nội tâm và suy nghĩ về sự sống chết của mình.

Một nữ hộ lý bước nhanh vào hành lang, chị đi nhẹ nhàng và bận đồ trắng. Chị mang báo đến phát cho bệnh nhân.

Người đầu tiên mở tờ báo của mình ra, cất tiếng:

-Thế là xong, tuyên chiến rồi!

Tin này, tuy ai cũng chờ đợi, vẫn làm cho mọi người choáng váng vì ở đây, ai cũng cảm thấy nó lớn lao đến mức nào.

Những người thông minh và có học đó, vì đau khổ và nghĩ ngợi nhiều mà trở nên sâu sắc, sống tách mình khỏi mọi việc và hầu như khỏi cả cuộc đời, họ xa rời tất cả mọi người đời như là mình đã thuộc về hậu thế. Họ đưa mắt nhìn ra xa, về cái xứ sở khó hiểu của những kẻ đương sống và những kẻ điên rồ.

Người nước Áo cất tiếng:

- Đây là một tội ác của nước Áo!

Người Anh đáp:

- Hoặc là của người Anh.

Người Đức tiếp:

- Tôi mong rằng nước Đức sẽ bại trận.

Rồi họ lại đắp chăn, gối đầu trước mặt những đỉnh núi và bầu trời. Dầu không gian vẫn trong suốt, nhưng sự im lặng mang đầy ý nghĩa của tin vừa đưa đến.

- Chiến tranh!

Vài người đương nằm tại đó, bỗng phá tan sự yên lặng và khe khẽ nhắc lại những lời ấy và họ nghĩ rằng đó là sự kiện lớn lao nhất trong thời đại ngày nay và có lẽ cả trong tất cả các thời đại nữa.

Và ngày nay trên cái phong cảnh trong sáng mà họ đương chăm chú nhìn, cái tin đó cũng tạo thành như một ảo ảnh hỗn độn và u ám.

Từ trong những khoảng không yên lặng của thung lũng nhỏ, đó đây điểm những làng mạc màu hồng và những đồng cỏ mượt như nhung, từ những nét tráng lệ của núi non, từ bức rèm màu đen của những rặng thông hay bức ren màu trắng của những đám tuyết vĩnh cửu, lố nhố xuất hiện những bóng người.

Những bóng người đông như kiến hiện thành những đám riêng biệt. Trên những cánh đồng, từng đợt xung phong, lớp lớp tiến lên lan rộng ra rồi đứng im. Xác người tan nát, nhà cửa tan hoang, thành phố điêu tàn và làng mạc hiện ra từng đám trắng vụn như từ trên trời rơi xuống, hàng đống người chết và bị thương kinh khủng biến đổi hẳn hình dáng những cánh đồng.

Người ta lại thấy từng nước, biên cương đầy rẫy những cảnh tàn sát gặm nhấm dần, rứt trong lòng ra nhưng ra những đoàn lính mới đầy sinh lực và đầy huyết khí, người ta đưa mắt nhìn theo những chi lưu sinh động đó của sông Tử-hà.

Bắc, Nam, Tây, xa xa khắp phía đều là giao tranh. Cứ ngoảnh nhìn phương này hay phương khác trong không gian, chẳng phương nào là cuối nẻo không có chiến tranh. Một trong những người thấu thị xanh xao đó, chống khuỷu tay nhỏm dậy điểm số những người đương giao tranh: ba mươi triệu chiến binh. Một người khác, mắt đầy hình ảnh chém giết, lẩm bẩm:

- Hai đạo quân giao tranh, tức là một đạo quân lớn tự sát vậy.

Một người nằm ở đầu dãy, cất giọng khàn khàn và ông ổng:

- Đáng lẽ họ chả nên.

Nhưng một kẻ khác đáp lại:

- Các ngai vàng liệu cái thần hồn!

Một người thứ ba thêm vào:

- Có lẽ đây là cuộc chiến tranh cuối cùng.

Im lặng một lát rồi vài cái đầu mái tóc còn bạc thêm vì tấn bi kịch nhạt nhẽo của đêm trường trằn trọc, lắc lư:

- Chặn đứng chiến tranh lại! Liệu có được không? Chặn đứng chiến tranh lại! Vết thương của nhân loại không chữa khỏi mà!

Có người ho. Rồi cái cảnh yên lặng bao la chói ánh mặt trời của những cánh đồng cỏ lộng lẫy như gấm nhung có từng đàn bò sữa bóng nhẫy, loáng ánh dịu dàng và những khoảng rừng đen, những cánh đồng xanh, những khoảng trời biếc tràn ngập lên cái ảo ảnh đó làm tắt ánh lửa trong đó thế giới cũ đang cháy và đổ vỡ tan hoang. Sự yên lặng vô biên xóa nhòa những tiếng ồn ào oán thù và đau khổ của đám thế gian lúc nhúc đen ngòm. Những kẻ trò chuyện vừa ngừng lời, từng người một trở về những ý nghĩ riêng tây của mình, họ băn khoăn nghĩ đến cái bí mật của lá phổi và sức khỏe của bản thân họ.

Nhưng khi ngày sắp tàn trên thung lũng, một cơn giông đổ xuống khối Bạch-sơn. Không ai được phép ra ngoài trong buổi chiều nguy hiểm này, khi từng đợt gió cuối cùng từ xa lùa mãi tận vào hành hiên rộng đến tận cái bến họ đương ẩn náu.

Những bệnh nhân nặng đó, bị vết nội thương khoét sâu, đưa mắt bao quát cảnh trời đất nghiêm ngửa: Họ nhìn sấm chớp nổ trên núi cao, khiến từng đám mây nằm ngang trào lên như sóng biển, mỗi tiếng nổ tung vào cảnh hoàng hôn một cột lửa và một cột khói mây. Họ ngẩng lên, bộ mặt xanh xao, má trầy trượt, ngó theo đàn chim ưng đương lượn vòng trên không, từ trên cao nhìn xuống đất, qua những thung lũng sương mù.

Họ nói: “Chặn đứng chiến tranh lại! Chặn những giông tố lại!”

Nhưng những kẻ quan chiêm đứng ở ngưỡng cửa cuộc đời, lòng rửa sạch những nhiệt tình đảng phái, thoát ra khỏi những ý niệm tập thành, những sự mù quáng, những tập quán bó buộc thì cảm thấy sự vật đơn giản và nhận ra những khả năng bát ngát.

Người nằm ở cuối dãy kêu to:

- Kìa! Ở dưới kia có những vật đang bò...

- Đúng... Giống hệt những vật gì sinh động.

- Những giống thực vật...

- Những giống người...

Thế là trong ánh sáng khủng khiếp của những cơn giông, dưới những đám mây đen rối bời, tỏa dài trên mặt đất những hung thần, họ như thấy trải ra một cánh đồng mênh mông tái nhợt. Trong ảo ảnh, họ thấy những hình thù xuất hiện từ cánh đồng đầy nước và bùn, lom khom bám vào mặt đất, đui mù và bê bết những bùn, chẳng khác gì những người chết đuối quái dị. Và họ tưởng chừng đó là những binh lính. Cánh động rộng bao la đầy nước chảy bị cắt khía ra bởi những con mương dài song song, lỗ chỗ những hố nước, và những người chết đuối cố sức vùng vẫy để thoát ra khỏi cánh đồng thật là hằng hà sa số... Nhưng ba mươi triệu người nô lệ mà sự hung ác và lòng ngu muội tung ra để cho giết hại lẫn nhau trong cuộc chiến tranh bùn lầy, cuối cùng họ ngẩng bộ mặt người lên, chớm nở một ý chí. Tương lai ở trong tay những người nô lệ và người ta thấy rõ ràng là thế giới cũ một ngày kia sẽ được cải tạo do sự liên minh của những người nô lệ, những con người mà số lượng với sự cực khổ thật là vô biên.