umalo lúc này đã bắt đầu quen đường trong châu thành lớn này rồi, hôm sau một mình đi xe lửa lại Pimville để thăm thiếu nữ có mang với con trai ông. Ông lựa lúc Msimangu mắc việc không đi theo ông được, không phải vì giận Msimangu mà vì nghĩ rằng ông hành động một mình có phần hơn. Ông suy nghĩ chậm chạp, hành động chầm chạp, có lẽ vì quen sống theo cái tiết điệu chậm chạp của bộ lạc; ông nhận thấy rằng đôi khi người chung quanh bực mình, nhưng ông cũng thường cảm thấy rằng làm một mình ông thường đạt được mục đích một cách chắc chắn hơn.

Ông tìm thấy ngay căn nhà, gõ cửa. Thiếu nữ ra mở cửa. Nàng mỉm cười như hơi ngượng, vì nửa lo sợ, nhưng nụ cười có cái gì ngây thơ niềm nở.

- Mạnh giỏi không con?

- Cảm ơn Umfundisi, con vẫn được mạnh.

Trong nhà có mỗi một chiếc ghế dựa, ông thận trọng ngồi xuống, lấy khăn lau trán.

- Con có được tin tức gì về anh con không?

Ông không dùng tiếng “ chồng ”.

Nụ cười tắt trên môi thiếu nữ. Nàng đáp:

- Con không có tin tức gì cả.

- Điều ta nói với con đây thật là nghiêm trọng đấy. Nó bị nhốt khám rồi.

- Nhốt khám?

- Nó bị nhốt khám vì một hành động ghê tởm nhất đời.

Thiếu nữ không hiểu, kiên nhẫn đợi ông nói tiếp. Rõ ràng là còn con nít.

- Nó đã giết một người da trắng.

- Ôi chao!

Nàng kêu lên như vậy và đưa tay che mặt. Kumalo không nói thêm gì được nữa, vì mỗi tiếng như một nhát dao ngoáy vào một vết thương chưa lành. Nàng ngồi lên một chiếc thang, ngó xuống đất, giọt lệ lăn từ từ trên má.

- Con, ta không muốn kể lại chuyện đó. Con biết đọc không? Đọc báo của người da trắng?

- Con biết đọc chút đỉnh.

- Vậy ta để lại số báo cho con. Nhưng đừng đưa cho ai coi nhé.

- Con sẽ không đưa ai coi cả, thưa Umfundisi

- Ta không muốn kể lại chuyện đó. Hôm nay ta lại đây để nói về chuyện khác. Con muốn làm dâu ta không?

- Con xin theo ý Umfundisi.

- Ta hỏi ý con kìa.

- Thưa con muốn?

- Tại sao con lại muốn?

Nàng ngó ông lão vì không hiểu câu hỏi của ông. Ông gặng hỏi nữa:

- Tại sao con lại muốn kết hôn với nó?

Nàng lượm mấy cái giăm ở trên mặt thùng, mỉm cười, không biết đáp sao.

- Ảnh là anh con.

Nàng cũng không dùng tiếng “ chồng ”.

- Nhưng trước kia con không muốn kết hôn với nó thì phải.

Những câu hỏi đó làm cho nàng lúng túng; nàng đứng dậy, nhưng không biết làm gì, lại ngồi xuống, lại lượm lên mấy cái giăm nhỏ trên cái thùng.

- Nói đi con.

- Thưa Umfundisi, con không biết nói sao.

- Thực tình con có muốn kết hôn với nó không?

- Thực tình con muốn vậy, thưa Umfundisi.

- Ta phải biết chắc mới được. Ta không thể nhận con làm dâu, nếu con không muốn về làm dâu nhà ta.

Nghe nói vậy, nàng đăm đăm nhìn ông lão đáp:

- Thưa con muốn.

- Gia đình ta ở một nơi hẻo lánh xa xôi, không có đường phố, đèn điện, xe buýt. Trong nhà chỉ có hai vợ chồng ta và nơi đó rất tĩnh mịch. Con là người Zulu hả?

- Thưa vâng.

- Con sanh trưởng ở đâu?

- Ở Alexandra.

- Còn cha mẹ con?

- Thưa Umfundisi, cha con đã bỏ má con. Con bất hoà với dượng con.

- Tại sao ba con lại bỏ má con?

- Hai người gây lộn nhau, thưa Umfundisi. Vì má con say rượu hoài.

- Vậy nên ba con bỏ má con và bỏ luôn cả con hả?

- Dạ, bỏ con và hai đứa em trai con.

- Hai em con bây giờ ở đâu?

- Thưa Umfundisi, một đứa ở trường, cái trường mà người ta gởi anh Absalom vô đó. Còn một đứa ở Alexandra . Nhưng thằng này ngỗ nghịch và con nghe nói người ta cũng sẽ gởi nó vô trường đó.

- Nhưng tại sao cha con lại có thể bỏ các con như vậy được.

Nàng nhìn ông lão, vẻ ngây thơ kỳ dị, rồi đáp:

- Con không biết.

Con bất hoà với dượng con hả? Rồi con làm gì?

- Rồi con bỏ nhà ra đi.

- Và con làm gì?

- Con lại ở Sophiatown.

- Một mình ư?

- Không, không phải một mình.

Kumalo lạnh lùng hỏi:

- Sống với người chồng thứ nhất của con hả?

Thiếu nữ không nhận thấy vẻ lạnh lùng đáp:

- Vâng, với người chồng thứ nhất của con.

- Đã có hết thảy mấy người chồng rồi?

Nàng cười sằng sặc, nhìn xuống bàn tay đương vặt vặt cái giăm ở cái thùng. Rồi nàng ngửng lên, thấy ông lão đương nhìn mình, đâm ra thẹn thùng.

- Chỉ có ba thôi ạ.

- Có gì xảy ra cho người chồng thứ nhất?

- Thưa ảnh bị bắt.

- Người thứ nhì?

- Ảnh cũng bị bắt nữa.

- Và bây giờ thằng thứ ba cũng bị bắt nữa rồi.

Ông đứng dậy, trong lòng nảy ra cái ý muốn lăng nhục nàng. Mặc dù biết như vậy là không nên, mà ông cũng không nén được lòng và bảo:

- Phải, thằng chồng thứ ba cũng bị bắt nữa mà lần này vì tội giết người. Mấy thằng chồng trước có thằng nào giết người không?

Ông tiến một bước lại phía nàng, nàng hoảng, ngồi thụt lại trên cái thùng, la lớn:

- Không, không.

Và ông sợ người ở phía ngoài nghe thấy, nên hạ giọng bảo đừng có sợ, và lùi lại một bước. Nhưng nàng vừa mới hoàn hồn thì ông lại muốn lăng nhục nàng nữa, bảo:

- Bây giờ đây sắp kiếm thằng chồng thứ tư chứ?

Nàng đáp giọng chán chường:

- Không, không, con không muốn có chồng nữa.

Đương trong cơn giận tàn nhẫn, dã man, ông nảy một ý nghĩ dã man:

- Nếu tao muốn mày, thì mày cũng không chịu ư?

Con bé lại sợ hãi, thụt lại.

- Ông?

- Ừ! Tao.

Con bé ngó chung quanh như một con vật bi đuổi bắt, cùng đường.

- Không, không, như vậy là bậy.

- Thế trước kia là phải hay sao?

Không, trước kia cũng bậy nữa.

Vậy có chịu không?

Con bé cười sằng sặc, vừa ngó chung quanh vừa bẻ những cái giăm ở thùng gỗ. Nhưng nó cảm thấy ông già đương nhìn nó, nó đáp nho nhỏ:

- Chịu.

Ông ngồi xuống, hai tay bưng mặt; và con bé thấy vậy khóc oà lên, xấu hổ, khổ não. Và ông già nhìn nó, thấy thân thể yếu ớt, mảnh khảnh của nó, cũng xấu hổ, không xấu hổ về sự ưng chịu của nó, mà vì sự tàn nhẫn của mình.

Ông tiến lại gần nó, hỏi:

- Con mấy tuổi.

Nó nức nở:

- Con không nhớ rõ, chừng mười sáu tuổi.

Một nỗi thương hại thâm thiết tràn ngập lòng ông, ông đặt tay lên đầu nó. Và không hiểu vì có bàn tay của một mục sư đặt lên đầu hay vì niềm thương hại thâm thiết từ trong lòng tuôn ra bàn tay và đầu ngón tay ông già, hay vì một nguyên do gì khác, mà thiếu nữ đó nín khóc, và ông cảm thấy đầu của nó yên dịu xuống dưới lòng bàn tay mình. Ông đưa tay kia ra, nắm bàn tay của nó, thấy những chỗ chai nhám vì phải làm những việc lặt vặt trong căn nhà tồi tàn này. Ông bảo:

- Ta rất ân hận. Ta xấu hổ vì đã hỏi con câu đó.

Nó đáp:

- Con cũng không biết phải trả lời ra sao.

- Ta cũng biết rằng, con không biết phải đáp ra sao. Vì vậy mà ta xấu hổ. Sao, con thực tình muốn kết hôn với con trai không?

Nó nắm chặt lấy hai bàn tay của ông.

- Thưa muốn.

- Rồi về một nơi tĩnh mịch, xa xôi hẻo lánh làm dâu con nhà ta.

- Thưa muốn.

Giọng của nó rõ ràng có vẻ vui mừng.

- Muốn nhiều không?

- Thưa nhiều.

- Này con.

- Thưa Umfundisi.

- Ta phải cho con biết một điều khó khăn nữa.

- Xin Umfundisi cứ nói.

- Ở cái nơi yên tĩnh đó, lúc nào con thấy thèm muốn thì làm sao? Ta là mục sư, ta ở ngay sát giáo đường, đời sống của ta yên tĩnh và có ngăn nắp. Ta không muốn đòi hỏi điều quá sức con.

- Thưa Umfundisi, con hiểu rồi. Con hiểu rõ rồi.

Cặp mắt nó rưng rưng nhìn ông già.

- Umfundisi sẽ không xấu hổ vì con đâu. Xin đừng lo ngại gì về con cả. Xin đừng ngại rằng chỗ đó yên tĩnh quá, con chỉ ước ao được chỗ yên tĩnh thôi.

Khi nói tiếng “ước ao ” mắt nó sáng lên; nó hớn hở nói tiếp, làm cho Kumalo ngặc nhiên:

- Đó là điều con ước ao, lòng con chỉ ước ao được như vậy thôi.

Ông lão nói:

- Ta hiểu con. Con thông minh hơn ta tưởng.

Nó nhanh nhẩu khoe:

- Hồi đi học, con thông minh.

Ông bật cười, và ngạc nhiên thấy giọng cười của mình lạ tai.

- Con theo giáo phái nào?

- Thưa Umfundisi, giáo phái Anglican.

Câu đó nó cũng nhanh nhẩu đáp.

Ông lại cười về tính chất phác của nó, rồi bỗng có giọng long trọng:

- Ta muốn con hứa với ta một điều, một điều nghiêm trọng.

Nó cũng có vẻ long trọng hỏi lại:

- Thưa Umfundisi, hứa điều chi?

- Nếu sau này, dù con ở đây hay đã về nhà ta, mà con thấy ân hận về quyết định đó của con, thì không được giữ kín nỗi ân hận trong lòng hoặc trốn đi như hồi trước đã trốn khỏi nhà má con. Con phải hứa với ta rằng lúc đó con sẽ lại kể nỗi ân hận cho ta hay.

Nó nghiêm trang đáp:

- Con xin hứa - rồi hăng hái nói tiếp - con sẽ không bao giờ ân hận đâu.

Ông lại cười, buông hai bàn tay nó ra, cầm chiếc nón lên.

- Khi mọi sự đã thu xếp xong xuôi, ta sẽ lại đón con đi làm lễ cưới. Con có đủ y phục không?

- Con có được vài cái. Con sẽ vá nó lại.

- Và không được ớ nơi này nữa. Con muốn ta kiếm cho một nơi ở gần ta không.

- Con muốn lắm Umfudisi.

Nó vỗ tay reo như một đứa con nít.

- Làm sao cho sớm sớm lên để con rời bỏ được căn phòng này.

- Thôi con ở lại mạnh giỏi.

- Umfundisi, về mạnh giỏi.

Ông bước ra về, và thiếu nữ tiễn ông tới cái cửa rào nhỏ. Khi ông quay lại nhìn nó thì nó mỉm cười với ông. Ông bước đi, có vẻ như trút bước được nỗi khổ, không trút được hết, trút được một phần thôi. Ông cũng nhớ rằng mình đã cười, và khi cười thì đau đớn thể xác, như một người bệnh vì cười thấy nhói lên vậy. Và ông cũng thình lình xúc động một cách đau xót mà nhớ lại lời của cha Vincent: “ Tôi sẽ cầu nguyện suốt đêm ngày ”. Tới góc đường, ông quay lại nhìn về phía sau: thiếu nữ vẫn còn nhìn theo ông.