gười Troian rên rỉ, khóc than trong thành phố. Trong khi đó quân Achaian kéo về dãy thuyền và eo biển Hellespont. Tới nơi họ tản mát, ai nấy về thuyền. Chỉ có quân Myrmidon không tan hàng. Giữ đồng đội hiếu chiến ở lại với mình Achilleus nói: “Binh sĩ Myrmidon, mã phu phi nhanh, đồng đội trung kiên, không tháo yên cương tuấn mã móng guốc chắc nịch khỏi xe vội, mà đánh cả xe lẫn ngựa tới chỗ Patroklos đang nằm. Ngô bối sẽ nhỏ lệ thương tiếc anh ấy, vì bổn phận phải làm đối với người quá cố. Sau khi tận hưởng nguồn vui trong nỗi buồn đẫm lệ, ngô bối sẽ thả ngựa, dùng bữa chiều ngay đây.”

Dứt lời tướng quân hướng dẫn đoàn quân, tất cả tụ tập đông đảo, vừa rên rỉ vừa khóc lóc. Ba lần vừa lái ngựa bờm ngoạn mục chạy quanh thi hài họ vừa nhỏ lệ thương tiếc anh ấy, trong khi Thetis thôi thúc mọi người òa khóc khôn nguôi. Lệ nhỏ ướt cả cát, lệ rơi thấm cả giáp y; họ khóc lóc bày tỏ thương tiếc vì chiến binh, người sáng tạo kinh hoàng không còn nữa! Để hai tay đa sát lên lồng ngực đồng đội, công tử Peleus dẫn đầu thốt lời ai oán: “Vĩnh biệt, Patroklos, dù trong tư thất Diêm Vương! Ta giữ lời đã hứa với ngươi, trọn vẹn và đầy đủ. Ta sẽ kéo xác Hektor về đây cho chó ăn thịt, cắt cổ mười hai thanh niên quý phái thành Troa tại giàn hỏa cho hả giận đối với cái chết của ngươi.”

Nói rồi nghĩ cách sỉ nhục ghê tởm đối với Hektor anh hùng, tướng quân đặt chủ súy nằm sấp, mặt úp xuống đất, bên cạnh giá cáng để thi hài công tử Menoitios. Quân lính Myrmidon lũ lượt tức tốc cởi giáp y, bỏ vũ khí lát đồng bóng lộn, tháo gỡ yên cương, thả ngựa hí rền vang, túm tụm đông đảo hàng ngàn ngồi xuống cạnh thuyền công tử Peleus bước chân thoăn thoắt. Tướng quân khoản đãi bữa ăn thịnh soạn nhân đám tang để tất cả vui lòng. Nhiều bò bóng lộn gục ngã thở dốc dưới dao bằng sắt, nhiều cừu, nhiều dê be be cứa cổ cắt tiết, nhiều heo răng trắng mập ú nằm dài trên lửa thui lông. Máu hết cúp này đến cúp kia tiếp tục dội quanh thi thể người quá cố.

Trong khi đó quân vương người Achaian cùng nhau dẫn tướng quân công tử Peleus bước chân thoăn thoắt tới gặp nguyên soái Agamemnon, mặc dù đã gặp khó khăn khi thuyết phục, bởi tướng quân vẫn buồn vì cái chết của đồng đội. Tới trại Agamemnon tất cả tức tốc ra lệnh lệnh sứ giọng trong trẻo đặt vạc lớn lên kiềng ba chân đốt lửa, thầm nghĩ sẽ khuyến khích công tử Peleus tắm rửa cho sạch máu đọng trên thân thể. Nhưng tướng quân nhất định cự tuyệt, không những thế lại khẳng định: “Không, nhân danh Chúa tể tối thượng, tối uy trong hàng thần linh, sợ phạm thần, nhất định không để nước động tới đầu, nếu bản nhân chưa đặt Patroklos lên giàn hỏa, chưa dựng mồ mai táng, chưa cắt tóc hiến dâng. Vì trong lòng bản nhân sẽ không đau khổ nữa như hiện nay chừng nào còn quanh quẩn bên người đang sống. Bây giờ, đáp ứng đòi hỏi, ngô bối hãy nghĩ tới dùng bữa buồn thảm. Sớm mai, lúc rạng đông hé lộ, nguyên soái Agamemnon ra lệnh quân sĩ kiếm củi, chuẩn bị mọi thứ để người quá cố mang theo khi xuống thế giới âm u, ảm đạm, để lửa bất nọa hỏa thiêu người quá cố càng sớm càng quý, để quân lính trở lại nhiệm vụ khi người quá cố đi rồi.”

Tướng quân nói, quân lính trầm ngâm lắng nghe, tán đồng. Quân lính hối hả sửa soạn bữa ăn. Vào bàn suốt bữa quân lính chia sẻ đồng đều. Sau khi ăn uống thỏa thuê quân lính về trại ngủ, trừ công tử Peleus, vẫn thở dài thườn thượt, rên rỉ khủng khiếp, nằm trên bãi cát bên biển dạt dào cùng số binh sĩ Myrmidon, chỗ thanh vắng, sóng đổ mạnh vào bờ. Thiu thiu lịm dần, cơn ngủ nhẹ tỏa hương vị dìu dịu xung quanh, đuổi xua buồn phiền khỏi cõi lòng, thân thể cường tráng mệt đừ sau khi rượt theo Hektor tới thành Troa lộng gió, đúng lúc đó hồn ma Patroklos đáng thương xuất hiện, lừng lững tới gần, hình thù giống hệt lúc còn sống, dáng vóc, giọng nói, cặp mắt dễ thương, quần áo y như quần áo thường mặc.Dừng bước gần đầu hồn ma cất tiếng: “Ngủ hả, Achilleus, quên ta ư! Mi không bao giờ lơi là lúc ta còn sống, nhưng bây giờ ta chết rồi, mi hững hờ! Mai táng càng sớm càng tốt để ta có thể qua cổng Diêm Vương. Hồn ma, bóng ma người chết ngăn chặn, không cho qua sông nhập bọn cùng họ, ta lủi thủi lang thang vô vọng phía này tìm đường tới tư thất Diêm Vương cổng vào lớn rộng. Đưa tay ta cầm, ta nhỏ lệ xin mi, vì khi mi lo tang lễ hỏa thiêu đầy đủ, xuống địa ngục rồi ta sẽ không bao giờ trở lại. Trong thế giới người sống, trên cõi trần, xa cách đồng đội thân thương, mi và ta sẽ không bao giờ ngồi tâm sự, trao đổi suy tư! Bởi vừa chào đời ta đã bị định mệnh cay nghiệt nhấn chìm, vừa dang tay chờ đón vừa há miệng ngóng đợi nuốt chửng. Achilleus oai hùng ơi, số phận mi cũng vậy, mi sẽ chết dưới chân tường thành Troa trù phú. Còn điều nữa ta muốn nói và yêu cầu mi thực hiện, nếu sẵn lòng. Đừng để xương ta nằm xa xương mi, Achilleus nhé, nhưng để xương ta và xương mi nằm bên nhau, bởi chúng mình lớn lên trong cùng ngôi nhà, nhà mi, sau khi Menoitios đem ta từ Opous về đó, lúc ta còn nhỏ, do chẳng may phạm tội sát nhân ghê tởm, hôm vô tình giết chết công tử Amphidamas, còn thơ dại, ta không định tâm làm, cãi lộn vì trò chơi tung hứng đốt xương. Sau đó mã phu Peleus đem ta về nhà, âu yếm trông nom, thương yêu nuôi dạy, huấn luyện ta thành phụ tá cho mi. Bởi thế hãy dùng một bình đựng xương hai đứa, [bình bằng vàng hai quai thân mẫu khả ái của mi cho mi].”

Achilleus bước chân thoăn thoắt đáp: “Tại sao tới đây gặp ta, hở tri kỷ, lại dặn mấy điều bảo làm tuần tự? Tất nhiên ta sẽ thực hiện điều ngươi yêu cầu và thực thi đầy đủ như ngươi căn dặn. Nhưng nhích lại gần hơn, gần chút nữa để hai đứa ôm nhau, dù chỉ lúc ngắn ngủi, tận hưởng nguồn vui trong nỗi buồn đẫm lệ.”

Vừa nói Achilleus vừa đưa tay với, song không thấy gì. Hồn ma rít kêu, biến dạng xuống đất như làn khói. Sửng sốt, Achilleus nhỏm dậy, vỗ tay, buồn rầu hét to: “Hỡi ôi! Như vậy tức là vẫn còn gì để lại ngay cả khi con người đã xuống cõi âm: linh hồn, bóng mờ, song không có trái tim sống thực. Suốt đêm hồn ma Patroklos đáng thương đứng trên đầu, nức nở, rên rỉ, căn dặn ta phải làm mấy việc, kỳ lạ thay trông y hệt người thực.”

Nghe tướng quân nói binh sĩ Myrmidon muốn bật khóc thương tiếc. Vừa xuất hiện Rạng Đông ngón tay ửng hồng thấy họ rên rỉ, than vãn quanh thi hài đáng thương. Đúng lúc đó nguyên soái Agamemnon tập hợp lính, la khắp doanh trại ra lệnh đi kiếm củi. Chỉ huy hướng dẫn là Meriones dũng cảm mã phu của Idomeneus lịch thiệp. Họ ra đi, tay cầm rìu đốn cây và thừng bện chặt. La đi trước người theo sau. Họ tiếp tục cất bước, đi lên, đi xuống, rẽ ngang, ngoằn ngoèo chữ chi. Cuối cùng tới triền núi Ida nhiều suối nước, cầm rìu lưỡi dài bằng đồng bắt tay vào việc tức khắc, họ hối hả đốn cây sồi cao lớn. Thao tác nhanh nhẹn chẳng mấy chốc họ hạ đổ rầm rầm. Binh sĩ Achaian chặt thành khúc, buộc kỹ để trên lưng la. Chân bám chặt cắm sâu xuống đất đàn vật gồng mình phá lối băng qua rừng rậm ra cánh đồng. Meriones mã phu phụ tá Idomeneus phong nhã ra lệnh người đốn cũng phải thồ gỗ. Tới bờ biển lần lượt hạ xuống họ xếp gọn gàng thành hàng dài, chỗ Achilleus định lập mộ to lớn cho Patroklos và bản thân. Sau khi chất củi thành đống bốn bề cao ngất, chia thành nhóm, họ bảo nhau ngồi chờ. Achilleus hạ lệnh binh sĩ hiếu chiến Myrmidon chuẩn bị vũ khí, mã phu đưa ngựa vào xe đóng ách. Hối hả đứng dậy, nhanh nhẹn mặc giáp y, mã phu và binh sĩ lên xe. Mã phu đi trước, binh sĩ theo sau, đông đảo hàng ngàn. Patroklos ở giữa, đồng đội khênh trên giá, thi hài phủ kín tóc, đồng đội vừa cắt vừa rắc lên. Achilleus lẫm liệt đi sau nâng đầu, sụt sùi thương tiếc, tiễn đưa bạn quý lên đường xuống địa ngục gặp Diêm Vương. Tới chỗ Achilleus chỉ định, họ hạ thi hài, nhanh nhẹn chất củi thành đống cao ngất. Đúng lúc đó Achilleus oai phong bước chân thoăn thoắt sực nghĩ còn việc nữa phải làm. Rời giàn hỏa bước đi, cắt phăng tóc vàng tha thướt đã để lâu ngày dâng sông Spercheios, quay nhìn biển cả màu hung hung rập rờn, lấp lánh, giọng buồn rầu, tướng quân gào to: “Spercheios, điều thân phụ ta Peleus hứa xem như vô hiệu, nếu ngày nào trở về đất nước thương yêu, ta sẽ cắt tóc tặng ngươi, đồng thời làm lễ tế sinh trang trọng, trọn vẹn năm mươi cừu ngay trên bờ cạnh nước của ngươi, nơi ngươi dựng điện thờ và đặt dàn tế ngào ngạt tế sinh. Lão vương phát nguyện với ngươi như vậy. Song ngươi không thỏa mãn điều ông mong muốn. Bởi thế, vì sẽ không trở về quê hương yêu dấu, bây giờ ta đề nghị ngươi nhường tóc này để ta trao tặng anh hùng Patroklos mang đi.”

Dứt lời tướng quân đặt tóc vào tay đồng đội quý mến, binh sĩ hiện diện bật khóc. Họ sẽ đứng đó rên rỉ, thút thít tới lúc tia lửa mặt trời chìm lụn, nếu tướng quân không chợt nghĩ phải tới gặp Agamemnon. Lại gần tướng quân cất tiếng: “Công tử Atreus, nguyên soái là người duy nhất binh sĩ Achaian sẽ lắng nghe và tuân lệnh. Khóc than bao lâu sau này tùy ý, song hiện tại bản nhân yêu cầu nguyên soái ra lệnh tất cả rời giàn hỏa, sửa soạn bữa ăn. Số còn lại, ngô bối sẽ lo mọi việc, nhất là mai táng người quá cố. Mặt khác, bản nhân muốn tất cả chỉ huy Achaian cũng ở lại với ngô bối.”

Nghe thấy thế nguyên soái Agamemnon cấp tốc giải tán binh sĩ về dãy thuyền cân bằng. Nhưng người thân thiết với người quá cố vẫn nán lai, tiếp tục chất củi. Họ dựng giàn hỏa dài trăm bộ, bốn mặt như nhau. Lòng buồn khôn xiết họ đặt thi hài trên đỉnh. Họ lột da, làm thịt nhiều cừu mập mạp, nhiều bò sừng cong bước đi ì ạch trước giàn hỏa. Lấy mỡ vật tế sinh, Achilleus hào hiệp quấn kín người quá cố từ đầu tới chân, rồi chồng chất vật tế sinh đã lột da, xả thịt xung quanh. Sau đó tướng quân đem mấy bình đất hai quai đựng mật ong và dầu ô-liu đặt dựa vào giá khênh quan tài. Tiếp theo, hăm hở quá độ, vừa lấy đà vừa rên rỉ não nuột, tướng quân quăng bốn ngựa cao cổ lên giàn hỏa. Chiến binh quá cố nuôi chín con chó mỗi khi dùng bữa thường cưng chiều cho ăn. Tướng quân cứa cổ hai con ném lên giàn hỏa. Cùng lúc, ý nghĩ đen tối dâng cao trong lòng, tướng quân dùng kiếm đồng hạ sát mười hai thanh niên tuấn tú, con nhà quý phái Troian, châm lửa phóng hỏa, để mặc ngọn lửa sắt thép tàn nhẫn ngấu nghiến thiêu đốt. Làm xong lại rên rỉ, tướng quân nói với đồng đội quý mến, thân thương: “Vĩnh biệt, Patroklos, ra đi vui vẻ, dù tới tư thất Tử Thần! Bây giờ ta thực hiện những gì đã hứa trước kia. Mười hai thanh niên khôi ngô con cái người Troian hào hiệp nằm đây với ngươi, lửa sẽ đốt thi thể thành tro. Nhưng với Hektor công tử Priam ta sẽ làm khác, không để lửa thiêu xác mà sẽ quăng cho chó ăn thịt.”

Tướng quân đe dọa, song chó bị giữ không cho lại gần thi thể. Ngày đêm Aphrodite ái nữ Chúa tể xua đuổi. Lấy dầu bất tử hương vị hoa hồng, nữ thần thoa hết thi hài để khi kéo Achilleus không thể làm da thịt xây xát. Hơn thế, Phoibos Apollo còn đẩy đám mây đen từ trên trời xuống cánh đồng không những phủ kín thi hài mà còn che kín cả vùng thi hài đang nằm, để hơi nóng mặt trời chiếu xuống phía này sẽ không làm da thịt trên gân, trên tay, trên chân khô đét, đổi màu quá sớm.

Dẫu thế giàn hỏa thiêu thi hài Patroklos vẫn chưa châm lửa. Lúc đó bỗng dưng Achilleus bước chân thoăn thoắt chợt nghĩ việc nữa cần làm. Rời giàn hỏa bước đi, cầu xin hai luồng gió, gió bắc và gió tây, tướng quân hứa làm lễ tế sinh trang trọng dâng cúng. Rượu lễ từ cúp bằng vàng liên hồi tưới đổ, tướng quân cầu xin gió ùa tới để có thể châm lửa thiêu thi hài càng sớm càng tốt, củi sẽ hối hả bốc cháy. Nghe lời cầu xin, Iris vội vã mang truyền điệp cho hai luồng gió. Lúc này cả hai đang dự tiệc ở nhà gió tây ưa nổi giông tố. Vội vã chạy tới, nữ thần bình thân trước ngưỡng cửa đá hoa cương. Vừa nom thấy cả hai đứng phắt dậy, gió nào cũng mời sứ giả vào ngồi bên cạnh. Nhưng khước từ, nữ thần đáp lời: “Không có thì giờ ngồi xuống cùng hai ngươi, vì ta phải trở về men theo bờ Đại Dương vào quê hương người Ethiopian, họ đang làm lễ bách sinh dâng hàng bất tử, phần riêng ta cũng muốn tham dự đại tiệc thiêng liêng. Nhưng Achilleus cầu xin, ô gió bắc và gió tây hú rít ào ào, hai ngươi đổ đến. Tướng quân hứa làm lễ tế sinh linh đình nếu cả hai nhóm lửa giàn hỏa hỏa thiêu thi thể Patroklos, binh lính Achaian sụt sùi nhỏ lệ tiếc thương.”

Dứt lời Iris bỏ đi. Hai luồng gió nổi lên, hú rít kỳ diệu, xua đuổi mây trời phía trước quay cuồng tán loạn. Trong nháy mắt cả hai thổi ầm ầm qua biển cả, sóng dâng cao dưới làn hơi gầm thét. Chẳng mấy chốc cả hai tới đất Troad phì nhiêu, đổ ập lên giàn hỏa, lửa phi thường bốc cháy rừng rực. Suốt đêm hú rít, giật đập đùng đùng, cả hai quật đánh ngọn lửa trên giàn hỏa; suốt đêm, cầm cúp hai quai múc vang từ bình rộng miệng bằng vàng tưới đổ ướt cả mặt đất, Achilleus liên tiếp cất tiếng gọi hồn ma Patroklos đáng thương. Như người bố than khóc lúc đốt thi thể con đẻ chết đúng ngày cưới vợ khiến cha mẹ buồn rầu, Achilleus khóc than khi đốt thi hài đồng đội, vừa lết bước quanh giàn hỏa, vừa nức nở nghẹn ngào.

Đúng lúc sao mai xuất hiện báo hiệu ngày mới bắt đầu trên trái đất, và sau đó vừa tỉnh giấc Rạng Đông vung trải xiêm vàng trên mặt biển bao la, giàn hỏa bắt đầu leo lét, ngọn lửa từ từ lụn tắt. Sửa soạn về nhà, hai luồng gió quay ra biển Thrace, nơi sóng gầm thét dâng cao như điên như cuồng. Công tử Peleus mệt lử. Rời giàn hỏa đi ngược chiều tướng quân lăn kềnh xuống đất và chẳng mấy chốc lịm ngủ. Nhưng công tử Atreus và chỉ huy tháp tùng không để tướng quân ngon giấc, tất cả tiến lại xúm quanh. Nghe tiếng nói và tiếng chân, tỉnh giấc ngồi dậy, tướng quân cho họ biết tướng quân muốn gì. Tướng quân nói: “Công tử Atreus và chỉ huy hàng quân Achaian, trước hết quý hữu mau mau dùng rượu vang sủi bọt giập tắt giàn hỏa bất kỳ chỗ nào ngọn lửa lan tới. Sau đó ngô bối phải thu nhặt hài cốt Patroklos công tử Menoitios, phân biệt cẩn thận, mặc dù không khó, vì anh ấy nằm giữa giàn hỏa, cách xa số khác chất đống hỏa thiêu ngoài rìa, cả ngựa lẫn người. Ngô bối sẽ để hài cốt vào bình bằng vàng, bịt kín bằng hai lớp mỡ, tới ngày bản nhân biến dạng đi xuống náu thân trong tư thất Diêm Vương. Mộ phần anh ấy bản nhân không muốn quý hữu mất công xây quá lớn, chỉ vừa phải thôi. Sau này, binh sĩ Achaian, quý hữu tha hồ xây mộ phần cao lớn, số người còn lại ở đây trên dãy thuyền nhiều ghế nhiều chèo khi bản nhân đi rồi.”

Tướng quân dứt lời, tất cả cấp tốc thực hiện ước muốn của công tử Peleus bước chân thoăn thoắt. Trước tiên, họ lấy rượu vang óng ánh giập tắt giàn hỏa, khắp nơi ngọn lửa lan tới, chỗ tro dày cộm. Tiếp theo, nước mắt giàn giụa, họ lượm nhặt xương trắng của đồng đội đáng thương nhẹ nhàng bỏ vào bình bằng vàng, bít kín hai lớp mỡ, đem về để trong trại tướng quân, lấy vải trắng mịn liệm kín. Sau cùng, dự định mộ phần họ xếp đá thành vòng tròn quanh giàn hỏa, đổ đất thành đống lên trên. Làm xong mộ phần họ sửa soạn ra về. Nhưng Achilleus bảo ở lại, ngồi thành vòng tròn rộng lớn, lấy phần thưởng từ thuyền tổ chức cuộc đua: vạc nấu, kiềng ba chân, ngựa, la, bò mập mạp, sắt xám xanh và thiếu nữ nô lệ thắt lưng óng ả.

Đầu tiên là đua xe tướng quân treo giải tráng lệ. Giải nhất: một thiếu nữ nô lệ thủ công khéo léo, một kiềng ba chân, quai cầm hình tai, dung lượng hai mươi hai đấu; giải nhì: một ngựa nái sáu tuổi, chưa thuần, trong bụng mang la nhỏ; giải ba: vạc nấu xinh xắn, dung lượng bốn đấu, chưa chạm lửa, mới tinh, bóng loáng; giải bốn: hai ta-lăng vàng; giải năm: bình hai quai chưa chạm lửa. Tướng quân đứng thẳng nói với hàng quân Argive: “Công tử Atreus, chiến hữu Achaian xà-cạp gọn gàng, giải đặt ra trong đấu trường là giải chờ đợi mã phu. Nếu ngô bối dự cuộc đua nhân dịp người khác qua đời, bản nhân đương nhiên đứng đầu, đoạt giải mang về trại. Quý hữu thừa biết ngựa bản nhân vượt xa ngựa khác, vì là ngựa bất tử, Poseidon tặng thân phụ Peleus, sau đó người cho bản nhân. Dẫu thế bản nhân và tuấn mã vó guốc chắc nịch sẽ ở lại, không dự cuộc đua. Chúng mất mã phu tài ba chói lọi, thanh niên dịu dàng, thường nhẹ rót dầu ô-liu lên bờm sau khi đem tắm dưới nước trong veo! Bởi thế cả hai sẽ đứng đó thương tiếc, bờm rủ sát đất. Lòng buồn vô hạn, chúng không nhúc nhích. Trái lại, bây giờ quý hữu hãy sẵn sàng, bất kể binh sĩ Achaian nào trong doanh trại tin tưởng ngựa, xe của mình vững mạnh.”

Công tử Peleus dứt lời, mã phu mau lẹ tập hợp tham dự cuộc đua. Phía xa người đầu tiên đứng lên là Eumelos, thủ lĩnh đoàn quân, quý tử thương yêu của Admetos, lừng danh trong nghệ thuật luyện ngựa điều xe. Tiếp theo công tử Tydeus, Diomedes tráng kiện, đem ngựa dòng Trôs đóng ách, hôm cướp được của Aineias, mặc dù Apollo cứu chủ nhân thoát hiểm. Rồi công tử Atreus, Menelaos tóc vàng dòng dõi Chúa tể mang cặp ngựa thần tốc đóng ách: Aithe, ngựa nái của Agamemnon và Podargos, ngựa riêng của thân vương. Aithe là tặng phẩm Echepolos công tử Anchises dâng biếu Agamemnon để khỏi phải theo gót quân vương tới thành Troa lộng gió, mà ở nhà vui hưởng cuộc đời, Chúa tể ban nhiều của cải, y sống ở Sikyon, nhà cửa khang trang. Menelaos dắt vào đóng ách, ngựa nái có vẻ nôn nóng chờ đợi cuộc đua. Người thứ tư đóng ách ngựa bờm ngoạn mục là Antilochos, công tử lừng danh của Nestor hào hiệp, dòng dõi Neleus. Ngựa vó mạnh phi nhanh kéo xe chở chiến binh ra đời ở Pylos. Thân phụ tiến lại đứng sát bên, dặn dò khuyên nhủ, lời lẽ khôn ngoan, mặc dù trong lòng chiến binh cũng nghĩ tương tự: “Antilochos, tuy còn trẻ, song con được Chúa tể và Poseidon yêu thương, hướng dẫn đầy đủ, kỹ lưỡng nghệ thuật cùng phương thức cưỡi ngựa điều xe. Bởi thế bố chẳng cần luyện nữa. Con biết cách điều xe vòng trụ mốc. Nhưng ngựa của con rất chậm khi đua. Bởi thế bố nghĩ đó là điểm bất lợi vô cùng. Người khác có ngựa chạy nhanh; song không nắm vững phương thức cùng nghệ thuật điều khiển như con. Do vậy, quý hữu ơi, phải vận dụng khả năng sở đắc, kẻo giải thưởng buột khỏi tầm tay. Quý hữu thừa hiểu nhờ tài nghệ, không phải sức mạnh, tiều phu chứng tỏ mình là tay thợ cừ khôi. Nhờ tài nghệ hoa tiêu giữ hải trình thẳng tắp trên biển đen ngòm, khi thuyền rẽ sóng đổi chiều vì gió dập vùi. Nhờ tài nghệ mã phu này vượt mã phu kia. Ỷ lại quá nhiều vào ngựa và xe, tới trụ mốc không cẩn thận, vòng rộng chỗ này hay chỗ nọ, ngựa chạy sai hướng lạc dòng, mã phu bình thường không thể điều khiển. Trái lại, mặc dù ngồi sau cặp chậm chạp, song biết ưu thế lợi điểm, mắt luôn luôn nhắm đích, lúc vòng vòng gần, lúc giật cương da bò giật khéo léo, không quên nới lỏng để ngựa xả vó, mã phu khôn khéo lái xe chạy thẳng, để mắt theo dõi người chạy trước. Bây giờ bố nói con để ý điều này, dễ nhận lắm, con thấy ngay. Trên đường có gốc cây khô, sồi hay thông không rõ, cao khoảng hai thước, mưa thế mà không mục, song hai bên có hai tảng đá trắng. Chỗ này đường thu hẹp, song lối đi hai bên dễ dàng. Có lẽ để đánh dấu mộ phần người nào qua đời từ lâu, hoặc người thời trước dựng để ghi trụ mốc địa giới. Đó là trụ mốc bây giờ Achilleus bước chân thoăn thoắt chọn cho cuộc đua. Lúc lái xe và cặp ngựa quanh đó, con phải bám hết sức sát; đứng trên bục bện tết kỹ lưỡng, con hơi ngả sang bên trái. Thúc ngựa bên phải, quất roi, quát to, nhớ nới cương, ép ngựa bên trái bám gần chỗ vòng, để trục xe vững chắc dường như hơi chạm. Nhưng cẩn thận đừng đâm vào tảng đá, nếu không con sẽ làm cặp ngựa ngã quỵ, chiếc xe giập nát. Nếu vậy người khác sẽ vui mừng, con sẽ đỏ mặt. Bởi thế, quý hữu, sử dụng trí khôn, lái cẩn thận, để ý canh chừng! Vì nếu chạy sau người khác, song tới gần trụ mốc thúc ngựa vượt lên, như vậy không ai có thể đuổi kịp, tới gần hay vượt con, ngay cả người đằng sau lái Arion, tuấn mã phi thường của Adrestos, dòng bắt nguồn từ thần linh, hoặc ngựa lừng danh của Laomedon, tuyệt vời gây giống, chăn nuôi trong thành Troa.” Sau khi chỉ con cách làm từng động tác hệ trọng Nestor công tử Neleus dứt lời trở lại chỗ ngồi xuống. Meriones là người thứ năm đóng yên cương cặp ngựa bờm ngoạn mục. Mọi người tức thì lên xe bỏ thăm vào mũ. Achilleus cầm lắc, thăm của Antilochos công tử Nestor bắn ra đầu tiên. Chỗ thứ hai rơi trúng quân vương Eumelos; chỗ bên cạnh rút trúng công tử Atreus, Menelaos tay thương lừng danh; chỗ tiếp theo là Meriones; chỗ cuối cùng là người tài ba hơn hết Diomedes công tử Tydeus. Mọi người đánh xe vào xếp hàng. Achilleus chỉ cho mọi người hay trụ mốc xa xa ngoài cánh đồng phẳng lặng. Tướng quân cắt quan sát viên đứng bên cạnh, Phoinix uy nghiêm, tùy viên thân phụ, theo dõi cuộc đua, tường trình sự thể chính xác.

Giơ roi cùng lúc quất ngựa ra lệnh khẩn cấp mọi người hô tiến lên. Ngựa lập tức phi qua cánh đồng, bỏ dãy thuyền xa tít đằng sau. Bụi đường dưới ngực bốc cao, như đám mây hay cơn lốc, bờm theo gió rập rờn bay về đằng sau. Xe lúc sà xuống mặt đất phì nhiêu, lúc bay trong không khí. Tim người lái đứng trên bục đập thình thịch, vì rán sức đạt thắng lợi. Người nào cũng cổ vũ ngựa mình, và ngựa người nào cũng phi như bay, tung bụi mù mịt khắp cánh đồng. Nhưng đúng lúc ngựa nhanh hơn hết xả vó chạy đoạn cuối vòng đua, quay lại hướng biển xám xanh sóng bạc đầu, giá trị mã phu bắt đầu xuất hiện. Ngựa vươn mình hối hả lao tới. Cặp ngựa nái chân thoăn thoắt của công tử Pheres tách hàng vút lên đầu. Theo sau là tuấn mã của Diomedes, dòng Tros, không xa lắm mà sát xịt, nhiều lúc hầu như sắp sửa nhào vào xe nên Eumelos cảm thấy tấm lưng, cặp vai vạm vỡ nóng ran vì hơi thở khi cặp ngựa cúi đầu phi như bay gần kề. Lúc đó công tử Tydeus dường như có thể vượt Eumelos hoặc ít nhất đạt kết quả khít khao, nếu Phoibos Apollo không biểu lộ giận dữ, đập roi bóng lộn bật khỏi tay cầm. Thấy ngựa nái của Eumelos lao mỗi lúc một nhanh, ngựa đực của mình chạy càng lúc càng chậm, vì không có roi thúc, vừa giận vừa tức, Diomedes không cầm nổi nước mắt. Nhưng nom thấy Apollo gian lận gây thiệt hại cho quý tử Tydeus, Athena hối hả đuổi theo, đưa roi cho thủ lĩnh và truyền phả sức mạnh cho cặp ngựa. Rồi tức giận hùng hục rượt theo công tử Admetos, sử dụng sức mạnh phi thường, nữ thần bẻ gãy ách xe. Cặp ngựa nái lồng chạy khỏi đường, càng xe rơi xuống đất, Eumelos ngã bên bánh xe. Mồm, mũi, khuỷu tay trầy da, trán trên lông mày xước thịt, mắt đẫm lệ, giọng nghẹn ngào. Đi lệch sang bên, công tử Tydeus lách ngựa vó mạnh vượt qua, phóng nhanh hơn ngựa khác, vì Athena truyền phả sức mạnh cho ngựa và trao vinh quang cho mã phu. Theo sau là công tử Atreus, Menelaos tóc vàng. Antilochos gào to khuyến khích cặp ngựa thân phụ: “Hai con cũng cố lên, xả vó phi thật nhanh! Ta không đòi hai con phấn đấu vượt mấy con kia, tuấn mã của chiến binh can trường công tử Tydeus, Athena vừa ban tốc lực và trao vinh dự cho người điều khiển. Nhưng đuổi kịp ngựa công tử Atreus, đừng để chúng bỏ xa các con. Mau lên, kẻo Aithe ngựa nái chê cười, các con mất mặt! Ngựa quý của ta ơi! Vì sao các con lẹt đẹt thế? Ta nói các con hay, điều ta nói thế nào cũng xảy ra: đừng hòng Nestor nuôi nấng, săn sóc; thủ lĩnh sẽ hạ sát tức khắc với thương đồng sắc nhọn, nếu các con thiếu nhiệt tình khiến mình đoạt giải tầm thường. Bởi thế đuổi theo! Phi nhanh hơn nữa các con! Phần riêng ta sẽ để ý canh chừng, nghĩ cách đợi lúc lướt nhanh qua mặt công tử Atreus, chỗ đường thu hẹp, nhất định không bỏ lỡ cơ hội.”

Nghe thân vương quát tháo mà khiếp sợ cặp ngựa phi nhanh gấp bội, song chỉ một lúc ngắn ngủi. Đúng lúc đó Antilochos can trường nhìn thấy chỗ đường trũng sâu, hẹp dần. Mặt đất xới thành rãnh, về mùa đông trời mưa nước đọng, phá vỡ khúc đường làm cả chỗ lún sâu. Menelaos đang lái xe qua chỗ này, chắn lối không để xe khác vọt lên. Nhưng giật ngựa vó mạnh khỏi lối mòn, lái một chút sang bên, Antilochos thúc mạnh phóng đuổi. Công tử Atreus hoảng sợ quát to: “Antilochos, lái vậy là lái bậy, kèm ngựa cẩn thận! Đường chỗ này hẹp, tới chỗ rộng hãy vượt. Cẩn thận đừng để xe quý hữu đâm vào xe bản nhân, cả hai cùng tan tành.”

Menelaos nói thế, song làm bộ không nghe thấy, Antilochos giơ roi quất ngựa tăng tốc độ, lái ẩu tả hơn bao giờ. Hai người chạy ngang nhau quãng đường dài bằng khoảng cách chiếc đĩa lực sĩ vung tay ném thử xem sức mạnh của mình thế nào. Nhưng bất thình lình chùn bước ngựa của công tử Atreus tụt hậu. Menelaos cố ý buông cương không thúc, vì sợ mấy cặp ngựa chân cứng vó mạnh sẽ đụng nhau, xe bện bằng liễu đổ kềnh, và vì hối hả đạt thắng lợi mã phu sẽ nằm đườn trên mặt đường. Menelaos tóc vàng bực mình gọi với lưu ý: “Antilochos, trên đời không ai tồi tệ như quý hữu! Sớm muộn sẽ gặp tai ương! Người Achaian ngô bối lầm to, cứ tưởng quý hữu là người biết điều. Dẫu thế, nói cho hay, dù cố gắng đến mấy, quý hữu cũng không đoạt giải, nếu chưa tuyên thệ.”

Dứt lời Menelaos lớn tiếng nói với ngựa của mình: “Bây giờ không chạy chậm, không dừng vó, dù các con đau đớn cõi lòng! Hai con kia rồi sẽ thấy chân chồn gối mỏi trước các con, vì không còn non trẻ.” Nghe tiếng thân vương la hét mà lòng run sợ, cặp ngựa phi như bay tới ngay sau đối thủ.

Ngồi trong hội trường binh sĩ Argive chăm chú theo dõi lúc đoàn ngựa phi trên cánh đồng, bụi bốc mù mịt. Không ngồi ở trong mà ngồi ở bên ngoài, chỗ rất cao để có thể nhìn tứ phía, Idomeneus thủ lĩnh quân Kretan đầu tiên nom thấy. Mặc dù mã phu thứ nhất còn ở xa, thủ lĩnh đã nghe tiếng cổ vũ, nhận ra giọng nói, và có thể xác định ngựa hiện hình lồ lộ hàng đầu, toàn thân màu hạt dẻ, trừ miếng vá màu trắng trên trán tròn như mặt trăng. Idomeneus đứng dậy nói với hàng quân: “Quý hữu, chỉ huy, trưởng thượng hàng quân Argive, bản nhân là người duy nhất hay quý hữu, thủ lĩnh, trưởng thượng cũng nhìn thấy cặp ngựa? Bản nhân thấy hình như cặp khác bây giờ lên hàng đầu, mã phu có vẻ người khác. Ngựa nái của Eumelos chắc hẳn vấp váp đằng đó trên cánh đồng, vì trên đường rút đến lúc này vẫn ở thế thượng phong. Bản nhân thấy chúng lao tới trụ mốc trước tiên, nhưng bây giờ không thấy chúng đâu, mặc dù căng mắt quan sát khắp cánh đồng. Có lẽ mã phu tuột dây cương, không kèm đúng cách và không vòng nổi chỗ ngoẹo. Vì thế bản nhân nghĩ chắc hẳn mã phu bắn ra ngoài, xe bẹp nát, ngựa nái hoảng hốt lồng chạy. Quý hữu, thủ lĩnh, trưởng thượng hãy đứng dậy, tự mình nhìn xem, bản nhân không dám quả quyết, song hình như dưới mắt bản nhân người dẫn đầu là người chào đời ở Aitolia, trị vì người Argive, quý tử Tydeus luyện ngựa, Diomedes cường tráng.”

Nhưng Aias nhanh chân lẹ bước công tử Oileus nóng mặt đáp sống sượng: “Idomeneus, tại sao ba hoa ấu trĩ như vậy? Cặp ngựa nái phi nhanh vẫn còn cách xa ngựa khác trên cánh đồng bao la. Không còn trẻ dại trong hàng quân Argive, hai mắt trên đầu chưa biết nhìn thấu đáo, quý hữu luôn luôn nói như thánh phán! Quý hữu chẳng nên tuôn lời phứa phựa, vì ở đây không thiếu người tài giỏi hơn mình. Cặp ngựa dẫn đầu vẫn là cặp ngựa như trước, ngựa nái của Eumelos; anh ấy đứng trên xe tay cầm cương lao tới.”

Chỉ huy quân Kretan tức giận đáp lại: “Aias, giỏi nghề cãi chày cãi cối, ác ý hiểm tâm, không chút nhã nhặn, quý hữu thuộc hàng hạ đẳng trong hàng quân Argive về mọi mặt, vì đầu óc thô lậu. Nhưng thôi lại đây đánh cược về cặp dẫn đầu. Ngô bối đặt cược chiếc kiềng ba chân hoặc chiếc vạc nấu, yêu cầu Agamemnon công tử Atreus làm trọng tài. Quý hữu sẽ nhận ra sự thật khi đồng ý nhập cuộc.”

Chỉ huy dứt lời. Aias lẹ bước nhanh chân công tử Oileus tức tối chồm lên đáp lại gay gắt. Cuộc cãi lộn sẽ gay gắt hơn nữa, nếu Achilleus không đứng dậy ngỏ lời can thiệp: “Thôi ngừng, Aias và Idomeneus, lời qua tiếng lại nặng nề, thóa mạ như vậy hoàn toàn không nên không phải chút nào. Hai quý hữu sẽ nổi đóa với bất kể người nào cư xử tương tự. Tại sao hai quý hữu không ngồi xuống hội trường cùng người khác, theo dõi đoàn ngựa. Chúng sắp về tới nơi, tất cả rán sức lao mình xả vó đạt thắng lợi. Lúc đó quý hữu có thể sẽ nhìn thấy trong số ngựa Argive cặp nào về đầu, cặp nào về nhì.”

Tướng quân vừa ngừng nói công tử Tydeus đã phi gần tới, vai nhấp nhô, roi liên tục vung cao, tay quật đen đét, ngựa chồm lên, phi vun vút tới đích. Bụi bay mù mịt trước mặt người lái, xe phủ lớp mỏng vàng và thiếc lao nhanh sau gót, vành bánh hầu như không để lại dấu vết trên mặt đường cát mịn khi cặp ngựa phi như gió thổi. Diomedes dừng giữa hội trường; mồ hôi nhễ nhại trên gáy, trên ngực cặp ngựa nhỏ giọt dòng dòng xuống đất. Gài roi vào ách, chiến binh nhảy khỏi xe bóng lộn. Sthenelos lực lưỡng nhanh nhẹn bước tới nhận giải thưởng, cùng lúc bảo đồng đội vẻ mặt đầy tự hào dẫn thiếu nữ, mang kiềng ba chân hai quai đi. Mã phu ở lại tháo ách cặp ngựa.

Sau Diomedes đánh xe vào là Antilochos; công tử Neleus vượt Menelaos nhờ xảo thuật, không phải do tốc độ. Dẫu vậy Menelaos cũng lái cặp ngựa phi nhanh ngay đằng sau. Khoảng cách giữa hai bên không hơn khoảng cách từ ngựa đến bánh xe, lúc ngựa gồng mình trong yên cương rán sức kéo chủ nhân ngồi trên xe vun vút băng qua cánh đồng; chỏm đuôi liên tục chạm riềm bánh xe, bánh xe quay tít ngay đằng sau, khoảng cách ở giữa hầu như không có suốt thời gian ngựa xả vó chạy qua cánh đồng bao la. Khoảng cách giữa Menelaos và Antilochos tuyệt vời y hệt như thế. Mới đầu Menelaos ở đằng sau, Antilochos ở phía trước, khoảng cách bằng khoảng cách ném đĩa. Liền đó Menelaos mau chóng tiến lên đuổi kịp, vì ngựa nái của Agamemnon Aithe bờm óng ả rán hết sức. Nếu hai người còn chạy đường trường, Menelaos sẽ vượt Antilochos và thế nào cũng đạt kết quả chẳng cần bàn cãi. Nhưng Meriones mã phu tận tụy của Idomeneus lẹt đẹt đằng sau Menelaos, khoảng cách đường thương. Ngựa bờm mềm mại chạy chậm, chiến binh điều khiển xe vụng về lao vào hội trường. Cách xa cuối cùng tất cả là công tử Admetos, tự tay kéo xe ngoạn mục và đánh ngựa tiến tới phía trước. Chợt nhìn Achilleus oai phong bước chân thoăn thoắt cảm thấy thương hại. Đứng dậy giữa hàng quân Argive, tướng quân nói lời như có cánh bay xa: “Mã phu xuất sắc đánh ngựa vó mạnh về sau cùng! Vậy ngô bối trao giải xứng đáng, giải nhì. Công tử Tydeus giải nhất.”

Tướng quân dứt lời, mọi người vỗ tay tán thành. Bởi thế bây giờ tướng quân sẽ tặng Eumelos ngựa nái, vì quân Achaian đã đồng ý, nếu Antilochos công tử Nestor hào hiệp không đứng dậy lớn tiếng phản đối, khi đáp lời quý tử Peleus: “Achilleus, bản nhân sẽ phẫn nộ vô cùng, nếu tướng quân thực hiện điều vừa đề nghị. Tướng quân muốn truất không trao giải cho bản nhân, vì nghĩ xe và ngựa của Eumelos gặp trắc trở bất ngờ, đương sự cũng vậy, mặc dù điều khiển xuất sắc. Nhưng tại sao đương sự không cầu khấn thần linh bất tử? Làm vậy đương sự sẽ chẳng bao giờ về chót trong cuộc đua. Tuy nhiên, nếu thương hại, trong lòng quý mến đương sự, tướng quân thiếu gì vàng, đồng, cừu trong trại. Hơn thế, tướng quân lại có gái nô lệ và ngựa vó guốc chắc nịch. Trong số tướng quân có thể chọn giải trao cho đương sự, dù lớn hơn giải này, hoặc trao ngay bây giờ, rồi để tai lắng nghe binh sĩ Achaian hoan hô hưởng ứng. Nhưng ngựa nái bản nhân nhất định không bỏ; người nào muốn lấy sẽ phải dùng tay thử sức quyết liệt với bản nhân!”

Nghe Antilochos nói Achilleus oai nghiêm mỉm cười thích thú, vì là đồng đội. Đưa mắt nhìn như nhìn thân hữu quý mến, tướng quân đáp lời như có cánh bay xa: “Antilochos, nếu quý hữu thực lòng muốn bản nhân trao Eumelos giải an ủi lấy từ kho, bản nhân sẵn sàng chiều ý. Bản nhân sẽ tặng anh ấy trấn thủ tịch thu của Asteropaios. Bằng đồng, xung quanh viền thiếc sáng loáng, trấn thủ sẽ là tặng phẩm giá trị đối với anh ấy.”

Dứt lời tướng quân bảo đồng đội thân tín Automedon về trại lấy trấn thủ. Đồng đội đi lấy mang tới. Tướng quân đặt vào tay Eumelos, đương sự vui mừng đón nhận. Đúng lúc đó Menelaos đứng dậy giữa đám đông, trong lòng cũng hậm hực, tức tối hết sức với Antilochos. Lệnh sứ bước tới đặt quyền trượng vào tay và yêu cầu binh sĩ Argive im lặng. Menelaos oai phong dõng dạc cất tiếng: “Antilochos, từ trước tới giờ vẫn chứng tỏ mình là người hiểu biết, song bây giờ hãy nhìn những gì quý hữu vừa làm! Quý hữu coi thường khả năng bản nhân, chèn ép ngựa bản nhân bằng cách thúc ngựa mình vượt mặt, so ra chậm hơn ngựa bản nhân bội phần. Do vậy, thưa quý hữu, chỉ huy và trưởng thượng hàng quân Argive, xin quý vị phán xét giữa ngô bối, công khai, không thiên vị để không bao giờ có binh sĩ Achaian nào tu-ních lát đồng sẽ mở miệng than thở: ‘Menelaos dùng trá thuật và sức mạnh hạ Antilochos, nẫng ngựa nái mang đi. Ngựa của giả thực ra chậm hơn nhiều, nhưng giả lợi dụng uy tín và quyền hành tiến lên hàng đầu.’ Hay xin quý vị để mắt nhìn, bản nhân sẽ đưa nhận định của mình, bản nhân nghĩ không binh sĩ Danaan nào sẽ chỉ trích, vì nhận định sẽ thẳng thắn, công bằng. Vậy, Antilochos, mời quý hữu lại đây, dòng dõi Chúa tể, tuyện thệ như tập quán đòi hỏi. Đứng trước ngựa và xe, tay cầm roi, chiếc roi mềm dẻo nhờ thế lúc nãy quý hữu vượt lên, vừa sờ ngựa, vừa nhân danh thần linh bao quanh rung chuyển trái đất thề không hề cố tình sử dụng mưu mẹo chặn lối xe bản nhân.”

“Xin bình tĩnh,” Antilochos điềm đạm đáp, “Menelaos, bỉ nhân trẻ hơn thân vương khá nhiều. Lớn tuổi, kinh nghiệm, thân vương thừa hiểu tuổi trẻ thường quá đáng, xử sự hấp tấp, song nhận xét sơ thiển. Bởi thế mong thân vương lượng thứ. Phần riêng bỉ nhân sẵn sàng nhường ngựa nái đã đoạt. Nếu thân vương muốn quà tặng giá trị hơn trong số sở vật bỉ nhân sở đắc, bỉ nhân hân hoan trao tặng tức thì hơn là chịu cảnh mất cảm tình vĩnh viễn đối với thân vương, ô dòng dõi Chúa tể, và biến mình thành kẻ bội thệ trước thần linh.”

Dứt lời công tử Nestor quảng đại dắt ngựa nái trao tay Menelaos. Thân vương cảm thấy giận dữ xẹp dần như bông ngô nhẹ rủ dưới sương mai khi hàng ngô phát triển sung mãn trên cánh đồng hoa màu tươi nở. Do vậy, ô Menelaos, trong thâm tâm thân vương cũng nguôi giận. Đúng lúc đó Menelaos cất lời như có cánh bay xa: “Antilochos, bây giờ bản nhân cũng nhường nhịn, mặc dù giận dữ. Từ trước tới giờ quý hữu không hề sơ suất hay sai trái. Lần này quý hữu để trái tim non dại chế ngự, điều khiển đầu óc. Lần khác quý hữu nên suy nghĩ thận trọng đừng bịt mắt người trên. Người khác trong hàng quân Achaian sẽ thấy không dễ gì xoa dịu bực bội trong lòng bản nhân. Nhưng vì bản nhân, quý hữu đã kinh qua nhiều đau khổ, trải qua nhiều gian truân như thân phụ khả ái và bào huynh. Do vậy, xuôi lòng trước lời bày tỏ chân tình, bản nhân sẽ trao ngựa nái cho quý hữu, mặc dù thực ra là của bản nhân, để đông đảo bằng hữu hiện diện ở đây thấy lòng dạ bản nhân không bao giờ chai lì, trơ cứng.”

Dứt lời Menelaos trao ngựa nái cho Noemon đồng đội Antilochos dắt đi, vác theo chiếc vạc bóng lộn. Meriones nhận hai ta-lăng vàng dành cho giải bốn, vì thứ hạng dẫn ngựa đi vào. Giải năm chiếc bình hai quai còn lại trao cho Nestor. Vừa nhích bước mang qua hội trường Achilleus vừa nói: “Thưa, lão nhân, đây là báu vật xin giữ làm kỷ niệm nhân đám tang Patroklos, vì lão nhân sẽ không bao giờ nhìn thấy anh ấy nữa trong hàng quân Argive. Bản nhân trao lão nhân giải này hoàn toàn như tặng phẩm, bởi lão nhân sẽ không phải đấu võ, đô vật, ném thương hoặc chạy bộ. Tuổi già tàn nhẫn bây giờ áp đảo, khống chế lão nhân.”

Nói rồi tướng quân đặt chiếc bình vào tay Nestor. Lão nhân vui mừng đón nhận, đáp lời như có cánh bay xa: “Đúng thế, con ơi, điều con nói là sự thật. Quý hữu thân thương, tứ chi ta không còn cường tráng như thuở nào, cả chân lẫn tay, chân bây giờ không đứng vững, tay lúc này chẳng thể vung qua vai bên phải, bên trái dễ dàng như ngày trước. Ôi chao! Ước chi ta còn trẻ, sức lực vẫn cường tráng như khi người Epeian mai táng Amaryngkeus lừng danh ở Bouprasion, công tử tổ chức cuộc đua treo giải nhân đám tang quân vương. Lúc đó không thanh niên nào dám đấu với ta, cả người Epeian lẫn người Pylian hay người Aitolian táo tợn gan lì. Đấu võ ta hạ Klytomedes công tử Enops; đô vật ta quật Angkaios từ Pleuron tới đọ sức; chạy bộ ta vượt Iphiklos, mặc dù y chạy dẻo dai; ném thương ta lao xa hơn Phyleus và Polydoros. Chỉ có đua xe ta thua hai công tử Aktor, qua mặt giữa đám đông vượt lên trước, ưu thế hai một, hăm hở đạt thắng lợi, vì giải lớn nhất trong cuộc đua. Hai người là anh em sinh đôi. Một lúc nào cũng nắm chặt cương, trong khi một nắm chặt cương, một liên tục quất roi thúc ngựa. Thuở đó ta như vậy. Nhưng bây giờ phải nhường chỗ để thanh niên trai trẻ đương đầu với thử thách tương tự! Thâm tâm chấp nhận ta cúi đầu tuân lệnh tuổi già tàn ác, mặc dù lúc đó là anh hùng trong số biết bao anh hùng. Ờ, bây giờ con phải theo dõi cuộc đua tổ chức nhân danh đám tang bạn quý. Ta hân hoan đón nhận tặng phẩm, lòng vui sướng thấy con còn nhớ lão nhân hăng hái, nhiệt tình, không quên vinh dự quân lính Achaian phải đền đáp đối với ta. Cầu mong thần linh tưởng thưởng bội hậu những gì con vừa thực hiện chan chứa tình cảm cao đẹp!”

Lão nhân dứt lời. Công tử Peleus đi qua đám đông binh sĩ Achaian trở lại chỗ ngồi, sau khi lắng nghe công tử Neleus tán dương bày tỏ cảm tạ. Sau đó tướng quân đặt giải cho cuộc đấu võ khủng khiếp. Tướng quân dắt la dai sức vào hội trường, cột ở đó, la nái sáu tuổi, chưa thuần, hạng khó luyện hơn cả. Tướng quân đặt cúp hai quai dành cho người thua. Xong rồi đứng dậy tướng quân thông báo cuộc đua cho binh lính Argive cùng hay: “Công tử Atreus, quý hữu Achaian xà-cạp gọn gàng, ngô bối mời hai người khỏe hơn hết dùng tay đấu võ tranh giải này. Người được Apollo ban sức chịu đựng dẻo dai và toàn thể binh sĩ Achaian công nhận vô địch sẽ dắt la bền sức về trại, người thua sẽ lãnh cúp hai quai.”

Tướng quân vừa ngừng, một thanh niên lực lưỡng, cao lớn nhanh nhẩu đứng lên, võ sư tài ba Epeios công tử Panopeus. Đặt tay lên la dẻo dai, Epeios lớn tiếng: “Mời người muốn lãnh cúp hai quai bước ra. Xin nói người đó hay không binh sĩ Achaian nào hạ nổi bản nhân, rồi dẫn la đi. Bản nhân khẳng định bản nhân là võ sư thượng thặng. Như vậy chưa đủ cho thấy bản nhân thuộc hàng xuất sắc trong cuộc so tài hay sao? Đương nhiên, dù thông thạo đến mấy, không ai lão luyện mọi mặt. Song xin tuyên bố, và chắc chắn sẽ thực hiện như tuyên bố, bản nhân sẽ đánh nát da, gãy xương đối thủ. Bằng hữu nên tập trung đông đảo ở đây, sẵn sàng mang người đó đi, khi quả đấm thôi sơn hạ đo ván.”

Epeios dứt lời, mọi người đều im lặng, không nói gì. Chỉ có Euryalos đứng lên, thanh niên hiên ngang, công tử thân vương Mekisteus, dòng dõi Talaos. Thuở đó tới Thebes dự cuộc đua nhân đám tang sau khi Oidipous gục chết, Mekisteus hạ tất cả con cái người Kadmeians. Công tử Tydeus tay thương lừng danh hối hả chạy quanh hỗ trợ nồng nhiệt khuyến khích, vì muốn Euryalos thắng cuộc. Thoạt tiên đưa cho thắt lưng, tiếp theo dây da cắt từ da bò đồng nội. Thắt lưng xong hai đối thủ bước ra đấu trường. Mặt đối mặt, hai tay rắn chắc cùng nâng cao nắm đấm khổng lồ, hai đối thủ thoi đấm, cánh tay vun vút gặp nhau. Hàm nghiến ken két nghe thật rùng rợn, mồ hôi tuôn chảy đầm đìa mình mẩy. Đúng lúc Euryalos đưa mắt nhìn quanh, Epeios nhào tới tìm cơ hội, phóng tay đấm trúng gò má. Lảo đảo một lúc khá lâu, vì đứng không vững, thân thể bóng lộn ngất ngư, Eurylaos dội ngược, đo ván tại chỗ vì cú đấm, như cá nhảy khỏi chỗ nông đầy rong biển lại rơi xuống nước đen ngòm lúc gió bắc thổi làm mặt nước lăn tăn lan tới bãi cát. Nhưng đối thủ hào hiệp đưa tay đỡ dậy. Đồng đội thân thiết bu quanh đem ra khỏi đấu trường, chân lết đất, miệng trào máu, đầu ngả sang bên. Đồng đội đem ra ngoài, đặt ngồi giữa đám, đương sự vẫn choáng váng. Đồng đội quay lại lấy chiếc bình hai quai mang đi.

Tranh thủ thời gian công tử Peleus mau lẹ đặt giải cho cuộc đua thứ ba, đấu vật tự do, và trưng bày cho người Danaan thấy: kiềng ba chân lớn đặt trên lửa, binh sĩ Achaian đánh giá mười hai bò đực cho người thắng; một thiếu nữ, thủ công khéo léo, tướng quân dẫn ra giữa hội trường, binh lính Achaian đánh giá bốn bò đực cho người thua. Sau đó tướng quân đứng dậy tuyên bố cuộc đua với quân lính Argive: “Mời quý hữu ai muốn dự giải này đứng dậy!” Tướng quân vừa dứt lời, Aias cao lớn, lực lưỡng công tử Telamon đứng dậy. Odysseus đa mưu túc trí cũng đứng dậy. Thắt lưng xong, hai đối thủ bước ra đấu trường. Vung tay vạm vỡ hai đối thủ khóa chặt nhau như đòn tay thợ mộc lành nghề đặt khít vít chặt trên mái nhà để chống gió. Lưng kêu răng rắc dưới sức ép khủng khiếp cánh tay mãnh liệt, mồ hôi chảy nhễ nhại khắp thân thể. Vết lằn đỏ chót phồng to vì rớm máu nổi khắp sườn, khắp vai trong khi hai đối thủ cố thắng đối phương, đoạt chiếc kiềng ba chân chế tạo tinh xảo. Odysseus không thể quật ngã đối thủ, đè xuống đất; Aias cũng không thể làm tương tự, vì đối phương cố hết sức chống lại. Cuối cùng đến lúc thấy tiếp tục làm vậy sẽ khiến quân Achaian xà-cạp gọn gàng phát chán, Aias cao lớn công tử Telamon nói với Odysseus: “Dòng dõi Chúa tể, công tử Laertes, Odysseus mưu trí, cố sức nhấc bổng quật ngã bản nhân, nếu không bản nhân gồng mình nhấc bổng quật ngã quý hữu! Kết quả thế nào Chúa tể sẽ quyết định.”

Dứt lời Aias nhấc đối thủ khỏi mặt đất. Nhưng Odysseus không quên xảo thuật. Dùng gót chân đá trúng khoeo, Aias gập gối ngã ngửa, Odysseus đè lên ngực. Binh sĩ đứng xem hoan hô tán thưởng. Chịu đựng mãi bây giờ đến lượt Odysseus cường tráng, dai sức cố nhấc bổng quật ngã đối thủ. Nhấc Aias khỏi mặt đất một chút, song không thể quật ngã, Odysseus tìm cách ngoắc gối, cả hai lăn kềnh nằm sóng soài bên nhau, bụi dính kín thân thể. Hai đối thủ nhỏm dậy, dường như muốn vật nữa, quật lần thứ ba, nếu Achilleus không đứng lên bảo ngừng: “Thôi đủ rồi, không vật nữa, hai bên đừng cố gắng phí sức, cả hai đều thắng. Vậy chia giải, rút lui để người khác tham gia cuộc đấu.” Tướng quân nói, hai đấu thủ lắng nghe, đồng ý tức thì. Lau sạch bụi hai đấu thủ mặc tu-ních.

Tranh thủ thời gian công tử Peleus mau lẹ đặt giải cho cuộc chạy bộ. Giải nhất: bình pha rượu bằng bạc chạm trổ, dung lượng sáu đấu, sản vật mỹ thuật trội nhất thế giới. Nghệ nhân ở Sidon chế tạo kỳ khu, sau đó thương nhân từ Phoinicia mang qua biển cả mù sương biếu Thoas khi dừng thuyền thả neo nghỉ trong hải cảng. Cuối cùng muốn chuộc mạng Lykaon công tử Priam, Euneos công tử Jason tặng anh hùng Patroklos. Bây giờ, để tưởng nhớ đồng đội, Achilleus treo giải cho người sử dụng đôi chân nhanh nhất trong cuộc đua. Giải nhì tướng quân đề nghị bò mộng béo ngậy. Giải chót tướng quân đề nghị nửa ta-lăng vàng. Đứng dậy tuyên bố cuộc đua tướng quân nói với hàng quân Argive: “Mời quý hữu ai muốn dự giải đứng dậy!”

Tướng quân vừa dứt lời, Aias công tử Oileus nhanh nhẹn đứng lên, Odysseus mưu trí đứng lên, Antilochos công tử Nestor chạy nhanh hơn hết trong số người trẻ cũng đứng lên. Ba người đứng thành hàng, tướng quân chỉ cho biết trụ mốc. Bắt đầu ba người chạy rất mau, sau đó chẳng mấy chốc công tử Oileus lên đầu. Nhưng Odysseus khôn khéo bám sát đằng sau, như phụ nữ thắt lưng yêu kiều kéo con thoi về phía ngực, tay kéo cẩn thận để vừa đưa suốt chỉ qua đường khổ tấm vải vừa giữ con thoi sát mình. Odysseus tiếp tục bám sát Aias, chân rầm rập đằng sau, bụi bốc che kín hai người. Odysseus khôn khéo giữ đà, duy trì tốc độ để hơi thở thường xuyên phả vào gáy Aias. Quân lính Achaian hoan hô, lớn tiếng khuyến khích lực sĩ đã và đang gắng sức đạt thắng lợi. Lúc ba người chạy đoạn chót gần tới đích, Odysseus nhanh trí âm thầm cầu xin Athena mắt xanh lam lục: “Xin nữ thần lắng nghe, bản nhân cần trợ giúp quý báu lúc này. Xin hạ sơn và tăng tốc độ đôi chân!”

Nghe lời cầu xin, Pallas Athena làm tứ chi nhẹ nhõm, hết chân phía dưới đến tay phía trên. Lúc ba người sắp rút vọt lên đoạt giải, Aias trượt chân giữa chừng, do Athena cản trở, đúng chỗ mặt đường đầy phân bò rống kêu, khi Achilleus bước chân thoăn thoắt hạ sát để tổ chức đám tang Patroklos. Vì thế mồm, mũi đầy phân bò trong khi Odysseus tuyệt vời, dẻo dai chịu đựng vượt qua tới đích chiếm bình bằng bạc. Aias lừng danh đoạt bò đực đồng nội. Một tay nắm sừng con vật, vừa đứng thẳng vừa nhổ phân khỏi miệng, Aias diễn tả cảm nghĩ với khán giả: “Ô, bất hạnh thay! Bản nhân thề có nữ thần quấn chân đẩy ngã, nữ thần luôn luôn ở bên cạnh Odysseus săn sóc, trợ giúp như hiền mẫu.” Aias dứt lời mọi người khoái trí cười rồ. Đoạt giải chót bây giờ bước vào Antilochos vừa mỉm cười vừa nhỏ nhẹ nói với binh sĩ Argive: “Quý hữu, bản nhân sẽ kể quý hữu hay điều quý hữu đều biết: đến bữa nay thần linh vẫn dành cảm tình cho người hơn tuổi. Aias chỉ hơn tuổi bản nhân một chút, song thuộc thế hệ trước, thời đại trước. Dẫu thế người ta lại bảo già còn gân, tuổi xế chiều vẫn như tuổi thanh xuân. Trong cuộc chạy bộ ngô bối không tài nào sánh kịp, vượt nổi, trừ Achilleus.”

Nói thế là Antilochos đề cao công tử Peleus bước chân thoăn thoắt. Vì vậy Achilleus đáp: “Antilochos, lời tán dương quý hữu đưa ra sẽ không rơi vào khoảng không. Bản nhân hân hạnh thêm nửa ta-lăng vàng cho giải quý hữu vừa đoạt.” Dứt lời tướng quân nhét vàng vào tay Antilochos, lực sĩ vui vẻ đón nhận. Nhưng liền đó công tử Peleus đem chiếc thương cán dài đặt giữa hội trường với chiếc khiên và chiếc mũ, vũ khí Patroklos tước đoạt của Sarpedon. Đứng thẳng tướng quân tuyên bố cuộc tranh tài với hàng quân Argive: “Ngô bối mời hai người gan dạ bậc nhất trong quý hữu tranh giải. Hai chiến binh sẽ mặc giáp y, cầm thương mũi đồng sắc nhọn, giao chiến ở đây trước mặt đám đông. Người nào đầu tiên đánh trúng đối thủ, đâm thương xuyên áo giáp, máu đỏ chảy ra, bản nhân sẽ tặng kiếm đốc nạm bạc, sản phẩm tuyệt mỹ phát xuất từ Thrace bản nhân tước lột của Asteropaios. Vũ khí còn lại hai người tranh tài sẽ chia nhau. Ngô bối sẽ tổ chức bữa ăn thịnh soạn trong trại bản nhân khoản đãi cả hai.”

Nghe tướng quân nói Aias cao lớn công tử Telamon đứng dậy, Diomedes lực lưỡng công tử Tydeus cũng đứng dậy. Sau khi ra ngoài đám đông, bên hông hội trường chuẩn bị vũ khí, hai người dõng dạc bước vào đấu trường, hăm hở giao đấu, chòng chọc nhìn nhau, ánh mắt đượm vẻ hãi hùng; mọi người rùng mình khiếp sợ. Lúc tiến vào tầm đánh, người này tiến tới gặp người kia, hai bên tấn công ba lần, và ba lần nhào tới cận chiến. Aias đâm thương qua khiên tròn mặt bằng của Diomedes, song không trúng da thịt, vì trấn thủ bên trong ngăn chặn. Trả đũa, nhìn qua riềm khiên to lớn, thương mũi bóng lộn, Diomedes chằm chằm tìm cách lao trúng cổ đối thủ. Hết hồn giùm Aias, đúng lúc ấy khán giả lớn tiếng kêu gọi hai bên ngừng chiến, chia giải bằng nhau. Nhưng anh hùng Achilleus đem trường kiếm trao công tử Tydeus cùng bao đựng và dải đeo bằng da đo cắt gọn gàng.

Giải tiếp theo công tử Peleus treo là cục sắt, trước kia qua cánh tay vạm vỡ, quân vương Eetion dùng làm đĩa ném, song Achilleus phi thường, bước chân thoăn thoắt giết chết, lấy cục sắt đem xuống thuyền cùng nhiều của cải. Tướng quân đứng dậy tuyên bố cuộc đua trước hàng quân Argive: “Mời quý hữu ai muốn dự giải này đứng dậy! Người nào thắng sẽ sử dụng cục sắt năm năm liên tiếp, dù đồng ruộng phì nhiêu ở nơi hoang dã mênh mông, mục phu hay nông phu của người đó khỏi phải ra thành phố do không có, cục sắt sẽ cung ứng mọi thứ họ cần.” Tướng quân vừa dứt lời, chiến binh gan dạ Polypoites đứng dậy; thủ lĩnh uy quyền Leonteus, Aias công tử Telamon và Epeios dũng cảm cũng đứng dậy. Bốn người xếp hàng kẻ trước người sau. Epeios lực lưỡng cầm cục sắt quay vòng ném mạnh; nom thấy binh sĩ Achaian phá ra cười. Người ném thứ hai là Leonteus, hậu duệ thần linh chiến tranh; người thứ ba là Aias cao lớn, công tử Telamon, [tay vạm vỡ ném xa điểm tới của mọi người]. Nhưng cuối cùng đến lượt cầm cục sắt, chiến binh gan dạ Polypoites ném xa như mục phu quăng chiếc gậy, xoáy trong không khí bay ngoằn ngoèo vượt qua đàn bò, văng xa tất cả đối thủ. Binh sĩ Achaian la hét tán thưởng. Đồng đội của Polypoites cường tráng nhảy quẫng đem giải quân vương vừa đoạt về dãy thuyền rỗng không.

Sau đó là bắn cung. Lấy sắt xanh bóng treo giải, tướng quân đề nghị mười chiếc rìu một lưỡi và mười chiếc rìu hai lưỡi. Tướng quân dựng cột buồm trên chiếc tàu mũi xanh đậm đặt trên bãi cát phía xa xa, lấy sợi dây nhỏ buộc chân bồ câu run rẩy vào đó làm mục tiêu. Mời mọi người tướng quân nói: “Ai bắn trúng bồ câu run rẩy sẽ đoạt lô rìu hai lưỡi mang về trại; ai bắn trúng sợi dây, song không trúng con chim, nghĩa là không chính xác lắm, sẽ đoạt lô rìu một lưỡi.” Tướng quân dứt lời, chiến binh phi thường Teukros đứng dậy; Meriones mã phu can trường của Idomeneus cũng đứng dậy. Bỏ thăm vào mũ bọc đồng hai người lắc mạnh, Teukros trúng thăm bắn trước. Chiến binh nhanh nhẹn giơ cung bắn, mũi tên mãnh liệt bay đi. Nhưng quên chưa nguyện giết cừu đầu lòng làm lễ tế sinh dâng thần linh xạ thủ từ xa, chiến binh bắn không trúng con chim, vì thế Apollo từ chối không ban vinh dự, mà trúng sợi dây gần chân con chim, mũi tên cay nghiệt đi thẳng cắt đứt sợi dây. Bồ câu tung cánh bay lên trời, sợi dây buông thõng rơi xuống đất. Binh sĩ Achaian hoan hô ầm ĩ. Thủ sẵn mũi tên trong khi Teukros nhắm bắn, Meriones vội vàng giật cung khỏi tay Teukros, nhanh miệng cầu xin Apollo xạ thủ từ xa hứa sẽ giết cừu đầu lòng làm lễ tế sinh. Ngước nhìn lên cao ngay dưới đám mây mã phu thấy bồ câu rụt rè trao bay. Bồ câu đang đánh vòng mã phu từ dưới giương cung bắn trúng bụng. Mũi tên xuyên qua rơi xuống đất cắm trước chân Meriones. Con chim sà thấp đậu trên cột buồm chiếc thuyền mũi đen đậm, đầu ngả, cánh rũ. Khoảnh khắc linh hồn nhún nhảy vỗ cánh rời bỏ thân xác bay đi, con chim từ cột buồm rơi xuống đất, cách khá xa người nhắm bắn. Binh sĩ trố mắt nhìn ngạc nhiên. Meriones đoạt mười chiếc rìu hai lưỡi, Teukros mang mười chiếc rìu một lưỡi về dãy thuyền rỗng không.

Cuối cùng công tử Peleus đem thương cán dài đặt giữa hội trường, và vạc nấu chạm hình hoa chưa chạm lửa, trị giá một bò đực. Chiến binh lao thương đứng lên tranh tài. Công tử Atreus, nguyên soái Agamemnon đứng dậy; Meriones, mã phu can trường của Idomeneus cũng đứng dậy. Nhưng Achilleus bước chân thoăn thoắt chặn lời: “Công tử Atreus, ngô bối đều biết nguyên soái vượt xa mọi người. Ném thương về sức lực và khôn khéo không ai có thể tranh tài. Xin nhận giải, rồi trở về dãy thuyền rỗng không. Tuy nhiên, nếu nguyên soái vui lòng, ngô bối sẽ trao trường thương cho anh hùng Meriones. Phần riêng bản nhân trân trọng đề nghị.” Tướng quân dứt lời, Agamemnon không phản đối. Bởi thế tướng quân trao thương đồng cho Meriones; liền đó nguyên soái trao giải vô cùng ngoạn mục cho lệnh sứ Talthybios.