harlemagne đang rảo vó về bờ biển Bretagne.

- Này Agilulfo nhà Guildiverni, sẽ biết thôi, sẽ biết mà, bình tĩnh nào. Nếu điều ông nói với ta là sự thật, nếu người đàn bà ấy vẫn giữ trên người cũng cái sự đồng trinh đã có mười lăm năm trước, thì không có gì phải nói, ông hoàn toàn có quyền là nhà hiệp-sĩ-võ-công, và cái cậu thiếu niên kia đã muốn đánh lừa chúng ta. Để cho chắc, ta đã cho một bà đỡ tinh thông chuyện phụ nữ đi theo đoàn tùy tùng; dân lính chiến chúng ta, các thứ này, phải vậy thôi, tay chân không được…

Bà đỡ già, đã được cẩu lên con ngựa của Gurdulù, cà lăm nói:

- Dạ, dạ, thưa hoàng thượng, rồi mọi sự sẽ được lo chu đáo, ngay cả khi có một cặp sinh đôi… – Bà ta bị điếc, nên vẫn chưa hiểu mọi người đang nói chuyện gì.

Hai viên sĩ quan trong đoàn tùy tùng, tay cầm đuốc, đi vào hang trước. Họ trở ra, vẻ sững sờ:

- Tâu hoàng thượng, nàng trinh nữ đang nằm ôm ấp một cậu lính trẻ ạ.

Cặp tình nhân được điệu đến trước hoàng đế.

- À thì ra cô, Sophronia! – Agilulfo kêu lên.

Charlemagne bảo chàng lính trẻ ngẩng mặt lên.

- Ồ Torrismondo!

Torrismondo xáp tới Sophronia.

- Nàng là Sophronia à? Ôi chao, mẹ ơi!

- Sophronia, cô biết cậu này à? – Hoàng đế hỏi.

Cô gái gật đầu, xanh mặt.

- Nếu cậu ta là Torrismondo, thì chính tôi đã nuôi nấng cậu ta. – Nàng nói, giọng yếu ớt.

Torrismondo phóc lên yên ngựa.

- Tôi đã phạm tội loạn luân đồi bại! Mọi người sẽ không bao giờ trông thấy tôi nữa! – cậu thúc ngựa phi vào cánh rừng, phía tay phải.

Tới phiên Agilulfo quẩy ngựa.

- Mọi người cũng sẽ không bao giờ trông thấy tôi nữa! – chàng nói. – Tên tôi không còn nữa! Vĩnh biệt! – và phi vào cánh rừng, phía tay trái.

Tất cả mọi người đều bàng hoàng. Sophronia úp mặt vào tay.

Có tiếng vó ngựa phi nước đại từ phía bên phải. Đó là Torrismondo, đang tức tốc quay trở ra từ cánh rừng. Câu la lớn:

- Sao lại có thể thế được? Nếu mới đây thôi cô ấy trinh tiết vẫn còn? Thế mà tại sao tôi không nghĩ ra ngay? Cô ấy trinh tiết vẫn còn mà? Cô ấy không thể là mẹ tôi!

- Vậy cô cậu hãy giải thích cho chúng tôi. – Charlemagne nói.

- Thật ra, Torrismondo không phải là con mà là em tôi, hay đúng ra, một người em cùng mẹ khác cha – Sophronia nói. – Hoàng hậu xứ Scotland, mẹ chúng tôi, trong lúc nhà vua, cha chúng tôi, đi chinh chiến được một năm, đã hạ sinh cậu ta sau một cuộc gặp gỡ tình cờ, hình như, với Giáo Đoàn Hiệp sĩ Chén Thánh. Khi nhà vua ban lệnh trở về, thì cái con người giảo quyệt ấy (đúng, tôi buộc phải phán xét mẹ chúng tôi như thế) viện cớ bảo tôi dắt cậu em bé bỏng đi dạo chơi rồi bỏ tôi bị lạc trong rừng. Bà dựng lên một câu chuyện lừa phỉnh trắng trợn với người chồng sắp gặp lại. Bà bảo với nhà vua rằng tôi – lúc đó được mười ba tuổi – đã bỏ trốn, để cho ra đời một đứa con hoang. Vốn bị kìm giữ trong một kiểu đạo hiếu hiểu không đúng, tôi chưa bao giờ để lộ sự bí mật này của mẹ. Tôi đã sống trong những bãi thạch nam với cậu em cùng mẹ khác cha còn nhỏ xíu, đó cũng là những năm tháng tự do và sung sướng của tôi, so với những gì đang chờ tôi ở tu viện, nơi tôi bị gia đình Công tước xứ Cornwall cưỡng ép gửi đi. Tôi không biết đến đàn ông cho đến sáng hôm nay, ở tuổi ba mươi ba, và cuộc tao ngộ đầu tiên với một người đàn ông, than ôi, lại là một cuộc loạn luân…

- Xem nào, hãy bình tĩnh mà xem xét sự thể nó ra làm sao – Charlemagne hòa hợp hòa giải nói. – Loạn luân thì quả là có, nhưng giữa chị gái và em trai cùng mẹ khác cha, dù sao cũng không phải là loại trầm trọng nhất…

- Thưa hoàng thượng chí thánh, không phải loạn luân đâu! Sophronia ơi, vui lên đi em! – Torrismondo kêu lên, mặt rạng rỡ. – Trong cuộc đi tìm gốc gác của mình, anh đã hiểu ra một nỗi niềm bí mật mà anh vẫn muốn bảo toàn mãi mãi: người mà anh tưởng là mẹ mình, tức là em, Sophronia ạ, không phải được hoàng hậu xứ Scotland sinh ra, em là đứa con gái không chính thức của nhà vua và vợ của một người quản gia. Nhà vua đã bảo hoàng hậu nhận nuôi em, tức là người mà bây giờ anh hiểu ra, chính là mẹ mình, và đối với em chỉ là người dì ghẻ. Giờ thì anh hiểu ra là bà, bị nhà vua buộc phải giả vờ làm mẹ em trái với ý muốn, chỉ chờ dịp tống khứ em; và bà thực hiện điều đó bằng cách giao cho em cái kết quả của một lỗi lầm nhẹ dạ của bà, tức là anh. Em là con gái của vua xứ Scotland và một cô nông dân, còn anh, con của hoàng hậu và của Giáo Đoàn, giữa chúng ta không có bất kỳ một mối liên hệ máu mủ nào, mà chỉ có mối liên hệ tình yêu tuyệt đối tự do, tại nơi này, vừa mới đây thôi, mà anh hy vọng mãnh liệt rằng em sẽ muốn nối lại.

- Ta thấy mọi sự đã kết thúc theo một chiều hướng tốt đẹp… – Charlemagne vừa xoa tay vừa nói. – Song chúng ta phải nhanh chóng tìm ra chàng hiệp sĩ dũng cảm Agilulfo và cam đoan với chàng ta rằng không có gì đe dọa danh vị và tước hiệu của chàng ta nữa.

- Thưa hoàng đế! Xin để hạ thần đi – một hiệp sĩ vừa gióng tiếng vừa tiến lên phía trước. Đó chính là Rambaldo.

Phi vào rừng. Cậu kêu to:

- Ngài hiệp sĩ ơiii! Ngài hiệp sĩ Agilulfooo ơiii! Ngài hiệp sĩ nhà Guildiverniii ơiii! Ngài Agilulfo Emo Bertrandino nhà Guildiverni và các nhà Corbentraz và Sura, hiệp sĩ Miền-Trong-Trắng-Mà-Giới-Tuyến-Bất-Bỉ-Đáo-Kèm-ĐuôiSeo ơi! Mọi sự đều tốt đẹp cả rồiii! Xin ngài hãy trở lạiii!

Chỉ có tiếng dội đáp lại.

Rambaldo bắt đầu rà soát khắp cánh rừng, từng con đường mòn, các dốc đá cheo neo và ghềnh thác xung quanh, cậu gọi tên, nghe ngóng, tìm kiếm một tín hiệu, một vết tích. Đây rồi, một dấu vó ngựa. Tại một điểm nó in sâu hơn như thể con vật đã dừng lại. Rồi tiếp tục từ chỗ đó, dấu vó nông hơn, như thể con tuấn mã được thả chạy đi. Nhưng cũng từ chỗ đó tẽ ra một vết tích khác, những dấu chân giày sắt. Rambaldo lần theo.

Nín thở. Cậu bước vào một bãi đất trống. Dưới gốc một cây sồi, nằm rải rác trên mặt đất: chiếc mũ sắt cài mào lông óng ánh ngũ sắc nằm chỏng gọng, các phiến áo giáp trắng toát, các phiến bắp đùi, cánh tay, cổ tay, tất cả, vắn gọn: các mảnh áo giáp của Agilulfo, vài mảnh được chủ ý xếp thành một kim tự tháp gọn ghẽ, các mảnh khác lăn lóc tứ tung trên mặt đất. Một miếng giấy xâu tới đốc gươm: “Ta để lại bộ áo giáp này cho hiệp sĩ Rambaldo xứ Rossiglione”. Bên dưới là một nét thảo rồng bay phượng múa còn để dở, như thể một chữ ký khởi bút và liền sau đó bị gián đoạn.

- Ngài hiệp sĩ ơi!

Rambaldo gọi, cậu hướng về chiếc mũ chiến, cậu hướng về chiếc áo giáp, cậu hướng về cây sồi, cậu hướng lên bầu trời.

- Ngài hiệp sĩ ơi! Xin ngài khoác lại bộ áo giáp! Quân hàm và tước hiệu quý tộc Pháp là không thể bàn cãi!

Và cậu tìm cách ráp lại bộ áo giáp, dựng nó đứng dậy, tiếp tục kêu to:

- Ngài hiệp sĩ ơi! Chuyện đã được giải quyết rồi, kể từ nay không ai có thể phủ nhận điều đó nữa.

Không một tiếng trả lời. Bộ áo giáp không đứng nguyên, chiếc mũ sắt lăn xuống đất.

- Ngài hiệp sĩ ạ, từ bao lâu nay ngài đã đề kháng thuần bằng sức mạnh của ý chí, ngài đã luôn luôn thực hiện được mọi sự như thể mình đã hiện hữu: sao đùng một cái ngài lại chịu đầu hàng?

Song cậu không biết phải hướng về chỗ nào nữa: bộ áo giáp thì trống rỗng, không phải sự trống rỗng lúc trước, mà trống rỗng ngay cả cái điều gì đó gọi là hiệp sĩ Agilulfo, giờ đây đã như một giọt nước hòa tan vào biển cả.

Rambaldo đưa tay gỡ bộ áo giáp đang mặc, cởi nó ra, xỏ vào người bộ áo giáp trắng toát, luồn đầu vào cái mũ chiến của Agilulfo, cầm chắc tấm khiên và thanh gươm, phóc lên yên ngựa. Trang bị như thế, cậu ra yết kiến hoàng đế và đoàn tùy tùng.

- À, Agilulfo, ông đã quay về, thế nào, mọi sự ổn cả chứ?

Song từ chiếc mũ chiến có một giọng nói khác đáp lại.

- Thưa hoàng thượng, thần không phải là Agilulfo ạ! – Tấm che mặt được lật lên, khuôn mặt Rambaldo hiện ra. – Hiệp sĩ nhà Guildiverni chỉ còn lại bộ áo giáp trắng toát và tờ giấy giao lại sự sở hữu nó cho thần. Giờ thì thần nóng lòng xông pha nơi trận địa!

Tiếng kèn báo động gióng lên. Một đội thuyền feluc đã đổ một đạo quân Hồi lên bờ Bretagne. Đạo quân Pháp chạy đi tập hợp đội ngũ.

- Nguyện vọng của cậu đã được đáp ứng – vua Charles nói – giờ xuất chiến của cậu đã điểm. Hãy vì danh dự bộ quân phục mặc trên người. Chàng hiệp sĩ Agilulfo có tính khí khó khăn, nhưng trong cương vị một chiến binh thì không thể chê trách vào đâu. Đạo quân Pháp vững vàng trận địa trước quân xâm lược, chọc thủng một tuyến quân Hồi, và chàng tuổi trẻ Rambaldo là người đầu tiên xông lên. Cậu tả xung hữu đột, đánh, đỡ, trúng đòn, chịu đòn. Rất nhiều quân Hồi lăn kềnh ra gặm đất. Bao nhiêu tên xuất hiện trước mũi giáo của Rambaldo, thì bấy nhiêu tên lần lượt bị đâm thấu. Đã có những toán quân xâm lược thối lui, chen chúc nhau xung quanh những chiếc thuyền feluc đang đậu trên bến. Dưới áp lực của đạo quân Pháp, đạo quân thất trận bỏ chạy, trừ những kẻ bị nằm lại mà tẩm trộn máu Hồi vào đất xám Bretagne.

Rambaldo ca khúc khải hoàn và bình an vô sự; song bộ áo giáp, cái bộ áo giáp tinh khôi vô nhiễm của Agilulfo giờ đây đã bị dính đầy vảy đất, tia máu kẻ thù tung tóe, lỗ chỗ vết lõm, vết nhám, vết xước, vết đứt, chòm lông vũ xơ xác, mũ sắt bị méo mó, tấm khiên bị bong ngay tại chỗ có cái huy hiệu bí ẩn. Giờ thì cậu trai trẻ cảm thấy nó như là bộ áo giáp của mình, Rambaldo xứ Rossiglione; nỗi bứt rứt ban đầu cảm thấy khi khoác nó trên người nay đã xa xôi; bây giờ nó vừa in với cậu.

Cậu phi nước đại, đơn độc, lên một gò đồi. Từ đáy thung lũng một giọng nói lanh lảnh vọng lên: “ Kìa, kìa, trên kia, chàng Agilulfo!”.

Một hiệp sĩ đang phóng về phía cậu. Áo choàng xanh dừa cạn quàng trên bộ áo giáp. Đó là nàng Bradamante đang đuổi theo: “Ta đã tìm được chàng, chàng hiệp sĩ trắng toát ạ!”

“Nàng Bradamante ơi, tôi là Rambaldo chứ không phải Agilulfo!” cậu muốn hét lên như thế với nàng tức khắc, song lại nghĩ, tốt hơn ta cứ để nàng đến gần rồi hẵng nói, và trở đầu ngựa để đi tới gặp nàng.

- Cuối cùng, chính chàng, người chiến binh không thể nắm bắt, là kẻ chạy tới gặp mình. – Bradamante kêu lên. – Chao ôi, em đã được thấy chàng bám theo sau, ngay cả chàng, người đàn ông duy nhất mà hành vi không tung ra để tới đâu hay tới đó, tùy hứng, dễ dãi, như cái đám thường đeo theo em! – Và trong lúc nói như thế nàng đã quẩy ngựa, tìm cách phi bứt khỏi chàng, tuy thường xuyên ngoái đầu lại xem chàng có chịu tham gia trò chơi mà đuổi theo nàng hay không.

Rambaldo nóng lòng muốn thốt lên: “Nàng không nhận ra tôi cũng là một kẻ dịch chuyển lúng túng, mỗi cử chỉ đều để lộ niềm khát khao, nỗi bất thỏa, sự không an tâm của mình hay sao? Song điều tôi muốn, cũng vậy thôi, chỉ đơn giản là được làm một người biết điều mình muốn!” Và để nói với nàng, cậu phi nước đại đuổi theo, còn nàng mỉm cười bảo: “Đây, cái ngày ta hằng mong ước!”

Cậu để mất bóng nàng. Có một thung lũng đồng cỏ xanh ngát và trống vắng. Con tuấn mã của nàng đã được cột vào một gốc dâu tằm. Vạn vật giống như cái lần đầu tiên khi cậu đuổi theo nàng mà còn chưa biết nàng là một người đàn bà. Rambaldo xuống ngựa. Đây rồi, cậu trông thấy nàng đang nằm trên một bờ dốc phủ đầy rêu; Nàng đã cởi áo giáp, còn mặc trên người chiếc áo chẽn ngắn vàng óng. Vẫn nằm dài, nàng mở vòng tay đón chàng. Rambaldo trong bộ áo giáp trắng toát bước tới. Đã đến lúc mình nói với nàng: “Tôi không phải là Agilulfo, cái bộ áo giáp nàng tương tư, nàng hãy nhìn xem lúc này nó dồi dội trọng lượng của một cơ thể như thế nào, dù cho nó tươi trẻ và mềm mại như cơ thể của tôi đây. Nàng thấy không, nó nay đã không còn có cái sắc trắng vô nhân và đã trở nên đơn thuần một bộ vỏ bọc tiến hành chiến tranh từ bên trong, hứng chịu mọi đòn đánh, một công cụ nhẫn nhục và hữu dụng”. Cậu muốn bắn tiếng như thế, nhưng cứ lúng ta lúng túng, tay chân run rẩy, ngập ngừng bước tới. Có lẽ tốt hơn hết mình nên tự bộc lộ, cởi phăng bộ áo giáp, hiển hiện mình là Rambaldo, nhất là vào lúc này khi nàng đang nhắm nghiền cặp mắt, nở một nụ cười chờ đợi. Cậu trai trẻ giật bộ áo giáp ra khỏi người, bồn chồn: giờ thì nàng Bradamante khi mở mắt sẽ nhận ra mình thôi… Không, nàng đã che một bàn tay lên mặt như thể không muốn ánh mắt mình nhiễu động cuộc tiếp cận vô hình của chàng hiệp sĩ không hiện hữu. Và Rambaldo nhào lên người nàng.

- Chao ơi, đúng rồi, em chắc là như thế mà! – Bradamante cảm thán, mắt nhắm nghiền. – Em lúc nào cũng tin chắc là có thể! – và ôm chặt lấy chàng, thế là họ quấn quít vào nhau trong một cơn sốt chia đều từ cả hai phía. – Chao ơi, đúng rồi, chao ơi, đúng quá, em chắc là như thế mà!

Bây giờ, khi mà chuyện ấy hoàn thành xong xuôi, đã đến lúc hai cặp mắt nhìn nhau.

- Nàng sẽ – chuỗi ý nghĩ kiêu hãnh và hy vọng tức tốc lóe lên trong đầu Rambaldo – nhìn thấy mình, nàng sẽ hiểu ra mọi chuyện, nàng sẽ biết rằng như thế là chính đáng, là tuyệt vời, và nàng sẽ yêu thương ta suốt đời!

Bradamante mở mắt.

- A, thì ra cậu!

Nàng bật dậy khỏi chỗ nằm, đẩy Rambaldo ra.

- Cái cậu này, cái cậu này! – miệng giận dữ hét lên, nước mắt ứa ra. – Mi! Mi! Kẻ lừa đảo!

Nàng đứng dậy, tuốt gươm, giơ cao trên người Rambaldo, chém lấy chém để, nhưng bằng mặt gươm, khiến cậu choáng váng, và tất cả những gì cậu có thể nói với nàng – trong lúc giơ đôi cánh tay không lên, có lẽ để tự che chắn, có thể để ôm lấy nàng – là:

- Nhưng xin nàng hãy nói đi, xin nàng hãy thốt lên, tuyệt vời phải không…? – sau đó cậu lịm đi, chỉ mơ hồ nghe thấy tiếng con tuấn mã của nàng lộp cộp rời đi.

Nếu kẻ tương tư cảm thấy bất hạnh vì không được biết hương vị nụ hôn mình cầu khẩn, thì ngàn lần càng bất hạnh hơn cho kẻ tương tư vừa được hưởng cái hương vị ấy thì ngay sau đó liền bị khước từ. Rambaldo tiếp tục cuộc đời chiến binh quả cảm của mình. Nơi cuộc hỗn chiến càng dày đặc thì mũi giáo của cậu càng xẻ lối. Nếu giữa rừng gươm đang xoáy tít mà trông thấy một ánh lóe xanh dừa cạn, thì cậu hấp tấp chạy đến kêu lên:

- Bradamante nàng ơi! – Thế mà cậu luôn luôn hoài công.

Người duy nhất cậu muốn tâm sự về các nỗi đau của mình nay đã biến mất. Đôi khi, đi quanh quẩn trong các trại đóng quân, cách thức một phiến giáp ôm thẳng bên hông, hoặc cú nhấc nhanh như cắt của một ống giáp khuỷu tay, đều khiến cậu bồi hồi bởi cậu nhớ đến Agilulfo. Nhưng nếu nhà hiệp sĩ không tự tan biến, nếu chàng ta đã tìm được một bộ áo giáp khác thì sao? Lúc đó Rambaldo sẽ xáp tới và bảo:

- Này ông bạn đồng nghiệp, không phải tôi muốn xúc phạm gì đâu, xin nâng tấm che của chiếc mũ chiến lên cho tôi xem.

Mỗi lần cậu đều hy vọng mình sẽ đối diện với một cái hốc trống rỗng: thế mà lúc nào cũng là cái sống mũi có thò ra hai hàng ria mép cong vút.

- Xin ông thứ lỗi – cậu lẩm bẩm và rời đi.

Một người khác cũng đi tìm Agilulfo: đó là Gurdulù, mỗi khi trông thấy một cái nồi không, một cột mái ống khói, hoặc một cái chậu tắm là anh ta liền dừng lại và kêu lên:

- Thưa ông chủ, ban lệnh, ông chủ ơi!

Ngồi trên một bãi cỏ bên lề đường, anh ta đang tuôn ra một bài diễn từ dài dằng dặc vào miệng một bầu rượu, thì một giọng nói xen vào:

- Này Gurdulù, anh đang tìm ai trong đó vậy? – Đó chính là Torrismondo, cùng Sophronia mới trọng thể cử hành hôn lễ với sự hiện diện của Charlemagne, cậu với cô dâu và một đoàn tùy tùng lộng lẫy đang cưỡi ngựa đi về Churwalden, nơi cậu được hoàng đế phong làm Bá tước.

- Tôi đang tìm ông chủ tôi – Gurdulù đáp.

- Trong cái bầu rượu đó à?

- Ông chủ tôi là một người không hiện hữu; cho nên, ông ấy có thể ở trong một bầu rượu hay là ở trong trong một bộ áo giáp.

- Nhưng ông chủ của anh đã tan biến trong không khí rồi mà!

- Vây tôi là viên lính hầu của không khí à?

- Nếu đi theo tôi, anh sẽ là viên lính hầu của tôi.

Họ tới Churwalden. Xứ này không còn là nó. Ở chỗ của làng mạc nay đã mọc lên thành phố với các tòa nhà đá, các tháp cối xay, và các con kênh.

- Hỡi cư dân tốt lành, tôi đã trở về, để ở lại đây với mọi người…

- Hoan hô! Tốt quá! Hoan hô ngài! Hoan hô cô dâu!

- Xin mọi người khoan bộc lộ sự sung sướng mà lắng nghe cái tin này: hoàng đế Charlemagne, người mà chúng ta cúi đầu trước cái uy danh chí thánh, đã phong cho tôi chức Bá tước xứ Churwalden!

- Ấy ấy… nhưng mà… hoàng đế Charlemagne…? Thật vậy ư…

- Mọi người chưa hiểu à? Bây giờ quý vị có một bá tước! Tôi sẽ tiếp tục bảo vệ quý vị, chống lại ách áp bức của đoàn Hiệp sĩ Chén Thánh!

- Ồ, chúng tôi đã đuổi cổ bọn họ ra khỏi toàn xứ Churwalden được một thời gian rồi! Thưa ngài, chúng tôi từ lâu nay lúc nào cũng vâng vâng dạ dạ… Nhưng bây giờ chúng tôi đã hiểu rằng mình có thể sống khỏe khoắn mà không phải quỵ lụy ai cả, không hiệp sĩ hiệp sung cũng chẳng bá tước bá tiếc gì ráo… Chúng tôi canh tác đất đai, chúng tôi dựng lên các xưởng thủ công, những tháp cối xay, chúng tôi tự tìm ra luật lệ của chúng tôi để mà tôn trọng, chúng tôi bảo vệ biên giới của chúng tôi, vắn gọn, chúng tôi xoay xở được thôi, chúng tôi không than van. Ngài là một chàng tuổi trẻ hào hiệp, chúng tôi không bao giờ quên những gì ngài đã làm cho chúng tôi… Ngài hoàn toàn được chào đón ở đây… song bình đẳng như mọi người…

- Bình đẳng như mọi người à? Quý vị không xem tôi là bá tước hay sao? Nhưng đây là lệnh của hoàng đế đấy, quý vị không hiểu ư? Từ chối là bất khả…

- Ồ, thiên hạ lúc nào cũng nói như thế, bất khả… Ngay cả chuyện bứng các Hiệp sĩ Chén Thánh quẳng đi dường như cũng là bất khả… Thế cho nên chúng tôi đã chỉ có cây rựa và cây xỉa… Chúng tôi không muốn gây thương đau cho ai cả, ngài tuổi trẻ ạ, nhất là cho ngài thì lại càng không… Ngài là một chàng tuổi trẻ tài ba, rành rẽ nhiều điều chúng tôi không biết… Nếu ngài ở lại đây bình đẳng như mọi người và không lên mặt bắt nạt, thì giữa chúng ta có khi ngài trở nên một người đầu đàn đấy…

- Torrismondo ơi, em mệt mỏi với nghịch cảnh lắm rồi – Sophronia vừa gỡ mạng che mặt vừa nói. – Cư dân ở đây có vẻ biết lẽ phải và tử tế, còn thị trấn thì em thấy đẹp đẽ và có đủ các thứ hơn nhiều nơi khác… Tại sao chúng ta không đi tới một dàn xếp?

- Thế còn đoàn tùy tùng của chúng tôi?

- Tất cả sẽ trở nên cư dân Churwalden – dân chúng trả lời – họ sẽ được hưởng theo khả năng của mình.

- Chẳng lẽ tôi phải xem mình bình đẳng với viên lính hầu Gurdulù – kẻ không biết mình hiện hữu hay không hiện hữu – hay sao?

- Rồi anh ta sẽ học… Chính chúng tôi cũng đã không biết là mình hiện hữu trong nhân gian… Ngay chuyện hiện hữu cũng phải học…