— Anh Johann![47] Anh đi đâu đấy? - Cụ dừng lại, chìa bàn tay trắng trẻo, hơi ngắn một tí nhưng hình dáng đẹp đẽ, rất đặc biệt của dòng họ Buddenbrook, ra cho con trai. Thân hình to lớn của cụ thấp thoáng hiện lên phía trước cái màn cửa sổ màu đỏ thẫm; ánh nến bập bùng làm bóng cụ lung lay. Chỉ có mái tóc giả rắc phấn trắng và chiếc khăn quàng hoa của cụ là sáng ngời.

— Anh không mệt à? Ba đi đi lại lại ở đây, nghe tiếng gió thổi... Thời tiết xấu quá! Thuyền trưởng Kloht vừa rời khỏi Riga, đang trên đường đi...

— Dạ thưa ba, có Chúa phù hộ, sẽ bình yên vô sự cả.

— Liệu ba có thể tin được gì ở sự phù hộ của Chúa hay không? Ba biết, Chúa và anh gắn bó với nhau lắm, anh có thể...

Ông tham thấy bố hồ hởi như vậy, nỗi lo buồn trong lòng cũng giảm đi được ít nhiều.

— Con xin thưa thật với ba - Ông tham bắt đầu nói - Con vào đây không phải chỉ để chúc ba ngủ ngon giấc, thưa ba, con còn muốn... nhưng nhất định ba đừng giận, được không ạ? Bức thư này đến lúc chiều, con không dám đưa ra vì sợ làm phiền lòng ba... Vào một buổi tối vui vẻ như thế này...

— Gotthold chứ gì? Biết mà![48] - Cụ cầm cái phong bì màu xanh nhạt gắn xi, làm ra vẻ như không có chuyện gì xảy ra - “Kính gửi ông Johann Buddenbrook...”. Người anh em cùng bố khác mẹ với anh thật là cẩn thận, anh Jean ạ! Gần đây, nó gửi đến bức thư thứ hai, ba nhớ là ba chưa trả lời thì phải. Thì giờ đây, nó lại gửi bức thứ ba... - Cụ lấy tay bóc chỗ gắn xi trên phong bì, mở lá thư giấy mỏng tanh. Khuôn mặt hồng hào của cụ bỗng xỉn dần. Cụ nghiêng người né ra để ánh nến chiếu xuống các dòng chữ, rồi lấy mu bàn tay đập mạnh vào lá thư. Ngay cả dạng chữ cũng bộc lộ rõ lòng bất hiếu bất trung của kẻ cầm bút. Người họ Buddenbrook chữ rất đẹp, viết hơi ngả về một phía, chỉ có bức thư này là chữ đã to lại thẳng đứng, nét thô, có chỗ còn thêm vào những đường gạch dưới ngoằn ngoèo!

Ông tham lùi về phía sau hai bước, đến chỗ dãy ghế kê cạnh tường, nhưng vẫn không ngồi xuống, bởi vì nãy giờ cụ ông vẫn đứng. Ông chỉ vịn vào lưng ghế, lòng bồn chồn, và lặng lẽ nhìn bố. Cụ ông nghiêng đầu, chau mày lại, mấp máy môi. Cụ đang đọc:

Thưa thầy,

Con lại khẩn khoản viết cho thầy bức thư nữa để thưa với thầy câu chuyện thầy đã rõ. Nhưng thầy vẫn không trả lời cho con. Con cứ nghĩ thầy là người biết điều, thế nào thầy cũng hiểu được nỗi buồn bực của con khi con không nhận được thư trả lời, nhưng nghĩ như vậy rõ ràng là nghĩ sai... Con chỉ nhận được thư trả lời lá thư đầu tiên con gửi cho thầy (con không muốn nói chuyện bức thư ấy đã trả lời con như thế nào). Nhất định con phải nói thẳng với thầy để thầy rõ, thái độ cố chấp của thầy chỉ làm cho hố ngăn cách giữa cha con ta càng thêm sâu sắc. Thầy làm như vậy là có tội. Rồi một ngày kia, khi Thượng đế phán xét, thầy nhất định sẽ không trốn khỏi trách nhiệm đó của thầy. Từ khi con làm theo tiếng gọi trái tim, nhưng lại trái với ý của thầy, kết hôn cùng với vợ con hiện nay, và tiếp nhận một việc mua bán đã làm thương tổn đến sự tôn nghiêm vô bờ bến của thầy, thì thầy đã hết sức tàn nhẫn đẩy con ra không còn chút tình nghĩa gì nữa. Dù xét về đạo trời hay tình người, cách cư xử của thầy đối với con hiện nay cũng không ổn.

Nếu thầy nghĩ rằng, thầy không đếm xỉa gì đến yêu cầu của con, con sẽ lặng lẽ rút lui, thì quả thực là thầy đã tính nhầm. Tòa nhà thầy mới mua ở phố Meng trị giá mười vạn mark, ngoài ra, con còn nghe nói, chú Johann, con trai người vợ kế của thầy, đồng thời là người có cổ phần trong công ty của thầy, hiện nay ở cùng thầy với tư cách là người thuê nhà. Sau khi thầy trăm tuổi, chú ấy sẽ là người duy nhất thừa kế công ty và tòa nhà ấy. Thầy đã bàn bạc ổn thỏa các điều kiện với hai vợ chồng cô em khác mẹ với con ở Frankfurt rồi, thì con cũng chả can thiệp vào nữa. Nhưng đối với con là con cả của thầy, thì thầy lại nổi giận lên như vậy (làm như thế là trái với tinh thần đạo Cơ đốc), không chịu nới tay ra cho con được hưởng ít nhiều quyền lợi về tòa nhà đó. Lúc con cưới vợ, lập gia đình, thầy đã cho mười vạn mark, và hứa sau này sẽ cho thêm một phần gia tài tương đương với số tiền ấy. Hồi bấy giờ, con không có ý định tranh chấp, vì lúc đó con không biết gia tài của thầy nhiều ít thế nào. Nhưng bây giờ thì con biết rõ lắm rồi. Theo con, xét về lý, con chưa mất quyền thừa kế, bởi vậy, trong việc này, con xin thầy một số tiền là ba vạn ba nghìn ba trăm ba lăm mark, tức là một phần ba giá tiền tòa nhà ấy. Thế lực xấu xa đáng nguyền rủa nào làm cho con mãi đến nay vẫn phải chịu sự đối đãi vô lý này, con không muốn suy đoán làm gì, nhưng với lương tâm chính trực của một người theo đạo Thiên chúa đồng thời là một thương gia, con phải chống lại thế lực xấu xa đó. Cuối cùng, con xin phép thưa với thầy một lần nữa rằng, nếu thầy vẫn do dự, không coi trọng yêu cầu chính đáng, hợp pháp của con, thì con sẽ không có cách nào để tôn trọng thầy như là người cha của con được nữa, không có cách nào để tôn trọng thầy như là một tín đồ đạo Thiên chúa, một thương gia thành thật.

Gotthold Buddenbrook.

— Xin lỗi, quả thực là ba không thích đọc lại những lời xằng bậy ấy một lần nữa. Biết mà! [49]

Cụ Buddenbrook bực bội ném bức thư cho con trai. Bức thư bay lơ lửng xuống đầu gối ông tham; ông vội bắt lấy. Con mắt kinh hoàng, rầu rĩ của ông theo dõi từng cử chỉ của bố. Cụ cầm cái chụp tắt nến để dựa bên cửa sổ, bực bội men theo bàn ăn đến cái cọc nến hình cành cây phía trước mặt.

— Thôi[50], ba bảo này, chúng ta không nói chuyện ấy nữa[51]! Đến đây là chấm dứt! Đi ngủ đi![52]

Ánh nến lần lượt tắt. Chỉ chụp cái mũ bằng đồng ở trên cái que vào cây nến là tắt ngay. Khi cụ quay người lại phía người con trai, trên cọc chỉ còn hai cây nến đang đỏ. Trong bóng tối, hầu như không nhìn thấy bóng con đâu cả.

— Này[53]! Anh đứng đấy làm gì? Sao anh không nói gì cả! Anh cũng nên nói vài lời chứ!

— Con biết nói gì, thưa ba? Con không có chủ định gì cả!

— Anh thì lúc nào cũng nói là không có chủ định gì cả!

Giọng cụ Buddenbrook có vẻ bực bội, mặc dù chính cụ cũng biết câu nói của cậu không đúng với thực tế tí nào. Trong những trường hợp quan trọng, người con trai đồng thời là bạn của cụ, thường có những chủ định rất sáng suốt. Về điểm này, chính cụ cũng phải tự xấu hổ, thấy mình không bằng.

— “Thế lực xấu xa đáng nguyền rủa”! - Ông tham nói tiếp - Câu đó khó nghe quá! Chả nhẽ ba không biết câu đó làm con đau khổ lắm hay sao? Anh ấy còn trách chúng ta làm trái với tinh thần kẻ dâng mình cho Chúa.

— Con sợ những lời xằng bậy trong bức thư đó hay sao? Cụ Johann Buddenbrook cầm cái chụp tắt nến giận dữ bước tới - “Trái với tinh thần kẻ dâng mình cho Chúa!” Hừ! Khá lắm! Nó là con chiên ngoan đạo xem đồng tiền bằng cái nong! Quả thật ba không hiểu bọn trẻ các anh suy nghĩ những gì? Say mê đạo Cơ đốc! Lại còn... say mê cả lý tưởng nữa! Cho bọn già này là đồ vô lại...! Phải, đầu óc các anh còn bị những cái như là Nền quân chủ tháng Bảy, tinh thần thực tế... ám ảnh. Thà đúng những lời thô bạo mà mắng nhiếc ông bố già, chứ không chịu buông mấy nghìn thaler! Nó còn coi ba là con buôn! Thôi được, tao là con buôn, tao biết thế nào là faux-faux-frais [54]! - Cụ nhắc lại, uốn âm “r” theo giọng người Paris - Tao sẽ không vì muốn cho đồ bất hiếu bất mục ấy trở nên thuần thục, cung kính mà cúi đầu để cho nó hiếp đáp!

— Ba nói như thế thì con biết trả lời ba thế nào! Con không muốn con thật sự trở thành “thế lực xấu xa” như anh ấy nói. Con là người trong cuộc, việc này liên quan đến quyền lợi của con, chính vì thế mà con không dám khuyên ba cứ giữ chủ trương của ba. Nhưng con cũng là kẻ dâng mình thờ Chúa, về phương diện ấy, con không thua kém anh Gotthold con tí nào. Nhưng...

— Nhưng! Đúng lắm, anh Jean ạ! Chữ “nhưng” anh nói đó rất có lý! Sự thực là thế nào? Lúc đầu, khi nó say mê con Stüwing, cãi nhau với ba hết lần này lượt khác, cuối cùng, mặc cho ba phản đối gì thì phản đối, nó vẫn lấy con bé, con một gia đình không xứng với gia đình ta tí nào! Lúc đó ba viết thư bảo nó: “Con thân yêu[55], con đã lấy cô bán hàng ấy thì ba chả cần nói gì thêm nữa. Ba sẽ không tước hết quyền thừa kế của con, ba không muốn làm ầm cửa ầm nhà, nhưng tình nghĩa cha con ta từ đây sẽ không còn nữa. Bây giờ ba cho con mười vạn mark để lo liệu việc cưới xin. Trong di chúc của ba sau này, ba sẽ cho con thêm mười vạn mark nữa. Nhưng tất cả chỉ có vậy. Ngoài ra, con sẽ không được đồng xu nào hết”. Lúc ấy, nó không nói gì. Nếu như hiện giờ công việc làm ăn của chúng ta khấm khá thì liên quan gì tới nó? Nếu như con và em con được hưởng nhiều hơn, nếu như rút ra một ít mua một ngôi nhà, thì liên can gì tới nó?

— Giá ba hiểu được hoàn cảnh khó xử của con hiện nay thì hay biết mấy! Muốn cho gia đình hòa thuận, nhất định con sẽ phải khuyên ba... Nhưng - Ông tham ngả người vào lưng ghế, khẽ thở dài. Cụ Johann Buddenbrook cầm cái chụp tắt nến, chăm chú nhìn vào bóng tối mờ mờ, cố trông rõ nét mặt con như thế nào. Một cây nến cháy hết, tắt ngấm, chỉ còn lại một cây le lói ở đằng kia. Hầu như chốc chốc có một bóng người trăng trắng, cao to, tươi cười, hiện trên tấm thảm, nhưng chỉ trong nháy mắt lại biến mất, không thấy nữa.

— Ba ạ! Đối xử với anh Gotthold như thế thì quả thật không ổn! - Ông tham nói khẽ.

— Vớ vẩn! Anh Jean ạ! Anh không nên đau khổ làm gì! Sao mà lại không ổn?

— Thưa ba... hôm nay chúng ta họp mặt vui vẻ suốt một ngày. Chúng ta hãnh diện và hạnh phúc, khi thấy chúng ta đã làm được một số việc, đạt được một số thành tích... Công ty chúng ta, gia đình chúng ta tiếng tăm lừng lẫy, có địa vị nhất định, được mọi người thừa nhận và tôn trọng..., nhưng lại gây thù oán với anh con, với người con cả của ba! Nhờ Thượng đế từ bi và vất vả lắm chúng ta mới gây dựng nên cơ ngơi này, thì chúng ta không nên để có điều uẩn khuất. Trong gia đình phải nên hòa thuận, phải nên đoàn kết, không thì tai họa sẽ đến.

— Anh Jean! Anh toàn nói vớ vẩn. Toàn nói lăng nhăng lít nhít! Bọn trẻ các anh thật là câu nệ!

Cả hai người đều làm thinh. Cây nến cuối cùng tàn dần.

— Anh đang làm gì thế hở, anh Jean? - Cụ Buddenbrook hỏi - Ba chẳng nhìn thấy anh đâu nữa?

— Con đang tính - Ông tham trả lời vắn tắt. Ánh nến lại lóe lên, trông thấy ông đứng thẳng người, mắt lạnh lùng, chăm chú nhìn ngọn nến le loi. Suốt cả buổi tối hôm nay, chưa lần nào mắt ông có vẻ như vậy - Nếu ba cho anh Gotthold ba vạn ba nghìn ba trăm ba lăm mark, cho em con ở Frankfurt một vạn năm nghìn, cộng lại là bốn vạn tám nghìn ba trăm ba mươi lăm mark, nếu ba không cho anh Gotthold, chỉ cho em con hai vạn năm nghìn mark, như thế thì coi như ba đã làm lợi cho công ty hai vạn ba nghìn ba trăm ba lăm mark. Thật ra cũng không phải chỉ như vậy. Nếu ba bồi thường cho anh ấy tiền một phần tòa nhà, tức là phá lệ cũ, tức là chưa chấm dứt được quan hệ tiền tài với anh ấy. Sau khi ba qua đời, anh ấy có quyền đòi chia gia tài bằng con và em con, như vậy là công ty sẽ thiệt mấy chục vạn mark; chỗ thiệt hại ấy, bản thân công ty và con, người chủ duy nhất sau này, sẽ không sao gánh nổi... Không thể thế được ba ạ! - Ông tham vung mạnh tay để tỏ quyết tâm của mình, người càng ưỡn thẳng ra - Con khuyên ba không nên nhượng bộ anh ấy!

— Thôi, được rồi, cứ thế! Không nói nữa. Cứ thế [56]! Đi ngủ đi thôi!

Cây nến cuối cùng tắt ngấm dưới cái chụp bằng đồng. Hai bố con đi qua gian phòng rộng cột tròn, đến cầu thang phía ngoài thì bắt tay nhau:

— Anh Jean, chúc anh ngủ ngon!... Dũng cảm lên nhé [57]. Những điều phiền muộn vớ vẩn ấy không đáng kể... Ngày mai lại gặp nhau lúc ăn sáng!

Ông tham theo cầu thang đi về phòng mình. Cụ ông cũng lần theo lan can về căn phòng dưới gác hai. Thế là tòa nhà cổ kính, cổng kín tường cao ấy, hoàn toàn chìm đắm trong bóng tối và yên lặng. Kiêu hãnh, hy vọng hay lo âu đều lắng xuống tất. Chỉ ngoài thành phố vắng vẻ là mưa phùn cứ rơi rả rích; gió thu vẫn gào rít trên nóc nhà và phía sau tường.