Trong một đoàn người lữ hành, một nhà giả kim thuật lại một câu chuyện mà ông đọc được dọc dường. Đó là một dị bản của truyền thuyết hoa thủy tiên. Điều độc đáo trong dị bản này là cái hồ nước, nơi Narcissus rơi xuống và chết, không khóc vì vẻ đẹp của chàng trai, mà bởi vì hồ nước có thể nhìn thấy vẻ đẹp của chính mình phản chiếu trong đôi mắt chàng trai trẻ. Ý này được lấy từ bài thơ ngắn "The Disciple" của Oscar Wilde.

Nhân vật chính trong truyện là Santiago, chàng trai trẻ lớn lên trong một gia đình nghèo. Ba mẹ cậu đã làm lụng vất vả cả cuộc đời để cậu có thể đến học ở một trường dòng. Nhưng Santiago khát khao cháy bỏng được chu du khắp thế giới, và bố cậu đồng ý cho cậu dùng gia tài của mình mua một đàn cừu.

Là người chăn cừu, cậu đã chu du khắp vùng quê Andaluisa, phía nam Tây Ban Nha, trong vài năm, tận hưởng một cuộc sống vô tư lự và phiêu lưu. Câu chuyện bắt đầu khi Santiago chuẩn bị trở lại một thành phố nhỏ, nơi một năm trước đây, anh đã gặp một cô gái xinh đẹp, con một thương gia. Mặc dù mới nói chuyện với cô không lâu, nhưng cảm xúc của cậu dành cho cô khiến cậu phải suy nghĩ về cuộc sống của một người chăn cừu như cậu, và cân nhắc một cuộc sống ổn định hơn.

Khi cậu đến thành phố ấy, đầu tiên cậu quyết định đi đến nơi những người gypsy bói toán để giải mã một giấc mơ lặp lại cậu đã có từ lâu. Cậu luôn mơ rằng có một đứa trẻ đang chơi với những con cừu của cậu, rồi cầm tay cậu dẫn tới chân kim tự tháp tại Ai Cập để chỉ cho cậu nơi có một kho tàng bí mật. Nhưng Santiago luôn tỉnh giấc ngay trước khi đứa trẻ chỉ chính xác nơi cất giấu. Bà thầy bói gypsy nói rằng cậu phải đi tìm kho báu ấy, vì nếu đó là do một đứa trẻ nói, thì nó là có thật.

Thoạt tiên cậu không tin vào lời bà gypsy, nhưng rồi xuất hiện một ông già, tự xưng là Melchizedeck, vua xứ Salem, khuyên cậu rằng đó là "Truyền thuyết bản thân" (Mục đích sống) của chính cậu. Melchizedeck kể cho cậu một câu chuyện tuyệt vời về một người đi tìm hạnh phúc. Santiago quyết định đi đến châu Phi. Cậu bán đàn cừu và tới Tangier. Nhưng ở Tangier, cậu bị cướp. Mất hi vọng, cậu quyết định đi bộ, tới một cái đồi, cậu thấy một cửa hàng pha lê. Công việc kinh doanh không còn phát đạt vì một thành phố gần đấy mới mọc lên. Khi cậu vào cửa hàng, cậu lau chùi những cái ly pha lê bụi, để đổi lấy chút thức ăn. Lúc ấy hai người khách vào mua một số ly pha lê. Người thương gia Ả rập vui mừng nên đã thuê cậu ở lại. Santiago học được rằng số mệnh mỗi người đều đã được viết ra. "Maktub"

Sau đó gần một năm, cậu quyết định rời tiệm pha lê vì cậu đã có đủ tiền mua một bầy cừu mới, gấp đôi số cừu cậu bán đi hồi trước. Nhưng cậu lại không mua một con cừu nào cả. Bởi vì cậu quyết định đi tìm "Truyền thuyết bản thân" của mình - kho báu trong giấc mơ kia.

Cậu gia nhập đoàn lữ hành đến một sa mạc nơi gần các kim tự tháp. Trong đoàn người, cậu gặp một người Anh đã tìm kiếm những nhà giả kim chân chính suốt 20 năm nay. Người Anh này có hàng thùng sách về thuyết giả kim khiến cậu kinh ngạc. Cậu học được rất nhiều điều dọc đường đi.

Đoàn người tiến dần về phía ốc đảo. Khi người Anh nọ thử quan sát sa mạc và học ngôn ngữ sa mạc, thì Santiago đọc những cuốn sách của anh ta và học về thuật giả kim. Người Anh nói với cậu rằng mục đích của những nhà giả kim là tinh lọc kim loại bằng cách nung luyện trong nhiều năm.

Khi họ tới ốc đảo, đoàn lữ hành được chào đón, và được khuyên phải dừng bước vì có chiến tranh giữa các bộ tộc phía trước. Cậu đã giúp người Anh tìm một nhà giả kim. Và ở nơi đó, cậu gặp Fatima, và yêu cô ngay từ cái nhìn đầu tien. Fatima là một phụ nữ sa mạc, và hiểu rằng Santiago phải đi tìm "Truyền thuyết bản thân" của mình. Cũng chính lúc ấy nhà giả kim ở ốc đảo nhận ra rằng ông đã gặp một học trò có thể học được thuật giả kim từ mình. Hiển nhiên đó chính là Santiago.

Cậu lưỡng lự khi phải rời ốc đảo vì tình yêu với Fatima. Do đó cậu ở lại ốc đảo chấp nhận làm cố vấn cho trưởng tộc, bởi vì cậu đã giúp bộ tộc tránh được một cuộc tấn công đột ngột vào ốc đảo bằng sự sắc bén của mình. Nhưng nhà giả kim đã báo trước cậu sẽ mất đi khả năng nhìn thấy "điềm báo", rồi sẽ mất chức, và sẽ hối hận vì đã không theo đuổi giấc mơ của mình, đi tìm kho tàng.

Sau đó, với sự khích lệ của Fatima, cậu đã rời ốc đảo, lên đường đi tới Kim Tự Tháp. Tới một vùng sa mạc cai quản bởi những chiến binh hung dữ, cậu phải vượt qua những cửa ải, trổ tài biến thành gió, thấu hiểu ngôn ngữ của vũ trụ thì mới được phép đi qua. Tới đây, nhà giả kim từ biệt chàng trai, và chàng một mình đi tới chân kim tự tháp.

Cuối cùng, cậu phát hiện ra kho báu đích thực lại nằm ở dưới chân cây cổ thụ trong căn nhà hoang mà ngày xưa cậu vẫn đưa đàn cừu đến ngủ.