V: Những năm gần đây, để thu hút đầu tư về địa phương mình, nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước đã liên tục thực hiện nhiều chế độ ưu đãi đặc biệt khác nhau của riêng mình cho các nhà đầu tư, bên cạnh những quy định về thu hút đầu tư chung của cả nước. Ông nghĩ như thế nào về những quy định ưu đãi mang tính chất địa phương mà Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch, Đầu tư cho là “xé rào” này? Theo ông, những ưu đãi ấy có lợi hay gây hại cho nền kinh tế cả nước nói chung?

NSD: Theo tôi, một nhận định mang tính chất khái quát không chỉ ít khi đúng, mà còn thường hay sai. Nhận định khái quát về những quy định ưu đãi mang tính chất địa phương cũng vậy. Vấn đề là giày phải đóng theo chân. Mà chân thì rất khác nhau. Chính sách, pháp luật không cung cấp được khung khổ cần thiết cho những sáng tạo của địa phương thì cũng gây ra sự bức bách chẳng khác gì những đôi giày quá chật. Vì vậy, nếu những quy định về thu hút đầu tư chung bị hàng chục địa phương “xé rào”, thì cũng cần xem xét lại “cách xây rào” của chúng ta. Ít nhất, những tính toán công phu của Trung ương

vẫn có thể không phản ánh hết sự đa dạng và những nhu cầu khác nhau của các địa phương.

Vấn đề nghiêm trọng hơn nằm ở chỗ khác. Và đó chính là tính “phong trào” của việc các địa phương đua nhau đặt ra các ưu đãi để thu hút đầu tư. Điều này có thể phản ánh tâm lý “con gà tức nhau tiếng gáy”, hơn là những nhu cầu có thực và ý đồ chiến lược của ban lãnh đạo địa phương. Rõ ràng, không phải bất kỳ sự đầu tư nào đều dẫn đến sự phát triển bền vững và công bằng xã hội. Chỉ có những đầu tư nhằm khai thác các tiềm năng và ưu thế của địa phương, đặc biệt là tiềm năng về con người và lao động mới mang lại một sự phát triển như vậy. Thế nhưng, các ưu tiên, ưu đãi theo phong trào có thể chỉ là những viên đạn bắn sai mục tiêu mà thôi.

Về việc những ưu đãi của địa phương có lợi hay có hại cho nền kinh tế chung của cả nước, thì đây là một câu hỏi rất khó trả lời. Thiếu một công trình nghiên cứu công phu và những số liệu chính xác khó có thể trả lời được câu hỏi này.

PV: Có nhiều ý kiến cho rằng, có thể việc mỗi địa phương tự đưa ra những chế độ ưu đãi riêng đối với các nhà đầu tư gây ra sự không nhất quán trong chính sách đầu tư chung của cả nước, nhưng trên thực tế điều ấy lại vô cùng cần thiết và phải làm như vậy mới có khả năng thu hút nhiều đầu tư vì không phải địa phương nào cũng có nhiều lợi thế so sánh như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bình Dương… Và mỗi khi phải “chi” như thế để “thu” được nguồn đầu tư cho dù không lớn cũng là xứng đáng. Ý kiến của ông như thế nào?

NSD: Xứng đáng hay không thì phải trên cơ sở của hiệu quả đầu tư mới có thể trả lời được. Nếu “chi” lớn hơn “thu” thì có thể nói được gì về sự xứng đáng ở đây?! Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng nhiều khi hiệu quả đầu tư được đo đếm không chỉ bằng số tiền thu được, mà còn bằng số lượng việc làm và thu nhập cho những người dân và động lực cho các ngành nghề khác phát triển. Ở đời, thường đã nghèo thì lại khó. Các địa phương càng nghèo, càng khó thu hút đầu tư. Họ phải đưa ra những chế độ ưu đãi hơn là điều hoàn toàn dễ hiểu. Tuy nhiên, “xé rào” không phải là cách hay nhất để thu hút các nhà đầu tư. Một bộ máy hành chính năng động, liêm khiết; một môi trường xã hội thuận lợi; quyền tài sản của các nhà đầu tư được bảo vệ; hợp đồng được tôn trọng và áp đặt thi hành; các tranh chấp được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả… có lẽ là các điều kiện quan trọng hơn để thu hút đầu tư.

PV: Dưới góc độ của một nhà nghiên cứu về chính sách phát triển, theo ông, đâu là điểm mấu chốt để thu hút đầu tư có hiệu quả? Sự linh hoạt chủ động của các địa phương hay vai trò đầu tàu, định hướng của Bộ Kế hoạch, Đầu tư?

NSD: Câu trả lời là cả hai. Bộ Kế hoạch Đầu tư có vai trò hết sức quan trọng trong việc đề ra chính sách và khuôn khổ pháp luật. Chỉ có điều, chính sách, pháp luật đúng cho cả nước thì không thể gò bó, cứng nhắc. Một khoảng không gian đủ rộng cho sự sáng tạo của các địa phương là rất cần thiết. Rõ ràng, các địa phương với điều kiện khác nhau thì không thể hành động như nhau. Cách làm tốt nhất là cần lôi cuốn các địa phương vào quá trình hình thành nên chính sách và pháp luật.

PV: Ông đánh giá như thế nào về ý kiến nếu mỗi địa phương chỉ cần thực hiện tốt những ưu đãi trong khung quy định đầu tư chung của Luật Đầu tư vẫn thu hút được đầu tư?

NSD: Rõ ràng, nhiều địa phương đã không nghĩ như vậy. Và chắc chắn họ đều có lý do. Nếu chúng ta chưa có điều kiện để tìm hiểu về những lý do của họ, thì có nên vội đưa ra đánh giá của mình không?

PV: Giả sử nếu buộc phải chấn chỉnh để có sự đồng nhất trong chính sách đầu tư cả nước thì theo ông phải chấn chỉnh như thế nào? Ông nghĩ sao về hai phương án mà Bộ Kế hoạch, Đầu tư và Bộ Tài chính vừa đưa ra: a) Bãi bỏ văn bản ưu đãi ban hành trái pháp luật, truy thu các khoản thâm hụt do các tỉnh bày đặt ưu đãi; b) Giữ nguyên những gì các tỉnh đã hứa với các nhà đầu tư, tránh xáo trộn?

NSD: Trước hết, theo tôi, sự đồng nhất trong chính sách đầu tư không phải là một giá trị tự thân; sự phát triển của đất nước mới là một giá trị như vậy. Vấn đề là phải chứng minh được rằng sự đồng nhất trong chính sách đầu tư sẽ đưa lại sự phát triển cao hơn cho đất nước. Tuy nhiên, cũng như việc chứng minh giày một cỡ thì sẽ tốt hơn, đây thật sự là điều không dễ.

Trong hai phương án được đưa ra tôi thấy phương án hai tốt hơn. Vấn đề là: việc này liên quan không chỉ đến các chính quyền Trung ương và địa phương với nhau mà đến cả các nhà đầu tư. Mà họ thì hoàn toàn không có lỗi trong việc các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương hiểu và áp dụng chính sách, pháp luật khác nhau như vậy.

(Báo Nhà báo và Công luận)