rong nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, thị trường là của người bán; trong nền kinh tế thị trường, thị trường là của người mua.

Thị trường của người bán là một thị trường luôn luôn thiếu hụt. Người bán cung cấp hàng hóa theo độc quyền và theo kế hoạch, chứ không theo nhu cầu của người mua. Do nhiều nhu cầu không được đáp ứng, đến lượt mình, người mua đã mua tất cả những gì được phân phối hoặc xếp hàng đến lượt (Biết đâu đến lúc cần lại không có mà mua). Mặc dù, rất nhiều thứ được mua về là chẳng để làm gì, ngoài việc biến hàng triệu căn nhà của chúng ta thời đó thành những chiếc kho nho nhỏ. Những chiếc kho này bao giờ cũng thừa và bao giờ cũng thiếu. Những thứ thừa chỉ tổ để chật nhà. Những thứ thiếu thì tìm mua không được. Hậu quả là cả xã hội luôn luôn ngột ngạt vì khan hiếm. Sự khan hiếm triền miên đã bắt buộc người mua phải tìm cách lấy lòng người bán và làm cho người bán trở nên hách dịch và cẩu thả.

Thị trường của người mua là một thị trường mà sự giàu có của người bán phụ thuộc vào việc bán được hàng cho người mua. Sự khác biệt nho nhỏ này đã biến người mua trở thành “thượng đế”. Người bán phải tìm mọi cách để đáp ứng nhu cầu của người mua. Ngoài ra, để giữ khách hàng của mình, người bán còn phải không ngừng nâng cao chất lượng và hạ giá thành sản phẩm. Thái độ đối xử với người mua cũng trở nên niềm nở hơn. Một sự niềm nở bắt buộc lâu dần trở thành thói quen và văn hóa kinh doanh. Thị trường của người mua đang làm cho cuộc sống của chúng ta ngày càng dễ chịu và tiện nghi hơn.

Rất tiếc, không phải trong mọi lĩnh vực, thị trường của người bán đã nhường chỗ cho thị trường của người mua. Việc Công ty vận tải và Dịch vụ công cộng Hà Nội và đặc biệt là Công ty xe khách Sài Gòn phải mua xe buýt của Transinco là một ví dụ. Do không được quyền lựa chọn, những người mua này đã lập tức từ “thượng đế” biến thành những người chịu ơn. (Nhờ mua xe buýt của “chúng em” mà “các bác” được hưởng lãi suất vay ưu đãi). Hậu quả tất yếu là: những người mua đã nhận được sự cẩu thả, tắc trách của người bán. Đây là cách cư xử hoàn toàn dễ hiểu: lợi ích của người bán đã không phụ thuộc vào người mua, mà vào sự ủng hộ của bộ máy hành chính. Còn có sự ủng hộ này, thị trường của người bán còn tồn tại dài dài với sự cẩu thả và hách dịch của người bán và sự thiếu hụt của hàng hóa, dịch vụ. Đây cũng là lý do giải thích sự không may của chúng ta liên quan đến việc cung cấp nước sạch, điện, dịch vụ viễn thông, y tế, bảo hiểm trách nhiệm dân sự xe cơ giới v.v. và v.v.

Thực tế cho thấy, thiếu sự cạnh tranh lành mạnh và thật sự, không một doanh nghiệp con cưng nào có thể được tôi luyện “nên người”. Những doanh nghiệp như vậy không sớm, thì muộn sẽ chết yểu trong cuộc cạnh tranh toàn cầu mà dân tộc ta đang phải đối mặt. Vậy thì, Nhà nước nên tập trung mọi cố gắng của mình để chống độc quyền, chống sự lũng đoạn thị trường (đặc biệt là thị trường thuốc tân dược hiện nay) nhằm tạo ra một sân chơi bình đẳng, minh bạch cho tất cả mọi doanh nghiệp bất kể trong hay ngoài quốc doanh. Tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh và trung thực nhằm phục vụ khách hàng tốt nhất sẽ giúp chúng ta sớm đoạn tuyệt với thị trường của người bán và những rủi ro không đáng có mà nó sản sinh ra.