ng bác sĩ ra khỏi nhà, lại mặc áo choàng lông và đầu đội mũ. Mặt ông ta gần như cáu kỉnh và ghê tởm, dường như sợ vấy bẩn cái gì. Ông ta đưa mắt đảo qua một lượt căn phòng ngoài và, nghiêm nghị nhìn Aliosa và Kolia vẫy tay với người đánh xe và chiếc xe ngựa đã chở ông bác sĩ vội lăn bánh tới cửa lớn. Đại úy chạy bổ ra theo bác sĩ và khom mình, gần như muốn uốn éo trước ông ta, giữ ông ta lại để nói lời cuối cùng. Mặt ông già tội nghiệp hết sức đau buồn, ánh mắt sợ hãi:

- Dạ thưa ngài, thưa ngài… chẳng lẽ… - ông không nói hết câu chỉ giơ hai tay lên với vẻ tuyệt vọng, tuy vẫn nhìn bác sĩ với vẻ cầu xin lần cuối, như thể quả thực một lời lúc này của ông bác sĩ có thể làm thay đổi bản án đối với thằng bé tội nghiệp:

- Biết làm thế nào được! Tôi không phải là Thượng đế. - Bác sĩ đáp bằng giọng uể oải, tuy theo thói quen vẫn oai vệ.

- Thưa bác sĩ… Thưa ngài… Thể liệu có sắp… sắp chưa ạ?

- Hãy chu-uẩn bị-ị đối phó với mọi sự, - ông ta nói dằn từng lời và nhìn xuống, sắp bước qua ngưỡng cửa ra xe.

- Thưa ngài, vì Chúa Kito! Đại úy sợ hãi ngăn ông ta lại lần nữa - Thưa ngài!… Thế ra không còn cách nào, bây giờ không còn cách nào cứu chữa được nữa ư?

- Điều đó không tuỳ thuộc vào tôi. - Bác sĩ sốt ruột nói. - Tuy nhiên, hừm, - ông ta bỗng dừng lại, - nếu như chẳng hạn ông có thể đưa con của ông… ngay lập tức, không chậm trễ (mấy tiếng "ngay lập tức, không chậm trễ" ông bác sĩ nói không hẳn là nghiêm khắc, mà hầu như giận dữ, thành thử đại úy thậm chí giật mình), đưa đến Xiracudo… thì do hoàn cảnh khí hậu mới, thuận lợi có lẽ có thể xảy ra…

- Đi Xiracudo! - Đại úy kêu lên, dường như vẫn chưa hiểu gì cả.

- Đi Xiracudo, đấy là ở Xixin. - Kolia bỗng nói to, giải thích.

Bác sĩ nhìn thằng bé.

- Đi Xixin! Thưa ông, thưa ngài. - Đại úy bối rối. - Nhưng ngài thấy đấy! - ông đại úy đưa hai tay chỉ vòng quanh, muốn nói hoàn cảnh gia đình, - còn vợ tôi, còn gia đình?

- Không, gia đình không đi Xixin, gia đình ông thì đi Kavkaz, đầu mùa xuân… con gái ông đi Kavkaz, còn bà vợ ông… thì đến Kavkaz chữa bệnh tê thấp bằng nước suối ở đấy… sau đó lập tức đưa đi Paris, vào bệnh viện tâm thần của bác sĩ Lopulochie, tôi có thể viết thư gửi gắm cho ông ta, như thế thì có thể qua khỏi…

- Thưa bác sĩ, thưa bác sĩ! Ông thấy đấy! - Đại úy lại vung hai tay lên, tuyệt vọng chỉ những vách tường tràn trụi ghép bằng gỗ súc ở phòng ngoài.

- À, đấy không phải là việc của tôi, - bác sĩ mỉm cười, - tôi chỉ nói rằng khoa học có thể trả lời câu hỏi của ông về những phương tiện cuối cùng, còn thì… tôi rất lấy làm tiếc…

- Đừng lo, ông thầy lang ạ, con chó của tôi nó không cắn đâu.

Kolia lớn tiếng nói xẵng vì nhận thấy cái nhìn lo lắng của ông bác sĩ hướng vào Chuông rền đứng trên ngưỡng cửa. Giọng nói của Kolia lộ rõ một âm thanh tức giận. Nó cố ý dùng tiếng "thầy lang" thay cho "bác sĩ", sau này chính nó nói rằng như thế "nhằm mục đích lăng nhục".

- Cái gi-ì? - ông bác sĩ ngẩng đầu lên, ngạc nhiên nhìn chằm chằm vào Kolia. - Người nào vậy? - ông ta bỗng nói với Aliosa, như nhờ anh giải đáp.

- Đây là chủ nhân con Chuông rền, thầy lang ạ, đừng bận tâm về cá nhân tôi. - Kolia lại nói rành từng tiếng.

- Chuông à? - ông bác sĩ hỏi lại, không hiểu thế nào là chuông rền.

- Nó không biết nó hiện đang ở đâu. Tạm biệt, thầy lang, chúng ta sẽ gặp nhau ở Xiracudo.

- Ai đâ-ấy! A, ai? - Bác sĩ bỗng nổi khùng lên.

- Đó là một học sinh vùng này, thưa bác sĩ, cậu ấy tinh nghịch lắm, xin đừng để ý. - Aliosa cau mày, nói nhanh. - Kolia, im đi! - Anh quát Kraxotkin. - Xin đừng để ý, thưa bác sĩ. - Anh nhắc lại, đã hơi nóng nảy hơn.

- Phải đánh đòn! đa-ánh dòn! - Bác sĩ giậm hai chân, không hiểu sao ông ta đã nổi khùng quá mức.

- Này thầy lang, con Chuông rền của tôi có thể cắn lắm đấy, - Kolia nói bằng giọng run run, mặt tái nhợt và mắt long lên. - Ixi, Chuông rền!

- Kolia, cậu mà nói thêm một lời nữa thì tôi sẽ cắt đứt hẳn quan hệ với cậu! - Aliosa quát lên bằng giọng oai nghiêm.

- Thầy lang, trên cả thế gian này chỉ có một người ra lệnh được cho Kraxotkin, đó là người này. - Kolia trỏ Aliosa. - Tôi vâng lời anh ấy, thôi từ biệt!

Nó nhao đi, mở cửa đi nhanh vào buồng. Chuông rền lao theo. Bác sĩ đứng ngây ra như trời trồng chừng năm giây, nhìn Aliosa, rồi bỗng nhổ bọt và bước nhanh ra xe, vừa đi vừa lớn tiếng nhắc lại: "Quá quắt, quá quắt tôi không ngờ lại quá quắt như vậy!". Đại úy chạy theo đỡ ông ta lên xe. Aliosa vào phòng theo Kolia. Kolia đã đứng bên giường Iliusa, Iliusa nắm tay Kolia và gọi bố. Lát sau đại úy trở lại.

- Ba ơi, ba ơi, lại đây… Chúng con… - Iliusa lắp bắp trong trạng thái cực kỳ kích động… nhưng rõ ràng không đủ sức nói tiếp, đột nhiên đưa hai bàn tay gầy nhom về phía trước và ráng sức ôm ghì lấy cả hai người, Kolia và bố, ghép hai người vào nhau trong vòng tay của mình và mình nó áp sát vào họ. Đại úy bỗng run cả toàn thân khóc nức lên không thành tiếng, còn Kolia thì môi và cằm run run.

- Ba ơi, ba! Con thương ba biết bao, ba! - Iliusa rên rỉ một cách cay đắng.

- Iliusa thân yêu… con cưng của ba..., bác sĩ bảo… con sẽ khỏe mạnh… sẽ hạnh phúc..., bác sĩ… - Đại úy nói.

- Ba ơi! Con biết ông bác sĩ mới nói gì về con rồi… Con nhìn thấy rồi mà! - Iliusa kêu lên và lại ra sức ghì chặt cả hai vào người mình, úp mặt vào vai bố. Ba ơi, đừng khóc… Con mà chết đi thì ba sẽ nuôi một thằng bé khác, một đứa ngoan… ba sẽ chọn lấy một đứa ngoan, đặt tên nó là Iliusa và yêu nó thế chỗ cho con…

- Im đi, bạn Iliusa yêu mến, bạn sẽ khỏi thôi! - Kraxotkin quát lên, dường như nổi giận.

- Còn về con thì ba đừng bao giờ quên con nhé! - Iliusa nói tiếp - Hãy đến thăm mộ con… thế này này, ba ạ… hãy chôn con bên tảng đá lớn mà ba con ta vẫn ra đấy chơi, hãy đi cùng với Kraxotkin đến đấy, buổi chiều… Cả Chuông rền nữa. Còn con sẽ đợi ba và anh ấy… Ba ơi, ba!

Nó nghẹn lời không nói được nữa, cả ba người ôm lấy nhau và im lặng. Cả Ninotrka ngồi trong chiếc ghế bành của mình cũng lặng lẽ khóc, và bỗng nhiên, thấy mọi người đểu khóc, bà mẹ cũng nước mắt chan hoà, Iliusetrka! Iliusetrka! - Bà kêu lên.

Kraxotkin bỗng vùng ra khỏi bàn tay Iliusa.

- Tạm biệt, bạn thân mến, mẹ tớ đang chờ tớ về ăn, - Kolia nói rất nhanh, - tiếc rằng tớ không báo trước cho mẹ biết! Mẹ tớ sẽ rất lo lắng… Nhưng sau bữa ăn tớ sẽ đến cậu ngay, ở đây suốt ngày, suốt buổi tối, sẽ kể với cậu vô khối chuyện, vô khối chuyện! Sẽ đưa cả Chuông rền đến, còn bây giờ tớ cho nó về theo, vì không có tớ nó sẽ sủa váng lên làm phiền cậu. Tạm biệt!

Kolia chạy ra phòng ngoài. Nó không muốn oà khóc, nhưng ở phòng ngoài nó vẫn cứ khóc. Aliosa tìm thấy nó đang khóc.

- Kolia, nhất định cậu phải giữ lời, phải đến, không thì nó sẽ đau khổ lắm đấy. - Aliosa nói với giọng khẩn khoản.

- Nhất định! Ôi, tôi tự nguyền rủa mình đã không đến sớm hơn. - Kolia nói lý nhí, khóc và không còn ngượng ngùng vì mình khóc. Lúc ấy đại úy đột nhiên dường như nhảy ra khỏi Phòng và lập tức khép cửa lại. Mặt ông đầy vẻ kích động, môi run run. Ông đứng trước hai người trẻ tuổi và giơ hai tay lên trời:

- Tôi không muốn mất đứa bé ngoan! Tôi không muốn có thằng bé nào khác! - ông thì thầm bằng giọng man dại, nghiến răng. - Nếu ta quên Jeruzalem, thì lưỡi ta sẽ rơi rụng…

- Ông không nói hết câu, dường như nghẹn ngào, và bất lực quỳ thụp xuống chiếc ghế băng bằng gỗ. Hai tay nắm lại kẹp lấy đầu, ông khóc nức lên, rền rĩ một cách lố lăng, nhưng cố nén để trong nhà không nghe thấy tiếng rền rĩ của ông. Kolia chạy ra ngoài đường.

- Chào anh Karamazov! Anh cũng sẽ đến chứ? - Nó gào lên với Aliosa bằng giọng gay gắt, cáu kỉnh.

- Buổi tối thế nào tôi cũng đến.

- Ông ấy nói gì về Jeruzalem… Thế là thế nào vậy?

- Đấy là câu trong Kinh Thánh: "Nếu tôi quên Jeruzalem", nghĩa là nếu tôi quên tất cả những gì quý giá nhất của tôi, nếu tôi đánh đổi cái quý giá ấy lấy cái gì khác thì trời sẽ hại tôi…

- Tôi hiểu, thôi đủ rồi! Anh đến nhé! Ixi, Chuông rền! - Nó quát con chó bằng giọng đầy cuồng nộ và sải dài bước, vội vã đi nhanh về nhà.