ermes thần linh núi Kyllene triệu gọi vong linh đám cầu hôn tập họp. Tay cầm đũa vàng ngoạn mục thần linh sử dụng theo sở thích, rẩy mê man khép mắt ru ngủ hay mở mắt đánh thức thế nhân. Khua đũa thần linh đi trước ra hiệu lên đường, tất cả lẳng lặng bước theo, thốt tiếng chít chít khe khẽ. Như dơi bám thành chùm chổng ngược dưới vách đá, nếu một tuột khỏi chỗ đậu, cả đàn ríu rít bay xuống động huyền bí thăm thẳm, vong linh đám cầu hôn vừa nhích bước vừa chít chít. Hermes thần linh nhân từ dẫn xuống lối đi ẩm ướt, tối om. Tất cả băng qua Sông Đại Dương, Mỏm Đá Trắng, Cổng Mặt Trời, Vùng Cõi Mộng, cuối cùng tới cánh đồng lan nhật quang, nơi vong linh thế nhân hồn lìa khỏi xác cư ngụ. Tới nơi họ gặp vong linh Achilleus, vong linh Patroklos, vong linh Antilochos hào hùng, vong linh Aias vóc dáng thanh tao, khuôn mặt tuấn tú trong hàng quân Danaan, chỉ kém công tử Peleus tuyệt vời. Họ xúm quanh vong linh Achilleus lúc vong linh Agamemnon buồn ủ rũ bước tới dẫn đầu đoàn vong linh cùng gục chết, cùng chịu chung số phận với nguyên soái trong dinh thự Aigisthos. Vong linh Achilleus cất tiếng trước tiên: “Ô, công tử Atreus, ngô bối cứ tưởng trong hàng ngũ chiến binh nguyên soái là thế nhân Chúa tể thần sấm yêu thương hơn cả, vì chỉ huy binh sĩ gan dạ, can trường trên đất Troad bao la, nơi người Achaian ngô bối chịu đựng lâu dài, tổn thất nặng nề. Nào ngờ nguyên soái cũng bị số phận tàn ác, không ai ra đời thoát khỏi vòng tay, tới thăm giữa tuổi thanh xuân phơi phới. Bản nhân ước mơ, vinh quang lừng lẫy đã đạt, điều binh khiên tướng đã nhuyễn, nguyên soái đón nhận số phận, gục chết trước thành Troa! Quân lính Achaian sẽ hiệp lực xây gò mộ, nguyên soái sẽ để lại danh thơm cho con cháu mãi mãi về sau. Nhưng than ôi, thay vì thế số phận run rủi, đẩy đưa, nguyên soái chết cái chết vô cùng thảm thương!”

“Ô tướng quân, ô công tử Peleus, ô Achilleus oai phong,” vong linh Agamemnon đỡ lời, “ô chiến binh sung sướng, hy sinh trên đất Troad, xa cách Argos muôn trùng, nơi hoa tươi sắc ngát hương, hàng quân Troian, hàng quân Achaian thay nhau gục ngã giao chiến quyết liệt bảo vệ thi hài. Đã oai hùng, vẫn oai hùng, thi thể nằm sóng sượt, bụi đường bốc cao, tướng quân không màng điều xa dụng mã. Ngô bối giao chiến suốt ngày. Ngô bối không ngừng nếu Chúa tể không nổi bão ngăn chặn. Chiều đó lúc trận chiến tàn lụi ngô bối mang tướng quân xuống thuyền, lấy nước nóng lau sạch thi hài, thoa thuốc xong xuôi đặt trên giá quan tài. Đồng đội Danaan xúm quanh nhỏ lệ, cắt tóc thương tiếc. Vừa hay tin thân mẫu tướng quân cùng nữ thần biển cả đội sóng nhô lên; tiếng khóc thần bí dập dờn, văng vẳng trên mặt nước mênh mông; quân lính Achaian bủn rủn tay chân. Hoảng hốt, nhốn nháo họ chạy xuống đáy thuyền lẩn trốn, trừ một người, Nestor kinh nghiệm già dặn, suy tư sâu sắc. Quan tâm tới tất cả, giọng điệu nhân từ, lão công ôn tồn thốt lời ngăn chặn: “Ngừng ngay, quân lính Argive! Binh sĩ Achaian đứng lại! Thân mẫu Achilleus đó! Nữ thần vừa ngoi khỏi mặt nước cùng nữ thần biển cả tới nhìn thi hài quý tử lần cuối!’ Nghe nói thế liền hết sợ quân lính Achaian dừng lại. Bu quanh tướng quân ái nữ Ông già Biển cả bật khóc thảm thiết, trải vải liệm bất diệt phủ kín thi thể. Tiếp theo chín Thi Thần giọng thánh thót hát vãn ca tiễn biệt, đoạn khúc xen kẽ trầm bổng, dặt dìu, lúc đó tướng quân thấy không binh sĩ Argive nào ngừng ứa lệ, ca khúc ảo não quấn quyện tiếng nấc nức nở Thi Thần nghẹn ngào khiến lòng dạ tất cả tê tái, quằn quại. Mười bảy ngày, mười bảy đêm ngô bối than khóc tướng quân, cả thần linh bất tử lẫn thế nhân tất tử. Ngày thứ mười tám ngô bối đưa tướng quân lên dàn hỏa, hiến sinh phong phú gồm cừu béo mập, bò sừng cong bày xung quanh. Mặc y phục thần linh, tẩm dầu thơm ngát, thoa mật ong dịu ngọt, tướng quân theo lửa ra đi. Quân lính Achaian vũ trang đầy đủ, lính bộ, phu xa diễn hành quanh dàn hỏa, thi thể tướng quân bốc cháy, âm thanh dồn dập dâng cao! Sáng sớm hôm sau, ô Achilleus, hỏa thần thiêu hủy nhục thể xong xuôi, nhặt xương tướng quân ngô bối lấy rượu vang tinh khiết rửa sạch, thoa dầu thơm ngát. Thân mẫu tướng quân đưa cho ngô bối chiếc bình hai quai bằng vàng, bà nói tửu thần Dionysos thân tặng, thợ rèn lừng danh Hephaistos gia công. Hài cốt tướng quân nằm trong đó, ô Achilleus lừng danh, trộn với hài cốt Patroklos công tử Menoitios, hy sinh tính mạng trước tướng quân. Hài cốt Antilochos nằm trong bình khác, bạn chí thiết tướng quân coi trọng hơn cả sau khi Patroklos qua đời. Mai táng hài cốt họ và hài cốt tướng quân, chiến binh Argive lập mộ phần hùng vĩ, uy nghi trên mũi đất nhô ra eo biển Hellespont để từ ngoài khơi bao la, xa xôi người hôm nay và thế hệ mai sau nhìn thấy. Sau đó thân mẫu tướng quân đem ra giữa hội trường, nơi lực sĩ Achaian tranh tài, giải thưởng vô giá bà hỏi xin thần linh ban cho. Trong đời từng dự biết bao đám tang chiến binh anh hùng, khi thanh niên cởi áo sẵn sàng tham dự cuộc đua vinh danh quân vương qua đời, song nếu nhìn giải thưởng rực rỡ nữ thần Thetis chân bạc trao tặng vinh danh tướng quân, tướng quân sẽ ngạc nhiên trước giải thưởng kỳ diệu, vì thần linh rất đỗi quý mến tướng quân. Bởi thế, ô Achilleus, chết không hủy hoại tên tuổi, tên tuổi vẻ vang tướng quân sẽ sống mãi với đời. Ngược lại, sau khi kết thúc cuộc chiến, bản chức đón nhận cái gì? Nào ngờ trên đường trở về Chúa tể dành cho kết thúc thê thảm, chấm dứt cuộc đời qua tay Aigisthos và người vợ đốn mạt!”

Trong khi hai vong linh chuyện trò Hermes sứ giả rạng rỡ dẫn vong linh đám cầu hôn gục chết dưới tay Odysseus bất chợt đi tới. Trông thấy ngạc nhiên hết sức hai vong linh bước thẳng về phía họ. Vong linh Agamemnon nhận ra Amphimedon công tử Melaneus ngày trước đã tiếp đón trong tư thất ở Ithaka. Vong linh công tử Atreus nói trước: “Amphimedon, bất hạnh nào đưa các ngươi xuống lòng đất tối tăm, thanh niên quý tộc, tất cả cùng lứa tuổi? Vào thành phố kén chiến binh xuất sắc thế nào người ta cũng chọn. Phải chăng Poseidon nổi bão hãi hùng, dâng sóng ngút trời phá tan, nhấn chìm đoàn thuyền? Hay bộ lạc thù nghịch chặn đánh trên đất liền khi các ngươi ùa vào cướp cừu, lùa bò đánh đi, hoặc tấn công, áp đảo để chiếm đoạt thành phố, bắt giữ đàn bà con gái? Nói ta hay vì ta và ngươi là chỗ quen biết. Ngươi không nhớ có lần cùng Menelaos ta tới nhà ngươi ở Ithaka thuyết phục Odysseus gia nhập hàng quân theo thuyền nhiều chèo trực chỉ thành Troa hay sao? Một tháng ròng rã ngô bối vượt biển bao la; khó khăn khôn tả mới thuyết phục nổi Odysseus cướp phá thành phố!”

Vong linh Amphimedon đáp: “Công tử Atreus vẻ vang, ô nguyên soái hàng quân, Agamemnon, ô dòng dõi Chúa tể, ta nhớ tất cả những gì ngươi nói, ta kể ngươi hay, thành thực và đầy đủ, không giấu giếm, che đậy, kết thúc bi thảm chấm dứt cuộc đời ngô bối. Odysseus vắng nhà khá lâu, ngô bối tìm cách ve vãn vợ đương sự. Nàng không khước từ thẳng thừng đề nghị hôn nhân chẳng hề mong muốn, nàng cũng không đồng ý dứt khoát, song suốt thời gian đó âm thầm tìm cách sát hại ngô bối. Ngươi có biết trong thâm tâm nàng chuẩn bị mưu kế gì không? Đặt khung cửi to lớn trong phòng nàng bắt đầu dệt vải, tấm vải lớn rộng. Nàng nói với ngô bối: “Quý vị cầu hôn trai trẻ, Odysseus không còn nữa, quý vị tới đây ngỏ tình và hăm hở muốn kết duyên, xin kiên nhẫn chờ tiện phụ dệt xong tấm vải. Như vậy công lao đưa thoi đạp cò không phí phạm hay vô ích. Vải dệt sẽ liệm Laertes khi lão nhân theo tử thần tàn nhẫn vào cõi thiên thu ảm đạm. Tiện phụ sợ phụ nữ Achaian trong vùng chê trách để người xây dựng cơ đồ lớn lao như vậy nằm xuống vĩnh biệt cõi đời không vải liệm che thân!” Nàng nói thế, ngô bối tin lời đồng ý mặc dù lòng riêng chẳng muốn tí nào. Từ đó ban ngày đạp cửi nàng dệt tấm vải, ban đêm đốt đuốc bên cạnh nàng tháo gỡ chỉ ra. Ba năm liền nàng dùng mưu kế đánh lừa bọn cầu hôn cả tin. Sang năm thứ tư, ngày tháng xoay vần, bốn mùa qua lại, mùa xuân vừa rồi, có nữ tỳ biết hành tung bí mật bèn nói sự thật. Vớ quả tang đang tháo gỡ ngô bối bắt, dù muốn hay không, nàng phải dệt cho xong tấm vải. Dệt xong giặt sạch nàng đưa cho ngô bối xem, tấm vải óng ánh như mặt trời, lung linh như mặt trăng. Đúng lúc đó thần linh quái ác đưa Odysseus trở về, không biết từ đâu, địa điểm mút đầu hòn đảo, trong ngôi nhà lụp xụp nô bộc chăn heo sinh sống. Đương sự gặp con trai vừa ngồi thuyền sơn đen từ Pylos cát bạt ngàn trở về cũng tới đó. Bày mưu tính kế hạ sát ngô bối cha con lên đường tới thành phố lừng danh. Telemachos đi trước. Đương sự đi sau. Nô bộc chăn heo đưa quần áo rách bươm cho mặc. Đương sự hóa trang như ăn mày già nua, tiều tụy chống gậy lết bước trên đường. Nhìn manh quần tấm áo thảm thương, không ai trong ngô bối, ngay cả người lớn tuổi, nhận ra Odysseus bất thình lình xuất hiện! Ngô bối giễu cợt, thóa mạ, lấy đồ ném đuổi đi. Đương sự nhẫn nhục nín thinh chịu đựng ngay trong cung điện của mình.

“Nhưng khi Chúa tể mang khiên thần thay đổi ý định, tinh thần phấn khởi, Telemachos trợ giúp, đương sự chuyển vũ khí xuống phòng chứa đồ, rồi khóa chặt cửa. Sau đó sử dụng mưu mẹo đương sự bảo hiền thê đặt trước mặt đám cầu hôn cây cung, hàng rìu sắt xám, than ôi! Để thử tài đồng thời hạ sát ngô bối. Cung nặng, dây căng không ai trong ngô bối kéo nổi! Tất cả đều quá yếu không đủ sức. Lúc đương sự nâng cây cung khổng lồ, ngô bối lớn tiếng phản đối không cho sử dụng bất kể nại cớ thế nào. Chỉ có Telemachos khuyến khích, thúc giục cứ để đương sự thử xem sao. Tay phải cầm cung đưa lên, kéo dây chẳng chút khó khăn, dáng vẻ bình thản, thành thạo đương sự nhắm bắn, mũi tên bay qua vòng sắt dễ dàng. Liền đó nhảy phốc lên ngưỡng cửa, đổ tên xuống đất, đống tên độc địa, đưa mắt nhìn quanh, ánh nhìn dữ dằn, đương sự bắn hoàng thân Antinoos trước tiên. Tiếp theo nhắm kỹ càng đương sự bắn ngô bối, mũi tên sát hại bay vun vút, ngô bối gục ngã bên nhau. Rõ ràng có thần linh trợ giúp đương sự và mấy tên bên cạnh. Ngay lúc đầu như điên như cuồng chúng hùng hục chạy suốt đại sảnh hạ sát ngô bối hết bên phải đến bên trái. Đầu rơi rùng rợn, tiếng rú hãi hùng, máu chảy chan hòa… Ô Agamemnon, ngô bối chết như thế đấy! Lúc này xác nằm trong cung điện Odysseus không mộ phần; gia đình chưa hay tin, thân nhân chửa tới lau máu đọng trên vết thương, nhỏ lệ than khóc thi thể, lo việc mai táng đúng nghi thức đối với người quá cố!”

“Ô công tử Laertes, Odysseus đa mưu túc trí!” Vong linh Agamemnon tiếp lời. “Chiến hữu là người may mắn có hiền thê đoan trang! Tấm lòng đôn hậu chứng tỏ Penelope tuyệt vời, ái nữ Ikarios, tiết liệt, thủy chung! Phu nhân kiên trì gìn giữ hình bóng phu quân hôn phối! Tiết hạnh vẻ vang sẽ không phai mờ theo năm tháng, thần linh bất tử sẽ gợi hứng, thế nhân sẽ dệt vẻ dễ thương thành ca khúc ý nhị ngợi khen Penelope nết na. Tương phản rõ rệt với ái nữ Tyndareos chuẩn bị ngấm ngầm tội ác xấu xa, hạ sát phu quân chính thức. Bài thơ, ca khúc thế nhân ca hát, ngân nga sẽ là bài thơ, ca khúc khả ố. Ả làm ô danh nữ giới, kể cả phụ nữ đức hạnh.” Hai vong linh chuyện trò như thế khi đứng trong tư dinh Diêm Vương dưới lòng đất sâu thẳm.

Rời thành phố mấy người tới nông trại ngoạn mục, trù phú Laertes bỏ công khai phá trước kia. Nhà lão công ở đây, xung quanh là nhà chái, nhà phụ, nơi nô bộc cần cù làm lụng, ăn ở, nghỉ ngơi, ngủ nghê. Bà già khú đế người đảo Sicile sống trong đó, trông nom, săn sóc lão công sống ở miền quê cách xa thành phố. Tới nơi Odysseus nói với con trai và nô bộc: “Các ngươi vào thẳng nhà xây cất vững vàng bắt heo ngon lành làm thịt để ăn bữa trưa. Ta sẽ đi thử thân phụ xem khi nhìn thấy có nhận ra không sau thời gian vắng mặt lâu dài đến thế.”

Dứt lời Odysseus đưa vũ khí cho nô bộc. Nô bộc và con trai đi thẳng vào nhà, Odysseus rẽ về hướng vườn cây ăn trái quả trổ xum xuê. Men theo lối mòn nhỏ hẹp vào khu đất lớn rộng rào kín, Odysseus không gặp nông nô Dolios hoặc các con, tất cả theo bố già ra đồng nhặt đá đem về làm hàng rào khu vườn trồng trọt khéo léo. Odysseus thấy thân phụ một mình đang hí hoáy đào quanh gốc cây. Lão công mặc tu-ních sờn rách, vá víu, bẩn thỉu; ghệt da bò chằng chịt cuốn chặt ống chân để khỏi chày da; tay đeo bao để tránh gai đâm; đầu đội mũ da dê chống lạnh; lão công trông thiểu não hết sức. Nom thấy thân phụ già nua, còm cỏi, nhận ra lão công âu sầu, buồn bã, bước tới cây lê cao lớn Odysseus từng trải, mưu trí dừng lại, không sao cầm nổi nước mắt. Tâm trí suy nghĩ, đắn đo không biết làm thế nào bây giờ: ôm hôn thân phụ, kể chuyện trở về quê hương hay ướm hỏi, thử lòng. Suy nghĩ đăm chiêu cuối cùng quyết định nên thử lão công bằng lời trêu chọc. Nghĩ vậy Odysseus bước tới. Laertes vẫn cúi đào quanh gốc cây. Odysseus lại gần cất tiếng: “Kính chào lão công, lão công giữ gìn mọi thứ chỗ này chu đáo quá, tiện phu nghĩ về vườn tược không việc nào lão công không hay; không cây nào khắp khu vườn, cây vả, cây nho, cây lê, cây ô-liu, hàng rau không được săn sóc cẩn thận. Nhưng tiện phu lại thấy, xin bỏ qua đừng chấp nhất, lão công không trông nom bản thân chu đáo tí nào. Lụ khụ, gầy guộc lão công ăn mặc lôi thôi, xốc xếch, quần áo nhếch nhác, lem luốc. Chắc hẳn lão công không phải nô bộc chủ nhân không thèm để ý vì lười lĩnh, biếng nhác! Dáng dấp, thân hình cho thấy lão công không phải nô lệ; lão công trông như người mang dòng máu hoàng tộc hay người cổ lai hi trong đời chẳng phải làm gì mà chỉ tắm rửa thỏa thuê, ăn uống ngon lành, lên giường chờ giấc êm ả. Nhưng thôi xin cho tiện phu hay sự thật. Lão công làm nông nô trông nom khu vườn cho ai? Và cũng cho tiện phu hay, đừng giấu giếm, tiện phu muốn biết chắc chắn có thực tiện phu đang ở Ithaka không? Trên đường tới đây bất đồ gặp một người tiện phu hỏi người đó khẳng định đúng rồi. Nhưng xem ra người đó có vẻ không tận tình, chẳng thèm trả lời chi tiết tiện phu muốn biết, chẳng buồn để tai lắng nghe ý kiến tiện phu định thăm dò tin tức người bạn mới quen chẳng hay còn sống trên cõi đời hay đã chết vĩnh biệt thế gian.”

“Tiện phu sẽ kể lão công hay người bạn, xin bình tâm lắng nghe. Trước đây, khi còn ở trên quê hương thân yêu, tiện phu có tiếp người bạn như bao người khác đến từ nơi xa xôi, song trong số chưa thấy người nào thân tình, lôi cuốn như thế. Người bạn nói người bạn là người đảo Ithaka, thân phụ là Laertes công tử Arkeisios. Tiện phu mời vào nhà, tiếp đón ân cần, nhờ giàu có đãi đằng chu đáo, kể cả biếu phẩm vật xứng đáng lúc chia tay lên đường. Tiện phu trao bảy ta-lăng vàng ròng, chiếc liễn bằng bạc khắc hình hoa, mười hai măng-tô, mười hai tấm voan, mười hai áo choàng, mười hai tu-ních lộng lẫy, ngoài ra lại thêm bốn nữ tỳ khéo tay về mỹ nghệ, nhan sắc mặn mà. Tiện phu để người bạn tự ý lựa chọn.”

“Thưa quý khách,” Laertes vừa thốt lời vừa ứa lệ, “vâng đúng rồi, quý khách đã tới vùng đất đang tìm; nhưng vùng đất đã rơi vào tay đám người hung hăng, xấc xược. Quà biếu quý khách trao người bạn trở thành vô ích, dù trao không tiếc tay! Ôi chao! Nếu quý khách gặp lại trên đất Ithaka, nếu còn sống, người bạn sẽ đền đáp bội hậu, không để ra đi tay không mà trao tặng vô số phẩm vật trước khi quý khách lên đường, bởi theo lẽ công bằng cho đi ắt phải nhận lại. Nhưng thôi, làm ơn cho hay đích xác quý khách tiếp đón người bạn bao lâu rồi? Với quý khách người bạn là kẻ bất hạnh, nhưng với lão hủ, xin cao xanh che chở, người bạn là đứa con bạc mệnh. Bây giờ lão hủ sợ xa gia đình, xa xứ sở người bạn đã làm mồi cho cá trên biển cả, thú dữ trong rừng, chim muông ngoài đồng. Hiền mẫu và lão hủ, song thân sinh ra đời, không có may mắn liệm thi hài, nhỏ lệ than khóc, ngay cả hiền thê nhiều của hồi môn Penelope tiết liệt cũng không có dịp vuốt mắt, thương khóc lúc lâm chung, nghi thức cần có với người quá cố. Nhưng thôi, lão hủ tò mò muốn biết, xin cho hay quý khách là ai, từ đâu tới? Thành phố nào, song thân ra sao? Thuyền vững chắc, tay chèo tài giỏi chở tới đây đậu chỗ nào? Hay quý khách quá giang thuyền người? Quý khách lên bờ, họ dong buồm ra khơi?”

“Thưa, tiện phu sẽ nói mọi điều lão công muốn biết,” Odysseus ý nhị tiếp lời. “Tiện phu tới từ Alybas; tiện phu sống trong cung điện nguy nga, thân phụ là quân vương Apheidas, quý tử hoàng thân Polypemon; tiện phu tên là Eperitos. Ra đi từ Sikania, thần linh đưa đẩy, dù chẳng muốn, tiện phu lạc hướng trôi dạt tới đây. Thuyền đậu không xa, song xa đồng quê, xa thành phố. Còn Odysseus, người xấu số bạc mệnh, tính ra đã năm năm kể từ lúc anh ấy lên đường từ biệt xứ sở tiện phu. Dẫu thế lúc anh ấy ra đi, điềm triệu đều tốt lành, chim xuất hiện bên phải, tiện phu an tâm ngỏ lời tạm biệt, anh ấy yên chí bắt đầu hành trình. Hai bên hy vọng sẽ gặp lại, kẻ là khách, người là chủ trao nhau phẩm vật quý giá!”

Vừa nghe nói thế Laertes sa sầm nét mặt, đau khổ tột cùng. Rên rỉ não nuột, lão công đưa hai tay bốc bụi đất đen ngòm vã lên mái đầu bạc phơ, nức nở, nghẹn ngào. Xúc động khôn xiết, cảm thấy lỗ mũi cay cay vì nước mắt, nhìn bố đẻ thương yêu, Odysseus nhào tới, vung tay ôm cổ, hôn lấy hôn để, thốt lời: “Bố, con đây, người bố hỏi đã trở về quê hương sau hai mươi năm xa cách! Thôi đừng khóc, đừng than, đừng thổn thức nữa. Con nói bố hay, và cần làm gấp không chậm trễ. Con đã tiêu diệt đám cầu hôn trong nhà mình, trả thù xúc phạm đau đớn, tội ác ghê tởm chúng gây nên.”

Nhưng Laertes cất tiếng: “Nếu quả thực là Odysseus, con lão hủ trở về, xin vui lòng cho hay chứng cớ cụ thể lão hủ mới tin.”

“Thưa trước hết,” Odysseus nhanh trí đáp lời, “nhìn vết sẹo con bị heo rừng răng trắng nhởn cắn khi qua Parnassos. Bố mẹ bảo con đến ông ngoại Autolykos lấy quà khi tới thăm ngô bối ông ngoại hứa cho con. Tiếp đến con có thể kể bố hay số cây bố nói cho con hôm ở trong vườn. Lúc đó con còn nhỏ, theo bố lẩn quẩn giữa hàng cây ăn trái, hỏi hết cây này đến cây kia. Lúc hai bố con dò bước qua hàng cây bố nói cho con hay lần lượt từng tên. Bố cho con mười ba cây lê, mười cây táo, bốn mươi cây vả, cùng lúc lại chỉ năm mươi hàng nho bố hứa cho con. Mỗi hàng ra quả theo thời, bởi thế chùm chín theo đợt như các mùa Chúa tể trên cao bồi sinh lực làm sống lại trên nhánh, trên cành.”

Nghe thấy thế đang đứng đầu gối run bần bật, tim đập rộn ràng vì lão công nhận ra chứng cớ xác thực Odysseus trưng nêu. Lão công vung tay ôm cổ con trai yêu quý, Odysseus từng trải gian khổ ôm chặt thân phụ vào lồng ngực. Lấy hơi tỉnh lại lão công nói liên hồi: “Ô Cha Chúa tể, như vậy là thần linh vẫn ngự trị núi Olympos hùng vĩ, bởi thế đám cầu hôn đền mạng vì hung hăng, xấc xược! Nhưng bây giờ trong lòng rất lo sợ, bố linh cảm dân Ithaka sẽ kéo tới bao vây tấn công ngô bối, và tin thế nào cũng lọt tới tai đám Kephallenian.”

“Đừng sợ,” Odysseus mưu trí đáp, “và cũng đừng lo chuyện đó, bố ơi! Thay vì thế theo con qua vườn cây ăn trái về nhà nông trại. Con đã bảo Telemachos đi trước cùng nô bộc chăn heo và nô bộc chăn bò mau mau sửa soạn bữa ăn.”

Dứt lời bố con đi về nhà nông trại xây cất vững chắc, ngoạn mục. Đến nơi bố con thấy Telemachos và hai mục phu đang lóc thịt, pha vang óng ánh. Lão công vui vẻ bước vào. Nữ tỳ cao niên người Sicile dẫn đi tắm, thoa dầu, mặc cho áo choàng. Athena đến bên cạnh truyền sinh lực, chân tay nảy nở, thân hình cao lớn, mạnh khỏe hơn trước. Lão công rời bồn tắm bước ra, con trai ngỡ ngàng, vì trông đường bệ, oai nghiêm khác thường. Odysseus thốt kêu, lời như có cánh bay xa: “Ô, bố, con chắc thần linh bất tử đã biến bố thành trẻ hơn, cao hơn bao giờ!”

Nghe nói thế Laertes đưa mắt nhìn, trầm tĩnh nói: “Ô Cha Chúa tể, ô Athena, ô Apollo, ước chi ta là người ngày trước, khi là quân vương cai quản người Kephallenian, tiến chiếm Nerikos, thành quách kiên cố trên mũi đất đâm ra biển! Và ước gì bữa qua đứng bên con trong cung điện, vũ khí trên vai, chống trả đám cầu hôn, ta bẻ gãy nhiều cặp gối trong đại sảnh, lòng riêng con vui mừng khôn tả!”

Trong khi bố con trò chuyện, nô bộc chuẩn bị xong xuôi bữa ăn. Mọi người lần lượt vào chỗ, ngồi gần nhau trên ghế bành hay ghế dài. Mọi người vừa bắt đầu ăn uống nô bộc cao niên Dolios bước vào, bầy con mệt lử theo sau, tất cả mải mê làm việc ngoài đồng mẹ ra gọi mới về, bà già người Sicile cặm cụi chăm lo bầy con, cùng lúc nhiệt tình săn sóc lão công năm tháng đè nặng vai gầy. Nom thấy Odysseus và nhận ra tất cả sững sờ, đứng như trời trồng, ngạc nhiên. Nhưng vừa ngỏ lời dịu dàng chào đón, Odysseus vừa vui vẻ phân bua: “Lão bộc, ngồi xuống dùng bữa. Tất cả ngừng ngỡ ngàng! Chờ khá lâu, bụng đói thèm ăn, ngô bối định đưa tay với bánh mì, song ráng đợi các người!”

Nghe nói thế Dolios liền sấn tới dang tay nắm cổ tay Odysseus hôn lấy hôn để, cất giọng nói lời như có cánh bay xa: “Ôi chao, quý nhân! Bấy lâu ước ao gặp mặt, nô bộc cứ nghĩ chẳng còn hy vọng, nào ngờ thần linh dẫn lối chỉ đường trở về!... Trân trọng chào mừng, hân hoan nghênh đón, cầu mong thần linh ban hồng ân bội hậu cho quý nhân! Nhưng xin cho nô bộc hay vì lòng dạ bồn chồn muốn rõ. Penelope kín đáo, tiết hạnh đã biết quý nhân vê chưa, nếu không ngô bối cấp báo?”

“Nương nương biết rồi, lão bộc,” Odysseus mưu trí đáp. “Lão bộc chẳng cần thắc mắc!” Dolios quay lại ghế bóng lộn. Bây giờ đến lượt bầy con bu quanh Odysseus, ngỏ lời mong ước nắm chặt bàn tay. Sau đó tất cả ngồi xuống ghế gần thân phụ. Mọi người dùng bữa trong nhà nông trại. Trong khi đó Tin Đồn, sứ giả lừng danh, lan nhanh khắp thành phố, kể chuyện số phận đám cầu hôn cùng kết thúc thê thảm. Vừa hay thân nhân khắp nơi bảo nhau kéo tới trước cung điện Odysseus, rên la, khóc lóc. Mỗi nhóm mang xác chết khỏi ngôi nhà hối hả đem đi mai táng; xác chết từ thành phố khác đưa lên thuyền nhờ ngư phủ chở về cho gia đình. Buồn rười rượi họ bảo nhau kéo tới quảng trường. Họ tụ tập mau lẹ, quảng trường đông nghịt, Eupeithes đứng lên kêu gọi, lòng buồn vô cùng, vì quý tử Antinoos nhận mũi tên đầu tiên gục chết dưới tay Odysseus. Đương sự vừa bắt đầu vừa thương khóc con trai: “Quý hữu, tác oai tác quái tên này dự tính chống lại ngô bối quyết liệt! Dong buồm ra đi nó mang theo biết bao thanh niên tuấn tú trên thuyền rỗng không. Mất thuyền nó mất cả đồng đội! Trở về nó lại giết thanh niên xuất sắc hải đảo Kephallenia. Vậy mau lên! Ngay bây giờ! Đừng để nó trốn sang Pylos hoặc Elis thiêng liêng, nơi quân vương người Epeian trị vì. Ngô bối phải ra tay kẻo nhục nhã suốt đời. Ngô bối sẽ hổ thẹn ngay cả với thế hệ chưa chào đời nếu không trả thù kẻ giết con em mình. Phần riêng bản nhân không muốn sống, mà muốn chết cho rồi, đi theo người quá cố. Hùng dũng tiến bước, ngô bối phải tóm cổ không để chúng vượt biển thoát thân!”

Lời nói quyện nước mắt khiến dân Achaian xúc động thương hại. Nhưng đúng lúc ấy lệnh sứ và thi sĩ ca công thiên phú bất đồ xuất hiện. Vừa thức dậy rời ngay cung điện hai người đến hội trường. Mọi người nom thấy đều ngạc nhiên. Dẫu thế Medon dáng vẻ ung dung trầm tĩnh lên tiếng: “Dân đảo Ithaka, xin để tai lắng nghe. Thực hiện kế hoạch Odysseus không làm trái ý định thần linh bất tử. Bỉ nhân nhìn tận mắt thần linh bất tử trông hệt Mentor đứng cạnh đương sự. Và thần linh bất tử lúc đứng trước đương sự hối thúc quyết liệt, lúc chạy như bay qua đại sảnh gieo kinh hoàng cho đám cầu hôn gục chết chồng chất lên nhau.”

Nghe nói thế tất cả xanh mặt khiếp đảm. Thấy vậy Halitherses, chiến binh cao niên, công tử Mastor cất lời. Người duy nhất trong đám đông biết tương lai, hiểu quá khứ, lão nhân đứng dậy ôn tồn phát biểu: “Hỡi dân đảo Ithaka! Xin lắng nghe lão hủ có đôi lời muốn nói. Quý hữu biết chăng tai họa hiện tại bắt nguồn từ thái độ trì độn, tác phong thờ ơ. Quý hữu không nghe lão hủ, quý hữu không nghe Mentor, khi ngô bối hối thúc ngăn cản con cái chấm dứt việc làm rồ dại. Chúng phạm tội vì làm điều sai trái ghê tởm, rắp tâm coi thường đạo đức, phá hại tài sản, hạ nhục hiền thê người nổi tiếng lừng danh chúng nghĩ không bao giờ trở về! Bởi thế dù gì bây giờ hãy nghe lão hủ. Đừng dại dột giở trò kéo nhau tấn công. Làm vậy quý hữu mang họa vào thân!”

Lão nhân dứt lời. Có người đứng im tại chỗ, song nhiều người nhảy chồm chồm, vừa lớn tiếng hô hào quyết chiến, vừa bác bỏ ý kiến khuyên can lão nhân đưa ra. Nhắm mắt nghe theo Eupeithes, họ hối hả chạy đi lấy vũ khí, trang bị đồ đồng bóng loáng, tập trung đông đảo trước cửa ô thành phố. Eupeithes hùng hổ, hung hãn dẫn đầu. Đương sự ra đi trả thù cái chết của con trai, song không trở về, mà bỏ xác ở đó. Đúng lúc ấy Athena lên tiếng nói với Chúa tể công tử Kronos: “Cha Chúa tể, quý tử Kronos, quân vương quyền uy tối thượng! Xin trả lời và cho thần nhi hay Cha nghĩ gì trong bụng? Cha muốn kéo dài xung đột thảm khốc và hỗn chiến kinh hoàng nữa không? Hay Cha muốn tái lập hòa bình giữa hai phe thù địch?”

Chúa tể thu thập mây trời đáp: “Thần nhi, tại sao hỏi chuyện này và đặt vấn đề như vậy? Thế thần nhi đã chẳng quyết định Odysseus trở về, trả thù bản thân, chống lại đám cầu hôn hay sao? Cứ làm như thần nhi dự định, song đây là ý kiến của ta. Vì Odysseus đã trừng trị đám cầu hôn, vậy chuẩn bị hiệp ước hòa bình, long trọng tuyên thệ, đương sự lên ngôi vương chủ, ngô bối tìm cách tẩy xóa khỏi ký ức hình ảnh tàn sát con em. Đôi bên sẽ là thân hữu như trước, hòa bình và cuộc sống ấm no ngự trị khắp nơi!” Nghe lời Chúa tể khuyến khích, thâm tâm bội phần háo hức, rời đỉnh núi Olympos, Athena bay vút xuống trần gian...

Trong nhà nông trại, sau khi dùng bữa thỏa thuê, Odysseus gian truân, mưu trí lên tiếng: “Có người nào trong các ngươi ra ngoài xem chúng đã tới gần ngô bối hay chưa!” Lời vừa dứt, một trong mấy con Dolios nhỏm dậy bước qua ngưỡng cửa. Đứng đó nhìn thấy đối phương tới mỗi lúc một gần, thanh niên lớn tiếng gọi với Odysseus lời như có cánh bay xa: “Chúng kéo đến kia kìa! Đó! Vũ trang! Mau lên!” Nghe thấy thế tất cả đứng phắt dậy cầm vũ khí. Odysseus cùng ba người xung quanh; Dolios với sáu con; Laertes và Dolios, dù tóc trắng như tuyết, cũng vũ trang chiến đấu do sống còn đòi hỏi. Choàng giáp y lát đồng óng ánh tất cả mở cổng đi ra. Odysseus dẫn đầu. Nhưng Athena, ái nữ Chúa tể lại gần, hình dáng, giọng nói giống hệt Mentor. Nom thấy nữ thần, Odysseus vui khôn tả. Quay sang con trai Odysseus kiên nhẫn chịu đựng dặn dò: “Telemachos, nhớ điều này, lúc lao vào cuộc chiến, nơi thanh niên biểu lộ can trường, con không được làm ô danh tổ tiên, bởi từ xưa tới giờ, về sức lực và dũng cảm, gia đình nổi tiếng lừng danh khắp nơi.”

Telemachos dáng vẻ thận trọng đáp lại: “Thưa, nếu muốn vậy, bố sẽ thấy trái tim trong con không làm ô danh dòng họ như bố nói.”

Chợt nghe mừng rỡ Laertes la to: “Ô thần linh yêu quý! Ngày tươi đẹp lão hủ sung sướng làm sao! Con, cháu thi đua dũng cảm!”

Athena mắt xanh lam lục bước tới chen lời: “Công tử Arkeisios, thân hữu quý mến vô cùng! Hãy cầu xin trinh thần mắt xanh lam lục và Chúa tể vạn năng, rồi nâng trường thương lao thẳng.” Vừa nói Athena vừa truyền phả sinh lực, lão nhân tức thì nâng trường thương, cầu xin ái nữ Chúa tể siêu phàm, đoạn phóng mạnh. Thương trúng vành mũ bọc đồng, mũ không ngăn nổi, mũi nhọn xuyên qua, Eupeithes ngã văng xuống đất, giáp y kêu lẻng xẻng. Đúng lúc đó Odysseus và con trai hùng dũng chồm tới vung kiếm, múa thương hai mũi ào ạt tấn công hàng đầu. Cha con sẽ tiêu diệt tất cả và không để địch thủ trở về toàn mạng nếu Athena ái nữ Chúa tể mang khiên thần không quát to ngăn chặn: “Dân Ithaka, chấm dứt giao chiến, tách xa tức thì, không để máu đổ.”

Nghe tiếng hét tất cả biến đổi sắc mặt. Kinh hãi tất cả buông vũ khí xuống đất. Nghe giọng nói trong lòng nảy sinh ước ao muốn sống tất cả xây lưng quay về thành phố. Trái lại, Odysseus kiên trì chịu đựng lớn tiếng hô rùng rợn, tập trung toàn lực như chim ưng nhào tới tấn công quân thù. Nhưng đúng lúc đó Chúa tể dội sấm sáng lòe trước mặt ái nữ mắt xanh lam lục. Quay lại, ái nữ Chúa tể siêu phàm, Athena lớn tiếng ra lệnh: “Công tử Laertes, dòng dõi Chúa tể, Odysseus trăm phương nghìn kế! Ngừng tay! Chấm dứt cuộc chiến bất phân thắng bại, kẻo công tử Kronos, Chúa tể thần sấm bất bình!”

Nghe tiếng nữ thần, Odysseus tuân lệnh, lòng vui khôn xiết. Phần mình vẫn cải trang, vẫn sử dụng hình thù, giọng nói Mentor, yêu cầu thề nguyện cam kết từ rày về sau, Pallas Athena ái nữ Chúa tể mang khiên thần thiết lập hòa bình giữa đôi bên.