ần suốt một ngày, Kunta hết tỉnh lại mê, hai mắt nhắm nghiền, cơ bắp ở mặt như tụt xuống, miệng há hốc, rớt rãi từ mép nhỏ xuống ròng ròng. Khi anh dần dần biết là mình còn sống, cái đau khủng khiếp dường như xé lẻ ra nhiều bộ phận - đập thình thình trong đầu, cắt cứa nhay nhứt toàn bộ thân và như lửa nung ở chân phải. Mở mắt ra là một cố gắng quá lớn anh bèn thử nhớ lại những gì đã xảy ra. Rồi mọi hình ảnh trở lại - bộ mặt rúm ró, đỏ ửng của tên tubốp đằng sau lưỡi rìu vung lên, tiếng xoẹt và mỏm cụt, phần trước bàn chân anh rơi xuống. Rồi nhịp đập trong đầu Kunta dội lên mạnh đến nỗi anh sung sướng lại được ngụp vào tối đen bất tỉnh.

Lần sau mở mắt ra, anh thấy mình đang trân trân nhìn một cái mạng nhện ở trên trần. Sau một lát, anh thử cựa quậy tí chút đủ để nhận ra là ngực, cổ tay và cổ chân mình đều bị trói gò xuống, nhưng bàn chân phải và gáy thì được kê lên một cái gì mềm mềm và anh đang mặc một thứ áo dài. Và lẫn với cái đau đớn là một mùi gì giống như hắc ín. Trước đây, anh tưởng đã nếm trải đủ mùi thống khổ, song tình trạng hiện giờ còn tệ hại hơn.

Anh đang lầm rầm cầu xin Chúa Ala thì cửa lều bật mở, anh ngừng bặt. Một tên tubốp cao lớn anh chưa từng gặp lần nào xách một chiếc túi đen nhỏ bước vào. Mặt y hằm hằm tức giận, mặc dù nỗi giận dữ đó hình như không phải nhằm vào Kunta. Vung tay xua đám ruồi vo ve, tên tubốp cúi xuống cạnh anh. Kunta chỉ nhìn thấy lưng y, rồi tên tubốp loay hoay làm gì với cái chân anh khiến Kunta choáng lên kêu thét như đàn bà, ưỡn người lên căng cả dây chằng ngực. Cuối cùng quay lại đối mặt với anh, tên tubốp đặt bàn tay lên trán Kunta rồi khẽ nắm cổ tay anh, cầm một lúc lâu. Rồi y đứng dậy và vừa theo dõi những nhăn nhó trên bộ mặt phờ phạc của Kunta vừa gắt gỏng gọi vọng ra ngoài: "Bel".

Một phụ nữ da đen, thấp bé, chắc nịch, vẻ mặt nghiêm nghị nhưng không đến nỗi mất cảm tình, phút chốc mang một ca sắt tây nước vào. Một cách kỳ lạ, Kunta cảm thấy mình nhận ra chị ta, hình như trong một giấc mơ nào đó, chị ta đã đứng đây nhìn xuống anh và cúi mình bên anh mớm từng hớp nước. Tên tubốp vừa nhẹ nhàng nói với chị ta vừa lấy một cái gì trong túi đen và ngoáy nó trong một cốc nước. Tên tubốp lại nói và người đàn bà da đen bèn quì xuống, một tay nâng đầu Kunta lên, tay kia nghiêng cái cốc cho anh uống: quá ốm yếu không đủ sức cưỡng lại, anh đành làm theo.

Một thoáng liếc mắt nhìn xuống đủ cho anh thấy đầu cuộn băng to xụ quấn quanh chân phải mình, máu khô nhuộm thành màu gì. Anh rùng mình, những muốn vùng dậy, song cơ bắp giờ đây cũng vô dụng như cái chất lờm lợm anh đang để cho trôi qua cuống họng. Người đàn bà da đen bèn đặt nhẹ đầu anh xuống, tên tubốp lại nói gì với chị ta, và chị ta trả lời, rồi cả hai cùng đi ra.

Gần như trước cả lúc họ đi khỏi, Kunta đã trôi sâu vào giấc ngủ. Khi anh mở mắt ra, đêm đã khuya và anh không thể nhớ là mình đang ở đâu nữa. Chân phải anh như bốc cháy, anh hất chân lên, nhưng cử động đó khiến anh bật kêu đau. Tâm trí anh đắm vào một nhòa bóng những hình ảnh và ý nghĩ đến nhanh và trôi tuột đi cũng nhanh, không tài nào nắm bắt được. Thoáng thấy Binta, anh kể là anh đau nhưng mẹ đừng lo, vì anh sẽ trở về nhà ngay khi nào có thể. Rồi anh trông thấy một gia đình nhà chim bay cao tít trên bầu trời và một mũi lao xuyên qua mình một con. Anh cảm thấy mình đang rơi, đang kêu gào, tay với ra tuyệt vọng níu vào hư không.

Khi anh thức dậy lần nữa, Kunta cảm thấy chắc chắn là một điều gì ghê gớm đã xảy đến với chân anh, hay đây chỉ là một cơn ác mộng? Anh chỉ biết mình đang rất ốm. Cả mạn sườn bên phải anh tê dại, cổ họng khô, đôi môi se lại bắt đầu nứt nẻ vì sốt, người đẫm mồ hôi và phả ra một mùi bệnh tật. Có ai lại nỡ chặt chân người khác thật sự không nhỉ? Rồi anh nhớ lại tên tubốp chỉ vào chân và bộ phận sinh dục của anh cùng cái vẻ gớm guốc trên mặt hắn. Cơn cuồng nộ lại trào lên, Kunta uốn thử ngón chân và cố gắng đó làm anh đau đến mờ cả mắt. Anh nằm đó, chờ cho cơn đau dịu đi, song chẳng thấy đỡ chút nào. Đau không sao chịu nổi - thế mà, cách nào đó, anh vẫn đang phải chịu. Anh căm ghét chính bản thân mình vì cái tội muốn thấy tên tubốp trở lại, mang thêm cái thứ lăng nhăng gì đấy mà lúc nãy y hòa vào nước cho anh uống cũng thấy đơ đỡ.

Thỉnh thoảng anh lại thử rút tay ra khỏi sợi dây trói lỏng ở hai bên sườn, nhưng vô hiệu. Anh nằm đó, đang oằn oại rên rẩm vì đau thì cửa lại mở. Đó là người đàn bà đen, tay cầm một ngọn đèn hắt ánh vàng vọt chập chờn lên mặt. Miệng mỉm cười, chị ta bắt đầu ra hiệu bằng tiếng, bằng nét mặt, bằng cử chỉ; Kunta biết là chị ta đang cố làm cho anh hiểu một điều gì đó. Chỉ tay về phía cửa lều, chị làm bộ điệu bắt chước một người đàn ông cao lớn bước vào, rồi cho một người rên uống một cái gì đó và người này sau đó bèn toét miệng mỉm cười như thể đỡ hẳn đi. Kunta chẳng tỏ dấu hiệu gì mà mình đã hiểu điều chị ta muốn nói: tên tubốp cao lớn là một thầy thuốc.

Nhún vai, chị ta ngồi xệp xuống và bắt đầu áp một miếng vải ướt mát dịu lên trán Kunta. Không phải vì thế mà anh đỡ ghét chị. Rồi chị ra hiệu là sẽ đỡ đầu anh lên để nhấp nháp tí xúp do chị mang đến. Miệng nuốt mà lòng anh vụt lóe lửa giận khi nhìn thấy vẻ mặt hài lòng của chị. Rồi chị khoét một chỗ nhỏ trên nền đất, đặt vào đó một vật tròn dài bằng sáp và thắp lửa trên chỏm đó. Bằng cử chỉ và vẻ mặt, chị hỏi anh có cần gì khác nữa không. Anh chỉ gườm gườm nhìn chị và cuối cùng chị đi khỏi.

Kunta nhìn ngọn lửa, cố suy nghĩ cho đến khi miếng sáp chảy hết trên đất. Trong bóng tối, anh nhớ lại cái âm mưu "giết tubốp" trên con xuồng lớn; anh ước ao làm một chiến sĩ trong một đạo quân da đen lớn, chém tubốp như ngả rạ. Nhưng rồi Kunta rùng mình, sợ rằng chính bản thân mình đang sắp chết, mặc dầu thế có nghĩa là anh sẽ đời đời ở bên Chúa Ala. Nói cho cùng, nào đã có ai ở chỗ Chúa Ala trở về để kể cho mọi người hay ở bên Người là như thế nào; cũng như chưa có ai trốn được về làng mà kể cho bà con hay ở trong tay bọn tubốp là như thế nào.

Lần đến thăm tiếp theo, Bel tỏ ra rất lo ngại, cúi nhìn đôi mắt vằn máu và vàng đi của Kunta, đã hõm sâu thêm trên bộ mặt hầm hập sốt. Anh nằm run hoài, rên rẩm, gầy hơn cả khi được đem về đây tuần trước. Chị trở ra ngoài, nhưng trong vòng một giờ lại quay lại mang theo những miếng vải dày, hai cái bình bốc hơi và một đôi mền. Cử động nhanh thoăn thoắt và - vì một lý do nào đó - có phần lén lút, chị đắp lên ngực trần của Kunta một mớ dày lá luộc bốc hơi, nhào trộn với một thứ gì hăng hắc. Mớ thuốc đắp nóng rộp lên khiến Kunta phát rên và định hất đi, nhưng Bel kiên quyết dằn anh xuống. Nhúng những miếng vải vào cái bình bốc hơi thứ hai rồi vắt cho ráo nước, chị bó lên trên mớ thuốc đắp rồi phủ hai cái mền lên người Kunta.

Chị ngồi nhìn mồ hôi trên người anh chảy thành từng dòng nhỏ xuống nền đất. Bel lấy vạt tạp dề thấm những giọt mồ hôi chảy vào đôi mắt nhắm nghiền của anh và cuối cùng anh hoàn toàn lịm đi. Mãi đến khi rờ vào những miếng vải bó ngực thấy chỉ còn hơi âm ấm, chị mới tháo ra. Đoạn, lau ngực anh sạch mọi vết thuốc lá lẩu, chị đắp mền cho anh và đi khỏi.

Thức giấc lần sau, Kunta yếu đến nỗi không cựa quậy được thân mình, anh cảm thấy gần như chết ngạt dưới đôi mền dày nặng. Nhưng - không hề mảy may biết ơn - anh hiểu là cơn sốt đã dứt.

Anh nằm dài tự hỏi không biết người đàn bà ấy học ở đâu ra cái cách chị ta đã làm. Nó giống như những thứ thuốc của Binta hồi anh còn nhỏ, những loại cỏ của đất Chúa Ala lưu truyền từ ông bà tổ tiên. Và nhớ lại cái cung cách lẩn lút của người đàn bà da đen, Kunta hiểu ra đó không phải là phương thuốc tubốp. Không những anh chắc chắn rằng bọn tubốp mù tịt về chuyện đó, mà anh còn biết là không được để cho chúng hay biết nữa. Và Kunta chợt thấy mình đang hình dung thật kĩ nét mặt người đàn bà da đen trong tâm trí. Tên tubốp gọi chị ta là gì nhỉ? Bel.

Sau một lát, Kunta miễn cưỡng xác định rằng người phụ nữ này giống bộ lạc của anh hơn bất kỳ bộ lạc nào khác. Anh thử hình dung chị ta ở Jufurê, giã mạch kê làm bữa sáng, chèo thuyền độc mộc trên bôlông, đội những lượm lúa mới gặt về làng. Nhưng rồi Kunta lại tự xỉ vả mình đã lố lăng đem gắn làng quê mình với những người da đen vô đạo này trên đất tubốp.

Giờ đây, những cơn đau của Kunta đã thưa hơn và đỡ dữ dội hơn, phần lớn là vào những lúc anh quẫy cựa găng mình vào dây trói. Nhưng ác nhất là lũ ruồi cứ vo ve quanh cái chân bị băng, hay đúng hơn là mẩu chân còn lại, và thỉnh thoảng anh lại phải lúc lắc cẳng tí chút để chúng bay lên một lúc, trước khi xà trở lại.

Kunta bắt đầu tự hỏi mình đang ở đâu. Chẳng những đây không phải lều cũ của anh, mà anh còn có thể đoán rằng mình đã bị đưa đến một cái trại nào khác, bằng vào những âm thanh bên ngoài và giọng nói của những người da đen đi ngang qua. Nằm đó, anh có thể ngửi thấy mùi nấu nướng của họ, nghe thấy tiếng họ chuyện trò, hát xướng và cầu kinh hồi đầu đêm và tiếng tù và thổi lúc ban mai.

Và mỗi ngày, tên tubốp cao lớn lại vào lều thay băng, lần nào cũng làm chân Kunta đau rát. Ngày ba bận, Bel đến mang theo thức ăn và nước, cùng với một nụ cười và một bàn tay ấm áp đặt lên trán anh. Anh cứ phải tự nhắc mình rằng những người da đen này chẳng tốt hơn gì bọn tubốp. Có thể người đàn bà đen này và tên tubốp không muốn làm hại anh - mặc dầu chưa thể nói chắc được vì hãy còn quá sớm - nhưng chính gã Xamxơn đã đánh gần chết và chính bọn tubốp đã dùng roi đánh anh và bắn anh và đã chặt chân anh. Càng hồi sức anh càng điên ruột vì phải nằm đấy bất lực, thậm chí không thể xê dịch đi đâu được, trong khi suốt cả mười bảy vụ mưa trước anh có thể chạy nhảy leo trèo bất cứ nơi nào mình muốn. Thật quái gở đến mức không hiểu nổi và ngoài sức chịu đựng.

Khi tên tubốp cao lớn cởi trói hai cổ tay Kunta khỏi hai cái cọc ngắn ở hai bên sườn, Kunta bỏ cả mấy giờ sau ra tập cánh tay lên mà không được: chúng quá nặng. Ráo riết, quyết liệt, không nao núng anh cố cưỡng hai cánh tay trở lại hoạt động hữu ích bằng cách uốn ngón tay liên tục, hết co vào lại duỗi ra, rồi nắm lại thành quả đấm, cho đến khi, rốt cuộc, anh có thể nhấc được cánh tay. Sau đó anh bắt đầu đánh vật để chống hai khuỷu tay nhỏm người dậy và khi đạt được, anh cứ lấy gân sức giữ tư thế đó hàng giờ liền, mắt trân trân nhìn xuống đám băng quấn quanh mỏm chân cụt. Khối bông băng to xụ như trái "pí ngô", tuy có đỡ máu me hơn những lần trước anh nhìn thấy khi tên tubốp tháo ra. Tuy nhiên, khi anh thử nhấc đầu gối bên ấy lên, anh vẫn thấy đau không sao chịu nổi.

Anh trút cơn giận dữ và tủi nhục lên Bel khi chị đến thăm vào lần sau, gầm ghè với chị bằng tiếng Manđinka và dằn mạnh cái cốc sắt tây xuống sau khi uống hết. Mãi sau anh mới nhận ra rằng đây là lần đầu tiên anh cất tiếng nói với một người khác, kể từ khi đặt chân tới đất tubốp. Anh càng điên tiết khi nhớ lại mắt chị dường như nồng ấm mặc dầu anh tỏ ra giận dữ.

Một hôm, sau khi Kunta đã ở đây gần ba tuần lễ, tên tubốp ra hiệu cho anh ngồi dậy khi y tháo băng. Khi gỡ đến gần sát da chân, Kunta trông thấy chỗ vải băng ố màu lầy nhầy một chất vàng khè dầy cộp. Rồi anh nghiến chặt quai hàm khi tên tubốp bóc một lượt vải cuối cùng - và giác quan Kunta quay cuồng khi anh nhìn thấy nửa bàn chân gót sưng đẫn, phủ một lớp vải dày gớm ghiếc màu nâu sạm. Kunta gần như thét lên. Rắc một thứ gì lên vết thương tên tubốp chỉ đắp hờ một lớp băng nhẹ lên đó, rồi xách cái túi đen vội vã đi khỏi.

Trong hai ngày tiếp theo, Bel lặp lại công việc tên tubốp đã làm, dịu dàng nói trong khi Kunta co rút người và quay mặt đi. Ngày thứ ba tên tubốp trở lại, tim Kunta giật thót khi thấy y mang hai cái gậy gộc thẳng trên đầu có chạc, Kunta đã từng thấy nhiều người bị thương đi bằng loại gậy này ở Jufurê. Kẹp đôi chạc vững chãi vào nách, tên tubốp bày cho anh tập lò cò đi quanh bằng cách đu đưa chân phải khỏi mặt đất.

Kunta không chịu động đậy cho đến khi cả hai đi khỏi. Đoạn, anh cố rướn thẳng người dậy, dựa vào vách lều cho đến khi đủ sức chịu đựng nhịp đập thon thót nơi cẳng chân mà không ngã nhào. Chưa điều khiển được đôi chàng nạng khớp vào dưới nách mà mồ hôi đã chảy ròng ròng trên mặt. Mắt hoa đầu váng, chệnh choạng, không lúc nào rời xa vách để có chỗ dựa, anh cố du mình về phía trước được vài bước vụng về, mỏm chân cụt băng bó luôn luôn đe dọa làm anh mất thăng bằng.

Sáng hôm sau khi Bel mang bữa điểm tâm đến cho anh, Kunta bắt gặp vẻ vui thích cao độ trên mặt chị lúc nhìn thấy những vết do đôi nạng để lại trên nền đất. Kunta cau mặt với chị, giận mình đã quên không xóa những vết đó đi. Anh không chịu đụng đến thức ăn trước khi người đàn bà đi khỏi, nhưng sau đó anh ăn thật nhanh, biết rằng bây giờ mình cần lại sức. Trong vòng mấy ngày, anh đã lò cò quanh lều một cách thoải mái.