dysseus ở lại đại sảnh có Athena trợ giúp nghĩ cách thanh toán đám cầu hôn. Đột nhiên Odysseus nói với Telemachos lời như có cánh bay xa: “Telemachos, mình phải đưa vũ khí đi chỗ khác. Khi không thấy chúng hỏi con phải trả lời khôn khéo đánh lạc hướng: ‘Vì sợ khói, vũ khí trông không như ngày Odysseus lên thuyền tới thành Troa, bản nhân cất đi. Lửa cháy khói bám xám xịt, tất cả han gỉ hư hại! Và còn lý do này nữa hệ trọng gấp bội thần linh khiến phải suy ngẫm. Bản nhân sợ khi rượu vào lời ra, cãi lộn, ẩu đả, bữa tiệc mất vui, quý ông mất tư cách, bởi sắt có sức mạnh lôi cuốn con người.’”

Làm theo lời thân phụ, Telemachos gọi nhũ mẫu Eurykleia tới bên dặn dò: “Nhũ nương quý mến, con muốn nhũ nương giữ chặt tỳ nữ trong phòng đằng đó khi con chuyển hết vũ khí vào kho, vũ khí ngoạn mục chẳng trông nom từ khi thân phụ vắng nhà khói bám xám xịt. Ông ra đi lúc con còn nhỏ, bây giờ con muốn đưa vào kho tránh lửa, tránh khói.”

“A! con,” nhũ mẫu cao niên thảng thốt đáp lời, “già muốn ngày nào đó con sẽ đứng ra trông nom nhà cửa, bảo vệ của cải! Vậy cứ việc! Nhưng thôi nói già hay ai sẽ cùng đi với con cầm đuốc dẫn đường? Tỳ nữ lo việc đó con lại không muốn chúng ra bên ngoài!”

“Khách lạ đằng kia sẽ lo giùm,” Telemachos dáng vẻ tự tin tiếp lời. “Con không muốn người con giúp đỡ hằng ngày dù từ nơi xa xôi đến đây ăn không ngồi rồi.”

Không nói một lời, nhũ mẫu lẳng lặng đi khóa cửa dẫn vào đại sảnh thênh thang. Odysseus cùng con trai đầy hứa hẹn đứng dậy gấp rút mang mũ đội, khiên lồi, thương nhọn sang nhà kho, Pallas Athena đi trước cầm đuốc bằng vàng tỏa sáng rực rỡ. Nom thấy thế Telemachos bất giác thốt lời: “Bố, con thấy phía trước có cái gì kỳ lạ hết sức! Khắp đại sảnh, từ trên xuống dưới, mặt tường, hốc tường ngoạn mục, xà ngang, đà chính gỗ thông, hàng cột vươn cao, tất cả dưới mắt con sáng trưng như thể lửa cháy rừng rực. Chắc hẳn thần linh sống trên trời bao la hiện diện ở đây.”

Odysseus ý nhị ngăn chặn: “Im! đừng nói, đừng hỏi. Thần linh trên núi Olympos vẫn làm vậy. Thôi bây giờ mình quay lại, con đi ngủ, ta sẽ ở đây thử lòng tỳ nữ và mẹ con thêm chút nữa. Buồn rầu đè nặng cõi lòng, nước mắt như mưa, thế nào mẹ con cũng hỏi đủ chuyện!”

Telemachos rời đại sảnh theo ánh đuốc lần đường về phòng nghỉ ngơi. Tới nơi buồn ngủ công tử lăn kềnh xuống giường đánh một giấc tới tận rạng đông. Odysseus ở lại đại sảnh một mình, có Athena trợ giúp, toan tính hạ sát đám cầu hôn. Đúng lúc đó Penelope đoan trang, ý tứ rời tư phòng đi xuống trông chẳng khác Artemis hoặc Aphrodite vàng óng, tỳ nữ đi theo kéo ghế mời ngồi chỗ quen thuộc gần ngọn lửa. Ghế trang trí nghệ thuật, khảm bạc, nạm ngà, đường nét uốn éo do nghệ nhân tài ba Ikmalios gia công sáng tạo. Phần để chân gắn liền khung ghế trên phủ tấm lông cừu lớn rộng. Penelope an tọa. Tỳ nữ tay trắng ngần từ khu gia nhân đi ra bắt đầu dọn đồ ăn, bánh mì, lau bàn, nhặt cúp đám người ngạo mạn uống xong để đó. Họ còn đời than khỏi chậu lửa đặt trên sàn, bỏ thêm củi đốt cho sáng sủa, ấm áp.

Melantho lại nặng lời mắng nhiếc Odysseus. Ả lớn tiếng: “Khách lạ! Vẫn ở đây ám quẻ, suốt đêm thám thính ngôi nhà, rình mò phụ nữ phải không? Cuốn xéo đi mau, đồ khốn kiếp, ăn uống như vậy đủ rồi. Đi ngay, nếu không mẩu củi đỏ hỏn nhắm trúng đầu, ta sẽ tống khỏi cửa ngay lập tức!” Quay đầu nhìn đưa mắt khẽ lườm Odysseus lanh trí đáp: “Nanh ác, việc gì khiến gái nóng máu nổi điên? Tại sao hằn học với ta? Phải chăng vì ta bẩn thỉu, rách rưới, ăn xin khắp phố phường? Vì sinh tồn phải vậy; đó là số phận dành cho bọn lang thang, đám ăn mày. Trước kia nhờ may mắn ta cũng ở nhà giàu có, ta thường bố thí hành khất thất thểu, nghèo khổ, bất kỳ là ai, bất kể cần gì. Ta có gia nhân nhiều vô kể, đủ thứ dư thừa để sống cuộc đời sung sướng, người đời gọi là đài các phong lưu. Nhưng Chúa tể công tử Kronos, chắc hẳn ý định là vậy, lấy hết, phá tan, đập nát đời ta. Bởi thế phải thận trọng, gái ơi, kẻo có ngày đi đời nước da tươi mát, vai vế óng ả xếp gái trên hàng các tỳ nữ! Nên nhớ khi nóng giận bà chủ có thể ghét bỏ, và đừng quên Odysseus sẽ trở về. Sự thể chưa đến nỗi nào mà vẫn còn hy vọng! Nếu chết thực sự, nếu ra đi vĩnh viễn, ông còn con trai. Gái biết nhờ Apollo ban ân Telemachos bây giờ thế nào; tỳ nữ trong cung điện đừng nghĩ có thể bịt mắt mà cư xử xấu xa vì công tử lớn rồi.”

Để tai lắng nghe Penelope hạ lời trách mắng tỳ nữ: “Gớm thật, lớn mật to gan, ăn ở khiếm nhã, ngươi sẽ phải cúi đầu gánh chịu tội lỗi. Bởi ngươi biết khá rõ, ngươi nghe ta nói, ta muốn hỏi khách lạ trong đại sảnh tin tức phu quân vì ta đau khổ quá chừng!” Rồi quay sang Eurynome, Penelope nói: “Quản gia mang chiếc ghế tới đây trên trải da cừu để khách lạ an tọa, khách lạ nói, con nghe, con muốn hỏi chuyện.” Eurynome hối hả bước đi, lát sau quay lại mang theo chiếc ghế bóng lộn trên trải da cừu. Dáng vẻ đĩnh đạc, điềm đạm Odysseus ngồi xuống. Penelope vẻ mặt trầm mặc bắt đầu: “Chào quý khách, trước hết tiện phụ muốn hỏi quý khách là ai, từ đâu tới? Thành phố nào, song thân ra sao?”

“Thưa phu nhân,” Odysseus ý tứ, khôn khéo đáp, “trên thế giới bao la chẳng thế nhân nào có thể chê trách phu nhân. Không! Tiếng thơm lan tỏa tới bầu trời cao rộng, như tiếng thơm quân vương anh minh trị vì xứ sở đông dân, can đảm, lòng dạ kính sợ thần linh, tôn trọng luật pháp. Nhờ tài dẫn dắt khôn ngoan, đất phì nhiêu sản xuất lúa mì, lúa mạch, cây nảy nở trái chín, cừu sinh đẻ không ngừng, biển cung cấp vô số cá; thịnh vượng như thế là nhờ chính quyền tốt đẹp, dân chúng sung sướng là nhờ quân vương sáng suốt, luật pháp công minh. Bởi thế nơi đây trong quý tư thất phu nhân muốn hỏi gì thì hỏi, song xin đừng hỏi gia đình, xứ sở. Nếu làm vậy phu nhân sẽ khiến bỉ phu lại buồn vì hồi tưởng quá khứ; bỉ phu đã đau khổ quá nhiều! Dẫu thế bỉ phu không ngồi thở vắn than dài trong nhà người khác! Vì nức nở, rên rỉ liên miên sẽ làm bực mình, khó chịu. Bỉ phu sợ tỳ nữ hoặc phu nhân sốt ruột sẽ nghĩ khóc như thế là tại rượu làm bỉ phu chếnh choáng, say sưa.”

“Quý khách,” Penelope tiếp lời, “nhan sắc diễm lệ, vóc dáng yêu kiều, tiếng thơm lan rộng thần linh đã tước đoạt khi người Argive cùng Odysseus, phu quân tiện phụ lên thuyền trực chỉ đất Troad. Nếu phu quân trở về, chăm lo săn sóc đời tiện phụ, tiếng thơm sẽ tươi đẹp, gia tăng. Hiện giờ tiện phụ sống trong sầu muộn: thần linh trên cao bắt gánh chịu vô vàn đau khổ. Thủ lĩnh quyền thế cai trị đảo Doulichion, Samos, Zakynthos cây cối um tùm, cả con nhà thế lực trên đảo Ithaka núi non trùng điệp, ánh nắng chan hòa mò tới ve vãn, cầu hôn tiện phụ chẳng muốn, cùng lúc phá hại gia cư, tài sản. Vì thế tiện phụ lơ là, lãnh đạm với khách lạ, bỏ mặc hành khất đến cửa cầu xin, thậm chí hờ hững với lệnh sứ lo việc cộng đồng. Tiện phụ thương nhớ Odysseus khôn nguôi. Họ nằng nặc đòi làm đám cưới, tiện phụ phải bày kế che mắt đánh lừa. Ngay từ đầu, do thần linh run rủi, đặt khung cửi to lớn trên lầu tiện phụ dệt tấm vải dài rộng hoa mỹ; tiện phụ đôi lần nói với họ: ‘Cầu hôn trai trẻ, quý vị hối thúc hôn nhân, Odysseus chết rồi, vậy đừng nôn nóng, hãy chờ tấm vải dệt xong, như vậy sợi chỉ tiện phụ kết lại sẽ không phí phạm, vô ích. Tấm vải dùng để liệm Laertes khi lão công cúi đầu theo bước tử thần, lòng dạ vốn tàn nhẫn, bàn tay hằng khiếp đảm, phút chót chìa ra vẫy gọi mọi người; tiện phụ không muốn phụ nữ Achaia chê trách để người làm ăn giàu có như thế nằm xuống không vải liệm phủ thi hài!’”

“Tiện phụ nói vậy, họ nín lòng nhất loạt đồng ý. Thế là từ đó ban ngày tiện phụ vào khung cửi ngồi dệt, nhưng ban đêm tiện phụ rút chỉ tháo sợi dưới ánh đuốc để bên cạnh. Ba năm liền sử dụng mưu kế tiện phụ đánh lừa. Năm thứ tư bắt đầu, tháng trôi qua, mùa thay đổi, ngày dài trở lại, do tỳ nữ phản phúc thông mưu, họ bắt quả tang. Họ la hét, trách móc! Họ ép buộc phải làm cho xong, nhưng trong lòng tiện phụ không muốn! Bây giờ tiện phụ không biết làm thế nào né tránh cầu hôn và cũng chẳng nghĩ ra cách tránh né hôn nhân. Cha mẹ hối thúc lấy chồng, con trai bực tức vì thấy của cải tiêu tan. Thuộc loại thanh niên Chúa tể ban ân, quý tử hiểu sự thể, vì bây giờ khôn lớn và có thể trông nom nhà cửa, ruộng vườn. Nhưng dù thế nào quý khách cũng cho hay về gia đình, xứ sở, vì đương nhiên quý khách không thể từ ngọn cây huyền thoại hay tảng đá chui ra!”

“Ô phu nhân Odysseus khả kính, công tử Laertes!” Odysseus khôn ngoan, ý nhị đỡ lời, “bẩm như vậy là phu nhân nhất định muốn biết gia đình bỉ phu? Thưa, xin kể phu nhân hay, kể thành thực, mặc dù phu nhân sẽ khiến bỉ phu đau khổ hơn bây giờ. Bởi đó là số phận đáng thương của người xa quê hương lâu ngày như bỉ phu, lang thang qua biết bao thành phố sầm uất, chịu đựng vô vàn cực khổ, gian truân. Dẫu vậy vẫn xin kể và sẵn sàng trả lời từng câu phu nhân hỏi. Bẩm ngoài khơi giữa đại dương màu rượu chát có vùng đất mang tên Krete, đã phì nhiêu lại ngoạn mục, cô đơn giữa sóng biển chập chùng, dân cư đông đúc, khó lòng đếm xuể, sống trong chín mươi thành phố, nói nhiều tiếng nói khác biệt. San sát bên nhau là người Achaian, người Kydonian, người Eteokretan tự hào về nguồn gốc, người Dorian chia thành ba bộ lạc, người Pelasgian cao cả, đại lượng. Trong số chín mươi thành phố có thành phố trù phú mang tên Knossos, người trị vì là quân vương Minos suốt chín năm thường hay tỉ tê chuyện trò với Chúa tể siêu phàm. Ông là ông nội bỉ phu, bố đẻ Deukalion hào hiệp. Deukalion sinh hạ hai con trai: bỉ phu và Idomeneus. Nhưng Idomeneus lên thuyền mũi cong cùng công tử Atreus tới thành Troa tham chiến. Ít tuổi hơn, không tài cán bằng Idomeneus, bỉ phu tên là Aithon. Bỉ phu gặp Odysseus ở Krete. Muốn tỏ lòng hiếu khách bỉ phu biếu phẩm vật. Trên đường tới thành Troa đến mũi Maleia gặp bão, gió thổi ác liệt, mất hướng lạc đường, Odysseus hạ neo trong vũng Amnisos, gần hang Eileithyia. Bến đậu khó vào hì hục mãi mới thoát nanh vuốt cuồng phong. Sau đó lên bờ đi vào thành phố tìm gặp Idomeneus, Odysseus miêu tả là bạn chí thiết, khả ái. Nhưng hiền huynh bỉ phu đã lên thuyền mũi cong dong buồm trực chỉ thành Troa, mười hoặc mười một ngày trước đó. Vì thế bỉ phu mời Odysseus về nhà tiếp đón ân cần, cư xử tận tình. Nhờ của cải dư dả bỉ phu đãi đằng bặt thiệp. Hơn thế, thu thập của dân trong vùng, bỉ phu còn cho đồng đội cùng đi với Odysseus lúa mạch, rượu vang, gia súc để làm thịt khi nào muốn. Họ ở với bỉ phu mười hai ngày, lưu lại vì luồng gió từ hướng bắc, do thần linh thù nghịch bất ngờ trỗi dậy, thổi như điên như cuồng, ác liệt đến độ trên đất liền không thể đứng, không thể bước đi. Ngày thứ mười ba gió dịu, họ ra khơi.” Odysseus bịa chuyện kể như thật, chuyện lôi cuốn khiến Penelope lắng nghe mà nước mắt giàn giụa, mặt buồn rười rượi. Như trên đỉnh núi gió tây thổi tuyết đổ, gió đông xua tuyết tan, sông chảy ầm ầm, nước mắt Penelope trào tuôn phủ kín cặp má nõn nà thương khóc phu quân đang ngồi bên cạnh! Lòng đau như cắt, nhìn hiền thê đau khổ, mủi lòng thương hại, song như thể bằng sừng, bằng sắt, mi mở trừng trừng, con ngươi bất động trong tròng, muốn mưu kế thành công, Odysseus kín đáo trấn giữ không để lệ ứa. Rên khóc hầu như thỏa thuê Penelope tiếp lời: “Quý khách, bây giờ tiện phụ muốn biết quý khách có thực sự tiếp đón, đãi đằng phu quân cùng đồng đội trong tư thất như quý khách nói hay không. Cho hay y phục ra sao, diện mạo thế nào, và miêu tả đồng đội cùng đi với phu quân.”

“Ô phu nhân,” Odysseus khôn khéo đáp, “rất tiếc bỉ phu chẳng thể làm đẹp lòng vừa ý, vì chia tay đã lâu. Tính đến nay Odysseus rời đảo ra đi kể đã hai mươi năm. Dẫu thế bỉ phu xin miêu tả hình ảnh còn giữ trong trí nhớ. Odysseus tuyệt vời mặc măng-tô dầy cộm, hai lớp, mềm mại, màu huyết dụ, kẹp gài bằng vàng thủng hai lỗ. Trên mặt là hình chó săn hai chân trước đè nai rừng lông lốm đốm, chó săn trố nhìn, nai rừng giãy giụa. Nghệ phẩm tuyệt vời, ai nhìn cũng ngạc nhiên, chó săn gồng chân chặn cổ, nai rừng đập cẳng quờ quạo cố gắng thoát thân, cả hai đều bằng vàng. Bỉ phu cũng để ý tu-ních. Óng ánh trên thân thể như màng mỏng bọc nhánh hành khô, tu-ních mịn mượt, long lanh tỏa sáng chẳng khác tia nắng mặt trời, phụ nữ nào nom thấy cùng ngất ngây si mê. Bỉ phu nói thêm điều nữa để phu nhân suy ngẫm. Bỉ phu không rõ ở nhà Odysseus có mặc quần áo như thế hay không, và bỉ phu cũng chẳng hay quần áo là đồng đội cho lúc Odysseus xuống thuyền ra đi hay thân hữu tặng khi Odysseus quá bộ tới thăm. Vì Odysseus có bằng hữu khắp nơi, ít người Achaian sánh kịp. Phần riêng bỉ phu tặng kiếm đồng, măng-tô hai lớp, mềm mại, màu đỏ trót, tu-ních tua viền dài tới gót chân, chia tay bỉ phu trang trọng tiễn đưa Odysseus lên thuyền chắc nịch ra khơi. Và thưa còn điều này nữa. Odysseus có lệnh sứ bên cạnh hơn tuổi một chút. Bỉ phu cũng xin miêu tả hầu phu nhân. Lưng gù, da ngăm, tóc quăn, tên là Eurybates, Odysseus đặc biệt để ý trong số đồng hành, vì hai bên tâm đầu ý hợp.”

Miêu tả khiến Penelope càng muốn bật khóc, vì nhận ra chứng liệu đích thực Odysseus trình bày. Cảm thấy an ủi phần nào, nước mắt đã cạn, nức nở đã nguôi, Penelope tiếp lời: “Ô quý khách, từ trước đến giờ chỉ là người đáng thương, nhưng từ giờ trở đi quý khách là quý hữu khả ái, khả kính trong nhà. Nghe quý khách kể, tiện phụ biết đó là y phục tiện phụ đích thân lấy trong kho, gấp lại, trao tay. Kẹp gài óng ánh tiện phụ đính bên ngoài vì muốn Odysseus bảnh bao, diêm dúa! Dẫu thế tiện phụ sẽ chẳng bao giờ gặp trở về quê hương Odysseus yêu quý vô ngần! Ngày Odysseus lên thuyền rỗng không dong buồm tới thành Troa là ngày oan trái, thành phố kinh tởm, tiện phụ căm giận không muốn nhắc tên!”

“Ô phu nhân Odysseus khả ái, công tử Laertes!” Odysseus tế nhị đỡ lời, “xin đừng hủy hoại khuôn mặt tươi đẹp, và cũng đừng xé nát cõi lòng khóc thương phu quân! Bỉ phu không vì thế mà khiển trách, chê bai. Khi mất chồng đã thương yêu, đã sinh con đẻ cái, dù kém cỏi không bằng Odysseus, dân chúng coi như thần linh, không riêng gì phu nhân, phụ nữ nào cũng khóc, cũng than. Xin lau lệ, ngừng rên rỉ, lắng nghe bỉ phu. Bỉ phu thưa sự thật, không giấu giếm. Cách nay không lâu, cách đây không xa, bỉ phu nghe tin Odysseus trở về trên đất Thesprotia trù phú. Odysseus còn sống, mang về khá nhiều của cải dân chúng ở đó trợ giúp. Nhưng Odysseus mất hết đồng hành chung thủy và thuyền rỗng không trên biển cả màu rượu chát lúc rời đảo Thrinacia trở về. Chúa tể và thần linh Mặt Trời nổi đóa vì đồng hành Odysseus giết bò của thần linh. Tất cả chết chìm trên biển phong ba sóng lừng cuồn cuộn. Nhưng Odysseus bám chặt sống thuyền, sóng đánh dạt vào bờ đất người Phaiakian, liên hệ gần gũi với thần linh. Vốn từ tâm dân này đón tiếp nồng hậu, dành vinh dự thiêng liêng, tặng nhiều phẩm vật và nôn nóng muốn thấy Odysseus trở về quê hương bình yên vô sự. Đáng lẽ về đây bên phu nhân từ lâu, nếu đừng nghĩ đi nữa mưu tìm của cải, về tích lũy, mưu mô Odysseus bỏ xa mọi người, trong thực tế không ai sánh kịp. Bỉ phu nghe điều vừa kể từ Pheidon, quân vương người Thesprotian, không những thế ông còn thề trước mặt bỉ phu lúc đãi rượu trong cung điện rằng thuyền đã xuống biển, tay chèo đang chờ trên bãi cát sẵn sàng đưa Odysseus trở về quê hương. Nhưng ông gửi bỉ phu đi trước vì bất ngờ có thuyền người Thesprotian sắp lên đường tới đảo Doulichion nổi tiếng lúa mì. Ông còn chỉ cho bỉ phu thấy của cải Odysseus thu nhặt chồng chất trong kho. Của cải có thể nuôi người sở hữu và con cháu mười thế hệ kế tiếp. Ông nói Odysseus đi Dodona tìm hiểu ý định, lắng nghe tiếng nói Chúa tể thể hiện trên cây sồi cao lớn thiêng liêng làm thế nào trở về quê hương sau thời gian vắng mặt lâu dài, ngang nhiên hay bí mật. Như vậy tức là Odysseus an toàn và sẽ sớm trở về. Thực ra Odysseus đã ở rất gần, không xa thân hữu và quê hương lâu nữa. Bỉ phu xin thề trước Chúa tể tối thượng, tuyệt luân và tư thất Odysseus bỉ phu vừa tới: điều bỉ phu nói sẽ là sự thật. Tháng này giữa tuần trăng tròn khuyết dần và tuần trăng khuyết tròn dần Odysseus sẽ có mặt trên quê hương.”

“Ô, quý khách,” vừa nghe Penelope vốn thận trọng liền đáp, “cầu mong điều quý khách vừa nói sẽ là sự thật! Nếu quả vậy quý khách sẽ thấy tình bằng hữu và vật hiến tặng từ tiện phụ sẽ mẫn tiệp, nồng hậu nhường nào khiến ai gặp cũng nói quý khách là người may mắn nhất đời. Nhưng lòng riêng tiện phụ linh cảm và linh cảm sẽ là sự thật. Odysseus sẽ không trở về nơi này, và quý khách cũng không có ai đưa đường chỉ lối trở về quê hương. Vì trong nhà hiện giờ không có chủ nhân tầm vóc Odysseus, như đã thấy, để tiếp đón, để tiễn đưa quý khách khả kính. Nhưng thôi, tỳ nữ đâu, dẫn quý khách đi tắm rửa và sửa soạn giường ngủ, nệm, khăn trải, chăn đắp óng ánh đủ ấm để quý khách ngon giấc tới lúc rạng đông xiêm y vàng ửng lên ngự ngai vàng. Sáng ra việc đầu tiên cần làm là tắm gội sạch sẽ, thoa dầu cẩn thận để quý khách thoải mái an tọa bên cạnh Telemachos dùng bữa trong đại sảnh. Nếu xách nhiễu, quấy rầy quý khách, bọn cầu hôn sẽ gánh chịu hậu quả, chầu chực chờ đợi chắc chắn sẽ không dẫn tới đâu, cứ mặc họ nổi khùng,la hét. Bởi, quý khách khả ái, làm sao quý khách có thể nghĩ về nhận thức và xử sự tiện phụ hơn phụ nữ khác gấp bội, nếu để quý khách ngồi dùng bữa trong đại sảnh da thịt bẩn thỉu, quần áo tả tơi? Đời người ngắn ngủi! Sống độc ác, cư xử độc ác, sẽ gặp độc ác suốt đời, chết rồi đời vẫn chê cười. Trái lại, sống tử tế, ăn ở tử tế với khách lạ mới quen, tiếng thơm sẽ bay xa lan rộng, đời sẽ ca ngợi hết lời.”

“Ô phu nhân Odysseus khả phục, công tử Laertes!” Odysseus khôn khéo đón lời, “thưa bỉ phu không ưa khăn trải, chăn đắp óng ánh kể từ ngày lên thuyền chèo dài ra đi, tạm biệt dãy núi tuyết phủ trên đảo Krete. Đêm nay bỉ phu sẽ nằm dưới đất như bao đêm trước không chợp mắt. Bỉ phu đã nằm nhiều đêm trên giường đáng thương chờ Rạng Đông xiêm y tha thướt, óng ả lên ngự ngai vàng. Hơn thế bỉ phu cũng không thích rửa chân. Bỉ phu không muốn tỳ nữ trẻ trung ở đây động tới, trừ tỳ nữ cao niên tín cẩn từng gian khổ như bỉ phu. Nếu có người như thế bỉ phu đồng ý để người đó rửa chân.”

“Quý khách quý mến,” Penelope ý nhị tiếp lời, “từ trước tới giờ, trong số khách lạ từ nơi xa xôi đến nhà này, tiện phụ chưa thấy người nào suy tư chín chắn, nói năng ý nhị như quý khách. Ờ phải rồi, trong số tỳ nữ tiện phụ quả có tỳ nữ cao niên, tín cẩn từng trông nom, săn sóc phu quân bất hạnh, đưa tay đỡ khi thân mẫu sinh ra đời, bây giờ lụ khụ, yếu đuối, song sẽ rửa chân cho quý khách. Eurykleia đâu, nhũ mẫu già nua, sửa soạn rửa chân cho người cùng tuổi chủ nhân. Có lẽ tay chân Odysseus bây giờ cũng giống tay chân quý khách! Ôi chao! Người bất hạnh thường già trước tuổi!”

Nghe thấy thế vú già đưa hai tay ôm mặt, bật khóc, gào não nuột, lời đượm vẻ thảm thương: “Ối trời ơi! Ối đất ơi! Ối con ơi, bây giờ bất lực làm sao già có thể săn sóc! Chắc hẳn Chúa tể ghét bỏ hơn mọi người, mặc dù con kính sợ. Vì chưa thế nhân nào nướng đùi bò, tế sinh chọn lọc dâng cúng thần linh ưa sấm sét như con khi cầu xin sống tới tuổi già thanh thản, nuôi dạy quý tử vẻ vang. Vậy mà con là người duy nhất Chúa tể từ chối không cho trở về... Ờ! chắc hẳn khi tới ngôi nhà sang trọng trên đất lạ xa xôi nó cũng bị tỳ nữ giễu cợt y hệt quý khách bị mấy con nanh ác ở đây cợt giễu! Vì muốn tránh xúc phạm, nhục mạ quý khách từ chối không để chúng rửa chân. Nhưng Penelope đoan trang ái nữ Ikarios giao việc già sẵn lòng làm tròn. Vì nương nương, vì quý khách, già sẽ rửa chân quý khách. Bởi bất hạnh của quý khách khiến già xúc động đến se lòng. Biết tại sao không? Nghe già nói. Từ trước tới giờ ngô bối tiếp đón nhiều khách lạ, lang thang, thất thểu đến đây, song không người nào già gặp lại giống Odysseus, giống khủng khiếp, như quý khách, vẻ mặt, giọng nói, cặp chân.”

“Thưa, ai để mắt nhìn người này rồi người kia,” Odysseus lanh trí chen lời, “cũng nói ngô bối giống nhau hết sức, song chẳng ai nói rành mạch, ô, như lão bà nhận xét.”

Vú già đi kiếm chiếc chậu bóng lộn thường dùng rửa chân khách lạ, đổ đầy nước lạnh, pha thêm nước nóng. Đang ngồi gần bếp lò Odysseus quay phắt xoay lưng về phía lửa sáng, mặt về phía bóng tối, vì sực nghĩ sờ chân vú già sẽ thấy chiếc sẹo, như vậy bí mật bại lộ. Eurykleia bước tới, rửa chân cho khách lạ, trong nháy mắt nhận ra vết sẹo, Odysseus bị heo rừng răng trắng vồ khi tới Parnassos thăm Autolykos và mấy con trai. Autolykos bố đẻ thân mẫu là tay trộm tài tình, tay thề nổi tiếng một thời. Lão công lừng danh là nhờ thần linh Hermes. Giết cừu lớn, dê non làm lễ tế sinh lão công van vái thần linh trợ giúp và sẵn lòng đồng lõa. Tới thăm Ithaka, hải đảo trù phú, lão công thấy ái nữ vừa sinh con trai. Đặt hài nhi lên vế đùi lúc ông ngoại vừa ăn xong bữa tối, Eurykleia nhanh miệng nói: “Autolykos, nghĩ tên đặt cho con trai ái nữ, cháu ngoại, vì lão công cầu xin mãi mới ra đời!”

Autolykos hắng giọng đáp: “Rể và gái, ta sẽ nghĩ tên, hai con đặt cho nó. Tới đây thăm hai con, qua cọ xát ghê tởm, ta phẫn nộ với nhiều người, trái đất trù phú thừa thãi thế nhân khả ố, đàn ông cũng như đàn bà. Vậy lấy nghĩa đó đặt tên Odysseus cho nó. Khi khôn lớn tới Parnassos thăm ngôi nhà cũ kỹ, nơi mẹ nó chào đời, nơi ta giữ của cải, ta sẽ cho một phần đem về, nó sẽ là người sung sướng.”

Sau này lúc đến tuổi Odysseus tới đó, ông ngoại cho khá nhiều của cải. Autolykos và mấy con trai dang tay tiếp đón niềm nở, ngỏ lời thăm hỏi thân tình, bà ngoại Amphithea ôm chằm, hôn lấy hôn để, hết đầu đến mắt, cặp mắt sáng ngời. Autolykos bảo sửa soạn bữa ăn xôm tụ, con trai răm rắp nghe lời. Bắt bò năm tuổi họ nhanh nhảu làm thịt, chia cắt, xẻ miếng khéo léo, xiên nướng, chia phần cẩn thận. Cả nhà ăn uống suốt ngày tới sẩm tối. Phần ăn đồng đều tất cả thỏa mãn. Mặt trời lặn, màn đêm buông, tất cả nghỉ ngơi, vui vẻ lên giường chờ giấc. Rạng Đông non trẻ, ngón tay ửng hồng vừa ló, mọi người sửa soạn đi săn, chó săn đi trước, con trai Autolykos theo sau, Odysseus nối gót đi cùng. Băng rừng, tất cả leo núi Parnassos đã cao lại dốc, cây cối um tùm, chẳng mấy chốc tới thung lũng lộng gió. Đúng lúc mặt trời nhô khỏi đại dương bắt đầu tỏa sáng khắp đồng quê, mặt nước phẳng lặng, dòng nước sâu thẳm, họ tới đáy thung lũng cây cối rậm rạp. Chó săn chạy trước lùng sục đánh hơi. Con Autolykos theo sau. Odysseus bám sát vừa cất bước vừa khua trường thương. Heo rừng hung dữ làm ổ chỗ này giữa lòng khu rừng dày đặc gió thổi không tới, hơi nước không lọt, tia nắng không qua, nước mưa không thấm, mặt đất đầy lá khô. Hối hả săn đuổi thợ săn, chó săn tới mỗi lúc một gần, tiếng chân người, tiếng chân chó dồn dập. Nghe thấy heo rừng rời ổ nhô ra, lưng xù lông, mắt rực lửa, đứng im nhìn. Odysseus nhào tới trước, tay dũng mãnh nâng trường thương lao mạnh. Nhưng nhanh như cắt heo rừng né sang bên đớp trúng đùi, trên đầu gối, răng nanh đâm mạnh xẻ thịt rách vệt dài, song không chạm xương. Dẫu thế Odysseus nhanh tay phóng trúng vai phải, mũi thương xuyên suốt, cú lao đạt kết quả, heo rừng rú kêu lăn lộn trên mặt đất, giãy giụa chấm dứt cuộc đời. Con Autolykos hối hả bu quanh xác heo rừng. Họ cũng khéo léo vừa dịt vết thương cầm máu cho Odysseus khôi ngô, dũng cảm vừa đọc thần chú, rồi mau lẹ trở về tư thất thân phụ. Săn sóc chữa lành vết thương, ông ngoại và các cậu cho vô số phẩm vật quý giá. Odysseus vui vẻ đón nhận, sau đó cấp tốc quay lại Ithaka. Thấy con về quê hương bố mẹ mừng rỡ thay nhau hỏi đủ chuyện, nhất là vết thương vì sao mà bị. Odysseus kể đầy đủ sự thể trong cuộc đi săn lên núi Parnassos cùng các cậu bị heo rừng răng nanh bóng lộn chộp vồ.

Vừa cầm chân chạm vết sẹo nhận ra sự thể vú già đột ngột buông tay. Chân rơi, chậu đồng chòng chành, nghiêng ngả, nước đổ ra sàn. Vừa vui vừa buồn, nước mắt trào tuôn, giọng nói tắc nghẽn, đưa tay sờ cằm, vú già ấp úng: “Ô! Odysseus yêu quý, thôi đúng rồi, đúng là con, nhất định là con, không còn nghi ngờ gì nữa, vậy mà không biết, đưa tay sờ già mới nhận ra chủ nhân!” Vừa thốt lời vú già vừa đưa mắt nhìn Penelope, hăm hở muốn cho thấy phu quân đang ở trong phòng. Nhưng Penelope không thấy hoặc không để ý vì Athena hướng nhìn nơi khác. Đưa tay phải nắm cổ, thò tay trái kéo nhũ mẫu lại gần, Odysseus thì thầm: “Nhũ nương, muốn hại con hả? Cho bú sữa mình nhũ nương chăn dắt từ tấm cám, bây giờ qua biết bao cực khổ, gian truân, sau hai mươi năm đằng đẵng, biền biệt, con thực sự trở về quê hương! Nhưng cẩn thận! Vì nhũ nương nhận ra, vì thần linh hé lộ sự thật cho nhũ nương thấy, vậy giữ mồm giữ miệng không nói một lời; không để ai trong nhà hay sự thể. Nếu không con nói thẳng cho mà biết, nhũ nương hiểu con không đe dọa hão huyền. Nếu thần linh trao bọn cầu hôn để quyết định số phận, con sẽ không tha mạng nhũ nương, mặc dù là nhũ mẫu nuôi nấng chắt chiu, khi con hạ sát tỳ nữ trong đại sảnh.”

“Con ơi,” Eurykleia vô cùng khôn khéo giãy nảy, “con nói gì vậy! Con thừa biết già lòng dạ cương quyết, tinh thần kiên cường. Già sẽ nín thinh như tảng đá hoặc khối sắt. Tuy thế nhớ điều này chôn sâu trong dạ. Nếu thần linh trao lũ cầu hôn để quyết định số phận, già sẽ nói đầy đủ con hay trong nhà tỳ nữ nào trung thành, tỳ nữ nào phản phúc.”

Odysseus mưu trí tiếp lời: “Ô, nhũ nương quý mến, tại sao nói chuyện đó? Không cần. Con sẽ tự làm, theo dõi, quan sát từng đứa. Thôi, im lặng, không nói một lời, chuyện đó để thần linh quyết định.”

Lời vừa dứt vú già rời đại sảnh đi lấy nước rửa chân vì chậu trước đổ hết. Đợi vú già rửa sạch, thoa dầu xong xuôi, Odysseus lại kéo ghế gần bếp lửa ngồi sưởi, nhẹ nâng quần rách bươm che vết sẹo. Lúc này lại khơi chuyện Penelope ý nhị cất tiếng: ‘Quý khách, còn điều nữa tiện phụ muốn hỏi, vì sắp tới giờ đi ngủ, dù buồn rầu, con người vẫn có quyền nghỉ ngơi. Trái lại, riêng với tiện phụ, thần linh dường như bắt đau khổ triền miên. Ban ngày an ủi duy nhất là nhỏ lệ, là thở dài, muốn khuây khỏa tiện phụ lẩn quẩn chăm lo việc này việc nọ, trông nom tỳ nữ chạy việc trong nhà. Ban đêm, khi mọi người ngon giấc, tiện phụ nằm trên giường, thắc mắc, lo âu dồn dập kéo tới, lòng nghẹn ngào, lệ trào tuôn... Như ái nữ Pandareos, họa mi rừng xanh, đậu trên vòm lá rậm rạp, cất tiếng hót dịu dàng lúc xuân mới về, đổi giọng dìu dặt thốt ra ca khúc não nuột thương khóc quý tử Itylos, quý tử quân vương Zethos một hôm do vô tình vung kiếm giết chết.... Lòng tiện phụ cũng nao núng, do ý nghĩ trái ngược, ngả bên này, nghiêng bên kia, tự hỏi nên ở lại cùng con, giữ nguyên tất cả, của cải, gia nhân, ngôi nhà mái cao, chung thủy với chiếc giường phu quân, tôn trọng quan niệm xã hội, hay đi theo bất kỳ cầu hôn nào hiện diện trong cung điện dâng biếu nhiều hồi môn. Lúc con còn nhỏ, chưa biết suy nghĩ, tiện phụ không thể tái giá, không thể rời nhà phu quân; nhưng bây giờ khôn lớn, tới tuổi trưởng thành, con cầu mong tiện phụ ra đi, bực bội vì thấy đám cầu hôn phá hại tài sản. Nhưng thôi, lắng nghe giấc mơ tiện phụ sẽ kể, rồi cho biết tôn ý... Ngoài sân tiện phụ nuôi hai mươi con ngỗng; tiện phụ thích nhìn chúng rời ao lên ăn lúa. Trong giấc mơ tiện phụ thấy chim ưng to lớn mỏ quắp từ triền núi sà xuống bẻ cổ giết hết. Ngỗng nằm ngổn ngang, chim ưng bay vút lên trời. Tiện phụ khóc, tiện phụ than, phụ nữ Achaian phục sức thướt tha kéo tới bu quanh, tiện phụ cứ nức nở, rên la vì chim ưng sát hại đàn ngỗng. Đúng lúc đó chim ưng quay lại, đậu trên xà ngang dưới mái nhà, nói giọng thế nhân an ủi tiện phụ đừng buồn: “Bình tâm, ái nữ Ikarios lừng danh, đừng sợ! Sự thể không phải giấc mơ mà là hình ảnh sống động, hình ảnh tươi đẹp phu nhân sẽ thấy diễn ra đầy đủ! Đàn ngỗng là đám cầu hôn; ta là chim ưng, lúc nãy bay đi, bây giờ trở lại. Ta là phu quân phu nhân, ta sẽ kết liễu đời tất cả cầu hôn, chúng sẽ nhận cái chết thảm thương.” Chim ưng nói thế, giấc ngủ êm đềm như mây trôi qua, tiện phụ choàng tỉnh. Quay nhìn xung quanh tiện phụ thấy đàn ngỗng rúc đầu mổ lúa để trong chậu đặt ở chỗ quen thuộc ngoài sân.

“Phu nhân,” Odysseus kín đáo đáp, “thưa, ý nghĩa rõ ràng, không thể giải thích khác được. Phu nhân đã nghe từ cửa miệng Odysseus nói Odysseus sẽ biến giấc mơ thành sự thật. Như vậy tất cả cầu hôn sẽ chết, không đứa nào thoát số phận hẩm hiu.”

“Quý khách,” Penelope dáng vẻ trầm mặc tiếp lời, “giấc mơ là chuyện vớ vẩn, hão huyền, không ai ở đời nhìn thấy là sự thật. Hình ảnh hư không đến với chúng ta qua hai cửa: cửa bằng sừng, cửa bằng ngà. Chui qua cửa bằng ngà hình ảnh đánh lừa chúng ta, hứa hão, không bao giờ thực hiện; phát xuất từ cửa bằng sừng bóng lộn hình ảnh ngầm chứa sự thật đằng sau, thầm nhủ người nằm mơ sự thật sẽ xảy ra. Dẫu thế phần riêng tiện phụ sợ giấc mơ kỳ lạ không phát xuất từ đó. Nếu quả thực là vậy tiện phụ và con trai sẽ vui sướng vô ngần! Còn điều nữa tiện phụ muốn nói quý khách suy ngẫm. Ngày mở màn đau khổ đang lại, ngày quá ư khả ố bứt tiện phụ khỏi mái nhà Odysseus. Bởi thế tiện phụ định thử tài đám cầu hôn với số rìu phu quân Odysseus xếp thành hàng trong đại sảnh như cọc chống đỡ sống thuyền, mười hai chiếc tất cả. Odysseus thường đứng khá xa nhắm bắn, mũi tên xuyên suốt. Bây giờ tiện phụ muốn chúng ganh nhau; tên nào đưa tay kéo dây dễ dàng nhắm bắn, mũi tên bay qua mười hai chiếc rìu, tiện phụ sẽ theo tên đó, vĩnh biệt nhà này đã đón tiện phụ về làm dâu, ngôi nhà dễ thương, giàu có, ngôi nhà đôi khi tiện phụ sẽ nhớ, song không bao giờ quên, dù trong giấc mơ!”

“Ô phu nhân Odysseus, công tử cao cả Laertes sinh hạ!” Odysseus mưu trí hối hả lên giọng, “đừng trì hoãn cuộc thử tài trong cung điện! Vì Odysseus khôn khéo sẽ tới nhà này trước khi lũ cầu hôn nâng cung bóng lộn, kéo dây bắn tên chui qua cán sắt.”

“Ô quý khách,’ Penelope thận trọng tiếp lời, ‘nếu nán lại trong đại sảnh ngồi gần gặn kể chuyện cho nghe tiện phụ sẽ không bao giờ buồn ngủ. Tiếc thay chẳng ai có thể thức mãi không chợp mắt. Vì thần linh bất tử áp đặt quy luật giới hạn cuộc đời thế nhân sống trên mặt đất phì nhiêu sản sinh hạt lúa. Bây giờ tiện phụ sẽ lên phòng ngả lưng, nằm trên chiếc giường đầy đau khổ, đẫm nước mắt kể từ ngày Odysseus dong buồm ra đi tới đó, thành Troa đáng ghét, căm giận tiện phụ không muốn gọi tên. Tiện phụ sẽ nằm chờ giấc. Phần mình quý khách tạm nghỉ qua đêm bất kể chỗ nào trong nhà, trải nệm trên sàn hay để tỳ nữ dọn giường đàng hoàng.”

Dứt lời Penelope lên phòng sáng trưng, không đi một mình mà có hai tỳ nữ hộ tống. Vừa bước vào Penelope bật khóc, thương nhớ Odysseus, phu quân yêu quý, rên rỉ, nức nở tới lúc Athena mắt xanh lam lục nhẹ phả giấc điệp mơ màng lên mí mắt vành mi.