iều mà bà chủ già nhìn thấy không phải là một ảo ảnh. Cả lão Manu và người họa sĩ cũng nghe thấy âm thanh của nó. Chỉ ở Teliranta, tại hiện trường chính, nơi những con người hạnh phúc đang ngủ một giấc thật say, là không ai nghe thấy tiếng động cơ ô tô - trừ bà chủ già, người vẫn chưa hề chợp mắt. Bà chỉ quá mệt.

Lão Manu rời lò cất nhựa thông và lò than với mẻ cất nhựa đã xong như để lại sau một phần của cuộc đời mình. Lão thấy mình già đi sau mỗi lần như vậy. Chầm chậm, khoan thai lão khỏa mái chèo lái thuyền về bến nhà và giữa chừng còn ngáp đôi cái. Xa xa vẫn thấy chiếc thuyền của người họa sĩ và tiếng mái chèo khua nước vọng lại. Lão cảm nhận được số phận của người đàn ông này, dù lão không bao giờ suy nghĩ quá lâu, lại càng không hay hỏi.

Manu kéo thuyền lên, rồi bận bịu làm việc này việc kia một lúc ở cạnh bờ, vừa đi vừa đứng lại nghe ngóng. Túp nhà nhỏ xam xám đã ở phía trước và một cái lều ám khói, trong đó chiếc chảo đầy nhọ nồi nằm trên bếp được xếp lại bằng các viên đá tảng, một mảnh đất mọc đầy cây thuốc lá tươi tốt, nơi sương muối không làm gì nổi. Dưới một tảng đá có chìa khóa của ngôi nhà. Mặt trời chiếu sáng, con chim quen thuộc của Manu đang hót lảnh lót. Lão chẳng biết tên, mà hình như cũng chưa bao giờ nhìn thấy rõ nó. Nhưng tiếng hót của nó thì lão rất thuộc. Lão chậm rãi bước vào nhà.

Mọi thứ vẫn ở nguyên chỗ cũ. Jahanna - mụ vợ của lão Manu, đang nằm trong giường phía bên kia của bếp lò. Mụ ngủ hay thức, điều đó cũng chẳng có nghĩa gì. Bởi vì Jahanna bị liệt đã nhiều năm nay. Mụ cũng không nói được nữa. Nhưng mụ nằm đó, tạo cho cái nhìn của mình một khả năng kỳ diệu, khiến Manu và nhất là Lyyti, cô con gái, luôn luôn đoán được mụ muốn gì. Trong ngôi nhà của Manu không khí gia đình luôn luôn ngự trị… Không biết bao người đã lấy đó làm ngạc nhiên và ngạc nhiên vì họ không thiếu thốn gì và chăn nệm của Jahanna luôn trắng tinh sạch sẽ. Quả thật con trai của họ, Kalle, dù sống ở một nơi rất xa, nhưng sung túc và rất có hiếu, hay gửi đồ về cho má - như trong thư đọc thấy vậy. Nhưng dù sao…

Lyyti, mặc dù còn trẻ, nhưng ngủ rất thính và bây giờ cũng thức giấc.

- Mẹ thế nào con, ổn cả chứ? - Người bố hỏi chỉ để hỏi.

- Ổn cả mà, - Lyyti trả lời, vẫn nằm im trên giường.

Lão Manu dò dẫm tìm gì đó trong ngôi nhà đã ngày càng sáng hơn và đem nó ra ngoài. Đúng lúc đó lão nghe thấy tiếng ô tô khởi động ở Teliranta. Chẳng lẽ ở Syrjämäki cuối cùng vẫn xảy ra chuyện gì ư?

Trong tâm trí Manu không có lấy một gợn bất an nào, khi lão khép cánh cửa được ghép bằng các tấm ván đằng sau lưng mình.

Cả người họa sĩ cũng nghe thấy tiếng ô tô khởi động đó khi đang chèo thuyền - lần này là lần thứ hai trong đêm nay - về phía vịnh nhà. Lần thứ hai và với tâm trạng hoàn toàn khác với lần trước. Ông cũng không thật vội về nhà, nhưng không còn vô phương hướng nữa. Ở một điểm nhất định ông ngoảnh lại phía sau, rồi xoay mũi thuyền về hồ nhà, kéo thuyền lên cạn, đoạn bước về nhà không nghĩ ngợi gì đặc biệt. Đến được nửa đường ông cũng nghe thấy tiếng ô tô rời khỏi trang trại Teliranta. Mặt trời đã chiếu sáng khắp nơi. Và mặt trời có tác động mạnh đến người nghệ sĩ này. Ông ta cảm thấy mình cũng như những người khác: như ông chủ trang trại ở đây, như lão Manu ở Teliranta đằng kia và biết bao nhiêu người khác. Ở nơi đỉnh đồi kia dưới ánh mặt trời ông đã cảm nhận được tháng năm tuổi trẻ của mình - gần như được trọn vẹn như nó đã từng như thế. Ông đi vào trong nhà, vợ ông không khóa cửa khi ông đột nhiên rời nhà lúc trước. Ông cởi quần áo rồi đến bên giường. Người vợ đáp lại cái ôm của ông - mắt vẫn nhắm và không nói câu nào.