ạng Đông tươi trẻ, ngón tay ửng hồng vừa xuất hiện, công tử yêu quý của Odysseus, Telemachos hăm hở ra thành phố. Xỏ chân vào đôi dép óng ả, cầm cây thương chắc nịch vừa nắm tay cất bước ra đi, quý tử nói với đầu mục chăn heo: “Bố ơi, bây giờ con ra thành phố gặp thân mẫu; con chắc bà vẫn không ngừng nghẹn ngào, than khóc thảm thiết nếu chưa nhìn thấy mặt. Do vậy con muốn bố lo giùm việc này. Đưa quý khách bất hạnh ra ngoài đó ăn xin. Người qua đường sẽ cho mẩu bánh, hớp nước. Phần riêng con không thể trợ giúp hết mọi người, vì tâm trí vướng mắc nhiều chuyện đau lòng. Nếu hay ý định mà bất bình kệ quý khách! Vốn chân phương con chỉ muốn nói thẳng và nói thật.”

“Quý hữu,” Odysseus chín chắn, kín đáo đỡ lời, “xin đừng bận tâm nghĩ bỉ phu muốn nấn ná ở lại. Ăn xin ngoài thành phố tốt hơn trong miền quê; dân có lòng sẽ bố thí. Bây giờ bỉ phu không còn ở tuổi gắn chặt cuộc đời với ruộng vườn, chạy việc chủ nhân sai bảo. Không! Quý hữu cứ việc lên đường. Sau khi sưởi ấm bên bếp lửa và mặt trời soi sáng mọi nơi bỉ phu sẽ theo người quý hữu chỉ định. Vì quần áo che thân mỏng dính, sờn bạc bỉ phu sợ không chịu nổi băng giá ban mai. Quý hữu lại cho biết từ đây ra đó đường xa không gần.”

Vừa rảo bước qua ngôi nhà nhỏ hẹp Telemachos vừa suy nghĩ trả thù đám cầu hôn. Tới cung điện nguy nga, dựa thương vào cột cao, bước qua ngưỡng cửa bằng đá Telemachos đi vào. Người đầu tiên nom thấy là vú già Eurykleia đang hí hoáy trải da thú phủ ghế bành trang trí công phu. Nước mắt giàn giụa vú già chạy ra nhìn mặt. Lát sau nữ tỳ bu quanh, tíu tít âu yếm hôn đầu, hôn vai. Đúng lúc đó dáng vẻ kín đáo chẳng khác Artemis hoặc Aphrodite vàng óng rời phòng bước ra Penelope bật khóc, vung tay ôm cổ con, âu yếm hôn vầng trán, cặp mắt. Penelope vừa nghẹn ngào vừa thốt lời như có cánh bay xa: “Ô, con trở về! Telemachos yêu quý nhất đời! Mẹ cứ nghĩ sẽ không bao giờ gặp nữa sau khi con dong buồm đi Pylos nghe ngóng tin tức bố thương yêu, bí mật đến thế mẹ chẳng muốn tí nào. Nhưng thôi, nói mẹ hay, nói đầy đủ con có gặp, có thấy bố không?”

“Mẹ,” Telemachos điềm đạm đưa mắt nhìn rồi đáp, “xin đừng làm con ứa lệ và cũng đừng khiến con xúc động vì con vừa thoát chết, chết bất chợt, chết thảm khốc. Mẹ nên lên lầu cùng tỳ nữ, tắm rửa xong xuôi, quần áo mới mẻ, cầu nguyện thần linh hứa dâng lễ bách sinh vô cùng trọng thể hy vọng rồi ra Chúa tể định ngày mình rửa hận. Con ra quảng trường tìm khách lạ đi theo từ Pylos tới đây. Con gửi đi trước cùng tay chèo thân tín và dặn Peiraios đưa về nhà anh ấy, tiếp đón cẩn thận, đối đãi tử tế chờ con về.”

Nghe con nói vậy, không đáp một lời, Penelope lẳng lặng lên lầu tắm rửa thay quần áo mới tinh, tâm nguyện sẽ trịnh trọng làm lễ bách sinh dâng thần linh, cầu xin Chúa tể định ngày gia đình trả thù kẻ gây tội ác. Telemachos dõng dạc băng qua đại sảnh, vừa cất bước vừa cầm thương, hai chó săn thoăn thoắt theo sau. Athena vung trải vẻ uyển chuyển kỳ diệu khiến mọi mắt dán nhìn đầy vẻ thán phục lúc Telemachos tới gần. Đám cầu hôn hung hăng từng nhóm bu quanh, miệng ngỏ lời ngọt ngào, tử tế, dạ ấp ủ ý đồ tàn ác, xấu xa. Nhưng tránh mặt đám đông ồn ào, ầm ĩ Telemachos tới ngồi với Mentor, Antiphos và Halitherses, bạn thân phụ thời thơ ấu. Ba người vồn vã hỏi chuyện chuyến đi. Đúng lúc đó Peiraios tay thương lừng danh cùng khách lạ dẫn qua thành phố đến quảng trường bước tới. Nhận ra khách lạ Telemachos đứng dậy tức thì chào hỏi. Nhưng Peiraios lên tiếng trước: “Telemachos, phái ngay tỳ nữ đến nhà ta lấy tặng phẩm Menelaos cho ngươi mang về.” Telemachos dáng vẻ thận trọng đáp: “Khoan, ngô bối hãy đợi! Ta chưa biết sự thể kết liễu ra sao. Nếu đám cầu hôn táo tợn âm mưu hạ sát ta trong cung điện, chia nhau tài sản thân phụ, thay vì để cho đứa nào đó trong bọn, ta muốn ngươi thừa hưởng tặng phẩm. Trái lại, nếu ta đưa chúng về chầu ông bà ông vải, lúc đó ngươi sẽ hoan hỉ mang tặng phẩm tới nhà, ta sẽ vui mừng tiếp nhận.”

Dứt lời Telemachos dẫn đường đưa khách lạ mệt mỏi tới cung điện quang cảnh ngoạn mục. Đến nơi quăng áo choàng xuống ghế dài, ghế bành trong đại sảnh hai người vào bồn tắm nhẵn thín, bóng lộn. Tắm xong, nữ tỳ thoa dầu, đưa tu-ních, áo choàng lông thú cho mặc, hai người rời bồn tắm ra ngoài ngồi xuống ghế. Nữ tỳ mang nước đựng trong bình thon thả bằng vàng dội ra chậu bằng bạc cho hai người rửa tay. Sau đó nữ tỳ kéo chiếc bàn nhẵn bóng lại phía trước. Quản gia tín cẩn mang bánh mì để bên cạnh, cùng thức ăn cao lương mỹ vị, phục vụ tận tình. Thân mẫu Telemachos ngồi đối diện gần cây cột cao lớn trong đại sảnh, ngả lưng trên ghế bành, nhẹ nhàng cuốn chỉ vào cuộn. Hai người đưa tay với món ăn ngon lành bày trước mặt. Chờ hai người ăn uống xong xuôi Penelope kín đáo, thận trọng mới cất lời phá tan im lặng: “Telemachos, thôi mẹ lên lầu nằm nghỉ trên giường buồn thảm, đầy nước mắt từ ngày Odysseus rời nhà tới thành Troa cùng công tử Atreus, vì con chưa sẵn lòng kể cho hay đã nghe tin bố trở về trước khi đám cầu hôn hung hăng kéo tới cung điện.”

“Ấy mẹ!” Telemachos dáng vẻ thận trọng đưa mắt nhìn rồi đáp, “con sẽ kể sự thật. Con đi Pylos, tới đó thăm quân vương Nestor trị vì muôn dân, ngài tiếp đón trong cung điện đồ sộ và tỏ ra bặt thiệp, hiếu khách vô cùng như bố đẻ đón tiếp con cưng vắng nhà lâu ngày trở về. Ngài và các hoàng tử săn sóc hết sức chu đáo. Còn Odysseus bất hạnh sống hay chết ngài nói ngài không hề nghe ai nói một lời. Dẫu vậy ngài vẫn cho ngựa và xe gắn tấm che mạ vàng óng ánh chở con tới thăm Menelaos, tay thương lừng danh, công tử Atreus. Đến đó con gặp Helen đất Argos, vì phu nhân và do thần linh quyết định, người Argive và người Troian chịu đựng biết bao gian lao, khổ cực! Menelaos lớn tiếng hô hào chiến đấu hỏi con cần gì mà tới đất Lakedaimon dễ thương. Nghe con giải thích từng điểm, đầu đuôi sự thật ông thốt lời: ‘Ôi! đau đớn thay! Bọn hèn nhát muốn ngủ trên giường người dũng cảm! Sư tử dũng mãnh rời hang, hươu mẹ đem hai con mới ra đời để trong đó, lên dốc đồi um tùm, xuống thung lũng xanh rờn gặm cỏ, sư tử trở về, hươu non chết thảm, đám cầu hôn sẽ chết tương tự dưới tay Odysseus. Ô Cha Chúa tể, ô Athena, ô Apollo! Cầu mong như ngày trước trên đảo Lesbos, đứng dậy đáp lời Philomeleides thách đố thi vật, cánh tay dũng mãnh quật ngã đối thủ, người Achaian đứng xem khoái trí, Odysseus trở về, đương đầu với đám cầu hôn! Chúng sẽ chết đứ đừ, tất cả không chừa đứa nào; đám cưới chúng hy vọng sẽ tang thương, bi thảm! Điều hiền điệt gạn hỏi, kêu gọi da diết, ta không muốn nói dối đánh lừa hoặc trả lời ẫm ờ, bâng quơ. Ta sẽ nhắc lại hiền điệt hay, không quanh co, không che đậy, từng lời ta nghe từ cửa miệng Ông già Biển cả. Lão nhân kể lão nhân thấy thân phụ hiền điệt khốn khổ vô cùng trên hải đảo trong biệt điện yêu mị Calypso, nữ thần bắt ở lại; không thuyền, không tay chèo vượt biển bao la, thân phụ hiền điệt không cách nào trở về.’ Con nghe công tử Atreus, chiến binh lừng danh Menelaos kể lại như thế. Dọ hỏi xong xuôi con trở về. Thần linh bất tử gửi gió thuận chiều đưa mau chóng tới quê cha đất tổ mến yêu.”

Nghe Telemachos kể Penelope xúc động khôn xiết. Theoklymenos dáng vẻ nghiêm túc lên tiếng trước mặt hai người: “Ô phu nhân Odysseus khả kính, công tử Laertes, người kể không hiểu tường tận; xin lắng nghe điều bỉ nhân sắp nói. Bỉ nhân tiên đoán đúng sự thật, không giấu giếm. Xin Chúa tể chứng giám, bỉ nhân trang trọng thề trước thần linh, trước chiếc bàn hiếu khách, ô chủ nhân, trước tư thất Odysseus dũng cảm bỉ nhân vừa tới! Xin thưa Odysseus đã về xứ sở, đang nghỉ ngơi hoặc đi dò la tin tức, tìm cách kết liễu số phận đám cầu hôn tác họa trong nhà. Điềm triệu nom thấy như thế lúc ngồi trên thuyền lướt sóng, bỉ nhân chỉ cho Telemachos cùng hay.”

“Ô quý khách,” Penelope dáng vẻ thận trọng tiếp lời, “cầu mong điều vừa nói sẽ là sự thật! Nếu quả vậy quý khách sẽ thấy tình bằng hữu, vật hiến tặng từ tiện phụ sẽ mẫn tiệp, nồng hậu thế nào khiến ai gặp cũng nói quý khách là người may mắn nhất đời.”

Trong lúc ba người trò chuyện trong đại sảnh đám cầu hôn hung hăng chơi ném đĩa, phóng lao vẫn chỗ thường giải trí trên khu đất bằng phẳng ngoài cung điện. Giờ ăn tới. Như thường lệ mục phu dẫn cừu khắp nơi từ ngoài đồng trở về, Medon lệnh sứ tín cẩn túc trực bữa ăn ra mời: “Giờ này thể thao toại nguyện mời quý ông vào cung điện để ngô bối phục vụ bữa chiều. Dùng bữa đúng lúc tuyệt diệu khôn tả.” Tất cả cầu hôn làm theo, ngừng chơi, kéo vào cung điện. Tới nơi tất cả vứt áo choàng xuống ghế bành, ghế dài, sau đó bắt tay sửa soạn dạ tiệc bắt cừu lớn, dê mập, heo béo, bò đẫy làm thịt. Đúng lúc đó Odysseus và đầu mục tín cẩn sửa soạn rời đồng quê ra thành phố. Đầu mục khơi chuyện: “Quý khách, vì quý khách nhất định ra thành phố bữa nay, phàm phu sẽ tuân lệnh chủ nhân. Quý khách biết phần riêng phàm phu muốn quý khách ở lại trông nom nông trại. Nhưng chủ nhân muốn, phàm phu phải tôn trọng... lo sợ rồi ra chủ nhân sẽ khiển trách, chủ nhân khiển trách khốn khổ vô cùng… Bởi thế ngô bối lên đường. Quý khách thấy khoảng ngày tốt đẹp đã qua, chẳng mấy nỗi đêm xuống, trời đổ lạnh.”

“Thưa, hiểu rồi, không cần dặn nữa,” Odysseus trăm phương ngàn chước tiếp lời, “bỉ phu sẽ làm như quý hữu muốn. Vậy khởi hành, thẳng tiến! Quý hữu dẫn đường, song làm ơn cho chiếc gậy đẽo gọt sẵn sàng để chống bước đi; quý hữu nói đường trơn khủng khiếp.”

Vừa nói Odysseus vừa quàng dây đeo chiếc bị dơ bẩn, sờn rách qua vai. Eumaios đưa cây gậy vừa hỏi. Hai người cất bước để bầy chó và mục tử ở lại trông ngôi nhà tầm thường. Eumaios cứ thế đưa chủ nhân ra thành phố. Chủ nhân khom lưng chống gậy khập khễnh nhích bước giống hệt ăn mày già tiều tụy trong manh quần tấm áo thảm thương. Tiếp tục men theo đường gồ ghề, gập ghềnh tới gần thành phố, hai người gặp giếng nước đá xếp chắc nịch, nước trong vắt, dân sở tại thường ra lấy, Ithakos xây, Neritos và Polyktor trợ giúp. Hàng bạch dương trên đất ẩm ướt phát triển tươi tốt bao quanh; nước mát lạnh từ tảng đá trên cao đổ liên tục; dưới chân dựng đền thờ nữ thần sông nước, khách qua đường thường dừng lại dâng lễ. Tới chỗ này hai người bất đồ gặp Melanthios, con Dolios, cùng hai mục phu trợ giúp lùa dê đẹp nhât đàn về làm thịt phục vụ đám cầu hôn. Vừa nom thấy hai người, giọng giễu cợt, vẻ ngổ ngáo gã thốt lời thóa mạ khiến Odysseus nóng mặt, nổi giận. Gã lớn tiếng: “A, thất thểu dắt lang thang, chiếu manh bị gậy đôi bên một phường! Nói ta hay, nô bộc chăn heo đáng thương, mi đưa tên háu ăn, thằng hành khất tởm lợm, kẻ liếm đĩa tàn bạo đi đâu vậy? Chỉ là đứa cà lơ thất thểu, lông bông, lang bang hết nhà này đến nhà nọ, cọ lưng vào cửa giơ tay xin miếng dư thừa, không bao giờ mở miệng đòi kiếm đồng, hỏi vạc nấu. Đưa nó cho ta, để trông đàn, để quét cứt dọn chuồng, để mang cỏ tươi cho dê nhỏ, nhờ váng sữa thân hình sẽ béo tốt, cặp đùi sẽ nở nang. Nhưng không biết gì trừ lười biếng, nó đã quen đường tồi tệ, không bao giờ chịu mó tay vào việc! Thay vì thế để lấp đầy cái bụng thèm ăn nó thích lêu têu quỳ gối ăn xin hết cửa này đến cửa nọ suốt ngày. Nghe ta nói, rồi ra mi thấy ta nói không sai. Nếu nó mò tới cung điện Odysseus, ghế để chân sẽ thi nhau bay trúng đầu, quý tộc ở đó sẽ đập vụn xương sườn!”

Dứt lời gã bước đi, vừa nhấc chân làm như nổi điên đá phốc vào mông, song không hất khỏi mặt đường, vì Odysseus đứng vững. Odysseus thầm nghĩ chồm tới dùng gậy nện chết tên này hay nắm hai tai nhấc bổng đập đầu xuống đất. Cuối cùng trấn tĩnh Odysseus không để cảm giác đột dấy chi phối. Nhưng nhìn thẳng mặt Melanthios nặng lời trách mắng, đầu mục vừa hét to vừa giơ tay khẩn cầu: “Ô nữ thần giếng nước, ô ái nữ Chúa tể, trước kia trên bàn thờ Odysseus đã từng nướng đùi cừu, đùi dê cuốn kín mỡ béo làm lễ dâng hiến các người, xin ban phúc cho lời phàm phu khẩn cầu: để ông trở về, có thần linh dắt lối chỉ đường!... Rồi ông sẽ đập tan điệu bộ hống hách, dáng vẻ huênh hoang mi khoác lên mình hằng ngày, khệnh khạng cất bước, thơ thẩn quanh thành phố, trong khi thuộc hạ cẩu thả để cừu, dê rơi vào cảnh bầy đàn tan nát!”

Mục phu chăn dê Melanthios lớn tiếng: “A! khiếp chưa! Chó dại hóa điên hả? Có ngày đưa lên thuyền sơn đen ghế bền chắc chở khỏi Ithaka đem bán thật xa, ta sẽ kiếm khối của. Ước chi bữa nay Apollo cung bạc bắn chết Telemachos trong đại sảnh, hoặc quý vị cầu hôn ra tay cho về chín suối, và ước gì Odysseus lang thang trên xứ lạ xa xôi không bao giờ trở về quê hương!” Dứt lời để mặc hai người lẳng lặng bước đi, gã sải gót tiến thẳng chẳng mấy chốc tới cung điện chủ nhân. Gã đi vào ngồi cùng đám cầu hôn, đối diện Eurymachos, có cảm tình đặc biệt với gã. Gia nhân đem thịt nướng, quản gia tín cẩn mang bánh mì bày trước mặt. Đúng lúc ấy Odysseus và đầu mục tới nơi. Dừng bước bên ngoài hai người nghe tiếng đàn cy-tha văng vẳng bên tai. Phemios vừa dạo ca khúc. Nắm cánh tay đầu mục Odysseus nói nhỏ: “Ê, Eumaios, chắc hẳn đây là cung điện Odysseus! Thoáng nhìn nhận ra tức thì dù ở lẫn ngôi khác. Lầu nối lầu! Sân sướng khuôn vuông ngoạn mục! Lưng tường, gờ viền lạ chưa! Cửa hai cánh chắc nịch! Không ai có thể phá thủng chui vào. Bỉ phu đoán bên trong người ta đang sửa soạn đại tiệc: mùi thịt nướng thơm phức, tiếng đàn dìu dặt, thần linh ban cho để sánh bước cùng tiệc tùng.”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc nói: “Đúng rồi, con mắt tinh đời, quý khách nhận ra tức thì. Nhưng thôi bây giờ ngô bối hãy tính xem bước tới làm gì. Quý khách vào cung điện thênh thang, trà trộn với đám cầu hôn, phàm phu đứng ở ngoài. Hay nếu muốn, quý khách ở ngoài, phàm phu vào bên trong? Nhưng dù thế nào cũng làm ngay đừng chần chừ! Nếu nom thấy quý khách ở ngoài chúng sẽ ném đá đuổi đi. Vậy quyết định.”

“Thưa, hiểu rồi, không cần dặn nữa,” Odysseus gian truân nhiều, đau khổ lắm đáp, “bỉ phu sẽ làm như quý hữu muốn! Quý hữu vào trong; bỉ phu ở ngoài vì đã quen đấm đá, xua đuổi. Bỉ phu trở nên dày dạn, chai đá do những gì đã chịu đựng trên biển cả, ngoài chiến trường. Bây giờ thêm chút nữa cũng không sao! Vấn đề là làm thế nào đáp lời cái bụng khả ố, gây ra biết bao tai họa cho con người! Vì nó con người vác thuyền cân bằng vượt biển vô sinh mang chết chóc, tàn phá tấn công kẻ thù!”

Trong lúc hai người trao đổi ý kiến con chó nằm gần đó ngẩng đầu, vểnh tai. Đó là con Argos, Odysseus tự tay nuôi dạy từ lâu, song chưa thấy kết quả, vì rời nhà tới thành Troa quá sớm. Ngày trước mục phu hay mang lên rừng săn dê, hươu, thỏ dại; nhưng sau này từ ngày chủ nhân ra đi, bị bỏ rơi, nó thường nằm trên đống phân bò, phân la lù lù trước cổng chờ gia nhân hoàng cung hốt đi đem bón cho nông trại bao la tốt tươi. Nó nằm đó, bọ lúc nhúc. Odysseus đến gần. Nó nhận ra, quẫy đuôi, rủ tai, song không còn sức nhích tới. Odysseus nhìn thấy, quay đi, lau nước mắt. Không muốn Eumaios nom thấy Odysseus vội hỏi: “Eumaios, lạ thật, chó thế này mà nằm trên đống phân bò! Giống tốt đẹp ghê, song bỉ phu không biết mã vẻ là vậy, chân cẳng ra sao, chạy nhanh hay chỉ là hạng chủ nhân nuông chiều vỗ cho ăn, giữ làm cảnh?”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Thưa, chó này có chủ, nhưng chủ qua đời trên đất xa xôi. Nếu bây giờ vẻ mặt, hình thù như thời vàng son lúc Odysseus rời nhà tới đất Troad, quý khách sẽ ngạc nhiên sao nó tinh khôn và chạy nhanh như thế! Không thú nào trong cuộc săn vào tận rừng sâu rậm rạp trốn thoát khi nó đuổi theo. Nó đánh hơi, dò mồi tài lắm! Nhưng bây giờ bại liệt nó thật đáng thương; chủ chết xa quê hương, nữ tỳ bỏ mặc, không thèm nhòm ngó trông nom. Vắng chủ không ai ra lệnh, gia nhân đâm ra biếng nhác, bỏ bê công việc. Chúa tể nhìn xa trông rộng bứt bỏ nửa phần giá trị từ lúc thế nhân rơi vào vòng nô lệ.”

Dứt lời Eumaios vào cung điện, bước thẳng tới đại sảnh, nơi đám cầu hôn đang tụ tập. Sau hai mươi năm lại thấy chủ, con Argos chấm dứt cuộc đời, đúng lúc đó tử thần buông màn tối che mắt bế nhẹ mang đi. Nom thấy đầu mục đi xuống đại sảnh trước tiên Telemachos gật đầu ra dấu bảo lại ngồi gần tức thì. Nhìn quanh thấy chiếc ghế bóng loáng gia nhân thường ngồi xẻ thịt phục vụ đám cầu hôn, đầu mục bèn mang qua đặt ở bàn đối diện Telemachos, đoạn ngồi xuống. Lệnh sứ mang phần thịt đặt trước mặt, lấy bánh mì từ rổ bày ra. Theo ngay sau đầu mục Odysseus đi vào cung điện, giả dạng ăn mày già tiều tụy, chống gậy, quần áo dơ bẩn, rách bươm! Odysseus ngồi bên trong cửa, ngưỡng bằng gỗ tần bì bóng lộn, lưng dựa cột gỗ trắc bá thợ mộc lành nghề ngày trước bào nhẵn thín, xẻ đúng đường mực. Telemachos gọi đầu mục (đang cầm ổ bánh mì to tướng lấy từ rổ đựng hết sức ngoạn mục, hai tay cố ôm nhiều thịt), nói nhỏ: “Mang chỗ đó cho quý khách, bảo quý khách tới từng bàn hỏi xin từng cầu hôn. Người khốn khó khi cần chẳng nên e thẹn, ngượng nghịu.”

Vừa nghe Eumaios bước đi liền. Tới gần Odysseus nô bộc chuyển lời như có cánh bay xa: “Quý khách, Telemachos cho chỗ này, song dặn quý khách nên tới từng cầu hôn hỏi xin. Công tử nói người khốn khó khi cần chẳng nên ngượng nghịu, e thẹn.”

Odysseus tế nhị đáp lời: “Ô Chúa tể, con cầu xin người ban phúc lành cho Telemachos trong hàng thế nhân, chấp thuận cho công tử ước gì được nấy!” Dứt lời đưa hai tay nhận bánh mì và thịt nướng để xuống phía trước ngay chân trên chiếc bị dơ bẩn Odysseus bắt đầu vừa nhấm nháp vừa lắng nghe thi sĩ ca công cất tiếng hát. Odysseus ăn xong cũng là lúc thi sĩ ca công ngừng biểu diễn. Đám cầu hôn reo hò ầm ĩ trong đại sảnh. Đúng lúc đó Athena xuất hiện đứng gần Odysseus, công tử Laertes, hối thúc đi vòng quanh xin từng cầu hôn bánh mì, quan sát, phân biệt người tốt với kẻ xấu; dẫu thế nữ thần không định tâm cứu mạng bất kỳ tên nào. Odysseus đi xin, lần lượt hết đám cầu hôn, từ trái qua phải, chìa tay chỗ này, cúi đầu chỗ nọ, không chừa chỗ nào, làm như trong đời đã là ăn mày lành nghề. Do thương hại họ bố thí; họ cũng thắc mắc, họ hỏi nhau ăn mày là ai, từ đâu tới. Một lúc khá lâu Melanthios mục phu chăn dê lên tiếng: “Ô quý vị cầu hôn hoàng hậu tuyệt trần, xin lắng nghe bỉ phu nói về khách lạ. Bỉ phu gặp sáng nay, đầu mục chăn heo dẫn xuống đây. Nhưng bỉ phu thực tình không rõ đương sự là người thế nào và từ đâu tới.” Nghe nói thế Antinoos nóng mặt quay sang xẵng giọng nặng lời hỏi đầu mục: “Mục phu chăn heo nổi tiếng lừng danh, tại sao mang tên này vào thành phố? Ngoài ăn mày, liếm đĩa ghê tởm ngô bối còn thiếu hành khất hay sao? Số lượng tụ tập ở đây ngốn nuốt thực phẩm của chủ nhân vẫn chưa thỏa mãn, ngươi phải rước thêm thực khách tới nữa phải không?”

Nhưng Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Antinoos, quý ông thuộc gia đình quý phái, song ngôn từ chẳng quý phái tí nào. Ai hơi đâu tự nhiên đi mời người lạ không biết từ đâu vào nhà, trừ phi người đó là nghệ nhân phục vụ cộng đồng, thầy đoán, thầy lang, thợ mộc hoặc thi sĩ thiên phú qua bài ca khúc hát đem lại nguồn vui? Người như thế là người đáng vời khắp nơi trên trần gian bao la. Không ai bỗng dưng rước ăn mày vào nhà ăn cho hết của cải! Nhưng so với cầu hôn khác ngô bối thấy quý ông sỗ sàng hơn hết đối với gia nhân Odysseus, nhất là phàm phu. Dẫu vậy phàm phu chẳng bận tâm chừng nào Penelope chung thủy, Telemachos chững chạc vẫn ở trong đại sảnh cùng ngô bối.”

Nghe nói thế Telemachos dáng vẻ ung dung trầm tĩnh nhìn rồi nói: “Đủ rồi, Eumaios! Không cần trả lời dài dòng. Antinoos vẫn mang cố tật nặng lời khích bác, sau đó thúc đẩy người khác làm theo.” Quay sang Antinoos, Telemachos nói lời như có cánh bay xa: “Bản nhân biết quý ông có nhã ý lo giùm như người cha đối với đứa con. Quý ông muốn bản nhân xẵng lời xua đuổi khách lạ ra khỏi đại sảnh. Ôi chao! Trời cao không cho phép bản nhân làm vậy! Không! Quý ông cứ lấy của cho khách lạ bản nhân không trách cứ, bản nhân khuyến khích! Và cũng đừng ngại xúc phạm thân mẫu hoặc gia nhân phục vụ thân phụ bản nhân. Tiếc thay trong lòng quý ông nào nghĩ như thế. Quý ông chỉ nghĩ đến mình, không nghĩ đến người, miếng ăn quý ông giữ cho bản thân, không cho tha nhân!”

“Chà, Telemachos, ngôn từ văn hoa, cảm nghĩ phóng túng!” Antinoos đáp lời. “Công tử nói gì vậy? Nếu các cầu hôn cho đồ như ta, trong vòng ba tháng nhà này sẽ vắng bóng tên này!” Dứt lời nắm ngay chiếc ghế thường đặt cặp chân bóng lộn mỗi khi ăn hắn lôi khỏi gầm bàn. Cầu hôn khác cho thịt, bánh mì, bị đầy ắp. Không gặp khó khăn khi hỏi xin, Odysseus có vẻ như định quay lại ngưỡng cửa ngồi xuống thưởng thức. Nhưng vừa đến chỗ Antinoos, Odysseus dừng lại ngỏ lời: “Quý ông, làm ơn bố thí chút đỉnh; bỉ phu thấy trong số quý vị hiện diện ở đây, quý ông không có vẻ hẹp lòng, trái lại rộng lượng hơn hết, vì dáng vẻ y hệt quân vương. Do vậy quý ông hẳn phải bố thí phần ăn nhiều hơn người khác. Bỉ phu sẽ ca ngợi khắp trái đất bao la. Trước kia may mắn bỉ phu cũng sống trong ngôi nhà giàu có, bỉ phu thường bố thí hành khất lang thang, bất kì là ai, bất kể cần gì. Bỉ phu có gia nhân nhiều vô kể, đủ thứ dư thừa để sống cuộc đời sung sướng, người đời gọi là đài các phong lưu. Nhưng Chúa tể, công tử Kronos, chắc hẳn ý định là vậy, lấy hết, phá tan, đâp nát cuộc đời khi lôi cuốn bỉ phu dong buồm theo bọn cướp biển tới Ai-cập; chuyến đi lâu dài, cơ nghiệp tan hoang. Bỉ phu hạ neo cắm thuyền mũi cong trên sông Egyptos. Bỉ phu ra lệnh tất cả tay chèo ở lại canh thuyền, không được rời bờ, chỉ vài người trèo lên mô đất quan sát. Nào ngờ bạo lực thúc đẩy, ỷ lại sức mạnh, hung hăng ra đi, đám này chớp nhoáng cướp phá đồng quê trù phú, tàn sát đàn ông, chộp bắt đàn bà, trẻ nhỏ mang đi. Tiếng kêu la lan nhanh tới thành phố. Rạng đông vừa ló nghe thấy dân chúng gọi nhau đổ ra như nước chảy. Chạy bộ, đánh xe, vác thương sáng loáng họ tụ tập kín cánh đồng. Đúng lúc đó Chúa tể thần sấm dội kinh hoàng bao phủ đồng hành bỉ phu. Không tay nào dám đứng lại đương đầu, trực diện đối thủ, vì tứ bề sát khí đằng đằng. Dùng mũi nhọn bọc đồng đối phương đâm chém hạ sát nhiều người ngô bối, bắt số còn lại đem đi làm nô lệ, khổ sai nhọc nhằn. Riêng bỉ phu họ cho thân hữu họ gặp trên đường mang về Cyprus, người đó tên là Dmetor, con Iasos, cai trị hải đảo bằng vũ lực. Bởi thế bỉ phu từ đó đến đây, như quý hữu thấy, trải qua muôn vàn đau khổ.”

“Thần linh nào,” Antinoos lớn tiếng đáp, “phái đồ khốn kiếp tới quấy nhiễu, phá hỏng bữa ăn? Lui lại đằng kia đứng ở giữa, cách xa bàn ta, nếu không ngươi sẽ thấy đất Ai-cập đắng cay, đảo Cyprus cay đắng. Ngươi là tên ăn mày trơ trẽn, táo tợn! Đi một vòng, tới từng người, ai cũng cho dư dả, không đắn đo, không do dự, không từ chối, vì không phải của của mình, bởi ngay bên ai cũng dư thừa.”

Odysseus lanh trí lui lại, song tiếp lời: “Trời đất ơi! Bề ngoài bảnh bao không đi đôi với lòng dạ bần tiện! Ở nhà so đo với kẻ hầu người hạ cả dúm muối để trong chạn, ngồi đây bàn nhà người, thế mà quý ông không thèm bẻ mẩu bánh bố thí cho bỉ phu, mặc dù đầy trước mặt!” Odysseus ngừng. Antinoos nổi giận. Vừa đưa mắt lườm hắn vừa thốt lời như có cánh bay xa: “Thóa mạ hả? Ta lo khi rời nơi này ngươi không toàn thân.” Dứt lời hắn cầm ghế đẩu ném trúng lưng dưới vai phải. Odysseus đứng im vững như tảng đá, không loạng choạng, không nói một lời, chỉ lắc đầu, nghĩ trả thù. Quay lại ngưỡng cửa vừa ngồi vừa đặt chiếc bị căng phồng xuống đất, Odysseus nói lớn: “Xin lắng nghe, quý vị cầu hôn hoàng hậu tuyệt vời! Bỉ phu có điều ấm ức trong lòng muốn nói. Khi bảo vệ của cải, đàn bò, bầy cừu lông trắng, ăn đấm ăn đá cũng không có gì buồn bực hay tức tối. Nhưng chỉ vì cái bụng đáng thương, cái bụng khả ố, nguyên nhân gây nên biết bao đau khổ cho nhân loại, bỉ phu bị Antinoos đánh đập! Nếu có thần linh bênh vực, nếu có Pháp Thần báo thù, dù là ăn mày, bỉ phu cầu mong hắn chết trước ngày cưới vợ!” Antinoos công tử Eupeithes đáp: “Ngồi im mà ăn, khách lạ, hoặc đi chỗ khác. Nếu không nói năng như vậy coi chừng các công tử sẽ nắm chân, nắm tay lôi qua đại sảnh lột hết da, nện nhừ tử.” Vừa nghe sửng sốt ra mặt tất cả tỏ vẻ khó chịu. Trong bọn có thanh niên kênh kiệu lên tiếng: “Antinoos, đánh hành khất đáng thương ngươi bậy quá chừng! Ngươi sẽ ân hận nếu hành khất là thần linh từ trên trời giáng thế. Thần linh thường đội lốt như khách lạ từ nơi xa xôi, giả dạng dưới nhiều hình thù đi từ thành phố này tới thành phố nọ quan sát thế nhân đối xử với nhau nhân từ hay tàn ác.”

Đám cầu hôn cảnh cáo như thế, song Antinoos không thèm để ý. Thấy thân phụ bị đánh đập, Telemachos đau lòng khôn xiết, song không nhỏ lệ, không nói một lời, chỉ lắc đầu, suy nghĩ trả thù. Khi hay khách lạ bị hành hung trong đại sảnh, Penelope ý nhị lớn tiếng nói với tỳ nữ ngồi xung quanh: “Ta cầu mong Apollo xạ thủ lừng danh đánh kẻ đánh người!” Quản gia Eurynome liền phụ họa: “Thưa, nếu được phép mong ước, ngô bối sẽ ước mong không đứa nào trong bọn sống để thấy Rạng Đông lên ngự ngai vàng ngoạn mục sáng mai.”

“Nhũ mẫu quý mến,” Penelope dáng vẻ trầm ngâm tiếp lời, “con ghét cả bọn, vì âm mưu xấu xa ấp ủ trong lòng. Đặc biệt Antinoos hệt bóng ma hắc ám gieo rắc chết chóc. Khách lạ bất hạnh, vì nghèo khổ, đi khắp đại sảnh xin bố thí. Tất cả đều rộng luợng cho đầy bị, trừ hắn cầm ghế đẩu ném trúng lưng dưới vai phải.’ Penelope nói thế với mấy tỳ nữ ở trong phòng trong khi Odysseus hiên ngang giở đồ ra ăn. Gọi nô bộc chăn heo tín cẩn tới gần Penelope nói: “Eumaios quý mến, đầu mục xuống vời khách lạ lên đây. Ta muốn tiếp đón và hỏi chuyện xem khách lạ có nghe tin hoặc nhìn tận mắt phu quân dũng cảm của ta không. Vẻ mặt cho thấy khách lạ thăm thú nhiều nơi.”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Bẩm nương nương, ước chi đám cầu hôn im lặng, ngừng ồn ào! Nếu kể chuyện, khách lạ sẽ khiến nương nương say mê. Ba đêm ba ngày giữ ở trong nhà, vì phàm phu là người đầu tiên bắt gặp sau khi khách lạ trốn khỏi thuyền. Dẫu vậy khách lạ vẫn chưa kể hết chuyện chìm nổi gian truân. Ngồi bên cạnh trong ngôi nhà lụp xụp khách lạ khiến phàm phu ngây ngất. Sự thể chẳng khác dán mắt nhìn thi sĩ ca công, thần linh chỉ bảo, cất giọng ca hát đem nguồn vui cho thế nhân, và bất kỳ lúc nào thi sĩ bắt đầu thế nhân cũng mê mẩn lắng nghe. Khách lạ kể khách lạ là bạn gia đình Odysseus, nhà ở đảo Krete, quê hương dòng dõi quân vương Minos. Bắt đầu từ đó, như hòn đá lăn không ngừng, sau nhiều trôi dạt não nề, chìm nổi khổ cực trên sóng nước, khách lạ tới đây. Khách lạ khẳng định có nghe nói Odysseus ở không xa đây trên xứ người Thesprotian, còn sống và mang về nhà vô số của cải.”

Penelope dáng vẻ ý nhị tiếp lời: “Vậy xuống mời lên đây để mặt đối mặt khách lạ kể ta hay. Mặc đám cầu hôn ngồi bên ngoài hay trong đại sảnh, ăn uống vui chơi vì đang hăng say. Của cải, thức ăn, rượu ngọt chúng để ở nhà, không ai đụng tới, trừ gia nhân. Trái lại, kéo tới đây, hết ngày này sang ngày khác, giết cừu, giết bò, giết dê mập ú, chúng thi nhau vui hưởng, uống vang óng ánh thả cửa, phí phạm biết bao của cải, chẳng mảy may bận lòng. Sở dĩ vậy ấy chỉ vì không có người nào ở đây thay thế Odysseus tống khứ bất hạnh khỏi nhà. Nếu trở về quê hương... Odysseus và con trai sẽ bắt bọn này đền trả tội ác!”

Penelope vừa dứt lời Telemachos hắt hơi dữ dội, dư âm vang dội dữ dằn. Penelope vừa cười vừa quay sang Eumaios nói lời như có cánh bay xa: “Xuống dẫn khách lạ lên đây, ta muốn gặp. Đầu mục không thấy quý tử của ta hắt hơi là điềm lành đối với những gì ta nói hay sao? Cầu mong đó là dấu hiệu thế nào lũ cầu hôn cũng gặp tử thần! Không đứa nào thoát thân. Còn điều nữa ta muốn nói nhớ kỹ đừng quên. Khi nghe kể chuyện, nếu thấy kể thành thật, ta sẽ biếu quần áo đẹp đẽ, tu-ních mới, áo choàng mới để khách lạ mặc cho bảnh bao.” Nhận chỉ thị đầu mục bước đi. Đến gần khách lạ đầu mục nói lời như có cánh bay xa: “Quý khách khả kính, Penelope đoan trang rất mực triệu gọi. Thân mẫu Telemachos buồn não nề, song xúc động, nương nương muốn hỏi quý khách vài câu về số phận phu quân. Khi nghe kể nếu thấy thành thật, nương nương sẽ cho tu-ních, áo choàng quý khách cần hơn bất kể thứ gì lúc này. Sau đó muốn thỏa mãn bao tử quý khách tha hồ đi khắp thành phố xin bánh mì. Ai có lòng sẽ cho.”

Odysseus kiên trì chịu đựng đáp: “Ô Eumaios, bỉ phu sẵn lòng kể hầu ái nữ Ikarios, Penelope đoan trang, đầy đủ sự thật. Bởi bỉ phu biết tường tận về Odysseus và từng chia sẻ bất hạnh! Nhưng bỉ phu sợ đám cầu hôn nóng nảy, thái độ cấc lấc, thô bạo bốc cao tới tận bầu trời bằng sắt. Lúc nãy đầu mục thấy rõ ràng bỉ phu đi qua đại sảnh chẳng làm phiền ai, tên kia ném đau điếng, thế mà chẳng vị nào kể cả Telemachos buồn lên tiếng bênh vực. Do vậy bây giờ xin đầu mục bẩm lại với nương nương chờ trong đại sảnh, dù nôn nóng hãy kiên nhẫn đợi tới lúc mặt trời lặn, lúc đó tha hồ hỏi chuyện phu quân trở về, bỉ phu sẵn sàng đáp lời. Đầu mục nhớ thưa với nương nương cho bỉ phu ngồi gần ngọn lửa, vì quần áo tả tơi, như đầu mục thấy, bởi đầu mục là người đầu tiên bỉ phu tới xin cứu giúp.”

Odysseus dứt lời. Nghe xong đầu mục bước đi. Đầu mục vừa qua ngưỡng cửa tư phòng Penelope ngạc nhiên cất tiếng: “Sao! Đầu mục chưa dẫn lên à? Khách lạ làm vậy nghĩa là thế nào? Khiếp sợ ai hay vì lý do khác nên rụt rè? Bẽn lẽn làm sao trở thành hành khất!”

Ô, Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Bẩm, khách lạ nói chí phải. Ai cũng nghĩ vậy vì muốn tránh thái độ thô bạo của đám cầu hôn. Khách lạ xin nương nương vui lòng chờ tới lúc mặt trời lặn. Thưa, lúc đó xem ra cũng thuận tiện, nếu nương nương muốn lắng nghe khách lạ, đồng thời trò chuyện riêng tư.”

“Khách lạ chín chắn,” Penelope dáng vẻ thận trọng tiếp lời, “biết đề phòng bất trắc. Ta chắc trên cõi đời không có đám nào tàn ác, tồi tệ như đám này đâu.”

Chuyển lời xong xuôi đầu mục lại đến chỗ đám cầu hôn. Tới nơi tìm ra Telemachos, ghé sát tai sợ người khác nghe thấy, đầu mục thì thầm lời như có cánh bay xa: “Con ơi, bây giờ ta đi, về đó trông heo và mọi thứ, nguồn sống của ngô bối. Ở đây con lo mọi chuyện. Trước hết đề phòng bản thân cẩn thận; canh chừng tránh né gian nguy. Vì đa số đám này nuôi dưỡng ý tưởng xấu xa. Cầu mong Chúa tể tiêu diệt trước khi chúng tác hại ngô bối!”

Telemachos dáng vẻ bình thản đưa mắt nhìn rồi nói: “Đương nhiên là vậy, bố ơi! Thôi lên đường! Tối rồi. Sáng mai trở lại mang mấy tế sinh đẹp mắt để làm lễ. Con và thần linh bất tử sẽ lo mọi chuyện ở đây.”

Lời dứt, đầu mục ngồi xuống ghế bóng lộn. Ăn uống no nê đầu mục trở về với đàn heo, bỏ lại đại sảnh, khu sân. Bên trong cung điện thực khách lúc này quay ra tìm thú vui ca hát, khiêu vũ, vì đêm xuống, màn tối từ từ nhẹ buông.