úc này Pallas Athena đã tới Lakedaimon bao la nhắc nhở công tử quả cảm của Odysseus dày dạn gió sương đã tới lúc mau mau sửa soạn trở về. Nữ thần thấy Telemachos và công tử vẻ vang của Nestor nằm trong tiền đình cung điện Menelaos khả kính. Công tử Nestor ngủ li bì. Telemachos trái lại không chợp mắt suốt đêm triền miên thao thức suy nghĩ về thân phụ. Trinh thần mắt xanh lam lục bước tới đứng gần ngỏ lời: “Telemachos, chẳng nên nấn ná trên xứ người, bỏ tài sản không trông nom, để cung điện cho lũ cầu hôn xấc xược. Chúng sẽ thi nhau chia chác, ăn hết của cải, như vậy cuộc ra đi trở thành vô nghĩa. Hãy cấp tốc ngỏ lời yêu cầu Menelaos lớn tiếng trên chiến trường để ra đi nếu công tử muốn thấy thân mẫu đức hạnh vẫn ở trong cung điện. Bởi thân phụ và bào đệ đang thúc đẩy nương nương kết duyên với Eurymachos. Bỏ xa đám cầu hôn, muốn chiếm bằng được, y tặng nương nương phẩm vật, đồng thời biếu thân nhân hồi môn càng ngày càng nhiều. Hơn thế cần để ý trong khi công tử vắng mặt nương nương sẽ đem của cải khỏi nhà. Công tử lạ gì lòng dạ đàn bà. Họ thích mang của về nhà người đàn ông mới lấy mình làm vợ, không thèm nhớ, không buồn hỏi người quá vãng trước kia mình yêu thương, lấy làm chồng, sinh con đẻ cái. Bởi thế khi về tới nhà nhớ trao mọi thứ cho nữ tỳ công tử tin tưởng hơn hết chừng nào thần linh kiếm cho hiền thê xứng đáng hẵng hay. Điều nữa công tử phải nhớ nằm lòng. Đầu nậu đám cầu hôn mai phục tại eo biển giữa Ithaka và Samos núi non lởm chởm định tâm hạ sát trước khi công tử nhìn thấy quê cha đất tổ. Nhưng đừng sợ, ta nghĩ chúng không thành công. Trước khi chúng ra tay đất lành đã chôn vùi một số phá hoại tài sản công tử. Lái thuyền bền chắc cách xa mấy đảo, lái cả ban đêm; thần linh bao che, canh phòng sẽ gửi gió thuận chiều theo sau. Tới Ithaka lên bờ mũi đất đầu tiên, bảo tay chèo vòng thuyền trở lại thành phố. Công tử tới thẳng nhà nô bộc chăn heo từ trước tới giờ vẫn tận tụy, chung thủy. Nghỉ đêm lại đó, sai nô bộc ra thành phố báo tin thân mẫu tiết hạnh Penelope công tử đã rời Pylos trở về an toàn.” Truyền điệp trao xong Athena biến dạng trở về núi Olympos. Lấy gót chân khẽ thúc vào người, Telemachos đánh thức công tử Nestor đang ngon giấc: “Dậy, Peisistratos, dậy đi! Đưa ngựa móng guốc chắc nịch vào xe đóng ách, chuẩn bị mình lên đường!”

“Ờ, Telemachos,” Peisistratos công tử Nestor ậm ừ đáp. “Hối hả ra đi, song làm sao có thể đánh xe khi trời tối như bưng! Hơn thế rạng đông sắp tới. Chờ công tử Atreus tay thương lừng danh Menelaos chất tặng phẩm lên xe, ngỏ lời thân thiện tiễn đưa, ngô bối hãy lên đường. Bởi chừng nào còn sống ở đời khách chẳng thể nào quên chủ đã tiếp đón niềm nở, đối đãi tận tình.”

Lời vừa dứt, rạng đông lên ngự ngai vàng. Rời giường mộng bên Helen mái tóc diễm lệ, Menelaos lớn tiếng trên chiến trường tới gặp quý khách. Vừa nom thấy, quý tử Odysseus vội mặc tu-ních vân nhiễu óng ánh, choàng áo ngoài thùng thình qua cặp vai vạm vỡ. Bước ra ngoài sân tới đứng cạnh Telemachos nhỏ nhẹ cất lời: “Thưa công tử Atreus, dòng dõi Chúa tể, thủ lĩnh chiến binh, đã đến lúc thúc phụ cho phép tiểu điệt trở về quê hương yêu dấu, vì lòng dạ mong muốn cấp kỳ.”

Nghe thấy thế Menelaos lớn tiếng trên chiến trường ôn tồn đáp: “Telemachos, ta không giữ ở lại khi hiền điệt muốn trở về. Ta không ưa người, khách tới nhà tiếp đón quá ư vồn vã hoặc hết sức lạnh lùng. Mọi việc ở đời vừa phải vẫn hơn. Giục khách ra về khi khách muốn ở lại, giữ khách ở lại lúc khách muốn ra về đều quá đáng. Tiếp đãi ân cần khi khách tới thăm, song sẵn sàng chiều ý nếu khách muốn ra đi. Dù thế nào cố nán lại để ta có thì giờ đem phẩm vật lên xe, toàn thứ quý giá hiền điệt sẽ thấy. Và để ta bảo nữ tỳ sửa soạn bữa ăn trong đại sảnh; thực phẩm để trong kho. Ra đi chu du thiên hạ mênh mông, bao la không những đem lại vinh dự, tự hào mà còn đem lại tĩnh dưỡng, nghỉ ngơi, song trước hết hiền điệt đừng để bụng đói mà phải ăn cho no! Nếu hiền điệt muốn băng qua Hellas, vào giữa lòng Argos, và muốn ta đi cùng, ta sẽ thắng ngựa, dẫn đường. Ngô bối sẽ tới hết thành phố này đến thành phố nọ, cửa đều rộng mở, ra đi không bao giờ tay không, vì tới đâu cũng có quà cáp, mỗi chủ nhân ít nhất cho một tặng phẩm, kiềng ba chân, vạc nấu đồng ròng, cặp la hoặc cúp bằng vàng.”

“Thưa công tử Atreus, Menelaos, dòng dõi Chúa tể, thủ lĩnh chiến binh!” Telemachos dáng vẻ đăm chiêu nhìn rồi nói. “Tiểu điệt muốn trở về tức khắc. Bởi khi rời nhà ra đi, tiểu điệt không bảo ai trông nom tài sản. Đi tìm thân phụ tuyệt vời tiểu điệt không muốn bản thân mất mạng và cũng không muốn của cải đáng giá tan biến trong nhà.”

Vừa nghe Menelaos lớn tiếng trên chiến trường liền bảo hiền thê và tỳ nữ lấy thực phẩm dự trữ thừa thãi trong cung điện sửa soạn bữa ăn trong đại sảnh. Đúng lúc đó Eteoneus, công tử Boethoos sống gần đấy mới dậy giường vừa tới. Menelaos sai nhóm lửa nướng thịt. Eteoneus vâng lời. Menelaos xuống nhà kho thơm phức. Cùng đi có Helen và Megapenthes. Tới chỗ để báu vật Menelaos lấy chiếc cúp hai quai và bảo con trai Megapenthes cầm chiếc bình bằng bạc. Helen bước tới mấy chiếc rương bên trong xếp voan óng ả tự tay thêu thùa. Dáng điệu vương giả, phu nhân rút tấm lớn rộng, lộng lẫy hơn hết để dưới đáy óng ánh như vì sao. Sau đó hối hả đi qua cung điện ba người đến gặp Telemachos.

“Telemachos, ta rất đỗi cầu mong,” Menelaos tóc vàng cất tiếng, ‘Chúa tể thần sấm, phu quân Hera hỗ trợ hiền điệt trở về như hiền điệt mong muốn. Tặng phẩm trong số báu vật nghệ thuật để trong kho, ta sẽ tặng hiền điệt thứ đẹp nhất, quý nhất; ta sẽ tặng chiếc cúp pha vang thân bằng bạc, mép viền vàng, nghệ nhân Hephaistos sáng tạo, Phaidimos quân vương Sidon mến tặng khi ta lưu lại cung điện trên đường trở về. Bây giờ ta hân hoan tặng lại hiền điệt.” Dứt lời quân vương công tử Atreus đặt chiếc cúp hai quai vào tay Telemachos. Cùng lúc Megapenthes lực lưỡng mang ra chiếc bình mạ bạc óng ánh để trước mặt. Helen cặp má nõn nà bước tới hai tay nâng tấm voan ngỏ lời: “Hiền điệt quý mến, ta cũng có quà cho hiền điệt, kỷ niệm để nhớ bàn tay Helen, để sử dụng vào ngày vui hôm làm đám cưới. Bữa đó hiền thê sẽ mặc, song bây giờ cất trong phòng thân mẫu. Thôi tạm biệt! Cầu mong hiền điệt trở về ngôi nhà ngoạn mục trên quê hương xứ sở!” Dứt lời phu nhân đặt tấm voan vào tay, Telemachos vui vẻ đón nhận. Peisistratos mang tặng phẩm bỏ vào thùng đặt lên xe, mắt nhìn với vẻ ham thích. Menelaos tóc vàng dẫn khách trở lại đại sảnh ngồi xuống ghế bành, ghế dài. Tỳ nữ mang bình bằng vàng xinh xắn đựng nước dội ra để mọi người rửa tay, bên dưới kê chiếc chậu bằng bạc. Tiếp theo tỳ nữ kéo chiếc bàn bóng lộn lại gần. Quản gia tín cẩn đem bánh mì, thức ăn cao lương mỹ vị bày la liệt trên bàn. Công tử Boethoos thái thịt, chia phần. Quý tử Menelaos làm bồi tửu rót vang. Thực khách đưa tay lấy thức ăn trước mặt. Ăn uống xong xuôi thắng yên cương đóng ách ngựa, Telemachos và công tử Nestor chèo lên xe sơn màu tươi tắn lái qua cổng, rồi trụ quan âm vọng lao xao. Menelaos theo sau tiễn đưa, tay phải cầm cúp bằng vàng đựng vang dịu ngọt để trước khi chia tay lên đường khách rẩy làm lễ thần linh. Dừng trước cặp ngựa, nâng cúp, dáng điệu nhã nhặn, ngôn từ bặt thiệp, quân vương ngỏ lời: “Thanh niên quý mến, thượng lộ bình an, tạm biệt! Chuyển lời thăm hỏi, chào mừng ta trân trọng gửi quân vương Nestor đôn hậu, đã đối đãi như người cha thân yêu, suốt thời gian ngô bối con cháu người Achaian lâm chiến trên đất Troad quanh thành Troa.”

Dáng vẻ trầm tư Telemachos nhìn rồi đáp: “Thưa vâng, ô dòng dõi Chúa tể, lúc tới tư thất Nestor, thế nào ngô bối cũng chuyển đầy đủ lời vừa dặn. Phần riêng, khi đặt chân lên Ithaka, nếu gặp Odysseus tại gia, tiểu điệt cũng sẽ nhắc lại, kể ông hay gặp quân vương tiểu điệt không những được đối đãi thân tình suốt thời gian lưu lại, mà còn mang theo nhiều tặng phẩm quý giá lúc trở về.” Telemachos đang nói chim từ bên phải bay qua, chim ưng sà xuống đưa móng quắp ngỗng trắng, gia súc hiền lành nuôi trong sân. Gia nhân nam nữ vừa đuổi theo vừa la hét inh ỏi. Bay vút tới chiếc xe chim vòng từ trái sang phải trước cặp ngựa, gần chỗ khách và chủ đang đứng. Thấy thế mọi người vui mừng trong lòng, phấn khởi ra mặt. Công tử Nestor, Peisistratos nói trước mọi người: “Ô Menelaos, dòng dõi Chúa tể, chỉ huy chiến binh, quân vương nghĩ thế nào? Thần linh gửi điềm triệu cho ngô bối hay quân vương?”

Menelaos chiến binh tài ba suy nghĩ trả lời thế nào cho phải. Nhưng phu nhân voan buông thướt tha mau lẹ tiếp lời: “Lắng nghe, ta tiên đoán, căn cứ vào sự thể thần linh báo hiệu trong lòng ta nghĩ thế nào điềm triệu cũng xảy ra. Cũng như chim ưng rời tổ trên núi sà xuống bắt ngỗng trong nhà, Odysseus sau vô vàn gian truân, biết bao lưu lạc, sẽ trở về quê hương rửa hận báo thù. Có lẽ giờ này Odysseus đã trở về, và đang tìm cách gây họa cho đám cầu hôn!”

“Cầu mong phu quân Hera, Chúa tể thần sấm,” Telemachos dáng vẻ ưu tư đưa mắt nhìn, lớn tiếng đáp, “biến điều nương nương vừa nói thành sự thật! Lúc đó dù ở trên quê hương xa xôi, tiểu điệt sẽ van vái, cầu xin nương nương như cầu xin, van vái nữ thần.” Dứt lời Telemachos giơ roi quất mạnh. Cặp ngựa chồm lên xả vó băng qua thành phố ra cánh đồng. Suốt ngày ách nhô lên, tụt xuống trên hai cần cổ. Mặt trời lặn, bốn bề tối om. Tới Pherai hai người đánh xe đến tư dinh Diokles, công tử Ortilochos, thân phụ là Alpheus. Hai người nghỉ đêm ở đây, quân vương Diokles tiếp đãi ân cần. Rạng Đông non trẻ, ngón tay ửng hồng vừa xuất hiện, thắng yên cương, đóng ách cặp ngựa, hai người lại chèo lên xe lát đồng bóng lộn ra đi, qua trụ quan âm vọng lao xao, rồi cổng chính. Roi vừa quất phi tức thì, hăm hở tung vó như bay chẳng mấy chốc cặp ngựa tới thành phố Pylos cao ngất. Lúc đó Telemachos mới quay sang nói với quý tử Nestor: “Peisistratos, ta muốn nếu có thể ngươi giúp việc này. Ngô bối tự hào tình thân giữa hai thân phụ đã tạo thành sợi dây bền vững nối buộc hai đứa với nhau. Ngoài chuyện đó ngô bối lại cùng tuổi, chuyến đi này sẽ thắt chặt ngô bối hơn nữa. Ta muốn ngươi, dòng dõi Chúa tể, đừng đưa quá chỗ thuyền đậu, trái lại tới đó để ta xuống bãi biển. Thân phụ ngươi cao tuổi, ta sợ muốn tỏ ra hiếu khách, lão vương sẽ giữ lại cung điện, ta thực sự không muốn. Ta muốn về nhà càng nhanh càng quý.”

Quý tử Nestor suy tính làm thế nào giải quyết thỏa đáng yêu cầu. Lưỡng lự một hồi nghĩ cách hay nhất là quay ngựa đánh xe xuống bãi biển gần thuyền, chuyển phẩm vật, quần áo, vàng ròng Menelaos trao tặng sang thuyền chất ở đằng đuôi, cuối cùng công tử hối thúc Telemachos lời như có cánh bay xa: “Xuống thuyền mau, ra lệnh tay chèo lên boong trước khi ta về tới nhà nói lại cho lão nhân hay sự thể. Ta biết chắc trong lòng giận lắm ông nhất định không để ngươi đi, mà sẽ thân chinh xuống đây tóm cổ kéo về. Ta nghĩ ông sẽ không trở về một mình. Và ta chắc thế nào ông cũng nổi đóa!” Dứt lời Peisistratos đánh ngựa bờm dài trở về thành phố Pylos, chẳng mấy chốc tới nhà. Telemachos ra dấu hối thúc tay chèo: “Quý hữu, chuẩn bị mọi thứ khởi hành, lên thuyền sơn đen là ngô bối đi ngay!”

Nghe nói thế tay chèo vui vẻ tuân theo, leo lên boong ngồi vào chỗ cầm mái. Bản thân cũng hối hả chuẩn bị, Telemachos sửa soạn dâng lễ cầu xin Athena phía đuôi thuyền. Đúng lúc đó có người lạ mặt từ nơi xa xôi bước tới. Vừa trốn khỏi Argos, sau khi giết người, người này là thầy đoán thuộc gia đình Melampous có thời sống ở Pylos, đất nhiều cừu, nổi tiếng giàu có, trong thành phố có biệt điện lộng lẫy, đồ sộ. Nhưng bỏ nơi chôn rau cắt rốn Melampous trốn sang xứ khác. Neleus hào hiệp tịch thu, phong tỏa tài sản một năm. Suốt thời gian đó là tù nhân thê thảm giam giữ trong tư thất Phylakos, âm thầm chịu đựng cực hình vì ái nữ Neleus, đương sự hóa điên do Pháp Thần khủng khiếp trừng trị. Dẫu thế vẫn thoát thảm họa, đương sự tìm cách đánh đàn bò từ Phylake sang Pylos để trả thù quân vương Neleus đã cư xử khiếm nhã, tệ bạc với mình, đồng thời mang trái tim ái nữ quân vương trao tay bào đệ. Đương sự bỏ xứ sang sống ở Argos, đất ngựa nòi. Số phận run rủi đương sự quyết định lập nghiệp, thiết lập quyền uy trị vì đa số dân Argive. Đương sự lập gia đình, xây cất ngôi nhà mái cao. Đương sự có hai con trai cao lớn, khỏe mạnh: Antiphates và Mantios. Antiphates sinh Oikles táo tợn. Oikles sinh Amphiaraos, thủ lĩnh đạo quân hùng mạnh, Chúa tể mang khiên thần và Apollo yêu quý dành nhiều ân huệ. Dẫu thế gã không bước tới ngưỡng cửa tuổi già, mà từ giã cõi đời ở Thebes vì nhận đút lót của mụ đàn bà, để lại hai con trai Alkmaion và Amphilochos. Em gã là Mantios sinh Polypheides và Kleitos, thanh niên tuấn tú Rạng Đông xiêm y vàng óng mang đi sống với hàng bất tử. Apollo biến Polypheides nhiệt tình thành thầy đoán cừ khôi sau khi Amphiaraos qua đời. Cãi nhau với bố, Polypheides bỏ xứ ra đi định cư ở Hyperesia làm nghề thầy đoán tiên tri cho mọi người. Người bất chợt xuất hiện lù lù tiến lại gần là con Polypheides tên Theoklymenos. Chờ Telemachos khấn vái cầu nguyện, rẩy rượu dâng lễ trên thuyền lướt sóng sơn đen xong xuôi, đương sự mới hắng giọng nói lời như có cánh bay xa: “Quý hữu, thấy quý hữu dâng lễ nơi đây, bỉ nhân khẩn cầu trước hết nhân danh lễ dâng, vì vong linh quý hữu tôn thờ, tiếp đến vì đời bản thân, đời đồng đội, trả lời câu hỏi, trả lời thành thật, không giấu giếm. Quý hữu là ai, từ đâu tới? Thành phố nào, song thân ra sao?”

Telemachos dáng vẻ thận trọng đưa mắt nhìn rồi đáp: “Khách lạ, bản nhân sẽ trả lời thành thực. Bản nhân chào đời ở Ithaka, thân phụ là Odysseus... Odysseus ngày đó nếu ông còn sống. Nhưng ông đã chấm dứt cuộc đời thê thảm! Vì muốn tìm tông tích vắng mặt từ lâu bản nhân và thân hữu lái thuyền tới đây thăm dò.”

Theoklymenos dáng vẻ chững chạc tiếp lời: “Cũng như quý hữu bỉ nhân phải bỏ xứ ra đi vì vừa giết người cùng bộ tộc. Trên đất Argos đồng cỏ dư thừa cho ngựa, người đó có anh em, bà con quyền thế, đông đảo, bởi vậy bỉ nhân phải lưu vong, lẩn tránh ngày đen tối, chết thảm thương. Bỉ nhân cam chịu số phận sống lang thang khắp thiên hạ. Bỉ nhân tới quý hữu như kẻ đào tẩu, như kẻ van xin! Cứu giúp cho lên thuyền, đừng để họ giết, bỉ nhân biết họ đang đuổi theo!”

Telemachos dáng vẻ trầm ngâm nhìn rồi đáp: “Khách lạ muốn vậy làm sao từ chối! Thôi, lên với bản nhân. Đến đó ngô bối sẵn sàng thù tiếp theo khả năng của mình.” Dứt lời Telemachos cầm thương đồng của khách lạ đặt xuống boong thuyền mũi cong, rồi leo lên. Bước tới đằng đuôi ngồi xuống Telemachos dành chỗ bên cạnh cho khách lạ. Cáp tháo tức thì. Telemachos hạ lệnh tay chèo chuẩn bị thuyền cụ. Hăng hái làm theo họ dựng cột buồm gỗ thông đặt vào hố cắm, kéo dây chằng phía trước, kéo dây da bền chắc đưa buồm trắng lên cao. Athena mắt xanh lam lục gửi gió qua bầu trời trong sáng đẩy mạnh phía sau, đè sóng thuyền lao vun vút trên mặt biển nhanh chóng kết thúc hải trình. Thuyền cứ thế băng qua Krounoi, Chalkis mặt nước ngoạn mục. Mặt trời lặn, bốn bề tối om. Gió Chúa tể phái tới thổi mạnh đẩy thuyền qua Pheai, men theo Elis đất ruộng phì nhiêu, nơi người Epeian cai quản. Tới đó Telemachos đổi hướng nhắm Đảo Mũi Nhọn, trong lòng tự hỏi không biết có thể vượt qua thoát thân hay mắc kẹt chết chìm.

Trong ngôi nhà lụp xụp Odysseus và đầu mục chăn heo chân thật đang cùng mục tử dùng bữa chiều. Lúc mọi người ăn đã no, uống đã đủ Odysseus mới thử lòng đầu mục xem còn tiếp tục hiếu khách, giữ ở lại nông trại hay muốn mời ra khỏi nhà tới thành phố: “Bây giờ xin để tai lắng nghe, Eumaios cùng quý hữu. Bỉ phu định sáng sớm ngày mai tạm biệt tất cả, lê gót ra thành phố ăn xin, vì không muốn là gánh nặng phiền phức cho đầu mục và quý hữu. Xin đầu mục trước tiên vui lòng cho ý kiến và phái người tín cẩn chỉ đường. Tới đó, do nhu cầu đòi hỏi, sống còn bắt buộc, bỉ phu sẽ lang thang khắp nơi, hết cửa nhà này đến cửa nhà kia chìa tay ăn xin, hy vọng người ta thương tình cho mẩu bánh, hớp nước. Nếu tới cung điện Odysseus lừng danh bỉ phu sẽ đem tin trao Penelope tiết hạnh, trà trộn vào đám cầu hôn cao ngạo, của ngon vật lạ thừa thãi, hỏi xem họ có thí cho miếng nào không. Bỉ phu sẵn sàng làm bất kể việc gì họ muốn, vừa nhanh vừa khéo. Bởi nói đầu mục và quý hữu hay, nói thật tin đi, nhờ cảm tình và đặc ân của Hermes sứ giả dẫn đường đề cao vinh dự việc làm tầm thường, ca ngợi phẩm giá việc làm mang lại, không người nào sánh kịp bỉ phu hoàn tất công việc tôi đòi: nhóm lửa, chẻ củi, xẻ thịt, nấu bếp, hầu rượu, tóm lại bất kể việc gì người hèn mọn nhúng tay để hầu hạ người cao sang.”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, xúc động, bối rối hết sức, đầu mục thở dài đáp: “Ô, không, quý khách! Sao lại nghĩ vậy? Chắc hẳn muốn chết không kịp ngáp, quý khách định dấn thân dây dưa với đám người thái độ hách dịch, tác phong ngổ ngáo bốc cao tới tận bầu trời bằng sắt. Tôi bộc phục vụ chúng không như quý khách; tôi bộc hầu hạ chúng là thanh niên trẻ trung, tu-ních, áo choàng bảnh bao, mày râu nhẵn nhụi, mái tóc bóng lộn vì dầu! Tôi bộc điếu đóm, chầu chực chúng chăm chăm hầu bàn, hì hục mang bánh mì, thịt nướng, rượu vang… Không! Ở lại với ngô bối; không ai nghĩ quý khách là gánh nặng phiền phức. Phàm phu chắc chắn không nghĩ vậy, mục tử dưới quyền nhất định cũng không nghĩ thế. Hãy chờ chừng nào tới, quý tử dễ thương của Odysseus sẽ cho choàng, tu-ních và sẽ đưa đi bất kể nơi nào quý khách muốn.”

“Eumaios,” Odysseus gian khổ chịu đựng tiếp lời, “cầu mong Chúa tể thương yêu đầu mục như đầu mục yêu thương bỉ phu, vì muốn bỉ phu chấm dứt khổ sở, kết thúc ê chề khi phải lang thang hành khất. Lê bước đó đây, chìa tay ăn xin là kéo dài kiếp sống tang thương chỉ vì cái bụng khốn kiếp, vậy mà nhân thế vẫn cam chịu, chấp nhận cơ cực tột cùng! Nhưng thôi, vì đầu mục giữ lại, vì đầu mục khuyên chờ chủ nhân đầu mục, vậy xin vui lòng cho bỉ phu hay thân mẫu, thân phụ Odysseus cao cả khi quân vương ra đi để lại trên ngưỡng cửa tuổi già. Hai vị vẫn sống trên cõi đời, vẫn nhìn ánh nắng mặt trời? Hay đã vĩnh biệt thế gian xuống âm phủ ở với Diêm Vương?”

“Ôi chao, quý khách,” đầu mục chăn heo đáp, “phàm phu sẽ kể quý khách hay, kể đầy đủ. Laertes còn sống, song hằng ngày cầu xin Chúa tể cho linh hồn giã từ thân xác trong ngôi nhà đang sống. Lão nhân buồn khôn xiết, vì quý tử vắng nhà, vì hiền thê quen biết từ lúc còn trẻ qua đời. Vì thương nhớ hiền thê nết na, dịu dàng, lão nhân già trước tuổi! Vì thương nhớ quý tử dũng cảm nên buồn da diết lão bà đã vĩnh biệt cõi đời buồn thảm. Ôi chao! Chết thảm thương! Phàm phu cầu mong không ai phàm phu yêu quý hoặc không ai ở đây trên đảo Ithaka tử tế với phàm phu chấm dứt cuộc đời như vậy. Lúc lão bà còn tại thế mặc dù lão bà rầu rĩ, phàm phu thường hỏi thăm, mang tin, vì lão bà đã nuôi nấng phàm phu cùng Ktimene voan dài, xinh đẹp, gái út trong nhà. Ngô bối được chăn dắt, lớn lên cùng nơi, thân mẫu đối xử với phàm phu hầu như ngang hàng với ái nữ. Nhưng khi hai đứa tới tuổi dậy thì, tuổi yêu đương, gia đình gả nàng cho người ở Samos, nghe nói của hồi môn nhiều lắm! Còn phàm phu thân mẫu nàng cho chiếc tu-ních, chiếc áo choàng, quần áo rất đẹp, đôi dép mới xỏ vào chân, rồi sai về quê ở nông trại làm lụng. Dẫu thế trong lòng lão bà thương yêu phàm phu khôn xiết. Bây giờ, ôi chao, phàm phu cảm thấy thiếu vắng tình cảm đôn hậu như thế! Rất may thần linh hạnh phúc ban cho công việc phàm phu đổ mồ hôi hoàn thành. Kết quả phàm phu có cái ăn, cái uống và cái cho người thiếu thốn. Nhưng bà chủ tiết hạnh, Penelope đoan chính, từ ngày nhà gặp hung vận, đám người xấu xa kéo tới, phàm phu tuyệt nhiên không nghe lời nói dịu dàng, không hay việc làm cảm kích khiến lòng vui bao giờ. Gia nhân thương nhớ khủng khiếp khi không được mặt đối mặt chuyện trò, đón nhận tin tức, chia sẻ miếng ăn thức uống, mang chút gì đó về nông trại, những thứ khiến họ ấm lòng.”

“Ôi, thê thảm!” Odysseus trăm khôn ngàn khéo tiếp lời. “Chắc hẳn lúc xa nhà, xa cha mẹ, bỏ xứ ra đi đầu mục còn rất nhỏ. Nhưng thôi, kể cho bỉ phu hay, kể thành thực. Phải chăng kẻ cướp đột nhập thành phố phố xá rộng dài nơi thân phụ, thân mẫu khả kính sinh sống? Phải chăng kẻ cướp bắt cóc lúc đầu mục một mình chăn dê, thả bò đem xuống thuyền chở tới cung điện bán cho chủ nhân trả giá khá cao?”

“Quý khách,” Eumaios đầu mục mục tử chăn heo đáp, “vì muốn biết chuyện quý khách dò hỏi. Thưa, đến lượt im lặng lắng nghe, thoải mái ngồi đây theo dõi câu chuyện trong khi nhâm nhi rượu vang. Đêm về mùa này dài lắm, có khối thời gian ngon giấc, khối thời gian nghe chuyện, khối thời gian giải trí. Quý khách không cần đi ngủ sớm. Ngủ nhiều không tốt. Còn mấy người, nếu lòng dạ thèm quá, cứ việc ra ngoài ngon giấc! Ngày mai rạng đông vừa xuất hiện, tất cả phải lo ăn lót dạ, rồi đưa heo ra đồng… Ngồi đây trong ngôi nhà lụp xụp đôi ta tha hồ vừa ăn uống vừa gợi lại kỷ niệm đau thương! Bởi người đã trải qua kinh nghiệm đắng cay, đã gánh chịu đau khổ não nề, đã lang thang biền biệt nhiều nơi đến lúc nào đó có quyền vui hưởng ngay cả đau khổ ngày trước của mình. Muốn biết chuyện quý khách gạn hỏi, phàm phu xin kể đầu đuôi. Có hòn đảo gọi là Syria, chắc hẳn quý khách nghe tên, nằm trên Ortygia, nơi mặt trời bắt đầu xế bóng. Dân cư không đông đúc, song ruộng đất phì nhiêu, rất tốt để chăn bò, thả dê, trồng nho, cấy lúa. Nơi đó không biết nghèo đói, dân chúng không hay bệnh tật khủng khiếp tác hại. Tuy thế khi dân thành phố đến tuổi về già, thế hệ này nối thế hệ kia, Apollo cung bạc hoặc Artemis thường tới thăm dùng tên êm nhẹ, dịu dàng kết liễu cuộc đời. Nơi đó có hai thành phố, mỗi thành phố chiếm nửa đảo. Thân phụ phàm phu là quân vương cai trị cả hai, Ktesios quý tử Ormenos, thế nhân y hệt thần linh.”

“Bọn Phoinician kéo tới, tay chèo nổi tiếng, song lái buôn tham lam, trên thuyền sơn đen chở đủ thứ hàng hóa lòe loẹt. Trong tư thất thân phụ có phụ nữ Phoinician, cao lớn, xinh đẹp, khéo tay làm đồ mỹ nghệ. Bọn Phoinician xảo trá lập tâm quyến rũ! Muốn ra tay bữa nàng đem quần áo đi giặt gần thuyền, một tên trong bọn mon men tới gần tán tỉnh, bày tỏ tình yêu, giở trò dụ hoặc lôi cuốn, ngay cả phụ nữ đức hạnh cũng lầm đường. Y hỏi nàng là ai, từ đâu tới. Giơ tay chỉ ngôi nhà mái cao của thân phụ phàm phu, nàng đáp: ‘Thưa, tiện thiếp từ Sidon tới, thành phố nhiều đồng. Tiện thiếp là con phú ông Arybas, vàng như nước chảy, giàu nứt đố đổ vách. Rời miền quê ra thành phố tiện thiếp bị tay chèo Taphos, cướp biển chặn bắt; chúng mang tới đây đem vào nhà kia bán giá khá cao!’ Tên cướp bí mật dụ dỗ tỏ ý đắn đo: ‘Bây giờ nữ tỳ có muốn cùng ngô bối trở về xứ sở, nhìn ngôi nhà mái cao, gặp mặt song thân trong đó không? Ta nói nữ tỳ hay hai người vẫn sống, vẫn giàu có.’ Đáp lời gạ gẫm nàng nhỏ nhẹ: ‘Thưa, tiện thiếp muốn lắm, nếu tay chèo trên thuyền trang trọng thề đưa về nhà an toàn.’”

“Chúng thề sẽ làm như nàng yêu cầu và thề vô cùng trang trọng. Nàng tiếp lời: ‘Giữ mồm giữ miệng! Im lặng. Không người nào trong nhóm nói một lời khi gặp tiện thiếp ngoài phố hoặc giếng nước. Kẻo có kẻ sẽ tới nhà mách chuyện, ông già nghi ngờ sẽ trói chặt nhốt ngay tiện thiếp vào phòng, sau đó tìm cách giết hết quý nhân. Nhớ kỹ điều đó, mua hàng đem về thật mau. Đưa hàng lên thuyền xong xuôi, tới nhà nhắn tin gấp cho tiện thiếp hay. Tiện thiếp sẽ giắt vàng, vơ được bao nhiêu đem đi bấy nhiêu. Lên thuyền ra đi tiện thiếp sẽ đền bù quý nhân thêm nữa. Tiện thiếp là vú em trông nom con ông chủ trong biệt điện, thằng bé láu lỉnh thường lẩn quẩn bên cạnh khi tiện thiếp và nó ra phố. Tiện thiếp sẵn sàng mang lên boong, nó sẽ đem lại mối lợi hết sức to lớn khi tới bến cảng quý nhân bán cho người xa lạ.’ Nói rồi chia tay tất cả nàng quay về biệt điện nguy nga.”

“Lái buôn ở với ngô bối hết năm. Suốt thời gian đó qua đổi chác chúng vớ được vô số hàng hóa. Khi thuyền rỗng không đầy hàng sẵn sàng rời bến ra khơi chúng sai người mang tin cho nàng hay. Tên lưu manh láu cá tới tư thất thân phụ phàm phu mang theo sợi dây chuyền bằng vàng gắn đầy ngọc hổ phách. Túm tụm trong đại sảnh thân mẫu phàm phu và nữ tỳ mân mê sợi dây chuyền, hết mặc cả đến trố nhìn, tên này không nói một lời, gật đầu với nàng. Ra dấu xong tên này trở về thuyền. Nàng cầm tay phàm phu dắt qua cửa ra ngoài. Tới tiền đình nàng thấy cúp uống vang để trên bàn thực khách vừa rời bỏ, hôm đó thân phụ phàm phu làm tiệc mời thủ lĩnh. Tan tiệc ra về thực khách tới quảng trường tham dự hội đồng nhân dân. Nhanh tay vơ ba cúp nàng vạch áo nhét vào ngực mang đi; phàm phu ngây thơ chẳng hiểu gì bước theo. Mặt trời lặn, bốn bề tối om. Ngô bối rảo bước tới bến đậu nổi tiếng, nơi thuyền lướt sóng của bọn Phoinician đã sẵn sàng. Chúng đưa ngô bối lên boong tức khắc, rồi chúng lên theo, sau đó ra khơi, Chúa tể gửi gió thuận chiều. Sáu ngày sáu đêm ngô bối chèo liên tiếp. Nhưng khi Chúa tể công tử Kronos mở ra ngày thứ bảy, nữ thần xạ thủ Artemis dương cung bắn thiếu nữ. Như chim bói cá lao tõm xuống nước nàng ngã lăn rơi bộp đâm đầu xuống đáy thuyền. Chúng quăng thi thể xuống biển làm mồi cho cá và hải cẩu. Còn có một mình phàm phu buồn khôn xiết. Gió thổi, sóng đánh đưa ngô bối tới Ithaka. Laertes bỏ của ra mua... Mắt phàm phu nhìn thấy đất này như thế.”

“Eumaios,” Odysseus dòng dõi Chúa tể tiếp lời, “chuyện đầy đau thương đầu mục âm thầm chịu đựng khiến bỉ phu xúc động sâu xa. Tuy nhiên, bên cạnh xui xẻo, Chúa tể cũng ban may mắn, vì sau phiêu lưu trắc trở đầu mục tới nhà chủ nhân độ lượng, chăm lo cái ăn, cái uống, bởi thế cuộc đời đầu mục sống là cuộc đời sung sướng trong khi trước lúc tới đây bỉ phu đã lang thang qua biết bao thành phố đầy người!” Hai người kể chuyện cho nhau nghe như thế, cuối cùng đi ngủ, song không lâu, mà chỉ một lúc, vì liền đó Rạng Đông xuất hiên lên ngự ngai vàng óng ả. Telemachos tới bờ biển, tay chèo cuốn buồm. Hạ cột buồm họ đưa thuyền vào bến, thả đá bỏ neo, nhanh tay chằng cáp. Sau đó họ nhảy lên bờ, sửa soạn bữa ăn, pha vang màu lửa đậm. Chờ mọi người ăn uống xong xuôi, Telemachos dáng vẻ phấn khởi mới dặn dò: “Quý hữu đưa thuyền về thành phố, ta về đồng quê gặp mục tử. Đêm nay, sau khi quan sát nông trại, ta sẽ ra thành phố. Rạng đông sáng mai để cảm tạ đã chia sẻ hải trình gian khổ ta sẽ tổ chức tiệc, thịt nướng, rượu vang dịu ngọt mừng ngày trở về.”

“Còn bỉ nhân đi đâu hở công tử yêu quý?” Khách lạ quá giang Theoklymenos vẻ mặt thần bí lên tiếng. “Bỉ nhân sẽ đến nhà quân vương, thủ lĩnh nào trên đất Ithaka gồ ghề, lởm chởm, hay tới thẳng thân mẫu, ngay nhà công tử?”

“Khi khác,” Telemachos lanh trí đáp, “bản nhân sẽ mời quý hữu tới tệ xá, nơi hương vị hiếu khách lan tỏa trăm bề. Hiện nay không tiện cho quý hữu, vì bản nhân không cùng đi, vả lại thân mẫu cũng tránh gặp. Bà ít xuống đại sảnh trực diện đám cầu hôn, bà lánh mặt ở trên gác trong phòng dệt cửi. Nhưng bản nhân xin chỉ người quý hữu có thể tới, Eurymachos, công tử lừng danh Polybos khôn ngoan, lúc này dân Ithaka coi chẳng khác thần linh. Trong số cầu hôn đương sự nổi bật, hăm hở hơn hết muốn lấy thân mẫu và chiếm quyền thân phụ bản nhân. Được hay không chỉ có Chúa tể trên núi Olympos biết! Trước khi đám cưới diễn ra có lẽ Chúa tể tận diệt chúng!”

Telemachos vừa ngừng con chim từ bên phải bay qua. Chim ưng, sứ giả lông vũ Apollo sai đi, móng quắc bồ câu, lông rơi lả tả giữa thuyền và Telemachos. Ngoắc Telemachos rời tay chèo ra một chỗ, Theoklymenos nắm tay, thốt lời: “Telemachos, không phải vô tình thần linh để chim bay qua công tử từ bên phải. Chăm chú nhìn bỉ nhân hiểu đó là điềm triệu. Khắp Ithaka không còn gia đình nào vương giả như gia đình công tử; vương quyền sẽ vĩnh viễn trong tay.” Telemachos dáng vẻ thận trọng đáp: “Ô quý hữu! Cầu mong điều vừa nói sẽ là sự thật! Nếu quả vậy quý hữu sẽ thấy tình bằng hữu, vật hiến tặng từ bản nhân sẽ mẫn tiệp, nồng hậu nhường nào khiến ai gặp cũng nói quý hữu là người may mắn nhất đời.” Dứt lời Telemachos quay sang nói với bạn chí thiết: “Peiraios, công tử Klytios, trong số người theo ta tới Pylos chuyến này ngươi là người lúc nào cũng sẵn sàng chiều ý. Vậy bây giờ lo việc đưa quý hữu về nhà, cư xử tử tế, trông nom cẩn thận, chờ ta về được không?” Tay thương lừng danh Peiraios đáp: “Được chứ, Telemachos. Dù ngươi ở lại đấy lâu, ta sẽ trông nom chu đáo và chiều đãi tận tình.” Dứt lời Peiraios lên boong, ra lệnh tay chèo lên thuyền, tháo cáp đằng đuôi. Họ làm theo tức thì, ngồi vào chỗ cầm mái. Telemachos xỏ chân vào đôi dép óng ả, buộc dây, nhặt thương mũi bọc đồng nhọn hoắt để trên boong. Tay chèo tháo cáp, đẩy thuyền khỏi bờ, chèo về thành phố như quý tử Odysseus chỉ định. Cuốc bộ mỗi lúc một nhanh chẳng mấy chốc Telemachos tới nông trại, nơi giữ heo hàng ngàn, nơi đầu mục nằm ngủ ngay bên, nô bộc trung thành, lòng dạ gắn bó khăng khít với chủ nhân.