ời bến đậu gần vách đá, men theo lối mòn gồ ghề, lởm chởm, băng rừng lên đèo xuống dốc tới chỗ Athena chỉ, Odysseus gặp nô bộc chăn heo cao quý. Trong số nô bộc Odysseus mua trước kia, nô bộc này đôn hậu, chung thủy hơn cả, trông nom tài sản chu đáo, săn sóc ruộng vườn cẩn thận. Odysseus thấy nô bộc ngồi trước cửa ngôi nhà lụp xụp trên khu đất nhìn ra tứ phía giữa nông trại, bốn bề trống không, tường cao bao quanh tạo thành khu sân rộng rãi, ngoạn mục. Nô bộc tự ý dựng lên để giữ heo từ khi ông chủ vắng nhà, bà chủ và lão công Laertes không hay. Lấy đá tảng từ ngoài đồng đem về nô bộc làm tường vây quanh trên trồng cây dại đầy gai. Bên ngoài hạ cây sồi cao lớn cắt thân lấy phần gỗ đen đậm xẻ thành cọc vuông vắn, cứng chắc ghép lại chặt chẽ, nô bộc cắm hàng thẳng tắp, san sát vây quanh cả hai bề. Bên trong để giữ heo ban đêm nô bộc làm mười hai chuồng cửa nằm dọc sát nhau, mỗi chuồng nhốt năm mươi heo nái ngủ trên đất. Heo đực ngủ ngoài sân, số lượng tương đối ít hơn; đám cầu hôn quý tộc ăn thịt nên số lượng giảm dần, mỗi ngày nô bộc phải bắt con mập nhất gửi đi. Bởi thế chỉ còn ba trăm sáu chục con. Ngày đêm bốn chó dữ như thú rừng nằm gần canh gác; số này nô bộc, đầu mục mục phu, ra tay chăn dắt, huấn luyện. Nô bộc hí hoáy xỏ chân vào đôi dép làm bằng da bò nâu sậm. Ba mục tử dưới quyền đã dẫn heo ra đồng cỏ theo hướng khác nhau; mục tử thứ tư nô bộc phái ra thành phố mang heo thiến vỗ béo hằng ngày đám cầu hôn cao ngạo đòi hỏi để làm thịt ăn cho sướng miệng.

Đột nhiên thấy Odysseus lù lù đi tới, đàn chó xổ ra đuổi theo sủa inh ỏi. Odysseus nhanh trí ngồi xuống, cây gậy rơi khỏi tay. Thụp ngay bên chuồng heo của mình Odysseus phải đối phó vất vả, suýt nữa bị chúng cắn thảm thương. Rời mái che nô bộc vội vàng buông dép đang cầm chạy qua cổng quát to, vơ đá ném vun vút đuổi chạy tứ tung. Lát sau nô bộc mới nói: “Lão nhân, thật là đường tơ kẽ tóc! Tí nữa đàn chó xé nát da thịt, lão nhân sẽ chửi rủa phàm phu thậm tệ, mặc dù thần linh đã ban cho đủ buồn rầu, đau đớn tê điếng cõi lòng! Ôi, buồn thay! Trong khi mong chờ, thương khóc chủ nhân quý mến, phàm phu phải dãi dầu nuôi heo cho béo để kẻ khác ăn hộ. Còn ông có lẽ chẳng có gì đút vào bụng, lang thang biền biệt, lê bước lạc lõng trong thành phố hay miền quê nói tiếng xa lạ... nếu quả thật còn sống và vẫn nhìn ánh sáng mặt trời! Nhưng thôi, lão nhân, theo phàm phu vào tệ xá. Phàm phu hy vọng ăn ít bánh mì, uống chút rượu vang cho ấm bụng, lão nhân sẽ nói cho hay từ đâu tới, kể cả gian nan bản thân kinh qua.” Dứt lời dẫn đường vào nhà tới cửa nô bộc đưa tay khẽ đẩy Odysseus mời ngồi xuống đống cành cây chặt vụn trên phủ da dê dày rộng, đầy lông từng dùng làm nệm ngủ. Vui mừng được tiếp đón Odysseus thốt lời cảm tạ: “Ô, chủ nhân quý hóa! Cầu mong Chúa tể và thần linh bất tử ban hồng ân bội hậu vì đã đón tiếp bỉ phu quá ư ân cần!”

Nhưng Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Ô, quý khách, theo tập quán phàm phu không có quyền khinh rẻ người lạ mặt, ngay cả người tồi tệ hơn quý khách; người lạ mặt, người ăn mày đều do Chúa tể bảo trợ, bao che, tặng phẩm từ tay ngô bối dù tầm thường, nhỏ mọn vẫn làm họ ấm lòng. Làm hơn thế là ngoài tầm tay nô bộc, lúc nào cũng run rẩy, lén lút bước đi trước mắt chủ nhân đầu còn xanh tuổi còn trẻ. Ôi! Thần linh đã không để người sẽ chăm lo đầy đủ cho phàm phu trở về, vì ông quý mến, đối xử tử tế với phàm phu; ông sẽ cho của cải, ngôi nhà, ít ruộng, cô vợ đàn ông nào cũng muốn lấy như chủ nhân đôn hậu đối với nô bộc cần cù xả lưng làm lụng cho ông, công viêc thần linh ban phúc như công việc phàm phu cặm cụi thực hiện ở đây. Ông sẽ chăm lo phàm phu chu đáo hơn nữa nếu sống ở đây đến già. Nhưng phàm phu mất ông rồi... Ôi chao! Ước gì hạt giống Helen gieo trồng thui chột, tàn lụi nhẵn nhụi, vì nàng là nguyên nhân khiến nhiều thanh niên thiệt mạng! Chủ nhân phàm phu ra đi do Agamemnon yêu cầu tới thành Troa nổi tiếng nhiều ngựa, giao chiến với người Troian trả thù giùm ông ta.”

Dứt lời thắt vội dây lưng quanh tu-ních nô bộc ra chuồng nhốt heo non. Nô bộc chọn hai con đem vào làm thịt. Nô bộc đốt lửa, xẻ miếng, xiên nướng. Thịt chín lấy ra còn bốc khói, nóng hổi, vẫn để trên xiên, nô bộc rắc bột đại mạch trắng tinh mời quý khách. Tiếp theo pha vang dịu ngọt vào liễn bằng gỗ ô-liu, ngồi đối diện hối giục thưởng thức, nô bộc cất lời: ‘Nào! Mời quý khách, dùng tạm heo gầy, bữa ăn thanh đạm nô bộc như bọn phàm phu có thể thết mời. Heo mập đám cầu hôn ngốn hết, chúng chẳng bận tâm thần linh thịnh nộ, và cũng không mảy may thương hại tha nhân. Không! Thần linh hạnh phúc không ưa hành vi xấu xa, thần linh ban phúc cho thế nhân cư xử công bằng, đạo hạnh. Sử dụng bạo lực cướp phá bờ biển xa lạ lấy của mang đi, nom thấy Chúa tể để mặc, kẻ tà tâm, bọn ác ý lên thuyền dong buồm trở về vẫn lo sợ, vẫn áy náy thế nào thần linh cũng trừng phạt. Có lẽ nghe tin đồn từ thiên cung chủ nhân phàm phu thiệt mạng thảm thương, bởi thể lũ này không cư xử phải lẽ, và cũng không về nhà lo việc, mà cứ đóng đô ăn hại theo lối trịch thượng, hoàn toàn ngang nhiên, không thắc mắc, không bận tâm. Nói quý khách hay tối nào, ngày nào Chúa tể ban cho ngô bối chúng cũng giết heo, mỗi lần không bao giờ một, không bao giờ hai con, và uống rượu chúng uống thả cửa, uống như uống nước lã!... Và cũng nói quý khách rõ chủ nhân phàm phu giàu có khủng khiếp; trên đất liền phì nhiêu bờ biển nổi bật hoặc ở đây Ithaka hải đảo không quân vương nào sánh kịp! Về của cải ông sở hữu hơn hai mươi người gộp lại. Tính nhẩm quý khách tường. Trên đất liền mười hai đàn bò nái, vô số đàn cừu, rất nhiều đàn heo, cơ man đàn dê, tất cả do mục tử trong nhà hoặc mục tử bên ngoài thuê mướn trông nom. Ở đây trên Ithaka mười một đàn dê gậm cỏ dọc bờ biển mục tử khả tín canh giữ. Mỗi ngày mỗi mục tử chọn cừu mập mạp, dê béo tròn nhất đàn lùa về cho đám cầu hôn làm thịt. Phần mình trông nom, canh giữ bầy heo, phàm phu cũng phải lựa con ngon lành hơn hết gửi về cho chúng!”

Nô bộc dứt lời. Dáng vẻ vội vã, quý khách bắt đầu ăn thịt, uống vang ngấu nghiến, không nói một lời, song đầu óc sôi sục ý nghĩ sẽ làm gì với đám cầu hôn. Chờ quý khách dùng bữa xong xuôi, rót vang tới miệng cúp uống từ nãy đến giờ Eumaios đưa mời. Vui vẻ đón nhận, quý khách nhanh nhảu lên giọng đáp lời như có cánh bay xa: “Quý hữu, xin cho bỉ phu hay người bỏ của mua quý hữu, người quý hữu mô tả giàu có, uy quyền vượt mức là ai? Quý hữu nói ông ta chết do giúp Agamemnon trả thù. Nếu là quân vương lừng danh xin kể tên. Có lẽ bỉ phu biết. Chỉ có Chúa tể và thần linh bất tử hiểu rõ, do đã gặp nên có thể kể cho quý hữu hay về ông ta, bởi bỉ phu chu du khắp bốn phương trời!”

Ô Eumaios, đầu mục mục tử, nô bộc đáp: “Tin tức, lão nhân! Khoe mẽ tha hương khắp thiên hạ, song chưa người nào đến đưa tin có thể nói rõ về Odysseus để thuyết phục vợ con ông! Tất cả đều tào lao, vì vật chất thúc đẩy, cần ăn bịa chuyện, hết người này đến người kia, dẫn xác tới, song không biết sự thực thế nào! Vượt biển vừa tới Ithaka người lang thang ba chân bốn cẳng đến gặp kể chuyện. Bà chủ phàm phu tiếp đón ân cần, đối đãi tử tế, gạn hỏi chi li trong khi lòng buồn rười rượi, nước mắt giàn giụa, cung cách y hệt hiền thê phu quân bỏ mạng trên xứ xa xôi. Lão nhân cũng vậy, lão nhân có thể nhanh trí phịa chuyện hy vọng đón nhận quần áo, tu-ních, áo choàng mặc cho ấm tấm thân! Còn chủ nhân phàm phu! Thưa, ông chết rồi, biệt tăm biệt tích. Chó ngoài đường, chim trên trời đến bây giờ chắc hẳn đã xé, đã moi hết thịt chỉ còn xương trơ trụi sau khi linh hồn giã từ thể xác. Hay cá ngoài biển đã rỉa nhẵn thịt, xương nằm đâu đó trên bãi biển chìm sâu dưới cát. Vâng, ông chấm dứt cuộc đời như thế, không biết ở đâu! Với thân hữu và thân nhân của ông cuộc đời chẳng còn gì trừ buồn rầu, nhất là với phàm phu. Bởi từ đó, dù tới đâu, phàm phu không bao giờ gặp chủ nhân tử tế như ông, ngay cả nếu trở về nhà cha mẹ, nơi phàm phu chào đời, nơi các người nuôi nấng! Ngay cả với các người, phàm phu cũng không buồn lắm, mặc dù vui mừng nếu lại thấy mặt khi trở về quê hương. Nhưng mất Odysseus phàm phu thấy lòng dạ đau đớn, xót xa vô cùng. Lúc này, dù không có mặt ở đây, quý khách ơi, nhắc tên ông phàm phu cảm thấy bùi ngùi. Ông chăm lo, yêu thương quá chừng. Bởi thế dù ông vắng mặt, gọi ông phàm phu vẫn gọi như gọi người bạn quý mến, người em thương yêu!”

“Quý hữu,” Odysseus từng trải, kiên nhẫn, ôn tồn đáp, “vì quý hữu khăng khăng phủ nhận điều bỉ phu nói, vì quý hữu đinh ninh ông sẽ không trở về, vì quý hữu nhất định nghi ngờ... Nhưng bỉ phu không nói vu vơ mà khẳng định và thề độc Odysseus sẽ trở về. Nếu ông trở về, nếu ông bước vào nhà, bỉ phu sẽ đòi phần thưởng dành cho tin vui, quý hữu sẽ phải cho tu-ních mới, áo choàng mới mặc cho ấm tấm thân. Từ lúc này đến lúc đó, dù nghèo khổ bần cùng, bỉ phu sẽ từ chối không nhận bất kể cái gì. Bỉ phu ghét như ghét cửa địa ngục người nào do nghèo đói thúc đẩy bịa chuyện nói dối. Ngay đây xin Chúa tể, xin thần linh bất tử, xin chiếc bàn hiếu khách, ô quý hữu, xin tư thất Odysseus can trường bỉ phu vừa tới, xin tất cả chứng giám, bỉ phu thề mọi việc sẽ diễn ra như bỉ phu nói! Odysseus sẽ trở về cuối tháng này, giữa tuần trăng khuyết và tuần trăng đầy. Ông sẽ hiện diện trong cung điện và sẽ trừng trị kẻ xúc phạm hiền thê và quý tử.”

Nhưng Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Lão nhân, phần thưởng dành cho tin vui phàm phu sẽ không bao giờ phải trả, và Odysseus cũng sẽ không bao giờ trở về. Thôi uống đi, thanh thản nhấm nháp, bỏ chuyện này nói chuyện khác. Đừng bắt phàm phu nhớ lại quá khứ, vì nói quý hữu hay phàm phu quặn đau cõi lòng khi có người nhắc tới ông chủ quý mến, thân yêu. Và cũng đừng nói chuyện thề bồi trở về, quên đi! Ông trở về là điều phàm phu mong muốn, Penelope mong muốn, lão công Laertes mong muốn, Telemachos đầy hứa hẹn mong muốn. Nhưng hiện giờ phàm phu lo đến mất ăn mất ngủ, quý tử ông sinh thành, Telemachos! Thần linh phù hộ khôn lớn như cây non mơn mởn. Phàm phu thầm nghĩ công tử sẽ trở thành người tài ba trên cõi đời như thân phụ, khuôn mặt tuấn tú, vóc dáng chững chạc, tác phong đĩnh đạc, bất thình lình mê muội, lú lẫn, không hiểu do thần linh hay thế nhân? Rời nhà ra đi công tử mò đường tới Pylos thiêng liêng nghe ngóng tin tức thân phụ. Bọn cầu hôn cao ngạo con nhà quý phái rủ nhau mai phục chờ trở về, hy vọng quét sạch dòng họ vương giả Arkeisios trên đất Ithaka, tên tuổi sẽ rơi vào quên lãng. Nhưng thôi đừng nhắc tới nữa, mặc công tử tự liệu số phận, rơi vào tay chúng hay Chúa tể ra tay cứu độ? Thay vì thế bây giờ xin lão nhân vui lòng cho hay buồn khổ bản thân trải qua. Kể thành thực, đừng quanh co; phàm phu muốn biết đầu đuôi. Lão nhân là ai, từ đâu? Thành phố nào, song thân ra sao? Thuyền nào đưa tới? Tay chèo thế nào? Họ là người ra sao? Vì phàm phu nghĩ muốn đến Ithaka lão nhân không thể cuốc bộ.”

Odysseus trăm khéo ngàn khôn đáp: “Thưa sẵn sàng, bỉ phu sẽ kể quý hữu hay chuyện quý hữu muốn biết và kể thành thực, không giấu giếm. Ước gì đôi ta có rượu ngọt, thịt ngon thừa mứa, nhởn nhơ ở đây trong nhà này, ung dung nhấm nháp, bình thản nhâm nhi mặc kẻ khác tối mắt tối mũi chạy theo công việc! Được vậy bỉ phu có thể kể cả năm, kể không dứt nỗi buồn, cảnh khổ đè nặng cõi lòng, buồn rầu, đau khổ đủ thứ bỉ phu nhọc nhằn kinh qua vì thần linh thịnh nộ bắt gánh chịu! Krete bao la là nơi bỉ phu hân hạnh chào đời. Thân phụ là nhân vật giàu có. Ông có nhiều con, đẻ nuôi cùng nhà; tất cả là con vợ cả còn thân mẫu bỉ phu là vợ lẽ ông mua về làm nô lệ. Mặc dù khác biệt vai vế, song thân phụ, Kastor, công tử Hylakos, xếp bỉ phu ngang hàng con chính thức. Khắp Krete ai cũng kính trọng, tôn xưng ông như thần linh vì của cải, quyền hành, con cái vẻ vang. Bất hạnh thay tuổi trời cho chóng hết, tử thần đến tóm cổ mang đi đưa ông xuống âm phủ gặp Diêm Vương. Bầy con cao ngạo bốc thăm chia gia tài. Ngoài ngôi nhà bầy con cho bỉ phu tí của. Vì không phải đứa ngu, tên hèn co giò tháo chạy khi ra chiến trường, nhờ can trường, dũng cảm, bỉ phu lấy được con gái gia đình lắm của nhiều ruộng… Nhưng tất cả bây giờ qua rồi, bỉ phu không còn như trước! Dẫu thế bỉ phu nghĩ nếu nhìn kỹ gốc rạ, quý hữu nhận ra cây lúa phát triển ra sao: bỉ phu lặn lội trong bất hạnh triền miên!...”

“Rất may thần linh chiến tranh Ares và nữ thần nhan sắc Athena phú cho táo bạo, bỉ phu có khả năng đập tan quân thù, làm chủ chiến trường. Khi dự định tấn công quân thù, bỉ phu đem binh sĩ thiện chiến mai phục. Dũng cảm, hiên ngang, không bao giờ sợ chết, rời đồng đội, bỉ phu xông lên hàng đầu dùng thương hạ quân thù chân bước chậm chạp hơn mình. Ra trận thường như thế vậy mà bỉ phu không thích việc ngoài đồng hay việc trong nhà mặc dù làm lụng là gây dựng gia đình, nuôi nấng con cái. Bỉ phu thích, luôn luôn thích chiếc thuyền, mái chèo, giao chiến, cây thương bóng lộn, mũi tên nhọn hoắt, dụng cụ sát nhân người khác rùng mình, bỉ phu vui vẻ. Bỉ phu có xu hướng như vậy ấy là do thần linh truyền phả vào tim. Bởi muốn kiếm sống ở đời mỗi người tìm nguồn vui theo cách mình chọn. Trước khi con cái người Achaian đặt chân lên đất Troad, bỉ phu đã chín lần chỉ huy tay chèo gan dạ và thuyền lướt sóng tiến vào bờ biển xa lạ, nhờ thế cướp được nhiều của cải; bỉ phu chọn những gì mình thích, sau đó lại được nhiều nữa do rút thăm chia phần. Của cải cứ thế gia tăng dần dần. Vì vậy dân đảo kính trọng nể vì. Nhưng khi Chúa tể thần sấm trù tính phiêu lưu rùng rợn, binh sĩ hàng ngàn run rẩy, khiếp đảm, đúng lúc đó họ hối thúc bỉ phu và Idomeneus lừng danh dẫn thuyền tới thành Troa. Bỉ phu không thể từ chối yêu cầu vì sợ dân chúng chê cười. Tới thành Troa con cái người Achaian giao chiến chín năm. Năm thứ mười, sau khi cướp phá kinh thành của Priam, ngô bối vượt biển trở về, nào ngờ có thần linh đánh tan đoàn thuyền, quân lính Achaian trôi dạt khắp nơi. Riêng bỉ phu, than ôi, Chúa tể khôn ngoan rất mực, sáng tạo đủ thứ dành cho đoạn trường mới mẻ! Vui thú với vợ trẻ, con thơ, của cải chưa đầy một tháng lại háo hức chuẩn bị phương tiện du hành đường trường, bỉ phu cùng đồng đội gan dạ dong buồm lái thuyền trực chỉ Ai-cập.”

“Bỉ phu trang bị chín thuyền, tay chèo tập hợp nhanh chóng. Sáu ngày liên tiếp họ ăn uống lu bù. Bỉ phu hạ bò làm lễ tế sinh dâng thần linh, đồng thời cung ứng đầy đủ món ăn. Ngày thứ bảy ngô bối lên thuyền. Rời Krete đồng ruộng bao la ngô bối dong buồm ra khơi. Gió bắc mát mẻ, thuận chiều thổi mạnh. Thuyền lướt nhẹ nhàng như trôi trên sông; không thuyền nào gặp trắc trở. Bên ngoài không nguy hiểm, bên trong không ốm đau; ngô bối lên boong ngồi an toàn, thư thái; gió và đà thủ đưa thuyền đi đúng hướng. Sau năm ngày tới sông lớn ở Ai-cập, nước hùng vĩ, bỉ phu hạ neo cắm thuyền mũi cong trên sông Egyptos. Bỉ phu ra lệnh tất cả tay chèo ở lại canh thuyền, không được rời bờ, chỉ vài người trèo lên gò đất quan sát. Nào ngờ bạo lực thúc đẩy, ỷ lại sức mạnh, hung hăng ra đi, đám này chớp nhoáng cướp phá đồng quê trù phú, tàn sát đàn ông, chộp bắt đàn bà, trẻ nhỏ mang đi. Tiếng kêu la lan tới thành phố. Rạng đông vừa ló nghe thấy dân chúng gọi nhau đổ ra như nước chảy. Chạy bộ, đánh xe, vác thương sáng loáng họ tụ tập kín cánh đồng. Đúng lúc đó Chúa tể thần sấm dội kinh hoàng bao phủ đồng hành bỉ phu. Không tay nào dám đứng lại đương đầu, trực diện đối thủ, vì tứ bề sát khí đằng đằng. Dùng mũi nhọn bọc đồng đối phương đâm chém hạ sát nhiều người ngô bối, chộp bắt số còn lại đem đi làm nô lệ.”

“Riêng bỉ phu Chúa tể xui khiến đầu óc nảy sinh ý nghĩ... Ô! ước chi trực diện số phận, gục chết ở đấy trên đất Ai-cập cho rồi, vì sau đó biết bao gian truân vẫn chờ đợi!... Bỉ phu nhanh tay tháo mũ gia công kỳ khu đội trên đầu, tuột khiên khỏi vai cho rơi xuống đất, ném thương bay đi thật xa. Tay không, cúi đầu cắm cổ đuổi theo xe, tới trước mặt ngựa, bỉ phu nắm chặt, ôm hôn đầu gối quân vương. Xúc động thương hại đồng ý cứu mạng, gật đầu bảo ngồi bên cạnh, ông lẳng lặng đánh xe đưa bỉ phu khóc sướt mướt về cung điện. Hăm hở đuổi theo, đông như kiến cỏ, chĩa thương gỗ tần bì thẳng tắp, dân chúng đòi giết bỉ phu, vì tất cả đều căm giận. Nhưng ông xua đuổi gạt đi, vì sợ xúc phạm Chúa tể bao che khách lạ thịnh nộ trước hành động thô bạo, tàn ác.”

“Bỉ phu ở đó bảy năm, kiếm tiền khá nhiều trong đám dân sở tại, muôn người như một đem cho. Giữa năm thứ tám, chẳng hẹn mà nên, bỉ phu giao du với tên vô lại người Phoinicia, lưu manh, lừa đảo nổi tiếng đã lường gạt nhiều vụ gây nên biết bao tai họa. Nói như thật y thuyết phục bỉ phu lên thuyền đi Phoinicia, nơi y có nhà cửa, của cải thực sự. Tới nơi bỉ phu ở nhà y hết năm. Ngày tháng trôi qua, năm sau bắt đầu, mùa xuân trở lại, y đưa bỉ phu lên thuyền ra khơi đi Libya, nói dối là muốn bỉ phu giúp một tay đem hàng tới đó, song thực ra y sẽ bán bỉ phu lấy món tiền kếch sù. Nghi lắm, song làm sao hơn? Bỉ phu theo y lên thuyền! Gió bắc thuận chiều thổi mạnh, thuyền bon bon giữa biển vượt đảo Krete, nhưng Chúa tể dự định đánh chìm. Lúc ngô bối qua đảo đó, không thấy đất liền đâu nữa, chỉ thấy bầu trời và mặt nước! Chúa tể treo đám mây đen kịt lửng lơ trên thuyền, biển phía dưới tối sầm; Chúa tể dội sấm ầm ầm, cùng lúc đổ chớp sáng lòe. Thuyền chòng chành, quay tít, mùi lưu huỳnh nồng nặc, tay chèo bắn khỏi boong. Theo sóng nhấp nhô như hải âu họ nổi lềnh bềnh quanh sườn gỗ đen sì. Thần linh quyết định không người nào trở về. Nhưng đúng lúc lo sợ hết sức, Chúa tể hất cột buồm khổng lồ thuyền mũi xanh đậm vào tay, một lần nữa lại giúp bỉ phu thoát chết. Bỉ phu ôm chặt mặc gió tàn ác cuốn đi như đồ chơi. Bỉ phu trôi nổi chín ngày. Ngày thứ mười, ban đêm, trời tối như bưng, sóng đánh đẩy vào bờ vùng đất Thesprotia, nơi quân vương Pheidon trị vì người Thesprotian cho tá túc, không bắt nộp tiền chuộc mạng. Thấy bỉ phu ngất xỉu vì lạnh và mệt, đưa tay kéo lên, con trai quốc vương đem về cung điện, tới nơi đưa tu-ních và áo choàng cho mặc.”

“Trong khi ở đó bỉ phu nghe quân vương nói về Odysseus. Ông kể ông tiếp đón, đối đãi thân tình, tiễn đưa đương sự trở về quê hương, cùng lúc cho bỉ phu thấy của cải đương sự thu thập đồng, vàng, sắt tôi luyện kỹ càng. Của cải đương sự chất đống trong tư thất quân vương thừa nuôi bản thân và người thừa hưởng đến mười thế hệ! Ông nói thêm đương sự đi Dodona tìm hiểu ý định Chúa tể thể hiện trên cây sồi cao lớn thiêng liêng để biết chắc phải làm gì lúc tiến vào Ithaka ruộng đất phì nhiêu sau khi vắng mặt lâu dài, phục sức bình thường hay cải trang bí mật? Hơn thế, lúc rẩy rượu lễ cảm tạ trong cung điện ông thề độc trước mặt bỉ phu thuyền và tay chèo chờ ngoài bờ biển sẵn sàng đưa đương sự trở về quê cha đất tổ. Nhưng ông bảo bỉ phu đi trước vì bất đồ có thuyền từ Thesprotia sắp nhổ neo tới đảo Doulichion nổi tiếng nhiều lúa mì. Ông hạ lệnh tay chèo trông nom bỉ phu cẩn thận và hộ tống tới gặp quân vương Akastos. Nhưng muốn thỏa mãn ý đồ đen tối hãm hại chúng đẩy bỉ phu chìm đắm hơn nữa xuống bể khổ trầm luân. Thuyền rời đất liền khá xa, ngoài khơi mênh mông, chúng thực hiện mưu đồ đưa bỉ phu vào vòng nô lệ. Lột tu-ních, áo choàng chúng đưa cho quần áo bẩn thỉu, rách bươm, quý hữu thấy tận mắt lúc này. Chúng tới Ithaka lúc đồng ruộng phơi mình dưới trời trong sáng. Lấy thừng bền chắc chúng trói chặt đặt bỉ phu dưới ghế dài, sau đó lên bờ hối hả dùng bữa trên bãi biển. Dẫu thế có thần linh ra tay thánh thiện cởi trói, không chút khó khăn. Quấn quần áo như mớ rẻ rách che đầu, ôm tấm gỗ cạp bờ tụt xuống nước, bỉ phu khua hai tay bơi khe khẽ. Chẳng mấy chốc bỉ phu ra khơi, cách chúng khá xa. Lóp ngóp lên bờ bỉ phu mò vào rừng cây cành lá um tùm nằm trốn. Bỉ phu nghe chúng đi tìm khắp nơi, vừa chạy, vừa lùng, vừa lục, vừa quát inh ỏi. Cuối cùng quyết định chẳng nên mất công kéo dài thêm nữa, chúng bảo nhau lên thuyền rỗng không. Thần linh che giấu bỉ phu dễ dàng; thần linh còn hướng dẫn cặp chân cất bước tới nhà quý hữu, chuồng heo người ngay thẳng. Bởi số phận còn bắt bỉ phu sống nữa ở đời!”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc tiếp lời: “Ôi chao! Quý khách đáng thương! Kể chuyện gian truân, lưu lạc bản thân trải qua quý khách làm phàm phu xúc động khôn xiết. Nhưng khi nói đến Odysseus quý khách dường như phóng đại, nhiều lời không bám sát sự thật. Theo chỗ phàm phu nghĩ quý khách khiến phàm phu nghi ngờ. Tại sao người như quý khách phải bịa chuyện kể tào lao? Phàm phu đã nghe nhiều chuyện chủ nhân trở về! Căm giận, thù ghét, thần linh không để ông gục ngã ngoài trận địa khi giao chiến với quân Troian, không để ông nhắm mắt từ giã cõi đời trong tay đồng đội lúc chiến trận kết thúc. Nếu thế người Achaian sẽ hiệp lực xây dựng mộ đài, ông sẽ đạt vinh dự cho bản thân và quý tử sau này. Nhưng quý khách thấy, cuồng phong bão táp cuốn phăng mang đi, ông chấm dứt cuộc đời không chút vẻ vang…”

“Phàm phu sống âm thầm ở đây với bầy heo xa lánh thế giới, không bao giờ ra thành phố, trừ phi Penelope tiết hạnh vời gọi tới gấp hôm nào bất đồ có tin. Những lúc như thế họ bu quanh người mang tin, dồn dập đặt câu hỏi, cả người đỏ mắt chờ đợi chủ nhân biệt tăm biệt tích lẫn người bù khú ăn uống phá hại nhà ông không sợ trả thù. Phần riêng phàm phu không muốn săn đón, hỏi han tin tức kể từ ngày tên Etolian từ Aitolia kể chuyện đánh lừa. Gã giết người, lang thang khắp nơi, cuối cùng tới gõ cửa. Phàm phu tiếp đón thân tình, gã nói gã thấy ông đứng gần Idomeneus ở Krete tu sửa thuyền bị hư hại trong trận bão biển. Gã nói Odysseus sẽ trở về cuối hạ hay đầu thu, mang theo tiền của và đồng đội can trường! Bởi thế, lão nhân đáng thương ơi, đến lượt mình, thần linh đưa đường chỉ lối tới ngôi nhà lụp xụp, tuổi đã cao, khổ đã nhiều, xin đừng tìm cách xoa dịu, an ủi bằng lời dối trá. Không phải vì thế phàm phu sẽ kính trọng, quý mến lão nhân, mà vì phàm phu khiếp sợ Chúa tể, thần linh bảo trợ, bao che khách lạ và vì phàm phu thương hại lão nhân.”

Odysseus trăm khôn ngàn khéo đỡ lời: “Sao đa nghi đến thế! Dù thề thốt bỉ phu cũng không thể lay chuyển lòng dạ và quý hữu cũng chẳng tin nào! Nhưng thôi, hãy đồng ý cam kết. Thần linh trên núi Olympos sẽ làm chứng đôi ta. Nếu chủ nhân quý hữu trở về nhà này, quý hữu phải cho bỉ phu tu-ních, áo choàng để mặc và đưa bỉ phu đi Doulichion, nơi bỉ phu muốn đến. Ngược lại, nếu chủ nhân quý hữu không trở về như bỉ phu nói, quý hữu sai mục tử ném từ đỉnh núi xuống đáy vực, để bất kể ăn mày nào theo chân bỉ phu trước khi mở miệng nói càn cũng phải suy tính kỹ lưỡng.”

Nô bộc chăn heo chân thật lớn tiếng khẳng định: “Đồng ý, quý khách! Thưa, đó là phương cách hữu hiệu để bảo đảm danh thơm và uy tín phàm phu trước mắt mọi người bây giờ cũng như mai sau!... Mời vào ngôi nhà lụp xụp, tiếp đón ân cần, tiếp theo tấn công, chấm dứt cuộc đời quý báu! Sau đó lòng trong trắng, phàm phu hăm hở cầu khấn, nhiệt tình van xin Chúa tể, công tử Kronos!... Nhưng thôi đã đến giờ dùng bữa, phàm phu hy vọng mục tử mau về để ngô bối sửa soạn bữa ăn đậm đà trong ngôi nhà nhỏ bé tầm thường!”

Hai người đang chuyện trò trao đổi ý kiến, mục tử đánh đàn trở về. Họ lùa từng nhóm vào chuồng quen thuộc, tiếng ủn ỉn lan rộng trong không khí lúc bầy heo nằm xuống nghỉ đêm. Nô bộc khả kính gọi to nói với mục tử: “Tóm con khá nhất. Ta muốn làm thịt đãi quý khách mới tới từ nơi xa xôi. Lợi dụng cơ hội mình cùng nhau đánh chén, bấy lâu gian khổ chăn dắt, trông nom bầy heo răng trắng nhởn, trong khi kẻ khác chẳng làm gì sống nhởn nhơ trên công lao cực nhọc tụi mình đổ ra!”

Nói rồi nô bộc cầm rìu mũi đồng sắc cạnh chẻ củi. Mục tử lôi con heo năm tuổi béo mập để đứng trước bếp lửa. Vốn đạo hạnh không quên hàng bất tử, bắt đầu làm lễ, nô bộc cắt túm lông trên đầu tế sinh răng trắng nhởn vừa ném vào lửa vừa cầu xin thần linh trợ giúp Odysseus mưu trí trở về. Dứt lời đứng thẳng cầm khúc sồi chưa chẻ để riêng giơ cao nô bộc phang mạnh. Tế sinh ngáp thở nằm dài. Mục tử xúm vào cắt cổ, cạo lông, phanh thịt tức thì. Nô bộc cắt mỗi chân ít thịt, lấy mỡ sống bọc quanh, rắc bột đại mạch, rồi đặt lên lửa. Tiếp theo mục tử thái nhỏ phần còn lại, xiên vào xiên, nướng cẩn thận. Lấy khỏi bếp lửa, tuốt khỏi xiên, mục tử bày trên đĩa đặt xuống bàn. Nô bộc đứng dậy chia phần. Khéo léo, cẩn thận, nô bộc chia tất cả bảy phần, lầm rầm cầu khấn: phần nữ thần sông nước, phần lệnh sứ Hermes, công tử Maia, phần mỗi mục tử. Nô bộc dành phần danh dự cho Odysseus, sống lưng béo ngậy. Lịch sự khiến ấm lòng, Odysseus mưu trí thốt lời: “Eumaios, cầu mong Cha Chúa tể yêu thương quý hữu như quý hữu thương yêu bỉ phu, chẳng quản ngại thực trạng đã ban vinh dự cho kẻ bần cùng!”

Nhưng Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc đáp: “Xin bắt đầu, quý khách bất hạnh, thưởng thức món ăn ngô bối kính mời. Cho đi hay đòi lại là tùy ý thần linh, quyền năng các người vô hạn vô biên.” Dứt lời lấy thịt heo đầu lứa nô bộc nướng dâng thần linh bất tử. Sau khi rẩy vang sủi bọt vào lửa đỏ đậm làm lễ, đặt cúp vào tay Odysseus, cướp phá thành phố, nô bộc trở lại ngồi trước phần mình. Mesaulios đem bánh mì phục vụ mọi người; gã là đày tớ trong khi chủ nhân vắng nhà, không hỏi ý kiến bà chủ hay lão công Laertes, bỏ của riêng chỉ mình biết, nô bộc mua từ tay người Taphian đi biển. Mọi người bắt đầu đưa tay thưởng thức món ăn ngon lành bày trước mặt. Khi mọi người ăn uống xong xuôi Mesaulios thu bánh dọn bàn. Lúc này bánh mì, thịt heo đã thỏa mãn, bụng no rồi, mọi người sửa soạn lên giường.

Đêm xuống, thời tiết tồi tệ, mặt trăng tối đen, Chúa tể đổ mưa tầm tã, gió tây đem theo hơi nước thổi ác liệt. Odysseus nói chuyện với mọi người. Mở lời thử lòng nô bộc xem bề ngoài có vẻ quan tâm có cởi áo choàng cho không hay bảo mục tử làm thay: “Xin lắng nghe, Eumaios và các quý hữu. Bỉ phu sắp cất lời bộc lộ ước muốn. Đây là hậu quả của vang. Vang bảo người uống làm điều rồ dại. Ngay cả kẻ trầm tư vang cũng thúc đẩy ca hát, nhảy nhót, cười vãi nước mắt. Đôi khi vang ép đứa uống văng lời ra thay vì giữ lời lại đừng nói. Dẫu thế mặc lòng, vì đã mở miệng tuôn lời phứa phựa, bỉ phu sẽ tiếp tục không ngừng, không giấu giếm. A, ước gì bỉ phu vẫn trẻ, thân thể vẫn cường tráng như khi ngô bối bày binh bố trận, mai phục tấn công thành Troa! Chỉ huy chiến dịch là Odysseus và Menelaos công tử Atreus; bỉ phu là chỉ huy thứ ba vì hai người yêu cầu. Tới thành phố tường lũy cao ngất, xung quanh đồng lầy bãi lội, lau sậy, cỏ dại mọc um tùm, núp dưới giáp y, ngô bối nằm chờ. Gió bắc thổi ác liệt như muốn cắt da xẻ thịt, đêm giá lạnh bao chùm. Trên đầu tuyết dồn đổ, lạnh khủng khiếp, băng đóng kín mặt khiên. Đồng đội đều có áo choàng, tu-ních; họ ngủ ngon lành, kéo khiên che vai. Riêng bỉ phu lúc xuất quân do khinh suất để áo choàng lại với đồng đội, cứ nghĩ chẳng bao giờ bị lạnh. Bởi thế gia nhập đoàn quân bỉ phu không có gì, trừ tấm khiên và tấm che thắt lưng bằng đồng.

Khoảng hai phần ba đêm, lúc tinh tú sắp lặn, bỉ phu thích khuỷu tay đánh thức Odysseus ngay bên cạnh; bỉ phu nói nhỏ anh ấy lắng nghe: “Công tử Laertes, ô dòng dõi Chúa tể, Odysseus trăm mưu ngàn chước, ta sẽ không ở lâu với các ngươi mà từ giã cõi đời đến nơi! Giá lạnh giết từ từ, vì ta không có áo choàng. Thần linh xui dại ra đi không mang gì trừ tu-ních. Bây giờ không cách nào thoát tay tử thần!” Nghe bỉ phu nói thế Odysseus đầu óc mẫn tuệ trong tác chiến cũng như tham mưu nảy sinh kế hoạch tức thì. Giọng hết sức nhỏ anh ấy thì thầm bên tai: “Im ngay kẻo đằng kia có người nghe tiếng!” Dứt lời chống khuỷu tay, ngả đầu trên bàn tay, anh ấy cất tiếng nói lớn: “Lắng nghe, đồng đội! Ta đang thiu thiu thần linh đưa vào giấc mơ. Ngô bối xa thuyền quá đỗi, ta muốn ai đó mang truyền điệp trao nguyên soái Agamemnon hỏi xem ông có thể phái binh sĩ rời doanh trại tới tăng cường cho ngô bối không?” Lời vừa dứt, thanh niên tên Thoas, con Andraimon, chồm dậy tức khắc, cởi phăng áo choàng màu huyết dụ ném xuống đất, cắm cổ chạy ra dãy thuyền. Cuộn tròn trong tấm áo đương sự vừa cởi, bỉ phu nằm ngủ, ôi chao thích thú, song cảm kích tới lúc rạng đông xuất hiện lên ngự ngai vàng! Ô, nếu bây giờ bỉ phu vẫn trẻ, thân thể vẫn cường tráng như ngày nào, trong nhà này chắc hẳn có người chăn heo sẽ cho tấm áo, do cảm tình và quan tâm đặc biệt đối với người can trường! Nhưng thay vì thế người đời khinh rẻ, bởi che làn da nhăn nheo, bỉ phu chỉ có quần áo cũ mèm, rách bươm!”

Ô Eumaios, nô bộc chăn heo, nô bộc tiếp lời: “Lão nhân! Chuyện vừa kể tuyệt vời; lời không thừa, ý không sai. Do vậy lão nhân sẽ không thiếu quần áo hoặc bất kể thứ gì cần phải cho khi người cầu xin nghèo khó ngỏ lời. Nhưng chỉ đêm nay. Sáng mai lão nhân lại phải che thân bằng quần áo tả tơi, vì ở đây ngô bối không dư tu-ních, không thừa áo choàng thay đổi, mỗi người chỉ có một. Chờ công tử Odysseus. Khi trở về vốn nhân hậu công tử sẽ cho quần áo, tu-ních, áo choàng, và sẽ đưa lão nhân đi bất kỳ nơi nào lão nhân muốn.”

Dứt lời nô bộc nhổm dậy làm giường cho quý khách bên bếp lửa, trải da cừu, da dê liên tiếp. Odysseus ngả lưng chờ giấc. Nô bộc lấy măng-tô rộng thùng thình đắp cho quý khách, áo dự trữ để trong kho phòng mùa đông ác liệt, phong ba bão táp rùng rợn ập tới sẽ đem ra dùng. Odysseus nằm ở đó, mấy thanh niên nông trại ngả lưng gần kề chờ giấc. Không thích nằm ngủ bên trong xa cách bầy heo, nô bộc sửa soạn ra ngủ bên ngoài. Odysseus mừng thầm nô bộc chịu khó trông nom gia sản khi chủ nhân vắng nhà. Đầu tiên nô bộc choàng kiếm sắc qua cặp vai vạm vỡ; tiếp theo nô bộc khoác áo ngoài dày cộm che gió, kèm tấm da dê kín lông; tiếp đến nô bộc nâng cây thương nhọn hoắt để tự vệ, tấn công chó lảng vảng hoặc trộm rình mò; cuối cùng ra đi, nô bộc tới đón giấc nơi bầy heo răng trắng nằm ngủ, trong hốc đá sâu kín, gió bắc không lọt vào.