ếu như không có chiếc máy thu thanh của Ô-lép thì chúng tôi không thể biết được rằng 23 tháng tư sắp tới toàn Liên Xô sẽ kỷ niệm sáu trăm năm ngày nhân dân E-xtô-ni-a nổi dậy vào cái đêm I-u-rép. Một sự kiện như vậy mà chúng tôi không nghĩ ra tuy đã có học về cuộc nổi dậy vào đêm I-u-rép ở trường rồi đấy. Nhưng bây giờ thì chúng tôi đã biết. Đài Mát-xcơ-va ngày nào cũng nhắc lại rằng sáu trăm năm trước đây lửa đêm I-u-rép bùng lên và bọn áp bức Đức đã bị đổ máu.

Đài Mát-xcơ-va nói: “Giờ đây bọn kẻ cướp Đức gây chiến – lũ con cháu của các kỵ sĩ đê tiện cổ xưa - đã lại thống trị E-xtô-ni-a. Nền tự do và độc lập của nhân dân E-xtô-ni-a lại bị tiêu diệt. Mỗi chúng ta cần phải tự hỏi mình: “Ta đã làm tất cả để phá tan bọn phát xít xâm lược chưa?”

- Chúng ta cần phải kỷ niệm đêm I-u-rép, - Ô-lép tính toán.

Đúng đấy. Nhưng làm cách nào?

Sáu trăm năm trước đây lửa đã bùng lên trong đêm I-u-rép - đó là tín hiệu nổi dậy.

Tôi nói với Ô-lép:

- Chúng ta sẽ nổi lửa vào đêm I-u-rép. Ta sẽ đốt một ngọn lửa thật to để cho bọn Đức hiểu rằng sắp đến ngày trả thù.

- Việc đó không đơn giản như vậy đâu. - Ô-lép nói. - Chỉ cần chúng ta vừa mới đốt lửa thì bọn Đức sẽ xuất hiện ngay.

- Nhưng chúng ta sẽ không quanh quẩn bên ngọn lửa.

- Chúng ta sẽ đốt lửa ở đâu? Không thể đốt ở bãi chợ, ngay trước mũi bọn cảnh sát được. Mà đốt ở cái nơi không ai thấy thì cũng vô nghĩa. - Ô-lép suy tính.

Cần phải tìm một nơi thích hợp và chúng tôi đi tìm nơi đó. Chúng tôi đi suốt dọc ngang thành phố. Tôi nói:

- Để phát tín hiệu nổi dậy vào cái đêm I-u-rép ấy, người ta đã đốt ngôi nhà trên đồi cao.

Ô-lép sợ hãi:

- Chúng mình không thể đốt nhà được.

Tất nhiên tôi không có ý nghĩ là tôi và Ô-lép sẽ đốt nhà. Cuộc chiến tranh cũng đã thiêu hủy đủ lắm rồi. Tôi đề nghị:

- À này, liệu ta có nên đốt lửa ở chỗ có di tích cối xay cổ không nhỉ?

Tôi chợt nhớ ra ở ngoại ô thành phố chúng tôi có một cái gò không lớn lắm mà ở trên đó thay cho ngôi nhà lại có di tích một chiếc cối xay cổ. Đã có lần sét đánh cối xay này. Bây giờ ở đó không có cánh quạt và cũng chẳng có mái. Đứng ở nơi đây, như từ một chiếc chồi quan sát, có thể thấy được cảnh đẹp của vùng ngoại ô.

Ô-lép đập tay vào trán.

- Thế mà mình lại không nghĩ ra ngay nhỉ!

Di tích cối xay cổ là một nơi rất tốt, rất chắc chắn để có thể đốt lửa trong đêm I-u-rép. Chúng tôi thuộc khu di tích này, như thuộc lòng bàn tay. Nhưng có hai vấn đề làm chúng tôi không thú vị lắm. Thứ nhất, là ở gần cối xay có những chiếc lều tù binh, do đó đội lính gác sẽ phát hiện ra chúng tôi ngay khi đốt lửa. Thứ hai, là xung quanh cối xay rất trống trải. Như vậy có nghĩa là việc đưa chất cháy lên đấy muốn không gây nên một sự chú ý nào sẽ rất khó khăn. Tôi nói với Ô-lép:

- Nếu chúng ta mang củi cành qua bãi trống thì thế nào cũng đập ngay vào mắt bọn chúng. Và đến khi lửa bốc lên, thế nào cũng lộ.

Nhưng Ô-lép lại có ý nghĩ khác:

- Việc gì chúng ta phải đem củi cành: chúng ta có hẳn một thùng thuốc đạn lấy ở hầm ngầm về. Nó sẽ cháy tốt phải biết.

Sự thật vẫn là sự thật.

- Thế là chúng ta sẽ không phải sợ bọn lính gác nữa. - Ô-lép nói tiếp. - Tớ có dây cháy chậm. Chúng ta sẽ dùng sợi dây ấy để đốt lửa. Khi nào lửa bốc lên, chúng ta sẽ biến.

Ngày hôm sau, tên lính đức gác các lều tù binh đã có thể trông thấy hai cậu học sinh trung học tầm cỡ ngang nhau đang đi chơi trên bãi cỏ. Tay xách cặp, chúng đi thong thả về phía có di tích cối xay cổ, cứ y như chúng đi dạo ở bãi cỏ và lắng nghe tiếng chim mùa xuân đầu tiên hót. Chốc chốc chúng cúi xuống hái một bông hoa mùa xuân nào đó rồi lại đưa tầm mắt nhìn lên trời xanh. Cuối cùng chúng lên đến đỉnh gò. Đúng là bọn con trai bao giờ cũng chỉ chú ý đến những di tích cổ và những thứ đại loại như vậy. Hai học sinh trung học vào trong cối xay một lúc rồi lại đi ra ngoài trời tiếp tục cuộc đi dạo.

Hẳn độc giả đã đoán ra hai học sinh trung học này là ai rồi. Tất nhiên đó là tôi và Ô-lép, học sinh lớp đệ nhất trường trung học thành phố. Còn ở trong cặp của chúng tôi thì không phải là sách vở như tên lính gác các lều tù binh hẳn đã nghĩ. Trong cặp của chúng tôi có “thuốc trừ gián” trộn với thuốc đạn cần phải giấu vào trong di tích cối xay cổ để đốt vào đêm I-u-rép. Và người ta còn có thể trông thấy tôi và Ô-lép chơi quanh quẩn bên cối xay hai lần nữa.

Đã sắp đến ngày 22 tháng 4. Sắp đến đêm I-u-rép! Ngày 22 tháng tư năm 1943, tôi lại một lần nữa đọc cuốn “Người báo thù” [18] của Ê-đu-a Bô-rơ-nơ-khuê-ê. Và cần phải thú nhận rằng bây giờ đọc cuốn sách này, tôi đã hiểu nó hoàn toàn khác với mấy năm trước. Bởi vì khi đó tôi chưa hiểu thế nào là sự áp bức, là nô lệ, là khát vọng tự do. Bây giờ tôi đã hiểu rồi. Cuộc nổi dậy của người E-xtô-ni-a vào năm 1343 đã bị bọn Đức đàn áp. Từ đó đến nay đã trải qua sáu trăm năm. Nhưng thời gian không dập tắt được trong lòng chúng tôi những ngọn lửa đêm I-u-rép.

Bọn xâm lược Đức sẽ phải chết!