Cuộc họp giữa một số ủy viên Ban thường vụ và các bí thư huyện ủy, chủ tịch huyện để nghe phổ biến Thông tri của Ban bí thư diễn ra trong không khí căng thẳng, bức bối. Sau khi nghe đọc nguyên văn của bản Thông tri, Chi nói giọng vừa hài hước và bi quan:

- Thông tri này chẳng khác gì một bản cáo phó cho Nghị quyết 68 rồi. Chuẩn bị đưa ma đi thì vừa.

Bầu vỗ tay:

- Bí thư huyện ủy Tam Bình nói một câu quá hay mà còn chính xác nữa. Đúng là nếu Thông tri yêu cầu chấm dứt khoán hộ thì coi như đó là bản cáo phó thật.

Hạp không nghĩ Thông tri của Ban bí thư có thể bóp chết một Nghị quyết hợp lòng dân như Nghị quyết 68 nên nói:

- Đã chết đâu mà cáo phó?

Cần vừa nói vừa cười:

- Coi như chết thẳng cẳng rồi còn gì nữa mà ông bảo chưa chết.

Hạp nói giọng chắc nịch:

- Chấm dứt khoán hộ là ý của Ban bí thư. Còn ý của dân liệu người ta có chịu nghe không. Đừng hòng tước được miếng cơm ra khỏi mồm họ.

Ông Kim nhắc:

- Họp lần nào các cậu cũng mất trật tự. Bây giờ chúng ta dành nhiều thì giờ để thảo luận xem ta nên thực hiện Thông tri của Ban bí thư như thế nào. Còn việc thắc mắc, trách móc xin dẹp lại đã. Trước khi thảo luận biện pháp sửa chữa theo yêu cầu của Ban bí thư, tôi xin nói rõ vấn đề này. Sau khi nhận được Thông tri của Ban bí thư, thường vụ tỉnh ủy đã có một cuộc họp để trao đổi. Thường vụ nhất trí là không thể không sửa. Vì Thông tri giống như một pháp lệnh của Đảng mà mọi đảng viên phải có nhiệm vụ phải chấp hành. Vì vậy ở cuộc họp này không nên bàn cãi sửa hay là không sửa, mà chỉ cùng nhau bàn bạc xem nên sửa như thế nào để không làm ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống của nông dân. Đây là một việc khó, đòi hỏi đóng góp trí tuệ của tập thể. Bây giờ mời mọi người phát biểu.

Hạp đứng lên:

- Tôi hoàn toàn đồng ý với bí thư, Thông tri là pháp lệnh của Đảng. Nhưng phải xem lại pháp lệnh ấy có phù hợp hay không phù hợp. Nếu thấy chưa phù hợp thì chúng ta có quyền đề nghị lên trên nghiên cứu lại trước khi thực hiện để tránh để lại những hậu quả tai hại khôn lường.

Chi nói vẻ bức bối:

- Không biết các đồng chí thế nào chứ đối với tôi sau khi nghe bài nói chuyện của đồng chí Trung Chính và bây giờ là Thông tri của Ban bí thư, tôi sửng sốt thật sự không nghĩ rằng cấp trên lại quan liêu đến như thế. Thử hỏi từ khi có bản dự thảo và sau đó là Nghị quyết 68, ngoài mấy ông phái viên cưỡi ngựa xem hoa ra, có ai xuống tận nơi để tìm hiểu cặn kẽ phương thức làm ăn mới của tỉnh ta như thế nào không. Có tìm hiểu trước và sau Nghị quyết 68 đời sống của người nông dân thay đổi như thế nào không. Thực tế diễn ra một đường, đồng chí Trung Chính và Thông tri nói một nẻo, nói như chuyện xảy ra ở đâu chứ không phải xảy ra ở cái tỉnh Phước Vĩnh này.

Thanh đứng lên nói giọng lo lắng:

- Tôi thấy lần này thì gay go với bà con nông dân rồi. Thông tri của Ban bí thư yêu cầu sửa chữa thiếu sót sai lầm phải bảo đảm sản xuất được đẩy mạnh, đảng viên và quần chúng phấn khởi, đoàn kết, tin tưởng. Làm sao mà sản xuất được đẩy mạnh, đảng viên và quần chúng phấn khởi tin tưởng được. Nếu tính từ khi có bản dự thảo về quản lí lao động cho đến nay là có sáu vụ lúa và ba vụ xen canh. Thu hoạch năm sau cao hơn năm trước. Nếu nói đảng viên, quần chúng phấn khởi, tin tưởng, đoàn kết thì chỉ sau khi có Nghị quyết 68 ra đời, điều ấy mới thực sự đến với mọi người. Còn bây giờ đưa họ trở về con đường đói nghèo, thiếu thốn mà yêu cầu đảng viên, quần chúng phấn khởi, tin tưởng, đoàn kết là điều không bao giờ có được.

Cần lên tiếng:

- Tôi thấy đồng chí chủ tịch Tam Bình nói hoàn toàn chính xác. Thông tri là pháp lệnh. Nhưng cái pháp lệnh ấy bắt nông dân trở về với con đường đói khổ trước đây thì không khi nào nông dân chịu chấp hành. Nếu chúng ta bắt buộc, gò ép họ sửa theo Thông tri của Ban bí thư, tôi nghĩ sẽ có hai trường hợp sau đây sẽ diễn ra. Thứ nhất là nông dân bỏ ruộng không muốn làm. Thứ hai sẽ có hàng loạt nông dân xin ra khỏi Hợp tác xã. Hậu quả để lại khôn lường.

Thảo luận, tranh cãi, cuối cùng thì tỉnh ủy Phước Vĩnh cũng phải thực hiện Thông tri “Về việc chấn chỉnh công tác ba khoán và quản lí ruộng đất” của Ban bí thư Trung ương. Thường vụ cử các tỉnh ủy viên đi về các huyện để phổ biến Thông tri của Ban bí thư, đồng thời chỉ đạo làm thí điểm ở ba Hợp tác xã Hồng Vân, Cao Sơn, Gia Đạo để rút kinh nghiệm trước khi thành lập các tổ đi “sửa sai”. Bà Thường được cử xuống Hồng Vân, ông Côn lên Cao Sơn. Chi được phân công trực tiếp chỉ đạo việc chấn chỉnh ở Hợp tác xã Gia Đạo. Sau khi bàn giao công việc ở huyện cho Thanh, Chi cho quần áo tư trang vào túi du lịch lóc cóc đạp xe về Gia Đạo. Dân tình rơi vào tình trạng hoang mang khi nghe tin khoán hộ bị cấp trên cấm. Cuộc sống của Hợp tác xã đang xuôi chèo mát mái bỗng dưng đảo lộn tất cả. Cuộc họp đầu tiên của Ban quản trị có Ngô là bí thư chi bộ tham gia bàn hết nước mà chưa biết sửa chữa bằng cách nào để bảo toàn được thành quả của mấy năm qua. Khoán hộ đưa lại lợi ích to lớn cho cả tập thể lẫn hộ xã viên đã ăn sâu vào trong cách nghĩ cách làm của mọi người rồi, bây giờ bảo bỏ đi để quay về với khoán tổ, khoán nhóm, khoán quản như ngày xưa làm sao mà họ chấp nhận được. Họp mất một buổi sáng vẫn không tìm ra được cách sửa thế nào để cho xã viên chấp nhận được. Khi mọi người về nghỉ ăn trưa, chỉ còn lại Chi, Dậu, Tế, Ngô và Bích ngồi nói chuyện với nhau. Tâm trạng người nào cũng rối bời.

- Tôi lo quá chị Chi ạ – Dậu nói – Chỉ mới nghe phong thanh thôi mà gần hai mươi hộ nói nếu không được khoán hộ thì họ xin lại diện tích đất trước đây đã nộp vào Hợp tác và xin ra khỏi Hợp tác để làm ăn riêng rẽ. Nếu chủ trương sửa chữa bằng cách thu đất khoán hộ để tập trung vào khoán nhóm khoán tổ như chúng ta bàn vừa rồi thế nào những hộ nhận ruộng khoán trước đây cũng phản ứng dữ dội vì trong những năm qua họ đã bỏ ra không biết bao nhiêu công sức để cải tạo lại đất. Lấy trường hợp nhà ông Mẫn thôi. Vụ nào nhà ông ấy cũng rải hàng tấn phân chuồng lên ruộng khoán của mình. Vì thế vụ nào năng suất nhà ông ấy cũng vượt những hộ khác trên dưới bốn, năm cân thóc một sào. Bây giờ bảo ông ấy giao lại cho Hợp tác không phải dễ dàng gì.

Chi hỏi:

- Nếu vẫn giữ nguyên diện tích đã khoán cho ông ấy trước đây và ghép vào đó mấy hộ nữa thành một nhóm liệu có được không?

Dậu bảo:

- Cũng hơi khó. Tuy đã vào Hợp tác xã bao nhiêu năm nay rồi nhưng đầu óc tự tư tự lợi của ông này vẫn còn khá nặng nề. Cứ nhìn cái cách ông ấy dồn toàn lực cả gia đình, không trừ lớn bé trẻ già bỏ lên trên mấy mảnh ruộng khoán của ông ấy thì biết. Bây giờ ghép người khác vào với nhóm ông ta chưa chắc ông ta đồng ý và cũng không chắc gì người khác lại muốn ghép vào với ông ta.

Chi chép miệng:

- Lẽ nào chúng ta chịu bó tay đứng nhìn cảnh nghèo đói quay trở lại à?

Cũng chẳng riêng gì Gia Đạo lúng túng trong việc thực hiện Thông tri của Ban bí thư mà bà Thường xuống Vĩnh Hòa về cũng mang theo tâm trạng lo lắng, ấm ức. Tắt mặt trời bà Thường mới đạp xe về đến cơ quan và vào thẳng luôn nhà ông Kim. Thấy cái túi du lịch còn buộc ở sau xe đạp của bà Thường, ông Kim hỏi:

- Chị từ Vĩnh Hòa về rồi vào luôn đây đấy à?

- Phải. Sợ trời tối đạp vội đạp vàng đến bở hơi tai.

Ông Kim vào nhà đưa ra chiếc ghế mời bà Thường ngồi rồi quay vào xách ấm nước và cái điếu cày ra để bên cạnh. Bà Lê từ trong nhà cầm cái quạt nan đưa ra cho bà Thường:

- Làm việc muộn quá để sáng mai về cũng được chứ việc gì vội vội vàng vàng đạp xe cho mệt – Bà Lê bảo.

- Muốn về ngay để báo cáo tình hình với chú ấy.

Ông Kim đưa gói thuốc lào cho bà Thường. Bà Thường cầm điếu cày lên tay. Ông Kim nhắc:

- Nhịn hút đến mấy tiếng đồng hồ lại đi đường mệt khéo cả say đấy.

Bà Thường rời khỏi ghế ngồi xuống sụp đất bảo: “Cẩn tắc vô áy náy,” rồi cho thuốc, châm lửa hút. Vừa nhả khói ra khỏi miệng bà Thường lảo đảo, hai tay ôm cái điếu cày chống xuống đất, mồm lập bập hỏi:

- Chú… Cô…ôn… đi Linh Sơn về…ề… chưa?

Ông Kim cười:

- Chờ hết say rồi nói. Chị mà nói là càng say lâu đấy.

Bà Thường ngồi yên một lúc rồi đứng lên cười thoải mái:

- Không chống được cái điếu xuống đất thì ngã lăn kềnh ra như mọi lần rồi.

- Kinh nghiệm của tôi nếu nghỉ hút sau độ nửa ngày, khi hút lại nhấp nhấp mấy cái cho quen hơi khói thì không khi nào bị say cả.

Bà Thường ngồi lên ghế rồi hỏi:

- Chú Côn đi Linh Sơn về chưa?

- Chỉ có ông Dần đi Yên Lộc về thôi. Còn ông Côn chỉ gọi điện về. Tay Tấn đi Văn Lâm chẳng biết tình hình thế nào mà chưa về. Điện cũng không thấy gọi. Cô Chi cũng im tiếng, chắc đang rối như tơ vò. Tình hình ở Vĩnh Hòa thế nào hả chị?

Bà Lê từ trong nhà nói vọng ra:

- Chị Thường mới đi về còn mệt, để cho chị ấy nghỉ đã. Có gì cơm nước xong hãy hỏi.

- Tôi khỏe rồi cô ạ – Nói với bà Lê xong, bà Thường quay sang nói với ông Kim – Tình hình gay lắm chú ạ. Bà con phản ứng dữ dội khi nghe phổ biến Thông tri của Ban bí thư. Nhiều nơi bà con bảo nếu không cho khoán hộ và bắt họ quay lại kiểu làm ăn trước đây thì họ sẽ xin ra khỏi Hợp tác để làm ăn riêng lẻ. Người thì bảo Trung ương nói mặc Trung ương, còn họ cứ tiếp tục khoán hộ.

- Chết tôi rồi! Phổ biến Thông tri kiểu gì mà để bà con hiểu là bắt họ trở về với lối làm ăn trước đây?

- Chú đọc lại Thông tri của Ban bí thư xem có phải Ban bí thư yêu cầu tỉnh ủy phải dựa vào nguyên tắc và chế độ đã ban hành đấy hay sao. Ngay trong phần hướng dẫn sửa chữa, Thông tri cũng đã chỉ rõ: Cách quản lí Hợp tác xã phải tập trung và chế độ lao động trong Hợp tác xã là chế độ lao động tập thể. Lại còn nhấn mạnh: Cần chấm dứt mọi hình thức giao khoán ruộng đất của tập thể cho hộ. Thế chú bảo không cho khoán hộ và dựa vào nguyên tắc, chế độ đã ban hành không trở về với cơ chế cũ trước đây thì còn làm ăn theo kiểu nào nữa?

- Đúng là như vậy nhưng việc gì mà nói sổ toẹt Thông tri ra trước mặt bà con.

- Không nói cụ thể nội dung của Thông tri, chú bảo nói cái gì?

- Thiếu gì cách nói hả chị. Có thể nói với nông dân là trong quá trình khoán hộ có những chỗ làm chưa đúng với đường lối nên cấp trên yêu cầu tạm dừng lại chẳng hạn.

- Thế nếu bà con hỏi chú, khoán hộ làm ra thóc gạo nhiều như vậy sai đường lối ở chỗ nào, chú trả lời bà con ra sao?

Ông Kim không trả lời vào câu hỏi của bà Thường mà nói sang điều ông đang suy nghĩ:

- Gay go rồi chị ạ. Ông Dần xuống Yên Lộc về cũng bảo bà con phản ứng, ông Côn từ Linh Sơn gọi điện về cũng nói như thế. Chắc ở các huyện khác cũng thế. Làm sao bây giờ chị?

- Tôi cũng chưa biết tính sao. Theo tôi tình hình hiện nay có thể sẽ có hai khả năng xảy ra song song. Một là không chịu sửa, cứ tiếp tục khoán hộ rồi đến đâu thì đến. Hai, phản ứng tiêu cực bằng cách xin ra khỏi Hợp tác, lấy lại ruộng đất để làm ăn riêng lẻ. Cách nào thì chúng ta cũng chết.

- Bằng cách nào cũng phải duy trì cho được khoán hộ chị ạ. Không khoán được công khai thì khoán bí mật, không khoán được hình thức này thì ngụy trang dưới các hình thức khác. Không làm thế thì chết.

- Chú định làm thêm một bản kiểm điểm nữa à?

- Nếu Hợp tác xã làm ăn no đủ, không bị tan rã thì có làm chục bản kiểm điểm, tôi cũng sẵn sàng làm chứ không phải một bản. Ai muốn hiểu mình thế nào thì hiểu, miễn sao dân được no.

Bà Thường hút thêm một lần thuốc nữa rồi bảo:

- Sáng mai tôi đi Thạch Sơn để xem tình hình trên ấy sao nhé?

- Chị mới đi Vĩnh Hòa về nghỉ một hôm cho khỏe, sau đó xuống Tam Bình. Thạch Sơn để tôi đi cho chứ đường toàn đèo dốc chị đi không nổi đâu.

- Thế cũng được. Đang yên đang lành bỗng rối lên như nồi canh hẹ. Không biết mọi việc sẽ đi đến đâu. Đói kém trở lại trông thấy rồi chú ạ.

Nói xong bà Thường thở dài.

Ông Kim thấy bức bối trong người liền rít một điếu thuốc lào rồi đứng lên đi dạo theo các con đường trong khuôn viên cơ quan.

2

Đúng như dự đoán, sau ngày tỉnh Phước Vĩnh thực hiện Thông tri của Ban bí thư, tình hình sản xuất nông nghiệp sa sút trông thấy. Tuy không khôi phục lại việc đi làm theo tiếng kẻng và đêm đêm họp bình điểm nhưng nhiều nơi trở về với các lối khoán trước đây khiến nông dân đâm ra chán nản không còn muốn đi ra ruộng nữa. Ba vụ lúa liền năng suất tiếp tục giảm. Lác đác Hợp tác xã nào cũng có xã viên xin ra khỏi Hợp tác để làm ăn riêng rẽ vì họ đã nhìn thấy lợi ích to lớn của việc hộ làm chủ ruộng đất trong những năm trước đây. Nhưng cũng có một số Hợp tác xã lại không chịu sửa theo Thông tri của Ban bí thư mà vẫn duy trì khoán hộ dưới các hình thức khác nhau. Lãnh đạo từ xã lên tỉnh đều biết chuyện này nhưng lờ đi coi như không biết. Ban thường vụ họp đi họp lại không biết bao nhiêu lần để tìm lối thoát nhưng vẫn chưa tìm ra hướng đi nào có thể khôi phục lại sản xuất nếu như không bằng mấy năm thực hiện Nghị quyết 68 thì cũng đừng để nó trở về năng suất của những năm thực hiện cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Trừ Đình ra, còn các ủy viên thường vụ còn lại chạy đôn chạy đáo xuống các huyện bàn cách khôi phục lại sản xuất. Ông Kim cũng chẳng mấy khi ngồi ở cơ quan. Chiếc xe con của ông gần như ngày nào cũng lăn bánh trên đường. Cũng may là Mỹ tuyên bố ngừng ném bom từ vĩ tuyến hai mươi trở ra nên đỡ đi cái khâu lo chuyện chỉ đạo đánh trả máy bay Mỹ và sửa chữa cầu cống kho tàng nên ông mới có thời gian liên tục đi xuống cơ sở để chỉ đạo.

Buổi sáng, sau khi nghe Cần và Lương báo cáo tình hình sản xuất của huyện Yên Lộc, ông Kim bảo:

- Tớ nói cho các cậu biết, hiện nay trong tỉnh ta còn có một số Hợp tác xã vẫn giữ được năng suất của thời kỳ khoán hộ hoặc có tụt thì cũng tụt không đáng kể vì những Hợp tác xã đó chịu khó tìm tòi nhiều cách khoán khác nhau để thay thế cho khoán hộ. Còn các cậu thì làm y nguyên hướng dẫn của Thông tri Ban bí thư từ vụ này qua vụ khác mà không hề rút kinh nghiệm để điều chỉnh cho thích hợp.

Lương, chủ tịch huyện Yên Lộc cố thanh minh:

- Cũng khó lắm bí thư ạ. Thông tri nói: Chế độ ba khoán chỉ áp dụng với những đội sản xuất tương đối cố định, đội sản xuất có thể khoán hai ba việc có liên quan với nhau như nhổ mạ, cấy, tát nước, làm cỏ, bón phân. Bản Thông tri còn bảo: Những ruộng thâm canh giành năng suất cao phải do đội sản xuất phụ trách, đảng viên và đoàn viên làm nòng cốt để thúc đẩy phong trào chung, không nên giao riêng từng cánh đồng, từng mảnh ruộng cho đảng viên và đoàn viên. Những lời lẽ của Thông tri cứ nói lơ lửng kiểu như vậy để rồi cuối cùng chốt lại là cần chấm dứt mọi hình thức khoán ruộng đất của tập thể cho hộ, có khác gì móc miếng cơm từ trong miệng của nông dân ra.

- Chuyện cũ qua rồi không nói lại nữa – Ông Kim nói – Miếng cơm của nông dân bị móc ra thì trách nhiệm của các cậu phải đưa vào lại, dù nó không được đầy như cũ nhưng kiên quyết không được để nông dân nuốt nước bọt mà sống.

Cần cười buồn:

- Anh bảo chúng tôi phải làm gì bây giờ ngoài việc bỏ được việc đánh kẻng báo giờ đi làm và đêm đến không phải bê đèn đội mưa đội gió đi họp bình công xét điểm, còn mọi việc thì quay lại như cơ chế cũ theo quy định của Trung ương.

Ông Kim quay sang hỏi ông Côn:

- Ông Côn bảo tay Cần nói vậy có đúng không?

Ông Côn đáp:

- Đúng là chúng ta đứng trước hai cái rào cản một lúc. Đó là cơ chế tập trung quan liêu bao cấp và lại thêm Thông tri của Ban bí thư. Cơ chế tập trung quan liêu bao cấp và quản lí lao động bằng chủ trương khoán hộ ai đúng, ai sai chỉ có chờ lịch sử phán xét sau này chứ chúng ta không đủ quyền lực để bào chữa, bảo vệ cho quan điểm của mình. Việc cần làm bây giờ là giữ cho được năng suất ở mức trung bình, làm sao vừa nuôi sống được nông dân vừa đóng góp một phần cho Nhà nước. Kiên quyết không để năng suất tụt xuống dưới mức trung bình. Muốn làm được như vậy là phải dựa vào nông dân. Phát động một phong trào sáng kiến cải tiến các hình thức khoán, trừ khoán hộ. Nếu không được giao ruộng đất cho hộ xã viên thì chúng ta thử xem có thể giao hẳn cho tổ, cho nhóm xem sao. Có thể năng suất không cao bằng khoán cho hộ nhưng ít ra cũng giữ được ở mức trên trung bình.

Cần bảo:

- Cũng đã có một vài Hợp tác xã trong huyện tôi đã làm cách này rồi nhưng khi chia sản lượng lại nảy sinh ra suy bì tị nạnh tôi làm nhiều, anh làm ít nên tình trạng mất đoàn kết lại nảy sinh giống như thời kỳ bình công xét điểm trước đây. Một vài Hợp tác xã làm kiểu này được một vụ rồi đến vụ sau tan rã.

- Mấu chốt bây giờ là coi trọng ổn định năng suất cái đã. Còn việc suy bì tị nạnh dẫn đến mất đoàn kết sẽ tìm cách giải quyết dần dần – Ông Côn bảo.

Ông Kim hút xong điếu thuốc rồi bảo Cần:

- Việc này các cậu họp Ban thường vụ huyện ủy bàn sau. Bây giờ cậu Cần hoặc cậu Lương đưa tớ và ông Côn xuống một Hợp tác xã mà các cậu cho là yếu nhất để tớ và ông Côn tìm hiểu thử xem dân người ta nói gì, cần gì. Ngồi đây bàn quanh tính quẩn có đến mồng thất cũng không tìm ra được lối thoát.

Cần đưa ông Kim xuống Hợp tác xã Yên Châu. Đây là một trong số tám Hợp tác xã làm ăn sa sút nhất huyện. Khi xe chuẩn bị vào làng, ông Kim bảo:

- Đến đầu làng các cậu thả tớ xuống cho tớ đi bộ, còn cậu Cần dẫn ông Côn đến thẳng Hợp tác xã để làm việc nhé.

Cần hỏi:

- Sao thế ạ?

- Tớ muốn vào trong các nhà dân để nói chuyện với bà con cho vui. Chỉ cần ông Côn và cậu làm việc với Ban quản trị là đủ. Có gì sau này ông Côn kể lại cho tớ nghe cũng được. Có bốn cái tai phải chia nhau ra để nghe cho khỏi lãng phí. Hai tai ông Côn nghe Ban quản trị Hợp tác xã nói, còn hai tai của tớ nghe dân nói. Các cậu thấy tớ sắp xếp như vậy có hợp lí hay không.

Cần cười ha hả:

- Em chịu bí thư rồi.

Xe vừa chớm đầu làng, ông Kim bảo Hành dừng xe lại để cho ông xuống. Hành hỏi:

- Lát nữa đón bí thư ở đâu ạ?

- Cứ ngồi ở trụ sở Hợp tác mà chờ. Thế nào tớ cũng đến đấy.

Xe chuẩn bị chạy, ông Kim kêu lên:

- Ấy, ấy, còn cái điếu cày của tớ.

Hành lấy điếu cày đưa cho ông Kim rồi đưa ông Côn và Cần chạy tiếp.

Ông Kim lững thững đi trên đường làng. Vài người dân đi qua không nhận ra ông, chỉ ngước nhìn rồi bỏ đi. Đến một cái ngõ nhìn thấy một người đàn ông đầu bạc trắng, lưng hơi gù đang ngồi đan rổ ở trước hiên, ông Kim đi vào.

- Chào ông. Ông đan rổ đấy à?

Người đàn ông ngẩng đầu lên đáp: Vâng, chào ông, rồi nhìn chằm chằm vào ông Kim.

- Hình như ông bí thư tỉnh ủy có phải không?

Ông Kim ngạc nhiên hỏi:

- Làm sao mà ông nhận ra tôi?

Người đàn ông nhìn kỹ ông Kim rồi đáp:

- Lần Đại hội nông dân toàn tỉnh cách đây bảy, tám năm gì đó tôi được vinh dự đứng nói chuyện với ông mãi. Khi ông vừa bước vào đây tôi hơi ngờ ngợ nhưng không dám chào ngay, vì bây giờ nhìn ông thấy ông già và gầy đi nhiều quá. Ông vào nhà xơi nước.

Ông Kim bảo:

- Ngồi đây cho thoáng ông ạ.

Nói xong ông Kim gỡ chiếc dép cao su dưới chân đặt xuống hiên định ngồi xuống. Người đàn ông kêu lên:

- Ấy chết, có ghế đàng hoàng, việc gì mà ông phải ngồi xuống đất.

- Tôi quen ngồi thế này để hút thuốc lào cho tiện ông ạ. Ông nhắc đến chuyện Đại hội nông dân nên tôi nhớ ra rồi. Có phải ông là ông Hưu, chiến sĩ thi đua của huyện Yên Lộc ngày ấy không?

Ông Hưu mừng rỡ:

- Ông nhớ lâu quá.

- Bà và các cháu đi đâu hết?

- Nhà tôi mất đã ba năm nay rồi, tôi ở với hai vợ chồng anh út. Chúng nó đi làm cả, còn mấy đứa con chúng nó đi học.

- Xin lỗi, tôi không biết. Ông có còn tham gia sản xuất không?

Ông Hưu đăm chiêu nhìn ra vườn như luyến tiếc điều gì đó, lát sau mới nói với ông Kim:

- Cái dạo khoán hộ tôi còn khoẻ lắm, làm cật lực ông ạ. Nhưng từ khi cấm khoán hộ đến giờ thì ngồi ở nhà đuổi gà và đan cái rổ cái rá cho đỡ buồn chứ không tham gia việc đồng áng nữa. Tôi nghe nói ông bí thư vất vả lắm phải không?

- Có gì mà vất vả hả ông.

- Ông nói thế. Tuy là ngồi ở đây nhưng chuyện gì xảy ra với ông bí thư, bà con nông dân chúng tôi đều biết cả đấy. Biết ông lâm nạn, bà con thương ông lắm. Ông đã vì bà con nông dân, đưa thóc, đưa gạo lại cho mọi người nhưng tội thì gánh chịu một mình. Cũng tại cái tấm lòng của ông thương nông dân chúng tôi nên mới mang vạ vào thân.

- Tôi rất cảm kích trước tấm lòng của bà con nông dân đối với tôi. Nhưng ông cũng không nên nghe những lời đồn đại làm gì. Ông thấy tôi có sao đâu nào. Tôi vẫn làm bí thư tỉnh ủy chứ cấp trên có cách chức tôi đâu.

Ông Hưu đưa chén nước mời ông Kim:

- Chẳng phải đồn đại đâu. Chuyện ông bị ông Trung ương phê phán trước mấy chục người của hội nghị tỉnh ủy, rồi chuyện người ta bắt ông viết kiểm thảo, chuyện yêu cầu ông không được cho nông dân khoán hộ. Ngay cả chuyện ông ức quá bị hộc máu giữa hội nghị đều đến tai bà con nông dân cả đấy.

Ông Kim không sao nhịn được cười khi nghe ông Hưu bảo mình ức quá đến hộc máu:

- Nghe ông nói tôi ức quá đến hộc máu ra giữa hội nghị tôi buồn cười quá. Ông cứ làm như tôi là Chu Du vì thua mưu của Gia Cát Lượng đến nỗi hộc máu mà chết không bằng.

Ông Hưu trở về với đôi mắt đăm chiêu:

- Tôi nói câu này ông nghe được thì nghe, không nghe được thì bỏ ngoài tai. Con sin sít dù có quẫy đuôi đến mấy cũng không làm gợn được nước biển ông ạ. Ông đừng quá nặng lòng với chúng tôi mà rước thêm họa vào thân.

Ông Kim cười:

- Tôi và ông cũng như bà con nông dân không khi nào chịu làm thân phận của con sin sít ông ạ. Đã làm loài cá là phải làm cá kình, cá voi, làm loài thú trên rừng thì phải làm báo, làm hổ. Việc gì phải hạ mình đi làm con giun con dế.

- Cũng muốn thế lắm chứ ông. Nhưng người ta vẫn bắt mình sống theo cái khuôn phép do họ đặt ra. Nói đâu xa như cái chuyện khoán hộ thôi. Ông và tỉnh ủy đã làm lợi cho dân cho nước như thế nhưng người ta bảo làm như vậy là ngoài khuôn phép nên phải cấm. Đã cấm thì dù không muốn, dân cũng phải nghe theo. Đến như ông làm đến cái chức bí thư tỉnh ủy mà ông cũng đành giải giáp quy hàng nữa là.

Ông Kim cầm lấy điếu cày cho thuốc vào hút rồi vừa nhả khói vừa nói:

- Làm dân thì có phép nước, làm đảng viên thì vừa có phép nước vừa có điều lệ Đảng. Vì vậy đúng, sai hồi sau phân giải, còn trước mắt thì phải chấp hành cho tốt ông ạ.

- Bà con nông dân cũng biết cái lẽ đời là vậy nên trên bảo thôi khoán hộ là bà con thôi. Nhưng tiếc lắm, đau lắm ông ạ. Từ khi có cái Thông tri cấm khoán hộ và yêu cầu trở về với nguyên tắc, điều lệ như trước đây, bà con đâm ra chán nản chẳng còn thiết làm ăn. Có gần một chục hộ làm đơn xin ra khỏi Hợp tác nhưng Ban quản trị kiên quyết không cho vì sợ người này xin ra được thì người khác cũng xin nên chẳng mấy chốc mà giải tán Hợp tác xã.

- Chi bộ và Ban quản trị không có biện pháp gì à?

- Cũng đã họp hành bàn đủ chuyện nhưng chẳng đi đến đâu.

- Theo ông thì Ban quản trị nên làm gì để củng cố Hợp tác xã và đưa năng suất lúa trở lại, nếu không bằng thời kỳ khoán hộ thì ít ra cũng phải đạt được trên mức Trung bình?

Ông Hưu cười:

- Việc này còn khó hơn cả mổ ruồi lấy gan. Dân không còn thiết tha sản xuất thì làm sao mà vực năng suất lên được. Ông phải làm đơn xin với cấp trên cho bà con tiếp tục khoán hộ ông ạ. Đất đai cũng như con trẻ do mình đẻ ra, chăm bẵm và nuôi nấng nó, bấy giờ mình mới yêu nó và nó cũng yêu mình. Nếu coi đất đai như đứa con nuôi, không mang nặng đẻ đau, không nặng tình mẫu tử thì chẳng khi nào nó thành người khỏe mạnh tử tế được cả. Cái hay của khoán hộ cũng ở chỗ đó. Gọi là đất của Hợp tác nhưng đã giao cho tôi thì cũng coi như là đất của tôi. Tôi quên ngày quên đêm, quên mưa quên nắng để chăm bẵm nó thì nó trả ơn cho tôi bằng các vụ bội thu.

Ông Kim càng thấm thía nỗi buồn khi nghe những lời ông Hưu vừa nói, ông đáp:

- Luyến tiếc cái đã mất chẳng ích gì. Bây giờ chỉ còn cách là bàn bạc với nhau để phục hồi sản xuất thôi ông ạ. Hiện nay trong tỉnh ta có một số Hợp tác xã có sáng kiến chuyển từ khoán hộ sang khoán nhóm, khoán tổ giống như khoán hộ. Nghĩa là giao hẳn diện tích cho tổ, cho nhóm tự quản. Sau khi nộp sản lượng cho Hợp tác xã, còn lại chia nhau mà hưởng. Xem ra cách làm này cũng đưa lại kết quả rất tốt.

Mắt ông Hưu sáng lên:

- Đúng là có nơi làm thế hả ông?

- Đúng thế ông ạ. Không được phép giao ruộng cho từng hộ thì giao cho một tập thể hộ. Theo ông liệu Hợp tác ta có làm được cách khoán này không?

Ông Hưu thắc mắc:

- Liệu hình thức này có bị cấm không?

- Khoán nhóm, khoán tổ xưa nay vẫn làm, ai cấm hả ông.

Ông Hưu sôi nổi hẳn lên:

- Khoán nhóm, khoán tổ kiểu như ông vừa nói hoàn toàn khác trước đây nhiều lắm. Có thế mà chúng tôi cứ họp hành loay hoay mãi mà không nghĩ ra. Có đường sống rồi ông ạ. Tôi phải đề nghị họp chi bộ để bàn việc này mới được.

Ông Kim hỏi:

- Chi bộ Hợp tác xã có bao nhiêu đảng viên?

- Hai tám đảng viên ông ạ.

Ông Kim nói:

- Hai mươi tám đảng viên mà không chèo chống nổi để cho Hợp tác xã bị xếp vào số yếu nhất huyện thì cần phải xem xét lại vai trò lãnh đạo của chi bộ.

- Ông bí thư nói thế oan cho chúng tôi quá. Thấy Hợp tác xã có nguy cơ tụt dốc, đảng viên trong chi bộ chúng tôi trăn trở, day dứt lắm chứ. Họp lên họp xuống để tìm phương sách thay thế cái anh khoán hộ bị cấm nhưng không làm sao mà nghĩ ra được. Có một số đảng viên thấy nguy cơ suy sụp của Hợp tác đề nghị cứ cho tiếp tục khoán hộ rồi đến đâu thì đến nhưng làm sao mà dám làm cái chuyện tày đình ấy phải không ông bí thư?

Ông Kim nói lấp lửng:

- Kể ra làm kín đáo đừng để cho ai biết có khi vẫn được.

Ông Hưu cười hề hề:

- Ông đừng có xui dại. Chẳng ai dám làm cái chuyện vuốt râu hùm đâu.

-Ông Kim hỏi đùa:

- Ngày trước ông tích cực vận động bà con tăng gia sản xuất nên mới được bầu là chiến sĩ thi đua của huyện. Bản báo cáo điển hình ông đọc trong lần Đại hội nông dân toàn tỉnh được các đại biểu vỗ tay hoan nghênh ghê thế, sao giờ đây lại sợ vuốt râu hùm?

Ông Hưu đưa tay về phía ông Kim:

- Ông bí thư cho tôi mượn cái điếu cày.

Ông Kim đưa điếu cày và gói thuốc lào của mình cho ông Hưu. Ông Hưu hút thuốc xong nói thong thả:

- Nhớ lại cái chuyện ngày ấy đôi khi thấy xấu hổ quá ông ạ. Kể ra thì tôi lúc đó cũng hăng hái thật. Thấy ruộng bị làm dối làm trá là tôi xách bừa đi bừa lại. Mùa gặt, gánh thóc của tôi lúc nào cũng gấp rưỡi, gấp đôi người khác. Đã sinh ra cái anh nông dân mà lười biếng là tôi không chịu được. Nhiều người bảo tôi ăn thế thì làm thế, tích cực làm gì cho mệt xác. Dẫu biết rằng có tích cực đến mấy thì công điểm của mình chẳng hơn gì cái anh lười nhưng mình không thể làm khác đi được. Thế rồi tôi được điều lên huyện để viết bản thành tích. Huyện cử hẳn một anh cán bộ tuyên huấn giúp tôi viết. Việc mình làm có một thì anh ta bảo mình viết hai. Có việc do người ở tận đẩu tận đâu làm, anh ta cũng bảo tôi cứ viết vào coi như mình làm. Đến cái đoạn viết nguyên nhân vì đâu mà mình làm tích cực như vậy mới buồn cười chứ ông. Mình hùng hục làm chứ có nghĩ gì đâu, thế mà anh ta bảo tôi viết nguyên nhân là do tư tưởng lúc nào cũng nghĩ đến Chủ nghĩa xã hội, một lòng một dạ với con đường làm ăn tập thể do Đảng vạch ra, lúc nào cũng nghĩ đến Hợp tác xã là nhà của mình, luôn nêu cao tinh thần và ý chí của người đảng viên. Rồi anh ta còn bảo tôi viết lúc nào cũng nghĩ đến đồng bào miền Nam ruột thịt đang đấu tranh gian khổ hy sinh và căm thù sâu sắc đế quốc Mỹ xâm lược nữa chứ. Nói dối thế mà tôi chẳng thấy ngượng thế nào mới lạ chứ.

Ông Kim cười vui vẻ:

- Lần ấy thấy ông lên báo cáo điển hình trước Đại hội, tôi cũng tin ông nói thật nên rất cảm phục.

- Còn tôi được ông bắt tay và hỏi han hết chuyện này sang chuyện khác, tôi thấy vinh dự quá. Về nhà gặp ai tôi cũng khoe được ông bí thư tỉnh ủy bắt tay và hỏi chuyện khiến mọi người lác cả mắt.

- Chuyện của người công ta thời nào cũng có ông ạ. Được gặp lại ông và nói với nhau bao nhiêu chuyện tôi thấy vui lắm. Có nói mãi chắc chẳng khi nào hết chuyện. Có dịp nhiều thời giờ sẽ ngồi với ông để nói chuyện đời. Bây giờ tôi đi thăm vài gia đình nữa để còn ra làm việc với Ban quản trị Hợp tác xã.

Khi ông Kim xách cái điếu cày đứng lên, ông Hưu hỏi.

- Tôi muốn hỏi ông một câu nữa không biết có được không?

- Có gì ông cứ hỏi.

- Cái chuyện ông bảo giấu cấp trên khoán chui, ông nói đùa hay nói thật đấy?

Ông Kim cười:

- Vui mồm thì nói vậy thôi. Còn làm được hay không là do bà con bàn nhau mà làm, tỉnh ủy không dám công khai chỉ đạo việc này. Mình làm cốt là để tăng thêm của cải chứ có ăn cắp ăn trộm của ai đâu mà sợ.

- Có khi tôi đề nghị với chi bộ và Ban quản trị phải liều làm thử xem sao ông ạ. Nếu không thì tình hình này chẳng bao lâu lại quay về cái cảnh đêm nằm thon thót lo cái đói giáp hạt như trước đây thôi.

3

Bốn vụ liền năng suất lúa ở Gia Đạo giảm không đáng kể. Điều đó khiến ông Kim hết sức quan tâm. Ông bảo Hành chuẩn bị xe cộ sáng mai đi sớm xuống Gia Đạo tìm cho ra nhẽ. Qua cơ quan huyện Tam Bình xe ghé vào đón Chi rồi vội vã đi ngay không kịp để Chi mời nước. Xe ra khỏi cổng cơ quan huyện, Chi hỏi đùa Đô:

- Nghe tin chú Đô lên chức phó văn phòng tỉnh ủy mà chưa thấy khao chúng tôi nhỉ?

Đô ngồi ghế trước ngoái lại bảo:

- Bị anh Kim bắt lên đấy chị ạ. Nghe hai tiếng phó văn phòng tỉnh ủy có vẻ oai lắm chứ công việc cứ chán ngắt. Thà cứ để cho em làm cái chân loong toong hầu cận cùng chia vui sẻ buồn hàng ngày với anh Kim, cuộc sống xem ra có ý nghĩa hơn.

Ông Kim nói với Chi:

- Thấy cậu ấy làm thư ký riêng cho tớ lâu ngày quá sợ nó bị thiệt thòi nên mới bảo lão Dần sắp xếp cho hắn cái chức phó văn phòng mà hắn giãy lên như bắt hắn đi đày không bằng. Hắn cứ nằng nặc xin ở lại làm thư kí riêng cho tớ. Cuối cùng tớ phải nhân nhượng thêm cho hắn cái chức mà không biết có nơi nào có không. Đó là phó văn phòng tỉnh ủy kiêm thư ký riêng của bí thư.

Hành tham gia vào câu chuyện:

- Ông Đô nói hai tiếng loong toong khiến em nhớ lại cách đây bốn, năm năm gì đó bọn trẻ con ở Hạ Đình thấy ông Đô mang khẩu súng hai nòng cùng với em đi theo sau lưng bí thư chúng nó liền kháo nhau. Cái ông này làm gì to lắm chúng mày ạ. Có cả loong toong và anh bồi đi theo. Nghe buồn cười không chịu được.

- Cậu Hành nhắc đến Hạ Đình tớ nhớ đến ông Mai lươn. Không biết ông ta còn khỏe và còn đi đánh ống lươn nữa không. Cái món chuối om lươn của ông ấy thật tuyệt vời. Nghĩ mình đôi lúc cũng tệ. Vùi đầu vào công việc nên có lúc quên cả việc đi thăm những ân nhân của mình trong những ngày nếm mật nằm gai cùng với cơ sở ở vùng địch hậu. Hôm nào phải bố trí thời gian đi thăm ông Mai lươn và bà Lành vợ ông Mạch, bí thư huyện ủy Văn Lâm ngày xưa mới được.

Đô hỏi ông Kim:

- Anh Kim có nhớ hôm xuống Hạ Đình có mấy anh thợ bừa thách anh, anh liền tháo dép, cởi bỏ quần áo dài rồi nhảy xuống ruộng bừa một mạch trước con mặt ngạc nhiên của mấy lão thợ bừa không?

- Nhớ chứ. Tớ còn nhớ cả chuyện thấy mấy cô gái chen chúc nhau chổng mông để cấy cậu liền hát trêu: Hỡi cô cấy ở ruộng sâu. Mặt thời cúi xuống chổng phao câu lên trời. Một cô liền đáp lại: Anh đi thì cứ việc đi. Em không chổng thế lấy gì anh ăn.

Chi cười hỏi:

- Con gái đâu mà đáo để thế?

- Con gái kẻ Đúm. Cô có nghe câu: Đẹp nhất con gái kẻ Chanh, đanh đá kẻ Đúm, ba vành kẻ Dơi chưa?

- Em chưa nghe bao giờ.

Đô khen:

- Em công nhận anh Kim có một trí nhớ thật tuyệt vời. Chuyện xảy ra cách đây đã bốn, năm năm rồi mà anh còn nhớ cả câu hát trêu nhau chỉ thoáng qua một lần.

- Chuyện vui, chuyện buồn đều gắn với một giai đoạn đáng nhớ trong cuộc đời tớ nên tớ chẳng mấy khi quên. Cô bí thư huyện ủy Tam Bình này.

- Có chuyện gì mà anh gọi em trang trọng thế?

- Tớ đang nghĩ trong việc mấy vụ lúa liền năng suất của thằng Gia Đạo không giảm đáng kể chắc chắn thế nào cũng có bàn tay của cô nhúng vào đó phải không?

- Em chẳng có công gì trong việc này cả. Tất cả là sáng kiến của cô Bích cả đấy anh ạ. Bích nó cho khoán chui mới được như vậy đấy.

Ông Kim ngạc nhiên:

- Khoán chui?

- Vâng. Vụ Đông Xuân sau khi có thông tri của Ban bí thư, Ban quản trị cũ lên phương án bỏ khoán hộ và cho chuyển qua khoán nhóm, khoán tổ. Nhưng không lặp lại lối khoán nhóm, khoán tổ trước đây mà bằng cách chia diện tích và khoán sản lượng cho tổ, cho nhóm. Tổ, nhóm hoàn toàn tự quản lí lấy công việc. Hình thức na ná giống như khoán hộ. Tuy vậy khoán kiểu này vẫn diễn ra tình trạng so bì tị nạnh trong thái độ lao động hàng ngày cũng như chia bôi sau thu hoạch. Sản xuất vụ chiêm năm ấy năng suất tụt mất hai tạ một héc-ta so với các vụ chiêm của thời kỳ khoán hộ. Vụ mùa tiếp theo, năng suất cũng tụt gần hai tạ. Thấy tình hình khoán kiểu ấy không ổn, Bích đề nghị với Ban quản trị cho trở lại khoán hộ như cũ nhưng lại nấp dưới cái vỏ bọc khoán nhóm, khoán tổ…

Ông Kim hỏi:

- Sao tớ không nghe ai báo cáo việc này với tớ?

- Ban quản trị sợ nên giấu nhẹm cả em, làm sao em biết mà báo cáo. Thực ra khi bàn cách sửa chữa khoán hộ theo Thông tri của Ban bí thư có mặt em dự, Bích đã nêu ra cách làm này rồi nhưng cả em và Ban quản trị không đồng ý vì Thông tri của Ban bí thư yêu cầu khi sửa không được che giấu khuyết điểm, sai lầm, có sai không chịu sửa, sai nhiều sửa ít hoặc sửa qua loa cho xong chuyện. Vì thế em đồng ý với phương án chia diện tích và khoán sản lượng cho tổ, cho nhóm hoàn toàn tự chủ trong công việc sản xuất.

- Chúng nó khoán chui từ khi nào?

- Ngay sau hai vụ mùa liên tiếp giảm năng suất. Đến vụ chiêm thứ ba em mới phát hiện được.

- Rồi bao che luôn?

Chi cười không trả lời.

- Kể ra chúng nó cũng kín thật. Mấy lần tớ về Gia Đạo mà không thế nào phát hiện ra. Thấy năng suất mấy vụ liền không giảm như các nơi khác, tớ có hỏi thì chúng nó bảo là do quản lí ngày công của lao động chặt chẽ, thế là tớ tin. Chúng lừa cả bí thư tỉnh ủy, huyện ủy thì to gan thật. Thế vì sao đằng ấy nắm được? Do chúng nó báo cáo à?

- Đâu có. Thấy mấy vụ liền năng suất của Gia Đạo không bị giảm sút, em nghi ngờ chắc có chuyện gì khuất tất trong đó vì thấy Hợp tác xã An Bình làm ăn có kinh nghiệm như vậy, lại có một Ban quản trị rất có năng lực mà vẫn không duy trì được năng suất nên em bắt đầu để tâm tìm hiểu mới vỡ lẽ chuyện khoán chui. Em cũng phục không hiểu cái Ban quản trị này chỉ đạo bằng cách nào mà dân không ai hé răng kể chuyện mình khoán chui mới lạ chứ. Theo anh nên xử lí thế nào về chuyện này?

- Cứ để yên cho chúng nó làm, coi như mình không biết chuyện gì – Ông Kim thở dài rồi nói tiếp – Cái đất nước này kể cũng lạ. Hết mua chui, bán chui bây giờ lại đến cả khoán chui.

- Cũng do cơ chế mà ra cả. Công khai, thật thà bị cấm buộc người ta phải đối phó chứ ai muốn chui lủi dối trá làm gì.

Thấy xe ông Kim chạy vào sân Hợp tác, Bích từ trong nhà làm việc chạy chào niềm nở:

- Cháu chào bác, chào cô, chào hai anh.

Ông Kim đùa:

- Sao không chào luôn cái xe ô-tô?

Bích cười hồn nhiên:

- Cháu chào bác ô-tô ạ.

Mọi người theo Bích vào nhà. Thấy vắng vẻ, ông Kim hỏi:

- Ban quản trị đi đâu hết mà chỉ còn một mình cháu ở nhà?

- Ra đồng hết cả rồi bác ạ.

- Đang làm gì ngoài ấy?

- Thưa bác, đang làm mạ và cày vỡ ạ. Bác có làm việc với Ban quản trị không để cháu cho người đi gọi về?

- Ban quản trị bận thì thôi. Bác làm việc với cháu là được rồi. Con cháu được mấy tháng rồi nhỉ?

- Thưa bác được bảy tháng rồi ạ.

- Cháu có đủ sữa cho con bú không?

- Đủ ạ.

- Nghe cô Chi bảo chồng cháu đã chuyển quân đi chỗ khác rồi à?

Bích đáp giọng buồn buồn:

- Vâng. Sau khi Mỹ tuyên bố ngừng ném bom từ vĩ tuyến hai mươi trở ra được một tháng thì đơn vị của anh ấy đã chuyển vào khu Bốn. Cháu lo lắm bác ạ.

Ông Kim an ủi:

- Cháu yên tâm, mọi việc sẽ tốt đẹp thôi. Cháu gửi con cho nhà trẻ hay là nhờ bà ngoại trông?

- Gửi nhà trẻ bác ạ. Thôi chết, cháu quên pha nước mời bác, cô và hai anh.

Ông Kim trêu:

- Bác nhịn khát quen rồi. Để chiều về nhà bác uống cũng được.

Bích cười:

- Bác phê bình cháu khéo thế.

- Có những chuyện còn đáng phê bình hơn là quên mời nước bác.

Bích không hiểu ý ngầm trong câu nói của ông Kim nên thật thà bảo:

- Bác cứ phê bình, nếu thấy đúng thì cháu xin sửa chữa.

- Chẳng sửa được đâu.

Bích hơi chột dạ:

- Bác nói thế nghĩa là thế nào ạ?

- Nghĩa là cháu biết mình làm sai nhưng không muốn sửa chữa.

Bích nghi ngờ nên đưa mắt nhìn Chi:

- Có phải cô kể hết cho bí thư tỉnh ủy nghe rồi có phải không?

Chi vờ như không biết chuyện gì:

- Có chuyện gì mà kể.

- Cháu biết bác bí thư nói thế là có nghĩa gì rồi.

Ông Kim cười sảng khoái:

- Đúng là có tật giật mình. Bây giờ cháu tính thế nào với việc cháu làm?

Bích nghe tiếng cười của ông Kim biết chẳng có chuyện gì nên nói cứng:

- Cháu xin chịu kỷ luật vì không chấp hành chỉ thị của cấp trên.

- Cháu xác định hình thức kỷ luật thế nào đây?

Bích cười rồi nói:

- Tùy bác thôi. Hình thức nào cháu cũng chịu hết nhưng bác đừng bắt bà con làm ăn kiểu khác. Tội bà con lắm bác ạ.

Ông Kim ngồi lặng đi trước câu nói của Bích.

Sau khi Ban quản trị cũ hết nhiệm kỳ, ngoài ông Cẩm bà Bắc xin rút lui, Dậu và Tế cũng từ chối ứng cử trở lại. Cuối cùng Ban quản trị cũ chỉ còn lại Bích, còn lại là toàn người mới. Đặc điểm của Ban quản trị lần này trong số năm người được bầu thì có bốn là nữ. Chỉ có mình Quán, cán bộ kỹ thuật của Hợp tác xã là nam. Bích được bầu làm Chủ nhiệm. Bích vừa mới sinh con, Phong lại chuyển vào khu Bốn, Hợp tác xã đang ở giai đoạn tranh tối tranh sáng nên Bích phải gồng mình lên mới giữ cho Hợp tác xã không rơi vào tình trạng sa sút như các nơi khác. Việc Bích quyết định cho khoán chui không phải tất cả các đảng viên trong chi bộ đồng tình ủng hộ. Việc đảng viên không chấp hành chỉ thị của cấp trên xưa nay chưa từng xảy ra bao giờ. Nhưng Bích cùng với Dậu và Tế đến nhà gặp từng đảng viên để thuyết phục. Cuối cùng các đảng viên trong chi bộ đều đồng tình với việc đề xuất khoán chui của Bích và sẵn sàng chịu trách nhiệm với cấp trên.

Thấy ông Kim ngồi im lặng, Bích hỏi lần nữa:

- Bác không phê bình cháu làm trái với Thông tri của Ban bí thư chứ?

- Ai nỡ kỷ luật một người như cháu. Nhưng biểu dương cũng không thể, vì ai lại đi biểu dương một đảng viên không chấp hành chỉ thị của cấp trên.

- Cháu chẳng cần biểu dương cháu. Chỉ mong bác đừng bắt bà con không được khoán hộ là coi như đã biểu dương cháu rồi.

Ông Kim cười rồi nói với Bích:

- Cháu cứ coi như bác không biết chuyện gì. Thế đã được chưa?

Bích mừng vui lộ trên nét mặt:

- Cháu vạn lần cám ơn bác.

- Bác cũng vạn lần cám ơn cháu. Coi như hòa nhé.

Chi lên tiếng:

- Không ai cám ơn tôi à?

Bích cười đáp lại Chi:

- Bác bí thư mà ra lệnh không cho cháu khoán hộ thì cháu còn oán cô suốt đời chứ đừng hòng cháu cám ơn.

Ông Kim hỏi:

- Tế và Dậu có giúp đỡ các cháu nhiều không?

Bích đáp:

- Nhiều lắm bác ạ. Không có chú Dậu và anh Tế chỉ bảo thêm, chúng cháu không thể điều khiển Hợp tác xã thông đồng bén giọt như hôm nay được.

- Vụ này thế nào. Có định đưa năng suất lên cao hơn được không hay vẫn duy trì mức cũ?

- Cháu muốn lắm nhưng chắc chả được đâu bác ạ. Đất đai vẫn thế, con người vẫn thế và phân tro cũng chỉ có thế, làm sao mà đưa được năng suất lên cao hơn những vụ trước đấy được.

- Nếu chịu khó cải tiến kỹ thuật canh tác thì cũng có thể đưa năng suất lên cao được.

- Anh Quán phó chủ nhiệm kiêm cán bộ kỹ thuật của Hợp tác xã cũng chịu khó nghiên cứu lắm bác ạ. Vụ trước đây anh ấy đã cho cấy thử trên ruộng thí nghiệm bằng cách chia dẻ mạ ít cây và cấy dày hơn, đồng thời tăng thêm một lượt bón thúc. Nhưng kết quả không ăn thua. Vụ này chúng cháu yêu cầu các hộ tăng thêm mỗi sào hai tạ phân chuồng nữa nhưng bà con bảo làm như vậy sợ lúa tốt quá bị lốc khi gặp gió to có khi mất ăn.

Ông Kim góp ý:

- Bà con nói đúng đấy. Lúa quá tốt sẽ có nhiều lá và cây không chắc, rất dễ bị đổ. Bác hỏi cháu câu này. Cho khoán chui như vậy, bà con có sợ không?

Bích:

- Có bác ạ. Nhưng không phải sợ mình làm sai mà chỉ sợ cấp trên biết rồi cấm thôi.

- Có phải vì thế nên cháu yêu cầu bà con không được để lộ việc khoán chui ra ngoài không?

Bích cười:

- Vâng. Cháu dọa nếu nghe ai bàn tán về chuyện khoán chui Ban quản trị sẽ thu lại ruộng và tổ chức cho khoán nhóm, khoán tổ. Thế là bà con im như thóc. Vì vậy mà bí thư huyện ủy ở bên cạnh cũng không hiểu vì sao năng suất của Gia Đạo không hề sụt giảm.

Nói xong Bích cười vui vẻ.

Ông Kim cũng cười:

- Bác không nghĩ cháu lại táo tợn như vậy.

Bích thổ lộ:

- Làm liều nhưng cũng lo bác ạ. Liệu cấp trên có biết không bác?

- Cháu không thấy cấp trên đang ngồi trước mặt cháu đây à?

- Ý cháu là trên Trung ương.

- Bác nói đùa cho vui thôi, còn Trung ương có biết không bác cũng chả biết nữa. Vẫn tiếp tục khoán lợn cho hộ đấy chứ?

Bích nghe ông Kim hỏi khoe luôn:

- Có lợi như vậy làm sao mà bỏ được hả bác? Bây giờ có nhà nhận khoán những năm đầu lợn kia bác ạ.

Ông Kim khuyên:

- Nếu mở rộng khoán lợn, đất canh tác sẽ bị thu hẹp cho nên cháu phải tính toán cho cẩn thận.

Bích nói để ông Kim rõ:

- Chúng cháu cũng đã tính toán lại phương thức khoán lợn rồi bác ạ. Mỗi đầu lợn bây giờ chỉ nhận được sáu thước đất chứ không phải mười thước như trước đây, ba mươi đồng tiền mua giống giữ nguyên. Trước đây mỗi đầu lợn được hưởng bốn mươi công, bây giờ chỉ còn ba mươi công thôi. Ngược lại các hộ chỉ nộp bốn mươi cân lợn hơi, còn phân không phải nộp vì để cho bà con đầu tư vào ruộng khoán của gia đình mình. Tính ra mất sáu thước đất canh tác, ba mươi đồng tiền giống và phải chi trả cho xã viên ba mươi công lao động nhưng lại thu được bốn mươi cân lợn hơi, tính ra vẫn có lợi hơn làm ruộng nhiều bác ạ. Chú Dậu bảo cháu nên khoán thêm cho bà con nuôi gia cầm để đổi thóc, nhưng cháu chưa tính toán được cụ thể cách khoán như thế nào. Nếu tính toán thấy có lợi cho cả tập thể lẫn hộ xã viên, cháu sẽ cho khoán thêm gia cầm gồm gà, vịt và ngan. Bác thấy khoán thêm gia cầm có được không?

Ông Kim trả lời Bích:

- Làm việc gì vừa có lợi cho nông dân và có lợi cho cả Hợp tác xã đều tốt cả. Trong khâu tính toán khoán gia cầm, cháu cần làm việc cụ thể với các phòng ban ở huyện về kế hoạch thu mua. Phải có cam kết rõ ràng giữa nông dân và cơ quan thu mua. Như vậy mới kích thích được bà con chăn nuôi.

Bích vui vẻ đáp:

- Cháu xin nghe lời bác. Cháu sẽ nhờ chú Dậu và anh Tế cùng tính toán hộ chúng cháu. Sau đó cháu nhờ cô Chi giúp cháu làm việc với Phòng lương thực, thực phẩm của huyện bàn chuyện ký hợp đồng.

Chi đùa:

- Có chi phần trăm cho người làm môi giới không?

Bích đùa trở lại:

- Mỗi đợt cân gà vịt, Hợp tác xã sẽ biếu cô một con, được chưa?

- Một năm cân hai bận thì tôi ngồi đấy chết thèm.

Ông Kim hút xong điếu thuốc rồi bảo Bích:

- Bây giờ cháu dẫn mọi người ra đồng thăm bà con sản xuất nhé.

- Vâng – Bích đứng lên và cẩn thận dặn ông Kim - Bác phải hứa với cháu là chỉ hỏi thăm việc sản xuất chứ đừng nói gì chuyện khoán hộ đấy nhé. Nếu bà con biết bác đã biết Hợp tác xã đang khoán chui, bà con sẽ hoang mang đấy.

Ông Kim cười:

- Bác có biết gì đâu mà nói.

4

Ông Kim cầm bản báo cáo tổng hợp của Ty Nông nghiệp đi qua phòng ông Côn. Vừa bước vào cửa ông Kim nói luôn:

- Chán quá ông ạ. Suy sụp, tan rã đến nơi rồi.

Ông Côn ngạc nhiên vì chưa khi nào thấy ông Kim thốt ra một câu có vẻ bi quan như vậy:

- Có việc gì khiến anh tỏ vẻ bi quan thế?

- Ty nông nghiệp vừa gửi cho tớ bản thống kê tình hình sản xuất nông nghiệp của các Hợp tác xã trong tỉnh. Bao nhiêu công lao mấy năm trời đều tan ra như bọt xà phòng rồi ông ạ.

Ông Côn hỏi:

- Anh Tấn gửi bản thống kê tình hình sản xuất nông nghiệp cho anh khi nào?

- Tay Tấn trực tiếp cầm qua đưa tận tay cho tớ, ngồi nói chuyện với nhau một lúc vừa về xong.

Ông Kim đưa bản thống kê cho ông Côn:

- Cậu đọc xem. Tớ đọc xong thấy choáng váng như bị ai lấy vồ đập đất nện vào đầu.

Ông Côn cầm bản thống kê ông Kim vừa đưa cho xem hết sức chăm chú. Lát sau đặt xuống bàn:

- Nếu con số thống kê trong này là chính xác thì đúng là sản xuất nông nghiệp của tỉnh ta đang ở ngưỡng báo động đỏ.

- Tớ hỏi đi hỏi lại rồi. Tay Tấn bảo con số thống kê trong bản báo cáo này là hoàn toàn chính xác.

Ông Côn nhìn vào bản thống kê rồi so sánh:

- Năm đạt năng suất cao nhất trong thời kỳ khoán hộ tổng sản lượng quy ra thóc là 222.000 tấn. Hiện nay tổng sản lượng quy thóc chỉ còn 206.309 tấn. Như vậy hụt mất gần 16.000 tấn so với thời kỳ khoán hộ.

Ông Kim thở ra:

- Chưa dừng lại ở con số này đâu ông ạ. Ông cứ đọc con số Hợp tác xã hiện tại đạt năng suất của thời kỳ trước khi có khoán hộ xem. Hình như gần bảy mươi Hợp tác xã quay về với năng suất một tấn bảy, tấn tám có đúng không?

Ông Côn cầm bản báo cáo thống kê lên đọc thành tiếng cho ông Kim nghe luôn:

- Số Hợp tác xã sản xuất yếu kém đạt năng suất của thời kỳ trước khoán hộ là 68 Hợp tác xã, số đạt năng suất dưới trung bình 135. Số hộ xin ra khỏi Hợp tác chưa thống kê đầy đủ có 38 hộ. Số đầu lợn trong thời khoán hộ là 307.000, hiện nay tụt xuống còn 240.000 con, giảm so với thời khoán hộ là 64.000 con.

Ông Côn bỏ bản báo cáo thống kê xuống bàn thở dài:

- Đúng là tai hoạ đang treo lơ lửng trên đầu nông dân tỉnh ta rồi anh ạ.

Ông Kim hỏi:

- Theo ông ta nên làm gì bây giờ?

Ông Côn lắc đầu đáp:

- Còn làm gì được nữa anh. Vô lẽ lại ra thêm một Nghị quyết 68B cho phép nông dân trở về với phương thức khoán hộ.

- Coi như chịu bó tay ngồi nhìn nông dân chết đói à?

- Thế theo anh ta nên làm gì nào? Bài tự phê bình của anh in trên Tạp chí Học tập chưa ráo mực, anh định viết thêm một bài tự kiểm điểm để đăng tiếp số sau nữa hay sao?

Ông Kim ngồi lặng yên chẳng nói gì.

Ông Côn nhìn ông Kim bằng đôi mắt thông cảm:

- Tôi hiểu tâm trạng của anh nhưng chẳng có cách gì hơn nữa đâu anh ạ. Chỉ còn biết hô hào nông dân tích cực lao động sản xuất để xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và chi viện cho miền Nam đánh thắng giặc Mỹ xâm lược theo phương châm lấy chính trị làm gốc tư tưởng dẫn đầu như xưa nay vẫn làm. Không ăn được thóc gạo thì ăn khẩu hiệu để mà sống qua ngày vậy.

Tưởng ông Kim sẽ phản đối câu nói của mình không ngờ ông Kim vẫn ngồi im như phỗng… Lát sau ông như nghĩ ra điều gì đó, giọng ông Kim rắn lại và nghe hơi lành lạnh:

- Phải duy trì khoán hộ dưới mọi hình thức ông ạ. Không khoán được công khai thì khoán chui như thằng Gia Đạo. Khoán chui, ông nghe rõ chưa. Khoán chui chứ chẳng còn con đường nào khác đâu ông ạ.