à chủ già của trang trại Teliranta - người mẹ vô cùng thân yêu của ông chủ hiện giờ của trang trại - theo dõi những sự việc xảy ra từ lúc đêm. Bà biết, lớp trẻ của nhà đã cùng với khách đi ô tô lên thành phố - bằng xe của những người khách ấy, bởi vì xe nhà vẫn nằm trong kho. Bà cũng biết, bà chủ trẻ của trang trại đã qua Syrjämäki từ lúc tối, vì thường người hiểu biết hơn những người đàn bà bình thường khác thì những lúc như thế này cần phải đi. Bà cũng thấy lo lắng không hiểu vì sao bà chủ trẻ chưa về, nhưng khi con trai bà trả lời các câu hỏi của bà bằng nụ cười và rất vui, cuối cùng bà cũng ngả xuống giường nằm chờ giấc ngủ đến.

Giấc ngủ không đến ngay lập tức. Bà cũng không hề nghĩ là giấc ngủ sẽ đến ngay khi nằm duỗi dài lên giường. Có biết bao nhiêu điều như thế này, những việc bằng trí óc bà không thể tưởng tượng nổi cho mình, nhưng ký ức hồi tưởng lại chúng từ những ngày tuyệt đẹp thời trẻ… Bà gần như thấy đôi chút ghen tỵ với Helka chẳng hạn. Già thế này rồi mà bà vẫn cảm nhận được vẻ yêu kiều trong tâm hồn cũng như thân thể của cô cháu gái.

Giấc ngủ vẫn không chịu đến. Không biết bao lần bà chủ già đến bên cửa sổ rồi lại quay lại giường mình. Một lần bà còn ngó sang phòng bên cạnh, nhìn lướt qua giường Helka - cứ như bà không biết, giường đó hôm nay chưa ai động đến, mà dù thiếu nữ có ngủ trong đó, chiếc giường cũng vẫn nhìn như vậy… Và bà chủ già, một khi đã dậy đi lại trong phòng, lại đến bên cửa sổ nhìn ra - xem thời tiết và không khí thế nào, rồi cứ thế tiếp tục phỏng đoán. Nếu như có điều gì chắc chắn, thì đó chính là, ngày mai thứ Hai trời quang đãng. Không thấy đến một gợn mây trên trời. Chỉ thấy những cánh đồng cỏ, cả của trang trại Teliranta, lẫn của làng bên kia hồ nước. Kỷ niệm cũ về những cánh đồng cỏ và những hè cắt cỏ mới xa vời làm sao. Chiếc liềm của bà già này - một thời là người phụ nữ trẻ - đã cắt hết bao nhiêu đồi cỏ. Có bao nhiêu chàng trai đã mài liềm cho cô, với ánh mắt tràn đầy hy vọng… Thế rồi việc phải xảy ra - và rồi tiếp theo, để con trai bà, ông chủ hiện thời của trang trại Teliranta, chẳng mấy sẽ tròn năm mươi tuổi. Và người vợ khỏe mạnh của ông - chỉ trẻ hơn ông đôi ba tuổi… Còn Selma đã là một thiếu nữ lớn tướng rồi. Cứ có anh thanh niên nào đến gần con bé - như anh chàng Hannu hôm nay - lại khiến người ta thấy không thoải mái chút nào. Selma và Helka - hai con bé mới tuyệt làm sao - sản phẩm của tạo hóa đấy! Rồi đến lúc chúng cũng buộc phải - theo sự phân công của Chúa Trời - thực hiện sứ mệnh của mình, cũng như bà chúng. Nhưng không hiểu sao những suy nghĩ như vậy cứ làm bà bứt rứt! Vì lợi ích của các cô cháu gái ấy, bà sẽ cố gây ấn tượng tốt nhất đến các chàng trai!

Nhưng bây giờ bà chủ già đang có một mình, hay nói đúng hơn đang đối thoại với chính bản thân mình. Thật kỳ lạ, cả cuộc đời bà đã sống cứ ùa về. Cứ như bà vẫn là cô thiếu nữ trẻ của ngày đó, vào lúc mà con người ý thức được mình là ai. Bà nhìn đôi tay mình, bây giờ già nua, gầy guộc và đầy gân chằng chịt. Nhưng dù vậy bà vẫn cảm thấy nó như bàn tay của đứa trẻ là bà, khi lần đầu tiên biết đưa tay lên ngắm nghía. Bà nhìn ra ngoài đêm hè, hay đúng hơn bây giờ đã là buổi sáng. Nơi đó ít nhất hồ nước vẫn y nguyên như ngày xưa, khi cô thiếu nữ là bà vẫn ngày ngày và đêm đêm chèo thuyền đi chơi cùng các bạn. Trong trang trại mọc thêm những ngôi nhà mới. Nhưng đất trong điền trang vẫn thế, những cây thông cao ngất đứng bên lưng chừng đồi cũng vẫn vậy. Thật kỳ lạ, sao bây giờ bà lại nhớ lại, nhìn lại những thứ này, khi đang có bao nhiêu việc khác khiến đầu óc phải bấn bíu.

Bà chủ già chải mái tóc đã thưa đi rất nhiều của mình. Bà chải chậm rãi, tết lại, rồi ngáp mấy cái và lên giường nằm.

Helka vẫn chưa về. Nếu về chắc bà đã nghe thấy. Dù sao cũng thấy hay khi nghĩ Helka cùng Selma đang đi vui chơi đêm hè với những người đàn ông trẻ. Thật vui khi hiểu được cô thiếu nữ như bà chủ già của Teliranta hiểu những cô cháu gái của mình. Và chắc hai cô gái cũng sắp về rồi đây.

Nhưng còn bà chủ trẻ, Martta sao lâu vậy? Chuyên gì xảy ra ở Syrjämäki?

Chắc chắn không phải vì con bò mẹ rồi! Chắc có chuyện gì đó đặc biệt với những người bên đó.

Cái con bé Hilja ấy - cả nó nữa cũng sắp có đứa thứ tư rồi. Bà chủ già của Teliranta nhớ tường tận những vụ việc của cô này, như nhớ việc của riêng mình vậy. Thật ra bà là người cũng quan trọng trong cuộc sống của Hilja và Jalmari. Ngày đó Hilja là người ở trong trang trại Teliranta này, có lẽ con bé cũng coi trang trại này như nhà mình, như nơi nương tựa mỗi khi có điều gì nghiêm trọng xảy ra. Ngày còn là con gái Hilja quả thật là cô thiếu nữ rất khó bảo, bà chủ già nhớ rất rõ điều đó. Nhưng đằng sau bề ngoài như vậy cô là người rất tốt tính, tình cảm. Ngay cả điều này bà cũng biết rõ, biết tường tận. Có lần cô bé ngồi dựa vào bà nức nở hàng tiếng đồng hồ, cứ như bà là chiếc cọc để người sắp chết đuối níu vào trong cơn tuyệt vọng. Tất cả chỉ vì cậu tú đó, cái cậu đã đến đây một mùa hè rồi ra đi. Khi đó bà chủ già mới thực sự hiểu Hilja và gần như thành người mẹ thứ hai của cô gái không nơi nương tựa.

Rồi một lần Hilja nói:

- Cháu có thể lấy anh Jalmari không? Dì đã biết trước kia cháu như thế nào rồi…

Bà chủ già của Teliranta lúc đó đã trả lời:

- Cháu có thể vui sướng được, khi một người đàn ông tử tế như Jalmari yêu cháu. Nhưng cháu phải nhớ: không được giấu Jalmari bất cứ điều gì. Ngoài cậu tú đó, cháu còn có người đàn ông nào khác không?

- Không có ai như với anh ấy cả, - Hilja trả lời.

- Vậy lần tới, khi Jalmari nói với cháu về góp gạo nấu cơm chung, cháu hãy bảo với nó rằng: em rất vui lòng về làm vợ anh, nhưng liệu anh có lấy không, một khi em không còn… ngây thơ nữa?

Ngay cả bây giờ - khi đã già rồi và mệt mỏi qua một đêm thức trắng, bà chủ già của Teliranta vẫn cứ muốn bật cười khi nhớ lại những gì Hilja kể cho bà nghe sau đó ít lâu. Cô gái làm theo lời bà khuyên và nói với Jalmari chính xác những lời bà chủ đã mớm cho.

- Vậy Jalmari bảo sao?

- Hi hi hi hi, - nỗi vui mừng của Hilja được bộc lộ bằng một tràng cười không thể nén được. - Cháu chưa nhìn thấy gã đàn ông nào có nét mặt ngố như của Jalmari khi anh này nghe những lời đó, nếu quả thật anh ta có nghe thấy. Mắt anh ta trợn ngược và khi cháu giải thích rõ hơn đó là chuyện gì, anh chỉ nhìn cháu rất lâu và cuối cùng hỏi, vậy thì sẽ thế nào, cháu có về làm vợ anh ta hay không. Và lại còn thêm thế khi nhà thờ ra thông báo… ôi, tức cười…

Sự việc xảy ra như có thể đoán. Và bà chủ già là mẹ đỡ đầu của đứa con đầu tiên của họ. Đầu tiên bà cũng đã từ chối - dì già rồi, dì không làm mẹ đỡ đầu được đâu - nhưng Hilja cương quyết:

- Nếu bà chủ của Teliranta không làm mẹ đỡ đầu thì thôi không làm phép thánh cho đứa bé nữa.

Tất cả hiện về trong đầu bà chủ già, khi bà ngó từ cửa sổ nhìn ra hồ và sang cả phía bên kia mặt nước. Rồi bà lại quay lại giường… Bà cảm thấy rất khó ở, sự mệt mỏi bà chưa hề thấy từ lâu lắm rồi. Sự mệt mỏi về mặt tinh thần hơn là thể xác. Dòng suy nghĩ càng cuộn chảy về thời trẻ - của mình và của người khác. Càng ngày bà càng cảm thấy cuộc đời bà đã sống sao mà thiếu hoàn thiện đến thế. Làm sao mà con người có thể lang thang trong cuộc đời một cách không thỏa đáng như vậy, mặc dù biết rất rõ mình có thể sống khác đi. Mình đã là ai và bây giờ mình là ai? Vậy mà mình vẫn trao cuộc sống cho con cháu mình. Giá mà chúng biết sự không hoàn thiện của mình.

Bà chủ già nghe tiếng nói vẳng lại từ phía đường cái quan, nhưng không đủ sức ngồi dậy đi ra cửa sổ nhìn nữa. Bà phân biệt được tiếng của con trai và rồi nghe tiếng phanh ô tô, một tiếng kêu đã được nén lại. Nhưng bà không đủ sức dậy nhìn. Thôi mặc kệ! Bây giờ đã gần sáng rồi, ngày xưa đã phải dậy đi làm rồi đấy và cũng không ngủ ngày như những người thợ gặt bây giờ, những người luôn ra vẻ là mình cũng dậy sớm đi làm.

Bà chủ già còn nghe thấy tiếng máy của chiếc thuyền đang được khởi động dưới bờ nước. Đầu tiên họ giật dây mấy cái, trước khi để cho máy nổ đều và dần dần lắng lại. Thuyền đi Syrjämäki có phải. Tội nghiệp Hilja, chẳng biết nó thế nào rồi? Nhưng bà không còn đủ sức ngồi dậy hỏi hay nhìn nữa.