ái gì lù lù bên đường thế kia! Khả ghì cương. Con ngựa thồ trước khi ra đi Khả đã nằng nặc đòi người cháu của cụ Hoàng xoa tỏi vào mũi đứng lại, thở khịt khịt. Cái mũi điếc của nó bây giờ mới thật hại Khả đây. Lỡ cái đống lù lù kia là con hổ? Mưa lâm thâm thế này hổ hay ra đường cái rình vồ người lắm. Ôi trời! Hay là bọn biệt kích, bọn Tây ở bên Vân Nam đã về, chúng chiếm được thị xã lúc Khả đi Bản Lầu rồi?

Khả run cả hai tay. Không được! Hèn quá! Dù thế nào cũng phải tỏ ra là... Khả cởi khẩu xi-mít-oet-sơn. Đành! Đành! Ôi trời, con ngựa tung mình lên. Chân Khả trượt ra khỏi vành đai cổ con ngựa. Khả ngã uỵch xuống đất.

Đập chân đánh thình một cái xuống giường, Khả chồm dậy. Nỗi bàng hoàng của cơn mơ chưa tan. Xung quanh anh vắng lặng quá. Cơ quan đi đâu hết? Chim cũng không thấy rúc rích trên trần. Căn buồng của anh trống tênh. Vợ xuống làng Nhuần. Sợ ở một mình, anh dọn lên ở với Chính, Chính đã ra mặt trận cùng với Tâm và Đắc rồi ư?

Khả ra ngoài nhà. Trụ sở ủy ban như cái nhà hoang. Tản cư cả rồi ư? Khả đánh răng. Tiếng bàn chải cọ răng xèn xẹt, nghe to quá.

“Dù thế nào thì cũng phải làm việc...”. Khả nghĩ, pha cốc sữa uống, rồi ngồi vào bàn đánh máy.

Tạch... tạch... tạch... những con chữ sắt đập liên hồi trên mặt giấy. Dường như đó là tiếng động của sự sống duy nhất lúc này. Sao lạ thế! Đêm qua Chính còn ở nhà. Khả còn gửi ghé mấy dòng chữ cho vợ vào phong bì thư Chính gửi cho Châu. Đi công tác cơ sở có mấy hôm mà khác hẳn. Đêm qua, Chính có vẻ vội. Khả chưa có thì giờ báo cáo lại chuyến đi của anh. Thật tiếc. Chuyến đi tuyệt vô cùng. Vì đó là lần đầu tiên trong đời Khả độc lập công tác ở cơ sở. “Xin trân trọng giới thiệu, đồng chí Văn Khả, Chánh Văn phòng...”. Thôi thì biết bao nhiêu là quà tặng, quà biếu lúc chia tay. Cái túi thêu, đôi giày vải, lạng cao, mấy củ tam thất, chai mật ong. Mê nhất là mấy củ tam thất. Kỳ này Tuyết Minh có mang mà đẻ thì khỏi phải lo. Vậy mà Khả phải bấm bụng quay đi. Ông Tâm nói rồi: Làm công tác, tuyệt đối không vụ lợi, không ghé gẩm một tý xíu lợi riêng, thế mới là người cách mạng.

“Dù thế nào thì cũng vẫn cứ làm việc!” Tiếng máy chữ nổ giòn, hào hứng. Khác xa cái buổi Tuyết Minh đi, ôi, cảnh chia ly sao mà buồn vậy! Cơ quan đang đông vui tấp nập, nay thu dọn, buộc bó, thứ đốt huỷ, thứ chuyển đi, các phòng trống toang. Căn buồng ấm áp của hai vợ chồng dán la liệt tranh trẻ con bụ bẫm xinh xẻo, nay chỉ còn mình Khả. Khả rúc đầu xuống gối, khóc. Có gì quyến luyến bằng tình vợ chồng mà lại là vợ chồng trẻ, nhất là cô ấy lại còn quá trẻ. Xa chồng thế này biết nhờ cậy ai? Ăn uống, đi lại ra sao? Tính cô ấy lại hay nũng nịu, nhưng còn ai nữa mà chiều chuộng cô ấy. Lên đây chưa đầy tháng đã sút một cân rồi... Đã thế lại khảnh ăn, thích để dành tiền để kéo dây chuyền vàng kia. Ôi chao! Ngồi cả ngày mà lo cũng chẳng hết. Cái lo này chưa qua đã nhằng sang cái lo kia!

Bỗng Khả ngừng tay mổ chữ. Ngoài hành lang vừa có hai bóng người đi vào. Hai người đàn ông, một đội mũ phớt, khoác pa-đờ-xuy đen, một đội mũ xi-cút mặc áo bu dông xám. Họ đứng ở hành lang:

— Anh đã xem báo hôm qua chưa, anh Huyền?

— Thật chẳng còn bụng dạ nào mà xem nữa, bác Bằng ạ?

— Có bài báo viết về ông Cụ nhà mình hay tuyệt!

— Cụ Hồ?

— Nói về ông Cụ. Hồi ông Cụ từ Pháp về, đi trên tàu chiến của hải quân Pháp. Một bữa, ông Cụ ngồi giữa hai tên tướng Pháp vàng chóe những lon, những mề đay. Thằng đô đốc Đắc-giăng-li-ơ muốn chơi chữ với Cụ. Nó bảo: “Ngài bị đóng khung giữa lục quân và hải quân”. Dọa ông Cụ một cách ý nhị đấy. Anh biết ông Cụ đáp thế nào không?. “Mais, Vous savez, Monsieur L’amiral, n’est pas le cadre qui fait la valeur du tableau” *.

— Tuyệt quá!

Khả nhổm dậy, gọi to qua cửa kính.

— Bác Bằng ơi!

Người mặc pa-đờ-suy, đội mũ phớt quay lại, ngạc nhiên:

— Anh Khả, anh về lúc nào thế?

— Tối qua. Mời bác vào nhận quyết định đi. Tôi đi vắng mấy hôm là việc ở Văn phòng bộn ra ngay. Quyết định anh Chính ký bổ nhiệm bác là...

— Tôi có được biết là...

— Bác sẽ là Trưởng ty bưu điện! Mời bác vào trong này tôi trao đổi tý việc. Chà, còn ông Huyền, anh Tâm đồng ý nhận ông làm giáo viên tạm tuyển. Xin lỗi ông giáo Huyền nhé.

Ông Bằng vào phòng nhận tờ quyết định. Khả đứng dậy, vuốt hai mái tóc, nhìn ra ngoài thấy Huyền đã ra sân, quay lại ông Bằng.

— Thế bao giờ bác định đi làng Nhuần?

— Cũng còn đang cân nhắc. Vì...

— Này, bác Bằng ạ — Khả kéo tay ông Bằng, lôi ra góc nhà — Tôi vừa đi Bản Lầu về. Đồng bào thật là tốt. Họ đang tổ chức “Vươn Giáy” như kiểu ta hát ví hát đúm ở dưới xuôi ấy mà. Thế mà nghe thấy tôi đến là dẹp đám hát cho tôi nói chuyện. Chà, nói đến tận nửa đêm. Bà con bảo, từ bé đến giờ chưa nghe thấy ai nói chuyện hay như thế! Buồn cười nhất là lúc về. Nửa đêm, tới cây số hai đường đi Bản Lầu, thấy một đống lù lù ở giữa đường, tôi quát. Hoảng quá. Hổ hay biệt kích? Tôi nổ luôn một băng đạn. Đống lù lù tóe lửa. Hóa ra là một tảng đá. Hí hí...

Ông Bằng chớp mắt “Không hiểu anh Chánh Văn phòng định nói chuyện gì?” Khả lại vỗ bộp vai ông, kéo ông ra cạnh cửa:

— Chắc chắn thế nào bác cũng gặp anh Chính trước khi đi làng Nhuần chứ gì! Vậy thế này... Nhưng, bác phải kín nhé.

— Chuyện gì thế ạ?

— Bác phải kín nhé. Không tôi lại bị xạc là kém chịu đựng gian khổ. Bác Bằng ạ, anh Chính ấy mà, anh ấy rất tin bác. Bác gặp anh ấy, nói hộ tôi một câu thế này: Văn Khả nó rất có khả năng, nhưng vợ con nó như thế, nên sắp xếp cho nó về công tác ở làng Nhuần, hợp lý hóa gia đình, thì khả năng nó còn phát triển nhiều. Thế thôi. Bác nhớ chưa? Thôi, tạm biệt!

Ông Bằng bước ra cửa trụ sở. Huyền đang đợi ông. Huyền đeo cái ba lô kiểu hướng đạo sinh, có giá mây đỡ ở lưng.

Ông Bằng sắp sửa đi thì dừng lại. Khả đã chạy ra. Tóc xõa vành tai. Kéo ông Bằng ra một chỗ, ngập ngừng một lát,Khả nói:

— Bác Bằng ạ... thôi, bác đừng nói gì với anh Chính nữa nhé. Tôi nghĩ lại rồi. Mình có phải là anh ngại gian khổ đâu. Thôi, chào bác. Ông Huyền đi mạnh khỏe, thắng lợi nhé!

Ông Huyền giơ tay vẫy.

Hai người đi theo đường phố ra bến đò. Tháng mười một rồi, heo may đã về. Bàng đang đỏ cháy mỗi phiến lá. Và trên những mái nhà, lá dạ hương khô, mỗi bận có gió lại cuốn chạy rào rào, nghe khô lạnh xao xác. Một năm đã qua. Mới ngày nào mùa xuân tưng bừng vui giải phóng. Rồi mùa hạ về. Và mà thu vàng óng những vệt mây chiều.

Phố đã vắng. Tiếng xe bò lăn lục cục, ót ét dội từ đầu phố lại, rõ mồn một. Những chuyến tản cư cuối cùng. Thằng Tây đã ở cách thị xã hơn năm mươi cây số. Cái phố quen thuộc bỗng trở nên xa lạ. Cái phố mà Huyền buổi rạng đông nào cũng tập thể dục chạy qua. Cái phố mà ông Bằng ngày nào cũng đi qua để đến trụ sở ủy ban. Giờ, nó vắng lặng đến nôn nao. Đi cả rồi! Chao ôi! Những ngày sôi nổi tiếng trống, tiếng còi, nhộn nhịp buổi khai hội, ngày tổng vệ sinh, đêm học bình dân. Cả đời ông Bằng đó là những ngày đáng nhớ nhất. Ông là chủ tịch ủy ban thị trấn. Cái xe đạp tàng của ông bon bon khắp các phố phường. Độc lập ở trong tay rồi. Thật bõ những lúc bầm gan, tím ruột nhìn lũ đầu trâu mặt ngựa nghênh ngang vênh vác ngoài đường phố.

“Ùng!” Hai người dừng lại ở trước khách sạn Tứ Xuyên thì nghe thấy một tiếng nổ lớn. Nhìn ra, ở cái cầu Giời Ơi, khói đang bốc lên một cuộn lớn. Tự vệ đang phá cầu. Phá! Tiêu thổ kháng chiến! Trên những mảng tường lớn, dòng dòng những hàng chữ vôi: “Tản cư là kháng chiến!”. “Tản cư là yêu nước”. “Không đi lính cho giặc”. “Không tiếp tế cho giặc”. “Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi”. Hơn một chục anh thợ đang cùng ôm một thanh sắt lớn theo nhịp hô thúc mạnh vào mảng tường nhà Cercle. Mảng tường đang bong lớp vôi ngoài. Phía đồi cao, có tiếng nhà đổ. Phá! Phá hết! Trên vôi gạch đổ nát, ta ngạo nghễ cười và ra đi. Ông Bằng chợt nhớ tới một câu nói quen thuộc. Và nỗi hoài cảm ban nãy đã tiêu tan. Ông lại phấn chấn. Phải rồi! Chính đã giao cho ông một nhiệm vụ mới, thật nặng nề. Trưởng ty bưu điện tức là phải tổ chức ngay một đường dây bí mật từ căn cứ kháng chiến đi các cơ sở và về với Trung ương. Cũng như Tâm mới chuyển sang công tác chính trị, tức là ra mặt trận... Cuộc sống cách mạng giờ đây mới thật sự bắt đầu. Nay mai đây, trong những vùng núi kia, ông sẽ bắt đầu một cuộc đời mới, đời một cán bộ cách mạng, cán bộ kháng chiến.

Hai người đi xuống bờ sông, ở đó, hơn một chục thuyền đinh đã cắm sào. Hai vợ chồng ông lão Lìu đang gồng gánh leo lên một chiếc thuyền. Thuyền chở muối, chở gạo, chở sắt thép, súng đạn, máy móc điện tín, tài liệu về làng Nhuần, thuyền đồng bào tản cư, thuyền lái buôn, sa nhân, củ nâu, mây song về xuôi, dập dềnh trên sóng nhẹ ven bờ.

Gió sông hắt lên lành lạnh, gương mặt vuông vuông của ông Bằng ửng hồng. Ông quay lại nhìn Huyền. Huyền, sao bao lần thành minh, năn nỉ đã được Tâm nhận vào làm giáo viên. Ông Bằng đã nói giúp. Hôm nay Huyền về làng Nhuần nhận công tác.

Ông Bằng nắm tay Huyền:

— Cô ấy đã về làng Nhuần rồi, anh Huyền?

— Vâng, nhà tôi được anh Chính cho vào làm ở Ty y tế.

Huyền đưa tay lên che mặt, hơi cúi xuống. Hình như nước mắt dồn ứa vành mi anh. Ông Bằng ý tứ quay đi.

— Nhà tôi long đong vất vả vì tôi. Tôi đã làm hỏng đời tôi...

— Thôi, đừng buồn. Anh còn trẻ. Chưa muộn đâu. Kháng chiến là lò rèn luyện...

Ông Bằng không nói được hết câu, người lái thuyền đã gọi. Huyền vội bỏ tay người bạn già, bước lên ván cầu. Ông Bằng quay lại, vẫy, cho tới khi con thuyền vào khúc ngoặt ở đầu thôn Vạn Hoa.

“Chẳng nên trách Tâm. Anh ấy đã từng bị chúng đánh. Chính mình đã thấy. Cách mạng là phải thế, đừng nói họ khắt khe, nhưng thôi... thế là đời Huyền may mắn rồi”.

Ông Bằng lên tới đường phố, đang nghĩ về công việc sắp tới của mình thì nghe thấy tiếng chân ngựa phi rất gấp. Ông bước lên bờ hè. Một con ngựa màu nâu sáng, vụt qua. Tiếng móng ngựa rộn đường phố vắng.

Sực nhớ ra một việc, ông rẽ vào ủy ban định tìm Khả thì thấy Khả đang tiễn người vừa cưỡi ngựa nọ ra cổng.

Người dắt ngựa màu nâu sáng, cao lớn, mắt chột, mặc quần áo Vệ quốc đoàn, hai bên hông đeo hai khẩu súng lục. Khả vỗ vai anh ta:

— Được, ông cứ yên tâm. Anh Chính về tôi sẽ nói chuyện với anh ấy là Châu Quán Lồ rất dũng cảm. Seng — Tếnh không hại ông đâu. Anh Chính bảo họ rồi. Thôi, về rồi ra ngay đây. Nhớ là bọn đế quốc hay xúi bẩy, chia rẽ anh em ta đấy, ủy viên quân sự nhé! Đừng nghe bọn đế quốc! Nhớ chưa!

Con ngựa lao qua cái cổng vắng, ông Bằng né vào một bên cánh.