ác đồng chí! - Lê nói - Bây giờ chúng ta hãy bàn cách sống chờ ngày lên đường trở về đơn vị.

Tình thế đặt đoàn người trước một lựa chọn khe khắt: hoặc vượt qua hoàn cảnh để sống, hoặc bất lực đón nhận cái chết. Mười ba thủy thủ đứng trước thử thách ghê gớm: hai bàn tay trắng, làm thế nào để đừng chết đói giữa rừng sâu? Con người vốn có bản năng sinh tồn. Và lúc này, bản năng ấy được bộc lộ rõ rệt. Không còn con đường nào khác là bắt buộc phải sẵn sàng thích ứng hoàn cảnh để sống.

Tuy nhiên, đoàn người hành động không phải chỉ bằng bản năng sinh tồn, mà cao hơn, bằng ý thức rằng mình cần phải sống, rằng mình cần phải trở về đơn vị để tiếp tục cuộc chiến đấu, dù lúc này, vật lộn với hoàn cảnh để sống cũng là cuộc chiến đấu gay go.

Và ý chí đã thắng.

Những ngày nằm ở trạm giao liên, mặc dù được những người làm công tác ở đây giúp đỡ, vẫn không sao giải quyết được vấn đề lương thực. Đường dây giao liên trong giai đoạn này cũng hết sức khó khăn. Anh em thủy thủ phân công nhau vào sâu trong núi kiếm chuối rừng, củ mài và các loại rau khác.

Ngày hôm đó, không rõ anh chàng Cang lần mò ở đâu kiếm về được một củ sắn nhỉnh hơn quả chuối hột.

Cang vội vã nhen lửa hì hụi nướng rồi hớn hở đưa cho Xuân. Thấy củ sắn, mắt Xuân sáng lên, đã hơn một tuần nay không hề có chất bột vào ruột. Song Xuân đã từ chối.

- Anh ăn đi, anh cần bồi dưỡng mà - Cang nài.

Xuân lắc đầu, quay mặt, không dám nhìn vào, lặng lẽ nuốt nước bọt.

Người ép, người từ, và củ sắn vẫn còn nguyên vẹn cho tới ngày hôm sau. Cuối cùng chính trị viên Lượng phải bẻ nhỏ thành mười ba phần.

Sáng sớm, anh em chia nhau tản vào rừng. Nằm một mình trên võng nơi bãi khách, Xuân thấy buồn. Vết thương ở chân không cho anh tham gia kiếm rau, chặt chuối. Anh em nói đùa: thuyền phó ở lại trông "nhà". Trông "nhà"! Mọi người thường an ủi thế, có gì mà phải trông? Lâu nay Xuân có mặc cảm rằng mình chẳng khác một cây tầm gửi, một kẻ ăn bám. Đã vậy, cái gì cũng ưu tiên. Kiếm được thứ rau ngon, quả lạ, mọi người đều dành cho anh. Mà quái ác thay, vết thương ở chân không những không đỡ, lại ngày càng tấy lên. Thuyền trưởng Lê chiều nào cũng cõng anh ra suối, tháo băng, rửa, nhưng tất cả những cố gắng ấy chẳng đưa lại kết quả gì. Chỗ mũi chông xuyên qua, thịt thối dần, lan rộng. Đêm nằm, chân buốt không ngủ được, Xuân nghĩ lan man. Anh độc địa ví: cái bàn chân phải này là món nợ, là sự vướng víu cũng giống như mình là món nợ, là sự vướng víu cho cả đoàn.

Đêm nằm, hai tay ôm bàn chân, đau ứa nước mắt.

Nhưng Xuân không kêu, không rên. Anh âm thầm chịu đựng, cố không để mọi người biết: anh rất khổ tâm vì đã làm phiền anh em. Nửa tháng nay anh ngồi một chỗ để mọi người thay nhau phục dịch. Anh có quyền gì như thế. Đã vậy, vết thương ngày càng nặng mùi. Nhiều lúc anh nghĩ, có lẽ chết đi, đỡ khổ hơn. Đỡ khổ cho mình, và cất được gánh nặng cho mọi người. Không nên kéo dài nỗi đau, nỗi phiền hà mãi...

Một đêm, Xuân lặng lẽ tháo võng rồi nhúc nhắc tới bên thân cây, thật xa, cố tình nằm cách biệt mọi người.

Lê biết, anh mắng:

- Sao cậu nằm đây?

- Anh em thương tôi, nhưng tôi cũng biết nể anh em chứ, anh Lê. Tôi cũng không chịu nổi mùi hôi ở chân mình, huống hồ...

- Sao cậu lại coi thường đồng đội như vậy, hả?

Lê bắt Xuân đứng dậy, anh tháo võng, mắc vào chỗ cũ cạnh mình và cõng Xuân về.

- Đêm hôm, nằm một mình ngoài ấy, nếu cậu có làm bậy, ai hay? Từ nay làm việc gì cũng phải hỏi mình.

- Tôi khác gì vật thừa, anh Lê. Tôi hỏi nhé, người ta hơn nhau ở chỗ biết mình phải sống, phải chết đúng lúc hả?

- Chỉ nghĩ vớ vẩn!

- Người nào chẳng một lần chết!

Chín hôm sau, trạm giao liên báo cho biết địch đã rút, đoàn ra Bắc chuẩn bị lên đường. Ai cũng mừng. Tối hôm đó, ông trạm trưởng mang đến cho đoàn nửa bao tượng gạo. Ông áy náy mãi rằng không thể giúp đỡ được hơn. Đêm đó không ai nghỉ, mỗi người chuẩn bị một chiếc gậy để hôm sau hành quân.

Khi rời trạm, theo đồng chí giao liên xuyên rừng, mọi người không khỏi ngạc nhiên nghĩ rằng nửa tháng qua mình đã không có hạt cơm vào bụng. Tuy thế người nào cũng hăm hở. Biết hành quân sẽ gian khổ, nhưng nhanh được trở về đơn vị, ai cũng phấn chấn. Lê dìu Xuân đi giữa. Đồng đội lặng lẽ chống gậy bước phía trước, bước đằng sau. Họ đi thành hàng dọc.

Ngày đi, đêm nghỉ: Nghỉ ở đâu tìm cây rừng, rau rừng để ăn. Đoàn người đi ròng rã như vậy đã được hơn một tháng. Người nào cũng vàng bủng, xanh xao. Khuôn mặt ai cũng lạ hẳn: xương quai hàm nhô ra, má sạm, mắt to, tóc rụng... chân tay khẳng khiu, người còm nhom. Vậy mà họ còn phải đi nữa, đi nữa...

Một hôm nằm ở bãi khách trên đỉnh núi thì gặp mưa. Nước thấm xuống tăng, nước ngấm qua võng, nước thấm vào cơ thể. Người nào cũng rét run. Đang mùa đông, lại ở trên núi cao, càng rét. Mười ba con người chụm nào nhau bên gốc cây, chịu đừng. Đêm ấy họ thức trắng. Sáng, chân tay tê cứng, người bải hoải, và hầm hập như lên cơn sốt. Ai cũng ngỡ rằng sẽ quỵ, ngỡ rằng không thể lê mình đi được nữa, vậy mà lúc đồng chí giao liên phát lệnh, họ lại đứng thẳng, gắng gượng bước... Không tưởng tượng được rằng ngay đêm ấy đoàn người lại có mặt ở một trạm giao liên khác.

Trận mưa để lại cho Xuân hậu quả tai hại. Vì ngấm nước, phải hành quân ngay, bàn chân phải sưng to, nhức buốt. Mặc dù đến trạm, Lê đã nhờ đồng chí y tá rửa vết thương, băng lại. Đêm ấy Xuân vẫn không chợp mắt. Nằm trên võng, co người, đặt bàn chân trong đôi bàn tay, Xuân cắn chặt hai hàm răng. Vết thương nhức đến tận óc, buốt tới tận tủy. Ngày mai làm thế nào để tiếp tục đi? Xuân có cảm giác như trong bàn chân mình có vô số những con vật li ti chen chúc nhau gậm rỉa khoảng thịt đã thối. Thỉnh thoảng, hình như chúng giành nhau khiến Xuân đau nhói. Anh túm lấy tóc bứt căng lên để nén chịu. Anh giật mình: khi nhấc tay, một mảng tóc bở ra khỏi đầu. Xuân vuốt lại: tay anh chặt một nắm tóc khác. Chỉ cần anh vuốt thêm vài ba lần nữa, tóc trên đầu sẽ rụng, không còn một sợi. Xuân chán nản thả mình xuống võng, nhưng cái chân không cho anh nằm im. Anh lại ngồi dậy ôm lấy nó. Còn phải chịu cảnh nhức buốt này đến bao giờ? Đến bao giờ? Liệu có cách gì tháo gỡ sự đau đớn ra khỏi cơ thể không? Chỉ một viên đạn là được giải thoát. Bất giác, Xuân lần tìm khẩu AK treo đầu võng.

- Không chợp được chút nào, Xuân?

Tiếng Lê hỏi khiến Xuân giật mình. Anh vội vàng rụt tay.

- Anh cũng không ngủ được?

- Mình nghĩ là có lẽ ngày mai cậu nên nằm võng, anh em sẽ thay nhau... Cái chân ít phải đi, đỡ đau hơn. Cậu đau, chẳng ai đành lòng.

- Tôi vẫn cố được.

- Nhưng đêm đêm, không nghỉ, hao sức lắm... Đã không có gì ăn. Chúng ta còn đi dài ngày Xuân ạ... Mình xoa bàn chân một lúc để cậu ngủ nhé.

- Không chịu được đau mà phải chết, là hèn, phải không anh Lê?

- Ừ! Nhưng sao hỏi như vậy? Dịp này cậu lẩn thẩn lắm.

- Tôi cho rằng cũng chẳng hèn. Phản bội mới hèn, không chịu được nhục hình tra tấn mới hèn.

- Nào, tranh thủ chợp mắt một chút đi.

- Anh nghĩ ra cái kế cho tôi nằm võng đấy à?

- Anh em họ đề nghị như vậy.

- Tôi lấy gì mà đền đáp tấm lòng mọi người đây, anh Lê? Tôi còn bước được mà. Đừng bắt anh em khiêng tôi, đi một mình, họ còn liêu xiêu, huống chi...

Hôm sau đoàn người lên đường muộn. Xuân dứt khoát từ chối cái việc để mọi người khiêng. Anh bá lấy vai Cang và lần đi...

Đến trạm giao liên kế đó, vì chưa có người dẫn đường nên đoàn người dừng lại.

Một buổi trưa, Hải từ đâu về, chìa ra trước mặt Xuân một nắm lá:

- Mình sẽ vò nát ra và đắp vào vết thương ở chân Xuân. Ông trạm tnrởng mách đấy.

Nắm lá quả có tác dụng. Vết thương dịu hơn. Đêm ấy anh ngủ một giấc khá sâu.

Sáng hôm sau. Trước khi đi vào rừng, Linh dúi vào tay Xuân mấy quả ổi non:

- Phần anh đấy!

- Cậu không ăn à?

- Anh ăn đi mà! Chiều qua vớ được trong núi...

Cạnh võng Xuân có mấy người lính, mới tới tối qua, không rõ ra hay vào.

Xuân nằm im, lắng nghe chuyện của họ. Một người nói:

- Năm ngoái, ông biết thằng Huy và thằng Tặng tìm kế gì để kiếm ăn không? Các cha tinh khôn hết chỗ, dám lừa cả giao liên. Khi đến trạm này, Tặng vờ làm thủ trưởng, còn Huy đóng giả cần vụ, cứ một điều báo cáo thủ trưởng, hai điều báo cáo thủ trường, đến nỗi nhân viên ở trạm ngỡ rằng đây chắc là ông cán bộ cao cấp đi công tác qua, nên đón tiếp chu tất lắm. Gì chứ cơm, sắn thì được ăn no. Đến trạm khác, họ lại đổi vai. Ma lanh thế đấy!

- Mình còn nghe kể là có chàng vớ được chiếc máy ảnh hỏng, vờ làm nhà báo, đi đâu đeo lủng lẳng bên người. Các ông lạ gì mấy cô làm ở những trạm giao liên nữa, nàng nào chẳng thích có tấm ảnh kỷ niệm Trường Sơn. Vậy là anh "nhà báo" vớ bẫm. Cứ giơ máy bấm tách một cái là có cơm ăn, chí ít cũng được vài củ sắn. Khỉ thế, cái đói khiến người ta mất tư cách.

- Mất tư cách không sợ bằng mất tính người. Thằng Tươi kể, năm ngoái gần trạm của nó, có hai gã đào ngũ. Gã nọ nẫng của gã kia nắm cơm. Nếu không mạnh người can thì đã xảy ra ẩu đả. Nghĩ cám cảnh quá. Chỉ vì miếng ăn, hai gã kia đã mấp mé bước sang loài thú.

Xuân rùng mình. Anh nhắm nghiền mắt, không nghe nữa. Quả ổi non Linh đưa, vẫn nóng trong lòng bàn tay.

... Đoàn người tiếp tục đi.

Dẫn đường hôm nay là anh giao liên luống tuổi, khoảng bốn mươi, khó tính và hay gắt. Ai đi chậm là mắng xơi xơi. Lê và Xuân mấy lần muối mặt, nhưng đành nhịn.

- Tôi phục vụ số đông chứ không chiều một ai cả. Đề nghị bước nhanh lên - Mỗi lần phải đứng chờ, anh ta cằn nhằn - Ai không đi được thì ở lại. Đã "đi ra", phải biết điều chớ!

Lê cho là người giao liên này không có thiện cảm với những ai đi ra miền Bắc. Không nói, nhưng có lẽ anh ta cho rằng những người đi ra thường là những kẻ thối chí, những kẻ bỏ nhiệm vụ, những kẻ sợ chết, đập bệnh để trốn chiến đấu... và bao điều tiếng khác. Cũng có một số ít người như vậy, do đó, đã đi ra là gánh chịu sự không được trân trọng, thậm chí bị coi thường. Mà đâu phải việc gì cũng giải thích cho số người như anh giao liên này hiểu rành rọt. Với nữa, cũng không nhất thiết cứ giải thích, quan trọng việc mình lên, chỉ làm bé mình đi.

Lượng quay lại hỗ trợ Lê, cùng dìu Xuân. Ba người gắng gượng bước. Xuân cố nén đau để đi nhanh hơn. Lắm lúc hai mắt hoa, phía trước tối sầm, nhưng đôi chân như một thói quen, vẫn lê lết trên mặt đất.

Quá trưa, đoàn người nghỉ ở một cánh rừng. Người giao liên phổ biến:

- Bãi trống trước mặt là túi bom. Do vậy yêu cầu mọi người, khi có lệnh, phải nhanh chóng vượt qua. Chậm, máy bay tới là ăn bom đó. Đề nghị kiểm tra hành lý. Ai chưa gọn, buộc lại để vượt.

- Gắng một chút nhé, Xuân - Lê cúi xuống, nhìn vết thương của người thuyền phó, động viên - Mình sẽ cõng cậu, vượt qua nhanh thôi.

- Để tôi đi.

- Cái chân của cậu... không kịp đâu. Chần chừ là hết cả nút.

Đến bìa rừng, người dẫn đường ra hiệu dừng lại. Anh thận trọng bước xuống chân núi, đứng nép vào một thân cây ngửa mắt lên trời, nghe ngóng. Lượng và Lê dìu Xuân vượt trước mọi người, chờ đợi. Hơn chục con người thấp thỏm dóng mắt về phía người giao liên. Một lúc, dường như biết được quy luật hoạt động của địch, anh ta quay lại, vẫy tay:

- Vượt!

Đoàn người ào xuống dốc. Lượng đỡ Xuân lên lưng Lê. Ba người cùng chạy. Họ tụt sau cả đoạn. Đến giữa bãi trống, Lê lảo đảo và khuỵu xuống. Mắt toá đom đóm, rồi tất cả tối sầm.

- Bỏ tôi lại... đi đi - Xuân rít lên - Mặc tôi!

- Nói bậy... - Bám vào - Lê gượng xốc Xuân lên lưng.

Nhưng chỉ được mấy bước, anh loạng choạng, ngã ngửa, đè lên Xuân. Khuôn mặt Xuân tái nhợt. Anh nài nỉ:

- Anh Lê, anh đi đi... Trời ơi, sao tôi không chết cho rảnh!...

Lượng đỡ hai người dậy. Lúc bấy giờ đã nghe tiếng động cơ máy bay rì rì phía sau cánh rừng.

- Các anh định để máy bay tới quăng bom xuống phải không? - Tiếng người giao liên gào phía trước.

Cang vội lộn lại. Anh cùng Lượng dìu Xuân và Lê. Qua khỏi bãi trống, Lượng đặt Xuân xuống, thở. Khuôn mặt Xuân xanh bợt. Máu ở vết thương ứa ra, thấm ướt cả lớp vải băng.

Nơi đoàn người vừa vượt qua, một chùm rốc két phóng xuống. Kế đó là tiếng bom. Mọi người tản xa chỗ nguy hiểm. Xuân nhất quyết không chịu đi. Anh khăng khăng đòi cho anh chết ở đây, đừng vì anh mà ảnh hưởng cả đoàn.

- Không đi thì ở lại - Người dẫn đường, buông một câu rồi anh ta cảm ràm - Tôi phục vụ số đông chứ không chiều một ai cả. Không nhanh nhanh, bom nó ném loang ra thì toi mạng hết.

Lượng quắc mắt:

- Tôi mà nghe anh nói như thế một lần nữa là không để yên đâu!

Người giao liên lấm lét nhìn, rồi lảng sang phía khác.

- Sẽ thay nhau cõng đồng chí Xuân. Nào, đi - Lượng nói, rồi anh xốc Xuân lên lưng. Đoàn người lại bước.

...Đêm hôm ấy vết thương của Xuân tấy rực. Người nóng hầm hập, anh vật vã trên võng. Nằm co đau, nằm thẳng đau, nằm nghiêng cũng đau. Anh có cảm giác như những con vi trùng li ti từ bàn chân đã ăn tràn ra khắp cơ thể. Chạm vào chỗ nào cũng nhức buốt. Lượng và Lê ngồi nhìn Xuân quằn quại, chảy nước mắt, bất lực. Giá là gánh nặng, họ trút đỡ một phần!

- Các anh thương tôi thì hãy chặt đứt cái bàn chân này đi - Xuân rên rỉ - Tôi không chịu được nữa rồi! Không chịu được nữa!

- Cố ngủ sẽ quên đau, Xuân ạ - Lê an ủi.

- Ngủ sao được!

Lê sờ vào chân phải Xuân. Cái chân sưng nần nẫn, nóng rực. Vết thương đang lan rộng ra. Làm thế nào cho Xuân dịu cơn đau bây giờ? Thật tai quái! Giá như vết thương ở vai, ở tay thì đỡ biết bao...

Lê xoa nhè nhẹ lên bắp chân Xuân. Xuân nằm im.

- Ngày mai ta kiếm đòn và sẽ thay nhau khênh Xuân, anh Lượng ạ.

- Mình cũng nghĩ thế. Ít hoạt động, nhất định đỡ đau hơn.

Lát sau, ngỡ Xuân đã ngủ, hai người lặng lẽ về võng. Đêm đã khuya lắm. Mệt quá, đặt mình xuống, Lê thiếp đi.

Xuân không ngủ. Anh cắn răng ráng chịu cơn đau mỗi lúc một dữ dội. Tại sao lại không chết quách cho rảnh, đỡ khổ mình lại đỡ nặng anh em. Cái chân ngày càng tồi tệ, mình và anh em còn phải chịu bao lâu nữa? Nỗi đau và sự thất vọng choán trùm lấy Xuân. Ý nghĩ về cái chết, mấy ngày vừa qua lảng vảng trong đầu, lúc này ập đến rất nhanh. Anh nghĩ chỉ có cái chết là hợp lý nhất, là giải pháp duy nhất giải thoát khỏi nỗi khổ ải triền miên của mình và của đồng đội. Đằng nào cũng chết, chết sớm là hơn. Xuân đưa tay với khẩu AK. Khi đã chạm vào khẩu súng, ý nghĩ về cái chết càng bám níu chặt hơn. Xuân kéo khẩu súng lại gần, nghe ngóng. Khu rừng lặng lẽ, chỉ có tiếng thở mệt nhọc của mọi người. Võng bên, Lê đã ngủ say.

Xuân ngồi dậy. Vết thương nhói lên. Anh chống súng, thả mình xuống võng. Hàm răng cắn chặt, anh lết mình trên đám cỏ ướt. Anh toài ra thật xa rồi chọn một gốc cây, tựa lưng vào đó. - "Các đồng chí ơi!... - Xuân nấc lên, hai hàng nước mắt lăn ướt gò má - Các đồng chí ơi " Xuân kéo nhẹ khóa cò...

Đang ngủ, như có linh tính, Lê choàng tỉnh. Anh quờ vội sang võng Xuân; cánh võng nhẹ tênh. Anh bật dậy, hớt hải kêu:

- Xuân!

Đáp lại một tiếng AK khô khốc nổ vang. Lê hốt loạn nhào về phía tiếng nổ. Mọi người ngơ ngác thức giấc chạy ùa theo. Bên gốc cây, Xuân nằm đó, người đẫm máu, một viên đạn từ hàm dưới xuyên qua đỉnh đầu.

Hải sợ hãi rú to:

- Vết đạn? Trời ơi, vết đạn. Ai bắn? Ai bắn thuyền phó Xuân?

Và anh run rẩy, đổ sụp xuống, miệng ú ớ. Mọi người bàng hoàng, đứng lặng. Đêm ấy, đoàn thủy thủ âm thầm chôn người đồng đội lưng chừng đồi.

... Sáng hôm sau, trước khi lên đường, Lượng tập hợp mười hai thủy thủ trên một bãi cỏ rộng. Anh bước lên:

- Thưa các đồng chí thủy thủ tàu T.67 - Lượng nhìn khắp lượt những khuôn mặt thân quen và nói. Giọng anh nghiêm trang - Tất cả những gì xảy ra, các đồng chí đã rõ. Chúng ta đi chưa được nửa chặng đường, những ngày tới, còn phải tiếp tục đi nữa. Chỉ có hai con đường: hoặc tiếp tục khắc phục mọi trở ngại để trở về, hoặc chịu thua hoàn cảnh. Chúng ta chọn con đường thứ nhất. Ai có ý định lùi bước, chạy trốn gian khổ, khó khăn, có ý định chạy trốn chính bản thân mình đều không xứng đáng là thủy thủ tàu T.67. Chúng ta không có quyền chết. Các đồng chí ạ. Không ai có quyền chết! Nếu cái chết dễ dàng hơn cái sống thì chúng ta quyết chọn cho mình cái sống. Đồng chí Xuân không hẳn là đã chạy trốn. Đồng chí có hành động như vậy là muốn cho chúng ta thuận lợi trên đường về Bắc. Xin ghi nhận điều đó. Nhưng chúng ta cũng có thể nói với đồng chí Xuân rằng: Đồng chí đã không thấu hết tấm lòng của chúng tôi.

Lượng ngừng lại trân trân nhìn tiếng người cố nén không bật ra tiếng khóc. Một lúc lâu, anh đưa tay lên vuốt ngực:

- Mời đồng chí thuyền trưởng phát biểu.

- Thưa các đồng chí! - Lê nói - đường còn dài, sức của mỗi người đã kiệt, nhưng mười hai thủy thủ của tàu T.67 nhất định trở về tới đoàn đủ mười hai. Chúng ta sẽ tự hào báo cáo với cấp trên rằng: chúng tôi đã hoàn thành nhiệm vụ. Hãy giao cho chúng tôi con tàu mới...

Thủy thủ xúc động nhìn thuyền trưởng. Rồi họ lặng lẽ lên đường. Đoàn người đã vắng thiếu một thành viên.