án, Sở giao binh tại Cai Hạ. Đây là trận cuối cùng quyết định thắng bại của đôi bên.

Tướng soái của Hán vương Lưu Bang là Hàn Tín đem trăm vạn quân siết chặt vòng vây, quyết tiêu diệt Sở Bá Vương Hạng Võ. Bị vây suốt mấy hôm, quân Sở, người thiếu lương, ngựa thiếu cỏ, trong một đêm chúng bỏ trốn gần hết. Chỉ còn hai tướng là Hoàn Sở và Chu Lan.

Sở Hạng Võ được tin báo, ra trướng nhìn quanh. Quân Sở bấy giờ chỉ còn độ hơn ngàn người. Sở vương kinh hãi, buông tiếng thở dài não ruột, quay trở vào. Sở hậu là Ngu Cơ đón tiếp, hỏi:

- Việc quân hôm nay ra sao mà thiếp thấy sắc diện đại vương có chiều ê ủ?

Sở vương nói:

- Lưu Bang thất phu, ngờ đâu có chí lớn. Quân ta sinh biến đã bỏ đi hết. Nay binh Hán đánh phá rất gấp, một mình ta khó mong địch lại. Nếu thoát khỏi vòng vây trở lại đất Giang Đông mới mong mưu đồ khôi phục, nhưng nghĩ đến nàng, lòng ta vô cùng chua xót.

Ngu Cơ nghe nói nghẹn ngào, tức tưởi khóc:

- Thiếp mong ơn đại vương luyến ái, tình sâu ghi khắc vào lòng. Nay bước cùng, đại vương muốn bỏ thiếp đi xa làm lòng thiếp như dao cắt ruột.

Đoạn nàng nắm chặt lấy áo Sở vương, nước mắt lai láng. Cả hai bịn rịn không muốn lìa nhau. Sở vương khiến kẻ tả hữu bày rượu ra, uống với Ngu Cơ vài chén, đoạn cất tiếng ca, lời rất bi tráng:

Lực bạc sơn hề khí cái thế,

Thời bất lợi hề chuy bất thệ.

Chuy bất thệ hề khả nại hà?

Ngu hề, Ngu hề khả nại hà!

Tạm dịch:

Sức khổ núi chừ khí hơn đời.

Thời bất lợi chừ ngựa chẳng đi.

Ngựa chẳng đi chừ biết làm sao?

Ngu ơi! Ngu ơi! biết làm sao?

Ngu Cơ càng cảm động, cất giọng hòa lại:

Hán binh dĩ lược địa,

Tứ diện Sở ca thinh.

Đại vương ý khí tận,

Tiện thiếp hà biểu sinh.

Tạm dịch:

Binh Hán cướp lấy đất,

Bốn bề tiếng Sở kêu.

Đại vương ý khí hết

Mạng sống thiếp phải liều.

Chu Lan và Hoàn Sở vào trướng, thúc giục, yêu cầu nhà vua sớm ra đi. Trời sắp sáng. Sở vương nhìn Ngu Cơ nghẹn ngào:

- Thôi, từ nay vĩnh biệt, xin nàng bảo trọng!

Ngu Cơ hỏi:

- Đại vương ra khỏi vòng vây, vậy còn thiếp?

Sở vương say đắm nhìn Ngu Cơ, nói:

- Cứ như nhan sắc của nàng, Lưu Bang trông thấy tất phải lưu dụng, liệu không đến nỗi chết, nàng có lo gì.

Ngu Cơ đầm đìa nước mắt, nói:

- Thiếp xin đi lẫn với ba quân, theo ra khỏi vòng vây. Nếu không ra được, xin chết trước mặt bệ hạ để âm hồn được theo bệ hạ về đất cũ.

Sở vương ngậm ngùi bảo:

- Dũng sĩ áo giáp dày, khí giới sắc còn khó mong đi thoát, huống chi thân kiều mị như nàng đương nửa chừng xuân, để hoa rụng thật muôn vàn đáng tiếc. Ta không nỡ.

Ngu Cơ nói:

- Thiếp xin mượn thanh gươm của đại vương, sẽ thay áo đi theo đại vương.

Sở vương rút gươm đưa cho. Ngu Cơ cầm lấy, khóc nói rằng:

- Thiếp chịu ơn đại vương rất hậu, không lấy chi báo đáp, thôi xin liều một chết báo đền.

Vừa dứt lời, nàng mạnh tay đưa gươm vào cổ, kết liễu một đời tài sắc. Sở vương bưng mặt khóc.

Thương cảm người liệt nữ, người ta chôn xác Ngu Cơ tử tế. Trên mả nàng mọc một thứ cỏ bốn mùa vẫn xanh tươi, tục gọi "cỏ Ngu mỹ nhân" (Ngu mỹ nhân thảo).

Tăng Tử Cố, một văn sĩ đời nhà Tống làm bài "Ngu mỹ nhân thảo" có câu:

Hương hồn dạ trục kiếm quang phi,

Thanh huyết hóa vi nguyên thượng thảo.

Hoàng Khôi dịch:

Hương hồn theo ánh gươm vàng,

Huyết rơi nay hóa mấy hàng cỏ xanh.