uộc hành trình ngược sông Dương Tử tuy vất vả nhưng rồi cuối cùng tôi cũng tìm được tới nhà vị quan hồi hưu gần thành Trường Thủy.

Vị đại thần này là một nhà sưu tập đồ cổ nổi tiếng. Người ta kể rằng khi còn tại chức ngài thường dùng quyền lực để chiếm đoạt các tác phẩm giá trị. Nếu như ưng ý một tác phẩm nào đó, ngài phải dùng mọi cách có cho bằng được. Bởi vậy kho tàng của ngài gồm nhiều thứ vô giá, hiếm thấy trên đời.

Do người bán uy tín giới thiệu, lại kèm theo cả thư gửi gắm nữa nên chủ nhân vui lòng tiếp tôi tại căn phòng sang trọng của dãy lâu dài phía tây. Trong khi đàm đạo, qua khung cửa sổ nhìn ra vườn, tôi loáng thoáng thấy có những nụ đào chúm chím đơm bông, và trong lồng kính hình dạng của một chiếc bình cổ màu huyết bò trông đẹp tuyệt hảo.

Tôi đề cập đến kho tàng danh tiếng, chủ nhân mỉm cười nhã nhặn:

- Hôm nay nó nằm trong tay người này, một trăm năm sau lại thuộc về tay người khác, có ai làm chủ được cả một kho tàng nghệ thuật qua trăm năm đâu. Thật ra, nếu đúng là một bảo vật, mỗi tác phẩm có một đời sống riêng của nó.

— Nghĩa là nó có nhân tính và có linh hồn?

— Đúng vậy. Bởi vì người nghệ sĩ tài ba đã đổ vào đấy bao nhiêu công phu, truyền cho nó sự sống giống như người mẹ đã truyền những giọt máu và hơi thở của mình cho chiếc bào thai nằm trong bụng. Họ đem tâm hồn họ vào trong tác phẩm, bởi vậy nên tác phẩm của họ sống và có linh hồn.

Ngài dừng lại một lát rồi tiếp:

— Thư giới thiệu của người bạn nói ông là người thích cổ vật. Lát nữa, tôi sẽ cho ông coi pho tượng nữ thần bằng ngọc quý nhất của tôi.

Người hầu bưng nước lên. Sau tuần trà nước, vị quan hồi hưu đứng dậy, dẫn tôi lên tầng cuối cùng của ngôi đài cao chứa các báu vật. Trong khi đi qua cầu thang lát đá ở các tầng dưới, tôi thấy không biết bao nhiêu các bảo vật khác được giữ gìn, chăm sóc trong các tủ kính. Riêng pho tượng có linh hồn và đời sống riêng thì một mình nó chiếm một gian ở tầng thượng cùng. Nó đứng trong một lồng kính xây gắn liền vào chiếc bệ bằng đá cẩm thạch. Cả lồng lẫn bệ đều được bảo vệ kiên cố bằng các song sắt mạ kền sáng bóng. Tôi nghĩ trộm khó lên được tới đây, mà dù có lên được cũng khó xoay xở.

— Đó, pho tượng nữ thần bằng ngọc của tôi đó. Ông ngắm kỹ và nhớ đi vòng chung quanh, nhìn vào đôi mắt.

Đó là một pho tượng nho nhỏ cao khoảng năm mươi năm phân, ở tư thế đứng, làm bằng loại ngọc gì trắng muốt loáng thoáng điểm các vân màu xanh rất nhạt theo từng nếp áo, mô tả một thiếu nữ cực kỳ xinh đẹp với gương mặt có vẻ bi thảm, một cánh tay hơi giơ lên cao, đưa ra đằng trước, như chơi vơi, như vẫy gọi, như từ biệt; còn cái đầu và cánh tay trái thì ngả sang một bên, như sợ hãi, như trốn chạy. Đặc biệt, cặp mắt ảm đạm dường như vương vấn một cái gì đó đau khổ, xót xa, nuối tiếc. Tôi rùng mình. Hay đây là Phật bà Quan Thế Âm Bồ Tát giáng thế cứu độ trần gian? Tôi vừa mới chợt nghĩ thì bỗng có cảm giác pho tượng mang sắc thái của sự cao quý, ánh mắt thiết tha chia sẻ những nỗi đau thương đối với loài người. Nhưng khi tôi nghĩ đó là một người thật, bằng xương bằng thịt, gánh chịu những nỗi thống khổ của kiếp con người thì tôi lại thấy đôi mắt dường như biết ơn, xót xa, sâu lắng. Khủng khiếp, với một khối ngọc hơn năm tấc, người nghệ sĩ đã để lại đầy cả một tâm hồn.

Tôi phải đổi hết bao nhiêu ruộng đất phía Tây chùa Kê Minh mới có được pho tượng ngọc này đấy ông ạ.

— Nhưng sao chùa đó lại có?

— Nghe nói do một vị nữ tu truyền lại từ nhiều đời trước.

— Hừ, lạ thật, một pho tượng ngọc vô cùng giá trị lại nằm trong tay một vị nữ tu. Thưa thật với ngài, kẻ hậu bối này kể ra cũng có chút ít hiểu biết nhưng chưa từng được thấy một pho tượng nào nghiêm túc như vậy

— Ông dùng hai tiếng nghiêm túc tôi rất hãnh diện — Từ khi có pho tượng, tâm hồn tôi thay đổi hẳn, không còn tham lam vơ vét táng tận lương tâm như trước. Nhiều khi tôi rất ân hận về việc mình đã làm. Còn riêng lý do tại sao vị nữ tu có pho tượng, xin mời ông xuống phòng khách xơi nước tôi sẽ kể sự tích cho ông nghe.

Chúng tôi đi xuống bên dưới.

Cách đây đã lâu, lâu lắm, hàng bao nhiêu năm không ai nhớ rõ được nữa, Mỹ Lan là một tiểu cô nương cực kỳ xinh đẹp, con gái quan Khâm sai đại thần họ Trương người phủ Khai Phong. Cơ ngơi riêng của gia đình ngài ở đó.

Quan Khâm sai họ Trương lúc ấy giữ chức vụ Đại pháp quan, thay mặt nhà vua trông coi về hình pháp, pháp luật tất cả các tỉnh phía Bắc, trong đó có phủ Khai Phong, quê quán của ngài. Đại pháp quan là người nghiêm khắc, khó tính về hình luật nhưng lại rất yêu cô con gái cưng và có lòng bao dung, che chở đối với họ hàng.

Một hôm có một đứa cháu ở xa do mẹ đưa tới. Cậu ta tên là Phố — tức Trương Phố (Chang Po) vì cùng họ Trương, vai anh của Trương Mỹ Lan, mười sáu tuổi, hơn Mỹ Lan hai tuổi, khỏe mạnh, nhanh nhẹn, trông rất xinh trai, vì nhà quá nghèo nên người mẹ dẫn tới nương nhờ gia đình chú họ để lo học nghề nào đó, sau này có cách sinh nhai.

Cùng tuổi thiếu niên, hai đứa trẻ làm quen với nhau rất mau. Trương Phố thường kể cho cô em họ tiểu thư khuê các nghe những chuyện nơi thôn dã, đối với cô rất lạ nên cô rất thích.

Là người cùng gia tộc, phu nhân tín nhiệm nên đặt cậu lên địa vị trông nom kẻ ăn người làm trong nhà. Lúc đầu, phu nhân rất tin tưởng cậu. Sau, người thấy hơi ngã lòng. Với địa vị như thế, Trương Phố thường quên hoặc không lưu ý tới trách nhiệm. Cậu cũng chẳng biết cách trừng phạt, rầy la trách mắng các gia nhân có lỗi nữa. Cuối cùng, chán quá phu nhân bèn đổi cậu ta ra trông nom sai bảo những người làm vườn cho xong chuyện.

Ấy vậy mà Trương Phố lại có vẻ hân hoan, thích thú với công việc này. Bản chất cậu là một nghệ sĩ, có óc sáng tạo, có tâm hồn nhạy cảm. Suốt ngày cậu lang thang, không để ý tới mấy bác làm vườn, chỉ thích ngắm cỏ cây hoa lá, lắng nghe những tiếng chim hót véo von ở trên ngọn cao hay thong thả dạo chơi trên những lối đi ngoắt ngoéo, những dòng suối già, những hòn non bộ, những hồ nhân tạo. Cậu tự vẽ tranh những cảnh ấy, không người chỉ dẫn. Những lúc rảnh rỗi — mà luôn là rảnh rỗi, cậu vẽ chán, lấy đất sét hí hoáy nặn các con vật rất đẹp, giống y như thật. Thỉnh thoảng cậu cũng cao hứng làm những chiếc đèn lồng đẹp tuyệt, kiểu cách do cậu nghĩ ra, khác hẳn với những chiếc đèn bán ở các tiệm ngoài phố.

Đến năm cậu mười tám — Mỹ Lan mười sáu — Trương Phố vẫn sống nhàn hạ, chưa tỏ ra chú tâm về một nghề gì. Người chàng cao lớn, tính nết hòa nhã, ăn nói lại rất lễ độ nên mọi người trong dinh đều quý mến cậu. Quan Khâm sai tin rằng cậu có tài còn riêng Mỹ Lan thì một tình cảm nào đó nảy nở, quyến luyến không thể rời xa. Gặp chàng, nàng sung sướng pha chút e thẹn, nhưng nếu vắng chàng nàng thấy bâng khuâng mặc dầu nàng hiểu Trương Phố là anh họ mình, giai cấp quá cách biệt, không thể tiến tới hôn nhân.

Một hôm, Trương Phố thưa với phu nhân rằng chàng đã xin được một chân học nghề thợ ngọc tại một ngôi tiệm danh tiếng, lớn nhất trong tỉnh: chàng xin phu nhân cho phép chàng tới học, cơm nước đều ăn ở đấy, chỉ buổi tối mới về nhà ngủ đến sáng hôm sau lại đi, chàng rất thích nghề thợ ngọc.

— Được, tốt lắm, ta có lời mừng cho con!

Phu nhân tự nghĩ Trương Phố xinh xắn, khéo tay mà Mỹ Lan lại là con gái lớn, không nên để chúng có dịp gặp gỡ nhau nhiều.

Mà đúng như vậy, Trương Phố mắc đi học nghề, Mỹ Lan ở nhà suốt ngày rất buồn. Mỗi tội chàng về, thường thường rất muộn, nàng luôn luôn lấy cớ nọ cớ kia xuống dãy đằng sau của các gia nhân để gặp chàng, hỏi han một vài câu chuyện.

Phu nhân thấy vậy một hôm bèn gọi nàng vào trong phòng, nhỏ nhẹ giải thích:

— Mỹ Lan, con nên nhớ rằng con đã lớn. Mặc dầu anh Phố là anh họ thật nhưng hai đứa nên giữ gìn, đừng gặp gỡ, chuyện trò thân mật với nhau nhiều kẻo kẻ ăn người làm hiểu lầm người ta dị nghị, đồn đại không tốt.

— Thưa mẹ vâng ạ.

Buổi tối hôm ấy Mỹ Lan không dám xuống chơi nhà dưới nữa mà hẹn gặp người anh họ ở ngoài vườn rộng. Trời dần về khuya, hai người ngồi với nhau trên chiếc ghế đá dưới ánh trăng sáng lung linh. Nàng thong thả kể cho chàng nghe những lời mẹ khuyên rồi ngây thơ hỏi:

— Chúng ta là anh em họ, tại sao mẹ lại cấm không muốn cho gặp nhau, chuyện trò thân mật với nhau?

Người con trai lộ vẻ suy nghĩ:

— Đúng vậy, bởi vì cả anh lẫn em đều đã lớn, không nên gặp gỡ.

Người con gái mở to đôi mắt, nhìn chàng chăm chăm, ngạc nhiên:

— Anh nói thế nghĩa là sao, em không hiểu?

- Nghĩa là... nghĩa là em càng lớn lên càng đẹp, càng có một cái gì đó quyến luyến, thu hút đối với anh. Anh muốn nói, nghĩa là... nghĩa là có một cái gì đó làm cho anh say mê em, thèm khát em. Nói chung, một cái gì đó khiến anh hân hoan sung sướng khi được nhìn thấy em, nhưng thẫn thờ đau khổ khi không được gặp em.

— Giả dụ như bầy giờ, đang ngồi với em, anh có sung sướng hạnh phúc không?

— Có, rất sung sướng, hạnh phúc!

— Tại sao vậy?

Người thanh niên không biết trả lời ra sao.

Chàng choàng tay lên vai nàng, áp mặt vào mặt nàng:

— Bởi vì... bởi vì anh biết linh hồn chúng ta đã thuộc về nhau, không thể tách rời nhau ra được nữa Mỹ Lan ạ.

Mỹ Lan ngồi hơi xích ra, hai tay nhè nhẹ gỡ tay chàng:

— Nhưng anh cũng biết chúng ta là anh em họ, không thể lấy nhau...

— Đừng nói như vậy. Đừng nghĩ như vậy.

— Nhưng bắt buộc cả anh lẫn em đều phải hiểu rõ như vậy.

Người con trai đâm liều lĩnh, chàng cầm hai tay nàng, kéo nàng ngồi sát vào bên mình:

— Thôi kệ, muốn đến đâu thì đến, anh chẳng cần phải hiểu làm gì cả. Chỉ biết rằng từ khi khai thiên lập địa, anh yêu em và em yêu anh. Trái tim chúng ta thuộc về nhau, linh hồn chúng ta thuộc về nhau, mãi mãi, trọn đời...

Vừa nói chàng vừa đam mê, khao khát, dụi mặt vào mặt nàng, vào cổ nàng rồi vòng tay ôm chặt thân hình nàng, ngửa mặt nàng lên, hôn lên cổ nàng, lên môi nàng...

Người con gái mới lớn bàng hoàng, sửng sốt. Nàng ấm ứ cố gỡ ra, nhưng một sức mạnh nào đó lại làm cho nàng cũng níu lấy thân hình chàng, đê mê, hé môi, nhắm mắt, đón nhận.

Khi đã thoát ra được, nàng ù té chạy vào trong nhà, lên phòng mình, đóng ập cửa chui vào trong chăn trùm tới tận đầu kín mít như người phát sốt. Ngoài vườn, ánh trăng vẫn sáng lung linh. Sự bộc phát của tình yêu trai gái trong tuổi quá trẻ là một cái gì đó kinh khủng, dữ dội. Nó ghê gớm, nó cuốn hút, nó xoáy cuộn. Nhất là khi nó bị một sức mạnh nào đó ngăn cấm, cản trở. Suốt đêm hôm ấy Mỹ Lan nằm trong chăn cứ suy nghĩ, trằn trọc. Nàng nhớ tới những lời mẹ dạy nhưng lại sung sướng tưởng tượng tới những cảm giác nóng hổi cuồng nhiệt khi hai làn môi áp chặt vào nhau, điên cuồng, ú ớ. Và, cũng từ đêm ấy, con người nàng dường như thay đổi. Nàng lảng tránh không dám gặp Trương mà Trương cũng biết những sự ưu phiền, cố tránh gặp nàng. Nhưng, tình yêu, càng cố đè nén bao nhiêu nó càng bừng dậy, trở nên mãnh liệt bấy nhiêu. Được ba ngày, người con gái chịu thua, nàng tự ý tìm xuống dãy nhà dưới gặp chàng và họ trở thành hai con người khác: con người của thứ tình cảm buông xuôi, liều lĩnh, không thể nghĩ đến sự xa cách.

Theo phong tục thời cổ, cha mẹ có quyền gả con gái cho một đám nhà trai nào đó môn đăng hộ đối, không cần hỏi ý kiến người họ cho là không được phép quyết định. Nhưng phần vì chỉ có một người con duy nhất, quan Khâm sai và phu nhân rất cưng chiều, phần vì Mỹ Lan nhất định từ chối, lấy cớ còn nhỏ chưa muốn rời xa cha mẹ nên việc hôn nhân cứ dùng dằng, nay lần mai nữa không nói đến, ngày tháng qua dần. Về phần Trương, chàng tiếp tục học nghề thợ ngọc. Như một nghệ sĩ có năng khiếu, chỉ ba năm sau chàng đã thông thạo mọi việc và đã bắt đầu nổi tiếng. Người chủ tiệm ngọc rất quý trọng chàng, chính ông cũng ngạc nhiên về những món đồ do chàng tạo thành, nó đặc biệt và vượt xa tất cả mọi người khác, không ai sánh kịp. Những người quyền quý năng lui tới tiệm ông, họ mách bảo nhau đặt hàng thì phải đòi cho bằng được ông thợ Trương Phố làm. Trong số các khách hàng quen có cả phu nhân quan Khâm sai nữa.

Một hôm, sắp tới kỳ lễ thánh thọ Hoàng hậu trong triều, phải có quà mừng, quan Khâm sai cố ý tìm một vật thật quý dâng lên Hoàng hậu. Ngài suy nghĩ kỹ và cho người lùng khắp mọi nơi, kiếm mua được một khối ngọc cực tốt. Với sự góp ý của phu nhân, ngài đích thân tới tiệm xem các món hàng do Trương Phố đã thực hiện. Ngài rất hài lòng, rất tin tưởng ở tài năng của chàng:

— Này con, đây là một dịp đặc biệt, ta hoàn toàn trông cậy vào con. Bảo vật đó sẽ được dâng lên Hoàng hậu. Quà mừng của quan Khâm sai dâng Hoàng hậu không phải chuyện thường. Nếu con làm tốt, Hoàng Hậu vừa ý, ngỏ lời khen, danh tiếng còn sẽ lừng lẫy, tiền bạc sẽ đến với con không ai bì nổi.

— Vâng ạ.

Quan Khâm sai ra lệnh cho gia nhân đem khối ngọc tới. Trương Phố xem xét thật kỹ rồi thưa với ngài rằng với khối ngọc quý như vậy, chàng có thể sáng tạo một pho tượng Quan Âm khác hẳn với các pho khác từ trước tới nay, chắc chắn Hoàng hậu sẽ hài lòng, triều đình hâm mộ.

— Hay lắm, tượng đức Bồ Tát giàu lòng quảng đại rất hợp với ý Hoàng hậu.

— Nhưng trong khi con làm, xin thúc phụ tin nơi con, đừng cho người tới theo dõi, xem xét, con làm không nổi.

— Được, ta chấp nhận.

Ông chủ tiệm chuẩn bị cho chàng một căn phòng riêng, cấm không cho ai được phép lui tới, Trương Phố bắt đầu vào việc.

Ba tháng sau, mọi việc hoàn tất, pho tượng có hình dáng và tư thế theo quy ước nhưng đẹp tuyệt trần với khuôn mặt và thân hình nhang nhác giống người chàng yêu quý. Đặc biệt, hai chiếc khuyên đeo trên nhánh tai pho tượng có thể xoay tròn được không chỗ ráp nối. Điều này cực kỳ công phu, tỉ mỉ. Những đường nét thanh tú do Trương Phố sáng tạo buộc mọi người xem phải lên tiếng xuýt xoa khen ngợi. Riêng quan Khâm sai thì rất sung sướng, ngài nghĩ đây là một tác phẩm vô tiền khoáng hậu, ngay trong cung đình từ trước đến nay cũng chưa hề có. Ngài trả công tiệm rất hậu và thưởng Trương Phố một gói bạc lớn ngoài sức tưởng tượng của chàng.

— Đẹp lắm, Trương Phố. Danh tiếng con sẽ vang dội khắp nơi, khi ấy con sẽ nghĩ rằng đây là dịp may ta đã đem đến cho con thực hiện tài năng của mình. Nhưng sao ta thấy hình như... hình như nét mặt pho tượng hao hao giống với con Mỹ Lan nhà ta?

Trương Phố trả lời một cách hãnh diện:

— Thưa vâng. Tại vì em Mỹ Lan trẻ tuổi, thanh thoát giống với pho tượng.

Sau khi dâng lên Hoàng hậu, được Hoàng hậu ngỏ lời ban khen và truyền quan Khâm sai chuyển lời khen kèm thêm quà thưởng cho người thợ ngọc, danh tiếng Trương Phố nổi như cồn. Nhưng danh tiếng, tiền bạc đối với chàng hết thảy đều vô nghĩa. Cái mà chàng luôn luôn mơ ước không nằm trong tầm tay. Chàng chán nản, mất hứng thú làm việc.

Về phần Mỹ Lan, nàng bị thiên hạ thì thầm bàn tán là hai mươi mốt tuổi còn không chịu lập gia đình. Quan Khâm sai và phu nhân bèn quyết định nhận lời một chỗ quyền quý, thế lực không thua kém gì gia đình ngài. Mỹ Lan không viện cớ trì hoãn được nữa, lễ hỏi cử hành trọng thể, sau đó sẽ tới lễ cưới.

Quá thất vọng, người con gái bèn bàn tính với người con trai:

— Chúng ta trốn đi nơi khác thật xa anh ạ. Trốn tới nơi nào không ai biết gốc tích, anh sẽ làm nghề thợ ngọc còn em cũng có một số nữ trang, không đói được đâu mà sợ.

— Anh cũng định bàn với em như vậy. Nếu trốn ta nên trốn trước, đừng để lửa xém chân mày rồi mới xoay xở không kịp.

Họ bàn tính, chuẩn bị thật kỹ, nửa đêm hôm sau sẽ gặp nhau tại khu vườn sau nhà, leo qua bức tường để trốn.

Không may cho họ, một người đầy tớ già vẫn giữ nhiệm vụ gác vườn ban đêm trông thấy. Ông ta rất kính trọng Mỹ Lan và quý Trương Phố nhưng có bổn phận phải bảo vệ danh dự gia đình chủ nên bèn giữ lại:

— Thưa tiểu thư, xin tiểu thư hãy khoan, đi với tôi vào bẩm phu nhân trước đã. Nếu phu nhân cho phép, bây giờ tôi sẽ mở cổng mời tiểu thư đi.

— Không, ta cần đi gấp, không thể xin phép mẹ ta!

— Nhưng tôi cũng không thể để tiểu thư đi. Tôi là kẻ ăn người làm, phải giữ thanh danh cho chủ.

— Hãy buông ta ra, ta chính là chủ!

— Không, chủ tôi là quan Khâm sai và phu nhân, tiểu thư đi với tôi vào bẩm lại phu nhân!

Hai bên giằng co, không dám lớn tiếng vì sợ kinh động mọi người. Trương Phố cùng đường, đánh nước liều bèn một tay ôm chặt ông ta, tay kia bịt miệng với ý định gỡ để Mỹ Lan leo lên trốn trước, chàng sẽ chạy sau. Không ngờ ông già cũng là người khỏe, bỗng vuột ra được, quay lưng chạy, định la, khua mõ báo động. Trương Phố hoảng hồn chạy đuổi theo, đẩy ông ta ngã sấp xuống không cho tri hô. Bất ngờ ông lão mất đà, đâm lao trên mát đất toàn những rễ cây gồ ghề và một tảng đá rất lớn. Một tiếng hự phát ra, thân hình ông ta quằn quại, chân tay giãy đành đạch rồi nằm im bất động.

Trương Phố sợ hãi ngồi sụp xuống, lật ông ta lên xem xét vết thương: một dòng máu nhỏ chảy ri rỉ dưới chân những sợi tóc bạc. Ông ta ngã trúng chỗ phạm, đầu bị nứt, đã chết. Mặt mũi Mỹ Lan xám xanh:

— Làm... làm thế nào bây giờ hả anh?

Trương Phố cũng run lập cập:

— Không... không biết nữa, phải trốn đi kẻo rất nguy hiểm.

— Nhưng... nhưng để xác ông già Tài nằm đây hay sao?

— Anh... anh cũng không biết nữa. Phải... phải trốn ngay kẻo lỡ ai biết thì chết...

Vậy là Mỹ Lan vừa khóc vừa vớ lấy hai chiếc túi vải rớt trên mặt đất. Trương Phố đỡ nàng leo lên tường rồi theo lên sau. Họ cùng trốn đi với nhau.

Gần trưa hôm sau người ta mới phát giác ra cái chết của ông già gác vườn, bèn tri hô lên và vào bẩm với ông bà chủ. Đến lúc coi lại, cả Trương Phố lẫn Mỹ Lan đều đã biến mất.

Quan Khâm sai đau khổ ra lệnh cho người quản gia:

— Trước hết, tuyệt đối giấu kín việc này cái đã. Còn hai đứa khốn nạn làm bại hoại gia phong đó — ngài quắc mắt, ánh mắt gần như lóe lửa. — Ta sẽ cho lệnh đào bới khắp mặt đất cũng phải bắt cho bằng được chúng đem về chặt đầu, không để chúng sống!...

Về phần đôi thanh niên nam nữ, sau khi đã trốn khỏi Khai Phong, họ cải trang thành hai người lái buôn nghèo khổ rồi cứ đi, đi mãi, cố tránh những nơi đô hội hoặc đông dân cư. Họ cố ý tránh cả các bến sông lớn nữa, vì sợ bị bắt. Cuối cùng, qua không biết bao nhiêu đường đất, họ tới được sông Dương Tử, con sông ranh giới giữa Bắc và Nam. Đến đây đã coi như thoát, họ mừng rỡ nhưng vẫn thận trọng thuê thuyền ở một bến sông vắng, qua sông rồi lại tiếp xuống miền Nam, hơi chếch sang phía Tây. Mấy tháng sau, thấy đã xa lắm rồi, Trương Phố yên tâm bàn với vợ:

— Anh nghe nói ở Giang Tây có nhiều ngọc tốt. Hay vợ chồng mình nên đến Giang Tây?

— Trời đất ơi, chàng chưa biết sợ hay sao mà còn nghĩ tới chuyện ngọc? Không, phải đi xa nữa và đừng nghĩ tới nghề ngọc.

— Nhưng mình đã bàn tính với nhau, em có nữ trang, anh làm nghề ngọc để sống.

— Không, đấy là bàn tính trong trường hợp trốn đi bình thường. Đằng này già Tài đã chết, mọi người tin chắc mình giết ông ta, việc truy nã càng gắt gao hơn. Em tính mình đi thật xa, tới một nơi nào hẻo lánh, anh sẽ làm các thứ tầm thường như đèn lồng hay nặn các con vật bằng đất sét, chẳng ai nhận ra mình được.

— Sao, anh mà làm đèn lồng hay nặn các con vật đất sét?

— Đúng vậy. Em rất lo sợ. Chúng ta mang án sát nhân không thể chối cãi được. Anh cần suy nghĩ tới mạng sống của cả hai vợ chồng.

— Kể ra, em quá cẩn thận chứ Giang Tây cách miền Bắc hàng ngàn dặm. Họ nói tiếng Nam, chẳng ai để ý tới tông tích vợ chồng một tên thợ ngọc nghèo khổ. Mà họ cũng biết mình là người Bắc...

Mỹ Lan thấy hợp lý, nàng đấu dịu:

— Thôi được, anh làm nghề ngọc cũng được nhưng ta cần phải đi xa hơn nữa và khi làm thì anh hạ thấp mức độ, không tạc những pho tượng ngọc phi thường kẻo người ta biết.

Họ không dám sống ở Nam Xương, thủ phủ của tỉnh Giang Tây mà xuống Kế An, một thị trấn nhỏ nằm hơi xích về phía biển, gần giáp với tỉnh Giang Tô.

Ở Giang Tây có loại đất sứ và loại đất sét trắng tốt nhất Trung Quốc. Kế An tuy hẻo lánh nhưng vẫn thuộc địa phận tỉnh Giang Tây, có thể mua được hai loại đất này một cách dễ dàng. Người vợ nhắc nhở chồng:

— Anh nên đổi sang làm nghề sứ. Nếu quá lắm thì nặn những bức tượng bằng đất sét trắng, bảo đảm hơn nhiều.

— Nếu đã lỡ thì ngay cả làm đồ sứ hay đất sét trắng họ vẫn nhận ra tài nghệ của anh. Anh đã nói đến đây là một đầu phía Bắc, một đầu phía Nam, chẳng ai biết nổi. Anh sẽ giấu kín tên tuổi.

Với số tiền của vợ và số của cải mình đã dành dụm được, Trương Phố tìm mua một căn nhà nhỏ ở ngoài ngoại ô, mua các đá ngọc phẩm chất khác nhau rồi mở một cửa tiệm nho nhỏ, vừa làm vừa trưng bày hàng để bán.

Mỹ Lan vẫn áy náy không yên tâm, nàng thường xem xét các phẩm vật do chồng làm ra:

— Khổ, anh lại cứ quen tay làm đẹp thế này thì nguy hiểm lắm. Phải làm kém đi mới được.

Trương Phố rất thương xót vợ và thương xót cả mình nữa. Chàng đã làm những vật thông thường như vòng đeo tay, nhẫn, các loại hạt chuỗi... Nhưng ngọc là thứ đá quý thường ở dạng khối, phải lựa theo chiều và kích thước để điêu khắc các vật tương xứng, sau đó mới dùng mảnh vụn chế tạo các đồ lặt vặt. Mà, muốn làm vật tương đối lớn là đã bước vào địa hạt nghệ thuật, phải có sức sáng tạo, không thể làm kém hơn được. Mỗi người nghệ sĩ có dấu ấn riêng, người không có tài muốn có tài khó khăn thế nào thì người có tài muốn hạ bớt cái tài của mình trong khi thực hiện tác phẩm cũng khó khăn như thế. Trương Phố đã lén lút vợ làm những con khỉ ăn cắp trái đào hoặc bẻ trộm ngô với những nét mặt ranh mãnh, dễ thương hay những con chó ngồi ngủ gật nhắm mắt, những con mèo con thè lưỡi nhớ mẹ... chàng rất áy náy. Lúc đầu, Mỹ Lan có vẻ không bằng lòng, rầy la luôn miệng. Sau, hàng bán chạy quá nên nàng cũng lờ đi coi như không biết.

— Ôi, anh yêu, anh lại bắt đầu nổi tiếng rồi đấy, em rất lo ngại. Tụi mình sắp có tin mừng, anh nên thận trọng.

— Tin mừng? — A, một đứa con! Trương Phố chợt hiểu ra và chàng sung sướng reo lên, ôm chầm lấy vợ như đêm nào dưới ánh trăng sáng lung linh.

— Ồ, một chú bé xinh xắn, dễ thương! Bây giờ thì tụi mình sắp có thêm một nhân khẩu, không còn hai đứa như trước!

— Và tụi mình cùng "ăn nên làm ra" nữa, hàng bán khá quá!

Mà họ ăn nên làm ra thật, chỉ mới hơn một năm kể từ ngày tiệm Bảo Hồ được thành lập, danh tiếng các đồ ngọc của tiệm Bảo Hồ đã nhiều người biết. Khách hàng từ những nơi lân cận đến mua buôn phải tranh nhau đặt tiền trước vì... ông chủ tiệm làm không kịp. Rồi các du khách từ Nam Kinh xuống hay Giang Tô lên, đi qua Kế An thế nào cũng phải ngừng lại, ghé qua tiệm Bảo Hồ mua một vài vật làm kỷ niệm với bất cứ giá nào. Chẳng bao lâu Kế An trở thành một thị trấn nổi tiếng với ngọc Bảo Hồ, ai cũng muốn tới.

May mắn hơn nữa, ít lâu sau Mỹ Lan sinh được một đứa con trai xinh xắn, kháu khỉnh. Vợ chồng chàng trở nên giàu có, đã có bát ăn bát để.

Một hôm, một người đàn ông bước vào trong tiệm sau khi đã quan sát các đồ ngọc bày trong tủ kính:

— Ông có phải là Trương Phố, bà con với quan Khâm sai ở phủ Khai Phong miền Bắc không?

Trương Phố giật nảy mình ngừng lên, nhíu mày suy nghĩ, khe khẽ lắc đầu:

— Không, tôi không phải người Khai Phong.

— Thế sao ông nói giọng Bắc?

Trương Phố lại nhíu mày:

— Ờ, đâu phải cứ giọng Bắc là người Khai Phong? Còn nhiều nơi khác nữa chứ.

Người đàn ông nhìn Trương Phố với cặp mắt dò xét:

— Ông đã lập gia đình chưa?

Trương Phố rất run nhưng vờ nổi giận:

— Có gia đình hay chưa là việc của tôi, không liên quan gì tới ông, tại sao ông lục vấn?

Người đàn ông giả tảng xin lỗi rồi rút lui. Lúc ấy Mỹ Lan đang ở nhà trong. Nghe lời đối thoại hơi lạ, nàng sợ hãi bế con nhìn trộm qua khe cửa. Lúc lão đã đi khỏi, nàng lo lắng bảo chồng đó là tay lục sự làm trong tòa án dưới quyền cha nàng.

— Em sợ lắm, chỉ lo những đồ bằng ngọc tiết lộ chân tướng hai đứa chúng mình!

— Đừng sợ, rồi anh sẽ liệu. Bất quá ta lại trốn tránh lần nữa là cùng.

Hôm sau, người đàn ông trờ lại dò hỏi, Trương Phố làm bộ cáu kỉnh:

— Tôi đã nói tôi không biết Trương Phố Trương phiếc nào mãi tận miền Bắc hết. Ông làm phiền tôi nhiều quá, rất mất thì giờ!

— Được lắm, nếu ông không biết để tôi kể cho ông nghe. Trương Phố là một tên sát nhân khốn kiếp đang bị truy nã. Y là cháu gọi quan Khâm sai bằng chú họ, được ngài nuôi nấng, bao bọc, giúp cho một cơ hội bằng vàng. Nhưng y phụ ơn, quyến rũ tiểu thư, con gái duy nhất của ngài bỏ trốn đi với y với số nữ trang vàng bạc rất lớn. Người làm vườn biết được, y giết ông ta. Tội y đáng phải chém đầu tại chỗ bất cứ nơi nào, nhưng vì quan Khâm sai thầy tôi ra lệnh giữ kín nén tôi chưa tiện xin lính trên tỉnh xuống bắt ông. Tôi đã xem kỹ các đồ ngọc người ta đem đến Nam Xương, ngoài Trương Phố ra không ai làm nổi.

— Hừ, ở đời này đâu phải chỉ một mình Trương Phố của ông mới là người giỏi? Chán vạn người khác còn giỏi hơn nhiều!...

— Tôi rất nghi ông và tôi được quyền bắt giữ, giải về Khai Phong, mọi việc tính sau. Tôi biết mặt tiểu thư con gái quan Khâm sai, nếu ông không phải Trương Phố xin ông hãy coi tôi như một người khách, nhờ bà đem ra mời tôi một tách nước trà. Đúng hay không đúng lúc ấy sẽ xác định rõ không còn nghi ngờ gì nữa.

Hắn đề nghị rất hợp lý, Trương không thể từ chối được bèn tìm cách nói dối:

— Nhà tôi đi vắng, mắc dẫn mấy đứa nhỏ sang quê ngoại ăn giỗ ở bên Giang Tô có lẽ cũng vài ba hôm. Mong ông để cho bữa khác.

— Được, hôm nào bà về tôi sẽ tới.

Người đàn ông ra khỏi tiệm. Vợ chồng Trương Phố hoảng hồn vội vàng bàn tính với nhau, thu xếp các bảo vật, thuê một con thuyền, ngay đêm hôm ấy bỏ nhà bỏ cửa, xuống thuyền chạy trốn xuôi theo dòng sông.

Không hiểu lòng người hay do lòng trời bày ra cơ sự, sau hơn một tháng chạy thoát, bồng bềnh trên sông nước, tới Cẩm Sơn thì thằng bé bị bệnh phải cho thuyền dừng lại bốc thuốc. Tiền mặt đã hết, Trương Phố đem đi bán một trong nhũng đồ vật chàng đã sáng tác: một con chó bằng ngọc ngồi ngủ gật, một mắt nhắm, một mắt mở, một tai cụp, một tai vểnh trông rất tức cười.

Người mua là ông Vạn, ông lái buôn ngọc rất tử tế và thạo nghề:

— Chà, ngọc Bảo Hồ ở Kế An bên Giang Tây đây mà. Theo tôi biết, chỉ có tiệm Bảo Hồ ở Kế An mới làm được những thứ này. Tôi đang cần mua nhưng nghe nói họ mới đóng cửa, làm sao ông lại có được?

Trương Phố trả lời với chút hãnh diện:

- Ông tinh thật, đúng là loại ngọc Bảo Hồ. Ngày trước tôi cũng nhờ người bạn có việc đi qua Kế An mua giùm, bây giờ cần tiền đem bán.

Cẩm Sơn hay còn gọi Cam Tuyền, là một thị trấn nhỏ nằm dưới chân một rặng núi cao, phong cảnh một bên có sông, một bên có núi rất đẹp. Bấy giờ đang mua đông, đứa nhỏ đã bình phục, Trương Phố không biết đi đâu bèn bàn với vợ ở lại nơi này, thuê một ngôi nhà thật xa và chàng đem bán một số đồ ngọc.

— Ủa, nhà còn tiền, chàng bán ngọc làm gì vậy?

— Chúng ta lại mở một cửa hàng buôn bán sầm uất như ở Kế An.

— Mở tiệm đồ sứ, đồ đất sét trắng hay đồ ngọc?

— Đồ ngọc.

— Trời ơi, chàng vẫn còn nghĩ đến ngọc nữa sao? Lần trước em đã khuyên can, chàng không chịu nghe suýt bị nguy hiểm. Đã thoát được rồi chúng ta phải giữ lấy thân đừng để ý tới ngọc nữa. Chẳng lẽ đối với chàng, ngọc giá trị hơn cả tính mạng em và của con chúng ta ư? Hãy từ từ chờ tình hình thay đổi, cha mẹ em bớt giận bấy giờ chàng tha hồ trở lại nghề ngọc, em không hề dám ngăn cản.

Trương Phố thấy vợ có lý bèn nghe lời, sắm sửa dụng cụ, lập lò nung rồi mua một số đất sứ đất sét loại tốt hì hục nặn hàng trăm tượng Phật và các thứ khác, phơi đầy trong sân chờ đưa vào lò. Nhưng những lúc nghỉ ngơi, hàng tuần gặp các lái buôn trên con đường ngọc chạy dài từ các dãy núi lớn thuộc địa phận tỉnh Giang Tây, băng ngang tỉnh Quảng Đông, xuyên qua Kế An, Cẩm Sơn rồi tới các đồng bằng phì nhiêu ở phía đông nam, chàng rất thèm khát được sờ tay vào thứ đá quý đó.

Một lần, lang thang vào trong thành phố, dán mắt trước các tủ kính sang trọng người ta bày bán những vật bằng ngọc tầm thường, Trương Phố thấy xót xa đau đớn. Về nhà, ngó mấy đám tượng đất sét chưa nung ướt rình trông mới đáng chán làm sao! Chàng giận dữ vung tay đập bẹp mấy pho tượng, nghiến răng, hằn học:

— Đồ đất bùn, vô giá trị! Tại sao ta phải nặn bọn mi trong khi ta là một nghệ sĩ sáng tạo đã từng điêu khắc tượng ngọc, cung đình phải nể? Ta, Trương Phố, ta muốn sáng tác những tác phẩm để đời, không cần tính mạng của ta nữa!

Mỹ Lan ưa nước mất. Nàng thở dài, khe khẽ lắc đầu:

— Chàng yêu công việc hơn chính bản thân. Rồi những thứ chàng coi là cao cả đó sẽ giết chết chúng ta. Em là vợ, biết trước nhưng không làm thế nào được.

Một hôm, người lái buôn tên Vạn dò hỏi, tìm được nhà của Trương Phố, mời chàng tới quán uống rượu với mục đích nhờ chàng xem giúp một vài món ngọc.

— Ông coi này, tôi mới ở Kế An về...

Vừa nói ổng ta vừa mò một chiếc hộp gói ghém cẩn thận:

- Đúng là tiệm Bảo Hồ mới đóng của thật. Tôi mua được mấy món này ở các tiệm khác, họ nói là ngọc Bảo Hồ. Nhờ ông coi giùm...

Những thứ đó quá vặt vãnh, Trương Phố im lặng giả bộ không biết gì về ngọc. Nhưng khi ông ta đua con khỉ màu hồng ăn cắp trái đào thì chàng giận sôi lên được, chàng hậm hực:

— Hừ, đồ giả mạo!

— Vâng, có lẽ đồ giả mạo thật. Tôi cũng hơi nghi vì thấy nó không tinh tế, không có hồn. Ngọc Bảo Hồ thì phải có hồn, trông sống động như con vật thật. Có lẽ ông rất rõ về ngọc Bảo Hồ?

— Vâng, tôi biết chút ít.

— À, quên, tôi chưa nói với ông, hồi nọ ông để cho con chó, tôi bán lời một gấp đôi mà họ vẫn tranh nhau mua, nếu đem lên Nam Kinh thì lại càng lời hơn nữa. Ông còn thứ nào dùng ngọc Bảo Hồ, bất cứ giá bao nhiêu tôi sẽ xin...

Trương Phố không để ý. Đầu óc chàng đang bận rộn với con khỉ bị giả mạo:

— Tôi sẽ cho ông thấy một con khỉ thứ thiệt của tiệm Bảo Hồ thì phải như thế nào!

Chang dẫn ông Vạn về nhà và đưa cho coi con khỉ bằng hồng ngọc ăn cắp trái đào, ông ta năn nỉ đòi mua bằng được, chàng nể lời bèn bán.

Lên Nam Xương, ông Vạn hí hùng đem khoe với các bạn cùng cánh lái buôn, họ rất ngạc nhiên:

— Kỳ nhỉ, một chủ tiệm tượng đất sét sao lại có ngọc Bảo Hồ?

— Thật mà, tôi đã mua được hai con. Hình như ông ta còn giữ nhiều lắm.

Từ đấy tiếng đồn lan rộng trong giới buôn ngọc, vì tất cả mọi người đều đang thèm khát loại ngọc Bảo Hồ nhưng nay không còn nữa. Họ luôn luôn lui tới, bàn tán với nhau. Sáu tháng sau, người lục sự đi với ba người lính, tìm tới tận nhà để bắt Trương Phố và Trương Mỹ Lan.

— Được, tôi sẵn sàng đi với các ông về Khai Phong chịu tội nhưng đường sá xa xôi, các ông cho phép tôi thu xếp mấy món đồ quý.

— Còn tôi cũng phải đem theo đủ đồ dùng cho con tôi. Mấy người nên nhớ dù sao nó cũng là cháu ngoại quan Khâm sai đại thần. Nếu mấy người hối thúc, tôi không đem đủ, nó đau yếu dọc đường các người phải chịu trách nhiệm.

Viên lục sự đã được quan Khâm sai ra lệnh đối xử tử tế nên cũng e dè không dám hối thúc. Còn máy người lính, thấy ông thầy của mình như vậy họ chỉ canh gác sơ sơ ở phía bên ngoài, mọi việc đã có ông thầy quyết định.

Vợ chồng Trương Phố thu xếp ở nhà trong. Chuẩn bị đâu đấy xong xuôi, người vợ cột chiếc ruột tượng đựng các bảo vật từ vai xuống nách vắt chéo trên ngực chồng rồi mở chiếc cửa sổ phía vườn sau, hất hàm ra hiệu. Trương leo lên, phóng mình ra cửa.

- Nhớ đừng bao giờ đụng tới ngọc nữa!

Chàng khẽ gật đầu.

Khi chân chạm xuống đất khu vườn rộng có nhiều ngõ ngách ăn thông sang các lối khác, chàng biết đã thoát thân bèn ngoái lại nhìn có ý từ biệt người vợ thân yêu cùng với đứa con thơ ấu suốt đời khó mong gặp lại. Mỹ Lan đau đớn, xúc động, thân hình nàng dường như chới với, một tay giơ lên cao, đưa ra đằng trước, đầu và cánh tay trái ngả sang bên, như kiệt quệ, như vĩnh biệt, như níu kéo, như xót xa cho người chồng trăm năm cay đắng.

Thấy họ thu dọn lâu qua, mấy người đàn ông nóng ruột đi vào thúc giục thì thấy Trương Phố không còn đấy nữa, chàng đã biến mất.

Mỹ Lan và đứa con nhỏ được đưa về Khai Phong. Mẹ nàng đã mất từ lâu, cha nàng này đã quá già nhưng vẫn oai vệ. Khi nàng lạy chào, ngài im lặng, nét mặt buồn bã, trên môi không một nụ cười. Người nữ tì dắt đứa trẻ đến bên cạnh, nàng giúp con làm lễ tương kiến ông ngoại thì ngài vẫn ngồi nguyên trên ghế nhưng mặt có tươi hơn lên được một chút. Đứa bé xinh quá, giống cha giống mẹ như đúc. Ngài hơi nhúc nhích chìa một ngón tay ra cho nó nắm lấy tay ông ngoại.

Người lục sử rạp đầu xuống đất nhận tội, trình bày lại việc đã sơ ý để tên tội phạm trốn thoát. Ánh mắt ngài lộ vẻ đăm chiêu, dường như lưỡng lự:

— Thôi được. Có lẽ chẳng bao giờ ta tha thứ cho nó. Tiếp tục ra lệnh đi tìm nó đem về đây chém đầu. Ta sẽ thưởng công thật lớn cho người nào hoàn thành công việc.

Đoạn, ngài nhíu mày, lẩm bẩm như muốn xác định lại một lần nữa:

- Cái thằng vô ơn bạc nghĩa, phạm tội giết người và phá hoại gia cảnh nhà ta. Ta tiếp tục ra lệnh truy nã, không thể tha thứ cho nó.

Người đàn ông lại cúi rạp đầu tuân lệnh.

Thời gian dần trôi qua, vẫn không có tin tức gì về Trương Phố. Một hôm, có quan Tổng đốc họ Dương cai trị vùng Quảng Đông và đoàn tùy tùng trên đường tiến kinh, ghé lại Khai Phong thăm bạn. Quan Khâm sai rất mừng bèn ra lệnh làm một bữa tiệc lớn thết đãi. Trong khi ăn uống, quan Tổng đốc tiết lộ rằng tiến kinh lần này ngài có đem theo một pho tượng ngọc quý làm quà dâng lên Hoàng hậu, vì ý bề trên muốn có một pho tượng nữa cùng kích thước với pho tượng quan Khâm sai đã dâng ngày nào cho đủ cặp. Nhưng, theo ngài nghĩ, kích thước thì giống nhau song có lẽ pho của ngài đẹp hơn.

Tất cả mọi người trên tiệc đều rất ngạc nhiên, họ cho rằng pho tượng của quan Khâm sai ngày trước là nhất, không thể có pho nào bằng chứ không nói là đẹp hơn.

Vị đại thần cai trị vùng Quảng rất sung sướng, ngài vuốt râu cười hãnh diện:

— Được, nếu quý bằng hữu không tin, lát nữa tôi sẽ cho đặt ngay lên đây để quý bằng hữu xét đoán!

Tiệc tan, nữ tì dâng trà, quan Tổng đốc giữ lời hứa bèn ra lệnh dẹp qua một bên rồi bảo người hầu ra ngoài bưng vào một chiếc hộp lớn bằng gỗ quý, các góc cẩn ngọc. Đích thân ngài tự tay mở hộp và đặt lên bàn:

— Đây, pho tượng Nữ thần Từ bi của tôi đây, quý vị coi đi!

Mọi người há hốc miệng, trợn tròn mắt chỉ kêu lên được tiếng Trời!... hay tiếng Ôi!... đầy kinh ngạc. Ngay đứa nữ tì bưng khay trà đứng gần đấy cũng sửng sốt. Nó liếc mắt ngó trộm pho tượng rồi ngấm ngầm vào trong nhà báo tin với tiểu thư Mỹ Lan. Qua bức rèm mở hé, tiểu thư đang dán mắt nhìn thật kỹ những đường nét tuyệt diệu, mặt tái mét, miệng lẩm bẩm nói như trong mơ: "Phải, chàng! Chính là chàng!..."

— Nghệ sĩ nào mà khủng khiếp thế, thưa quan huynh?

Vị Tổng đốc cười kiêu hãnh, cố tình chậm rãi để moi người phải sốt ruột:

— Khoan đã. Chuyện này hơi lạ. Để từ từ rồi tôi sẽ kể hầu quý bằng hữu...

Ngại chiêu một ngụm nước, hút một điếu thuốc sau đó mới hắng giọng cho thêm phần long trọng:

— Người nghệ sĩ ấy không phải một tay tầm thường. Chỉ hiềm một nỗi tôi không biết tên chàng nên không mách với quý bạn được!... Tôi gặp chàng trong một trường hợp đặc biệt. Đứa cháu gái phu nhân nhà tôi đi dự lễ cưới. Nó mượn phu nhân nhà tôi cặp vòng ngọc gia truyền, phu nhân tôi rất quý, ít dám đụng tới. Cặp vòng này hoàn toàn giống nhau, trên mặt khắc hình tứ linh theo kiểu cách riêng khó ai làm nổi. Chẳng may con bé lỡ tay làm vỡ mất một chiếc. Nó sợ lắm, khóc lóc rồi cho gia nhân lùng khắp nơi tìm các thợ giỏi, kể cả các tiệm ngọc lớn nữa, vì nó biết cô mẫu rất tiếc. Nhưng ai xem xong cũng nói thật rằng họ không làm nổi. Cuối cùng, vị quản gia bèn bày kế rằng chỉ còn một cách dán yết thị ở nơi đông người, đặt số tiền thường thật lớn may ra kiếm được người giỏi. Con bé nghe theo. Ít lâu sau, một người nghệ sĩ tự động tìm tới. Ông ta còn trẻ, ăn mặc tầm thường, gần như nghèo khổ khiến con bé hơi thất vọng. Nó nghĩ một người có tài thường thường phải giàu hoặc ít nhất cũng có đời sống tương đối. Xem kỹ xong, ông ta hỏi: "Tiểu thư muốn làm một chiếc giống hệt thay cho chiếc bể hay hai chiếc khác đẹp hơn?" Nó ngạc nhiên hỏi lại: "Liệu tiên sinh có làm đúng như thế được không? Tiểu nữ sẽ thưởng công rất lớn bằng vàng, ngoài ra tiên sinh muốn tính bao nhiêu thì tính, miễn sao hai chiếc giống hệt nhau." Ông ta mỉm cười: "Đối với tôi việc đó chẳng có gì khó. Tôi có thể điêu khắc được cả các pho tượng ngọc trong cung đình. Nếu tôi làm xong, tiểu thư phân biệt được hai chiếc với nhau hoặc có điều chi không vừa ý, chê một tiếng tôi sẽ không dám nhận công và sẽ bồi hoàn tiền ngọc đã dùng." Quả nhiên, sau khi hoàn thành, con bé rất mừng. Lúc đem trả, chính phu nhân tôi cũng không phân biệt được chiếc nào cũ, chiếc nào mới. Nghe nó nói chuyện, tôi ngạc nhiên lắm, cầm lên coi thì cũng không phân biệt được. Tôi trách nó tại sao không hỏi danh tính và địa chỉ của vị tiên sinh đó. Nó nói có hỏi rất kỹ nhưng ông ta chỉ trả lời: "Tôi là kẻ không cửa không nhà, không được quyền nêu danh tính. Khi nào cần, tiểu thư cứ chờ người tới tiệm trà quen gần chợ nhắn "người thợ ngọc vô danh" tôi sẽ xin đến."

Quan Tổng đốc ngừng lại một lát rồi tiếp:

— Khi biết tin đức Hoàng hậu muốn có một pho tượng nữa, tôi bèn nghĩ ngay tới ông ta vì vẫn nhớ câu: "Tôi điêu khắc được cả những pho tượng ở trong cung đình." Một mặt tôi cho đi tìm ông ta, một mặt ra lệnh cho tất cả mọi lái buôn ngọc suốt một dải trên con đường ngọc từ Giang Tây xuống Quảng Đông phải tìm kiếm mua giùm tôi một khối đá ngọc cực tốt tôi có việc dùng. Quý vị biết không? Khi vị tiên sinh đó tới, ông ta vẫn ăn mặc tầm thường, điệu bộ lấm lét như người phạm tội khiến tôi rất ngạc nhiên, vừa buồn cười vừa thương hại. Tôi giải thích hồi lâu và mô tả hình dáng pho tượng trước đây của Trương huynh đã dâng Hoàng hậu, ông ta lại càng sợ hãi. Nhưng khi nhìn thấy khối ngọc, cặp mắt ông ta sáng lên như bị một sức mạnh nào đó lôi cuốn không rời ra được. Cuối cùng, ông ta ngồi xuống xem xét khối đá khiến tôi hồi hộp. Tôi hỏi: "Sao, đủ tốt không?", ông ta ứa nước mắt: "Bẩm Thượng quan, rất tốt. Suốt đời tôi chỉ mơ ước có lần được đặt tay vào một khối đá ngọc tuyệt vời như thế này. Tôi sẽ tạo nên một pho tượng đặc sắc nhất trần gian mà Thượng quan chưa từng thấy. Pho tượng đó sẽ vô giá. Tài năng của tôi cũng vô giá nên tôi sẽ không hạ thấp nó bằng cách đánh đổi bằng tiền. Ngài không thể trả công tôi được. Bởi vậy tôi sẽ không lấy của ngài một xu nhỏ nhưng với điều kiện ngài phải để tôi được tự do, hoàn toàn tự do làm theo ý tôi, không ai được dòm ngó hoặc bàn bạc tỏng khi tôi thực hiện. Ngược lại, tôi xin lấy cái đầu tôi bảo đảm cho khối đá quý đắt tiền này." Tự do? Tôi biết rằng những người nghệ sĩ thường phải tự do làm theo những gì họ nghĩ thì mới phát huy được trí tuệ, sáng tạo được những tác phẩm giá trị muôn đời. Bởi vậy tôi gật đầu: "Được, ta sẵn sàng chấp thuận. Và ta cũng vui lòng xin hứa rằng chính ta cũng không được phép bàn góp trong công việc của tiên sinh." Người nghệ sĩ bắt tay thực hiện.

Ba tháng sau — tôi dự đoán muốn xong ít nhất phải năm sáu tháng — ông ta đã hoàn tất và đem lên phòng khách, đặt trước mặt tôi với vẻ hãnh diện: "Đây, thưa Thượng quan, tác phẩm của tôi đây!"

Chao ôi, nhìn pho tượng tôi ngẩn ngơ, quả thật từ trước tới nay tôi chưa từng thấy một kiệt tác nào như thế bao giờ. Trong khi tôi đang xúc dộng, ông ta bỗng đeo chiếc túi lên vai: "Thưa Thượng quan, xin cám ơn ngài cho tôi dịp may để được thỏa lòng mong ước. Tôi không cần tiền bạc gì cả. Bây giờ xin phép Thượng quan tôi đi." Tôi ngẩn người không hiểu ông ta nói gì, chỉ láng máng hiểu rằng ông ta đang giã từ, tôi bèn vội vã khua chân tìm đôi dép, đứng dậy đuổi theo: "Không, không, xin tiên sinh đợi tôi, đừng đi..." Ông ta bước nhanh như một người chạy trốn. Khốn khổ, chân tôi hay bị lạnh mà thân hình tôi thì cúng không được nhẹ nhàng như quý bạn đã thấy. Khi tôi tìm được đôi dép, ì ạch chạy theo ra được đến bên ngoài thì ông ta đã biến mất. Tôi hối thúc gia nhân đi tìm cũng không thấy ông ta đâu nữa. Đấy, câu chuyện vê sự tích pho tượng của tôi là như thế, còn nó xấu hay đẹp tùy quý bạn nhận xét. Riêng tôi, tôi rất quý trọng vị nghệ sĩ đó.

Kể xong, quan Tổng đốc hãnh diện chiêu một ngụm nước trà thơm. Bỗng, từ trong phòng trong, một tiếng kêu đau thương như xé ruột vọng ra khiến mọi người đều giật mình kinh ngạc. Quan Khâm sai đứng dậy xin phép vào phòng con gái, nơi có tiếng kêu. Các gia nhân hối hả từ nhà sau chạy lên, họ cho biết Trương tiểu thư bị ngất xỉu đang nằm sóng soài trên mặt đất. Một thực khách ngồi bên cạnh ghé tai nói nhỏ với quan Tổng đốc: "Người nghệ sĩ tài ba quan huynh vừa kể không ai khác hơn Trương Phố, chồng của Trương tiểu thư, con gái quan Khâm sai." Quan Tổng đốc kinh ngạc. Vị thực khách bèn vắn tắt thuật lại câu chuyện chia rẽ giữa đôi trai gái cho mọi người nghe.

Tỉnh dậy, Mỹ Lan xin phép cha cho được ra ngoài nhìn ngắm pho tượng tận mắt. Nàng sờ mó nó, hôn lên mái tóc nó, hai hàng nước mắt tuôn rơi... Và, khi nàng giơ tay, nghiêng đầu nhìn ngắm, người ta thấy pho tượng với nàng chỉ là một!

Quan Tổng đốc đặt pho tượng về phía nàng:

— Con gái đáng thương của ta! Ta đã hiểu rõ tất cả. Cái này là của con, con hãy giữ lấy nó. Với sức ta, ta có thể tìm một vật khác dâng lên Hoàng hậu. Còn con, theo ta nghĩ, nó sẽ an ủi con rất nhiều trước khi con được đoàn tụ với chồng.

Mỹ Lan sụp xuống lạy, tạ ơn quan Tổng đốc bạn của cha nàng.

Tù dạo đó. Mỹ Lan mỗi ngày một mòn mỏi như có một căn bệnh lạ lùng gặm nhấm bên trong cơ thể. Quan Khâm sai tuyên bố tha thứ mọi lỗi lầm cho người con rể nếu tìm thấy chàng. Năm sau, ngài và đoàn tùy tùng xuống Quảng Đông thăm người bạn đồng liêu với mục đích nhờ vị Tổng đốc cai quản cả vùng Quảng Đông này hướng dẫn tìm kiếm Trương Phố. Nhưng mọi cố gắng đều vô ích, hỏi tiệm trà quen cũng không ai biết, chàng vẫn biệt tăm.

Hai năm sau, một bệnh dịch lan tràn khắp Khai Phong, đứa con trai Mỹ Lan bị chết. Nàng hoàn toàn tuyệt vọng, cắt tóc quy y và xin vào tu viện, chỉ mang theo độc nhất pho tượng nữ thần bằng ngọc. Theo vị sư trưởng cho biết, nàng hoàn toàn sống với một thế giới riêng trong một tịnh phòng, không người nào, kể cả sư trưởng, được vào trong đó. Cũng theo nhà sư này kể, ban đêm nàng thường thức thật khuya, âm thầm viết những lời cầu nguyện trên các tờ giấy rồi lại âm thầm đốt các bản giấy đó trước pho tượng. Nàng không thổ lộ với ai về bản thân mình, không đụng chạm tới ai mà cũng không làm ai mất lòng.

Khoảng hai mươi năm sau kể từ khi nhập tu viện, người tu sĩ hiền dịu tên tục là Trương Mỹ Lan từ giã cõi đời. Và cũng từ đó tới nay, thân xác nàng có thể đã tan vào hư vô, nhưng pho tượng nữ thần bằng ngọc tiếp tục tồn tại, tồn tại mãi mãi để chứng minh sức mạnh của tình yêu và khả năng siêu việt của loài người.

PHẠM HUY KỲ dịch