hòng Điên luôn ầm ĩ tiếng kim khí chói tai - xưởng tù đang dập biển số cho xe ô tô. Còn thời gian ở đây được đo bằng những tiếng đic-đốc, đíc-đốc của cái bàn bóng bàn bên cạnh. Người ta đi lại trong phòng theo một lối mòn riêng biệt: tiến đến một bức tường, xoay vai, quay người ngược lại, tiến đến bức tường đối diện và laoị xoay vai, quay ngược người lại, những bước chân nhanh và ngắn mài nền gạch ment hành một bàn cờ, mặt hiện cơn khát của con cọp trong chuồng. Từ đó xộc ra mùi khét của những con ngốa hoảng sợ đến mức hoảng loạn, và trong các góc và dưới gậm bàn bóng nhung nhúc những con vật cứ nghiến răng kèn kẹt mà các bác sĩ và y tá không nhìn thấy, tụi hộ lý cũng không thể giết bằng thuốc trừ sâu. Khi cửa phòng mở, tôi ngửi thấy mùi khét ấy và nghe thấy tiếng nghiến răng trèo trẹo.

Khi bọn hộ lý dẫn chúng tôi vào, đón chúng tôi là một ông già xương xẩu, dài lêu nghêu, bị treo trên sợi dây dẫn được vít vào giữa hai xương bả vai. Lão nhìn chúng tôi bằng cặp mắt vẩy nến vàng ệch và lắc đầu. "Lão rửa tay sạch khỏi mọi chuyện này!" ông ta nói với một trong các tên hộ lý da màu, và dây dẫn kéo ông ta đi mất dọc theo hành lang.

Chúng tôi đi theo ông vào phòng chung, McMurphy dừng lại trên cửa, dang chân và ngửa đầu xem xét mọi thứ: hắn muốn đút hai ngón tay cái vào túi, nhưng cái còng không cho phép. "Một cảnh đáng nhìn," hắn thầm thì qua kẽ răng. Tôi gật đầu. Tất cả những thứ này tôi đã thấy.

Hai tên đang bước trong phòng dừng lại và nhìn chúng tôi, và ông già xương xẩu lại bị dây kéo lại, vẫn sạch tay khỏi mọi chuyện này. Thoạt tiên không ai để ý đến chúng tôi. Cả hai đứng lại nơi cửa, còn bọn hộ lý đi ra chỗ buồng y tá. Một mắt của McMurphy phồng lên khiến lúc nào cũng có vẻ như đang nháy mắt, và tôi thấy môi hắn có vẻ đau lắm khi cười. Hắn giơ hai tay bị còng lên, nhìn cái mớ hỗn độn và ồn ĩ rồi hít một hơi rất sâu.

"Các bạn hữu, qua tên là McMurphy," hắn nói với một giọng cao bồi kéo dài, "và qua mong được biết ai là kẻ chúa trùm trong tụi chơi poker trong khoa này."

Chiếc đồng hồ bóng bàn tắt ngấm sau một tiếng tích vội trên sàn.

"Khi bị buộc chân thế này, tớ đặt cửa không được tốt, nhưng chơi poker ấy à, xin nói nghiêm chỉnh, tớ là pháp sư và phù thủy."

Hắn ngáp dài, hất vai, cong người, ho khạc khạc và nhổ đánh keng vật gì vào thùng rác cách đấy khoảng hai mét, nó rơi xủng xoảng trong đó rồi hắn thẳng người lại, cười và liếm cái lỗ hổng nơi hàm răng còn chảy máu.

"Ở dưới không ổn. Qua với Thủ lĩnh đây vừa nói chuyện phải quấy với hai chú khỉ."

Lúc đó tiếng ầm ầm của máy đập đã ngừng hẳn, tất cả mọi người đều nhìn chúng tôi. McMurphy kéo hết các ánh mắt về mình, hệt như cảnh chào mời ở chợ. Cạnh hắn ta, tôi cũng không thể tránh khỏi số chú ý và vì người ta nhìn tôi như vậy tôi thấy mình phải thẳng người hết cỡ. Lưng còn đau vì bị chấn thương trong nhà tắm khi cùng ngã với thằng hộ lý nhưng tôi cũng cắn răng chịu. Một tên có cái nhìn hau háu, tóc đen và rối bù đi lại phía tôi, chìa tay ra như là nghĩ tôi có gì cho hắn. Tôi vờ không nhận ra hắn, nhưng dù tôi quay đi đâu, hắn cũng chạy lên trước như một chú bé và chìa lòng bàn tay khum lại cho tôi.

McMurphy kể về vụ đánh nhau trong lúc lưng tôi mỗi lúc một nhức nhối. Bao nhiêu năm ngồi một chỗ co quắp trên chiếc ghế bành trong góc, đến nỗi bây giờ không thể thẳng lưng lên được lâu. Tôi mừng rỡ khi một cô y tá nhỏ bé người Nhật bước vào, dẫn chúng tôi ra phòng trốc, ở đấy có thể ngồi và xả hơi đôi chút.

Cô ta hỏi chúng tôi đã bình tĩnh lại chưa, có thể cởi còng được chưa; McMurphy gật đầu. Hắn vụng về ngồi xuống ghế bành, mệt mỏi, gục đầu xuống và kẹp tay giữa hai đầu gối - chỉ lúc ấy tôi mới hiểu rằng hắn cũng hết sức khó khăn mới đứng thẳng người lên được như tôi.

Cô y tá - bé như cái chấm đầu mũi kim dùng để xỏ giầy cho muỗi, như cách diễn đạt của McMurphy sau này - cởi còng cho chúng tôi và đưa thuốc lá cho McMurphy, kẹo cao su cho tôi. Cô ta nói vẫn nhớ tôi luôn nhai kẹo cao su. Còn tôi hoàn toàn không nhớ cô ta. McMurphy hút thuốc, còn cô ta nhúng bàn tay với các búp tay hồng hồng như những cây nến của ngày lễ thánh và lọ dầu và xoa lên các vết sây sát của hắn, giật nảy người lên mỗi bận hắn giật nảy người vì đau và nói "xin lỗi". Sau đó cô dùng hai bàn tay cầm lấy tay hắn, xoay lại và xoa đầu lên các khớp xương bị dập. "Anh đánh nhau với ai đấy?" Cô hỏi, nhìn lên nắm tay. "Washington hay là Warren?"

McMurphy ngước mắt nhìn cô. "Washington," hắn nói và cười. "Còn Thủ lĩnh thì làm việc với Warren."

Cô thả tay hắn ra và quay lại phía tôi. Tôi có thể thấy cả những chiếc xương mỏng manh trên mặt cô. "Anh có bị chấn thương chỗ nào không?" Tôi lắc đầu.

"Thế Warren và William có bị làm sao không?"

McMurphy nói với cô rằng lần sau cô có thể thấy chúng trong bộ trang sức bằng thạch cao. Cô gật đầu và cúi xuống. "Ở đây không hoàn toàn giống với phân khoa của bà ta," cô nói. "Giống, nhưng không hoàn toàn. Các y tá quân đội bao giờ cũng muốn thiết lập một bệnh viện quân số. Chính họ ít nhiều cũng bị tâm thần. Đôi lúc tôi nghĩ phải đuổi việc tất cả các nữ y tá trên ba mươi nhăm tuổi chưa chồng."

"Ít nhất thì cũng phải đuổi tất cả các nữ y tá quân y chưa chồng." McMurphy phụ họa thêm và hỏi liệu chúng tôi có thể tận dụng lòng hiếu khách của cô ta được bao lâu nữa.

"Có lẽ không lâu, tôi e là vậy."

"Có lẽ không lâu - cô e là vậy?" McMurphy hỏi lại.

"Vâng. Thỉnh thoảng tôi thích giữ bệnh nhân lại mà không gửi trả về, nhưng bà ta cấp bậc cao hơn tôi. Không, chắc là các anh sẽ ở đây không lâu... tôi muốn nói... như tình trạng các anh bây giờ."

Giường ở khoa Điên đã bị hỏng cả; lò xo cái thì quá căng, cái thì quá chùng. Chúng tôi được nằm cạnh nhau. Người ta không trói tôi bằng khăn trải giường, nhưng để một bóng đèn nhỏ bên cạnh. Nửa đêm, có ai đó kêu lên: "Tao bắt đầu quay đây, thằng da đỏ! Nhìn đây! Nhìn tao đây!" Và ngay trước mặt, trong bóng tối, tôi nhìn thấy những chiếc răng màu vàng, to và dài. Đấy là gã có cái nhìn hau háu. "Tao bắt đầu quay! Nhìn đây!"

Hai tên hộ lý từ phía sau tóm lấy hắn và đưa ra khỏi buồng ngũ, vẫn vừa cười và hét lên. "Tao bắt đầu quay đây, tên da đỏ!", rồi cứ thế cười khành khạch. Hắn nhắc lại câu đó và cười suốt cho đến khi bị lôi ra hành lang và phòng ngủ trở nên yên lặng, và tôi nghe thấy tiếng một gã khác nói: "Không... lão rửa tay sạch khỏi mọi chuyện này!"

"Thế đấy, bạn của cậu đã xuất hiện," McMurphy thầm thì với tôi rồi trở mình, lăn ra ngủ. Còn tôi thức trắng đêm ấy, không ngừng nhìn thấy những cái răng vàng khè ấy và bộ mặt hau háu, cầu xin Nhìn đây, nhìn đây!, rồi đến khi tôi cũng thiếp đi, thì chỉ còn cầu xin trong im lặng. Vàng vọt vì thiếu ăn, nó nhô ra từ bóng tối, muốn điều gì đó... cầu xin điều gì đó. Tôi không hiểu làm sao McMurphy có thể ngủ được khi bao quanh hắn là một trăm khuôn mặt như thế, hay hai trăm, hay thậm chí hàng trăm.

Ở khoa Điên, người ta báo thức bằng còi. Không phải bằng ánh sáng như ở khoa nội chúng tôi. Tiếng còi rúc lên rùng rợn như một cỗ máy gọt bút chì khổng lồ đang nghiến một thứ gì rất đáng sợ. Tôi và McMurphy bật chồm dậy, nhưng sắp sửa nằm lại xuống giường thì tiếng loa đã gọi cả hai lên phòng trốc. Tôi chui ra khỏi chăn, lưng tê dại sau giấc ngủ, khó khăn lắm mới chui người xuống được, và nhìn McMurphy tập tễnh, tôi hiểu lưng hắn cũng chẳng dễ chịu hơn tôi.

"Họ cho chúng ta xơi món nhỉ, Thủ lĩnh?" Hắn hỏi. "Món giày kẹp chân? Hay món bàn phanh thây? Tốt nhất là thứ gì không nặng lắm, bởi tao cũng đã khá nhừ rồi!"

Tôi trả lời rằng không nặng đâu nhưng không thể nói được gì hơn vì cũng không biết rõ hơn chừng nào chưa đi tới nơi và thấy một nữ y tá đã chờ sẵn ở đấy, không phải cô hôm qua, và hỏi, "Ông McMurphy và ông Bromden phải không?" rồi đưa cho chúng tôi mỗi đứa một chiếc cốc bằng giấy.

Tôi nhìn vào cốc và thấy có ba viên con nhộng màu đỏ quen thuộc. Tiếng gõ rì rầm trong đầu, tôi không ngăn được nó.

"Khoan," McMurphy nói. "Đây là thuốc ngủ hả?"

Cô y tá gật đầu, đưa mắt về sau xem có ai không: hai gã cầm kìm cắt nước đá đang cúi người, tay khoác tay.

McMurphy trả lại chiếc cốc, "Ồ không, cô y tá, tôi không thích mắt bị bưng kín lại. Nhưng nếu như thay bằng thuốc lá thì tôi không từ chối."

Tôi cũng làm theo hắn. Cô y tá bảo là phải gọi điện và biến vào sau cửa kính, nhấc ống nói lên trước khi chúng tôi kịp nói gì.

"Thủ lĩnh, tao xin lỗi vì đã lôi mày vào chuyện," McMurphy nói; khó khăn lắm tôi mới nghe được vì tiếng tít tít của dây điện thoại trong tường. Tôi cảm thấy các ý nghĩ hoảng sợ cứ quay cuồng hỗn loạn trong đầu.

Chúng tôi ngồi trong phòng chung giữa vòng vây của các bộ mặt và đúng lúc đó, đích thân mụ Y tá Trưởng bước vào, tả hữu là hai tên hộ lý to lớn. Tôi co người trong ghế bành để trốn mụ, nhưng đã muộn. Quá nhiều các cặp mắt dồn vào tôi, những cặp mắt dính nhớp đóng đinh tôi vào chỗ.

"Xin chào, chúc một buổi sáng tốt lành!" Mụ nói, lúc này đã lấy lại nụ cười giả dối quen thuộc. McMurphy đáp lễ, còn tôi im lặng, mặc dù mụ nói với tôi rất to: "Chào ông". Tôi nhìn hai tên da đen: một tên băng dán ngang mũi, một tay treo trên cổ, bàn tay xám lòng thòng dưới đám bông băng nom như con nhện chết đuối; đứa thứ hai lê bước khó nhọc như thể xương sườn bị bó bột. Cả hai nhếch mép cười, hơi chút mỉa mai. Thương tật như bọn hắn đáng ra nên ngồi nhà thì tốt hơn, song lẽ nào bỏ qua dịp tốt đẹp này? Tôi cũng nhếch mép cười đáp lại.

Bằng một giọng nhẫn nại và nhẹ nhàng, mụ y tá trách móc McMurphy đã hành động vô ý thức, như trẻ con, phát khùng lên tựa một cậu bé ưa làm nũng, ông không xấu hổ sao? Hắn trả lời rằng hình như không và yêu cầu mụ ta cứ nói tiếp.

Mụ nói rằng trong cuộc họp khẩn cấp tối qua, các bệnh nhân đã đồng ý với nhân viên bệnh viện để hắn điều trị bằng sốc - nếu như hắn không ý thức được lỗi lầm của mình. Hắn chỉ cần công nhận rằng hắn sai, để tỏ ra đã lấy lại lý trí - đã ý thức được, thì việc điều trị sẽ bị bãi bỏ.

Những bộ mặt xung quanh nhìn chúng tôi và chờ đợi. Mụ y tá nói tất cả tùy hắn.

"Thế sao? Tôi cần phải viết giấy cam đoan?"

"Không, nhưng nếu ông thấy cần thiết... "

"Bà giúp cho việc ấy thì tốt hơn, biết đâu tiện thể bà viết thêm điều gì đó nữa. Ví dụ như, tôi đã dính vào một âm mưu lật đổ chính phủ hoặc là tôi cho rằng ngoài Hawaii không tìm đâu nổi một cuộc sống sung sướng hơn cuộc sống của chúng ta trong bệnh viện... và tất cả những điều nhảm nhí như vậy... "

"Theo tôi... điều đó không... "

"Rồi, sau khi tôi đã ký, bà sẽ đưa chăn và gói thuốc lá của Hội chữ thập đỏ đến cho. Ô hô hô, thưa bà, tụi Ba Tàu trong trại còn xa mới học nổi bà."

"Randle, chúng tôi chỉ muốn giúp ông."

Nhưng McMurphy đã đứng dậy, gãi bụng, đi qua trước mặt mụ ta và hai gã hộ lý đằng sau, bước tới bàn chơi bài. "Thế - thế - thế nào, bàn chơi poker ở đâu hả tụi bay?"

Mụ y tá nhìn theo hắn, rồi đi ra phòng trốc gọi điện.

Hai tên hộ lý da màu và một tên da trắng có món tóc quăn màu bạch kim dẫn chúng tôi đến Nhà Chính. Trên đường đi McMurphy ba hoa với tên da trắng như không có chuyện gì xảy ra.

Sương muối đọng dày trên cỏ, hai tên da đen đi trước phun ra một luồng khí như đầu máy hơi nước. Mặt trời rẽ đôi các đám mây thiêu đốt sương muối làm ánh lên những tia sáng giăng kín mặt đất. Những con chim sẻ xù lông chống lạnh, nhảy nhót giữa các tia sáng tìm hạt. Chúng tôi cắt ngang đám cỏ lạo xạo dưới chân, đi qua các hang sóc, nơi mà một đêm tôi đã nhìn thấy con chó. Những tia sáng lạnh lẽo. Sương lùi dần vào hang, lẩn vào bóng tối.

Tôi cảm thấy sương muối đọng cả trong lòng mình.

Chúng tôi đi đến cánh cửa quen thuộc, bên trong ầm ầm như tiếng ong vỡ tổ. Trước mặt chúng tôi có hai đứa đang đi, chuếnh choáng như hai thằng say vì mấy viên con nhộng màu đỏ, một tên bi bô như đứa trẻ: "Đây là gánh nặng của con, ơn Chúa, đây là của cải duy nhất của con, ơn Chúa... "

Đứa kia cũng huyên thuyên: "Xông tới, xông tới." Đấy là gã cứu đắm ở bể bơi. Rồi hắn lặng lẽ khóc.

Tôi sẽ không kêu gào và khóc lóc. Trước mặt McMurphy.

Gã kỹ thuật viên yêu cầu chúng tôi cởi giày. McMurphy hỏi có phải tụt quần và cắt tóc không? Gã nói đừng có mơ.

Những cái đinh trên cửa sắt nom như những con mắt nhìn tôi.

Cửa mở và hút luôn tên thứ nhất vào. Gã cứu đắm không động cựa. Một tia sáng như khói nê ông từ tấm bảng điều khiển đen trong phòng bay ra tóm lấy cái trán đầy những hốc của hắn và kéo vào như kéo một con chó ở đầu xích. Đến lúc cửa đóng thì tia sáng đó đã quay hắn được ba vòng và mặt hắn đầy vẻ kinh hoàng. Đếm một," hắn rên ư ử. "Đếm hai! Đếm ba!"

Tôi nghe thấy chúng bẩy trán hắn lên, như mở nắp cống ngầm, các răng bị kẹt nghiến ken két.

Khói hất toang cửa, chiếc xe đẩy cùng với tên thứ nhất lăn ra, liếc tôi sắc như dao. Trời, bộ mặt hắn! Chiếc xe lại lăn vào và chở gã cứu đắm ra. Tôi nghe thấy đội cổ vũ viên gọi to tên hắn.

Gã kỹ thuật viên nói, "Nhóm tiếp theo."

Sàn nhà lạnh, đầy sương giá, phát ra tiếng kêu lạo xạo dưới chân. Phía trên, ánh sáng rít lên trong cái ống dài màu trắng lạnh. Có mùi dầu graphit, như trong ga ra ô tô. Có mùi sợ hãi chua chua. Qua cái cửa sổ, nhỏ, sát trần nhà, tôi thấy những con chim sẻ xù lông trên dây điện, như những hạt cườm màu nâu. Đầu chúng giấu trong đám lông vì lạnh. Gió lùa trong những ống xương của tôi mỗi lúc một rít lên Báo động phòng không! Báo động phòng không!

"Đừng có hét toáng lên, Thủ lĩnh."

Báo động phòng không!

"Yên nào. Tao sẽ đi đầu. Sọ tao dày lắm, chúng không đánh thủng được đâu. Và nếu không đánh thủng được sọ tao thì cũng chẳng đánh thủng được sọ mày."

Tố bò vào bàn, dang tay xếp cho khít cái bóng trên đó. Rơle đóng vòng đai và cổ tay, mắt cá và ép hắn lại vào cái bóng. Một bàn tay vươn ra lột cái đồng hồ mà hắn đã thắng được của Scanlon, vứt xuống cạnh tấm bảng điều khiển, nó vỡ tung, các bánh răng và đinh vít lăn lóc khắp nơi, một cái lò xo văng tới tận tấm bảng điều khiển và nằm chết gí ở đấy.

Dường như không mảy may sợ hãi, hắn nhoẻn miệng cười với tôi.

Chúng bôi dầu graphit lên hai thái dương hắn. "Cái gì đấy?" hắn hỏi. "Dầu dẫn điện," gã kỹ thuật viên trả lời. "Xức dầu cho tao cơ đấy, dầu dẫn điện à. Thế tao có được lĩnh vương miện bằng gai không?"

Bọn chúng xoa dầu. Hắn hát cho chúng nghe làm tay chúng run lẩy bẩy.

"Chọn lấy kẽm Rễ Rừng dùng nhé Cholly... "

Khoác lên đầu McMurphy những vật trông như cái tai nghe, vương miện bạc đầy gai lên hai thái dương đã được phủ graphit. Chúng tìm cách bịt tiếng hát bằng một đoạn ống cao su bắt hắn cắn vào.

"Làm từ li-no-lin nát lạnh."

Xoay núm điều khiển và cỗ máy rung lên, hai cánh tay máy tóm lấy các mỏ hàn và cúi xuống trên đầu hắn. Hắn nháy mắt với tôi và lúng búng nói chuyện với tôi, không thành tiếng trong cái miệng vướng víu, muốn nhắn tôi điều gì qua cái ống cao su khi hai cái mỏ hàn tiến sát tới đai bạc trên thái dương hắn - vòng lửa sáng chói, đốt hắn cứng đờ, nâng hắn khỏi bàn tới khi chỉ còn đôi cổ tay và mắt cá sát xuống bàn và qua ống cao su sắp nát thoát ra một tiếng nghe như là ô hô! rồi hắn đã đóng sương giữa luồng tia sáng.

Ngoài cửa sổ những con chim sẻ bốc khói rơi khỏi đây.

Bọn chúng đưa hắn ra trên xe đẩy, người hắn vẫn còn run giật, mặt phủ đầy sương muối trắng. Bị ăn mòn. Axit trong bình ắc quy. Tên kỹ thuật viên quay qua tôi.

Cẩn thận với tên này. Tôi biết hắn. Giữ lấy!

Nghị lốc gì nữa lúc này.

Giữ lấy hắn! Quỷ tha ma bắt bọn mày đi! Lần sau thì chớ có nhận những tên không uống thuốc ngủ từ trước.

Vòng đai đóng vào cổ tay và mắt cá tôi.

Có mạt sắt trong lớp dầu graphit, chúng nghiến vào thái dương.

Khi nháy mắt, hắn đã nói gì đó với tôi. Đúng là hắn muốn nói gì đó.

Một đứa cúi xuống, đưa hai cái mỏ hàn vào đai bạc trên đầu tôi.

Cái máy cong hai cánh tay lại.

BÁO ĐỘNG PHÒNG KHÔNG!

Trúng đạn giữa đường chạy, đang lao xuống sườn núi. Chẳng thể chạy lên trước hay lùi lại, nhìn vào đầu ruồi trên họng súng là mi chết, chết, chết.

Chúng tôi đi ra theo lối mòn, băng qua bãi sậy tới đường sắt. Tôi áp tai vào đường ray, thanh sắt nóng bỏng chà lên má.

"Chưa có gì," tôi nói, "trong vòng một trăm ki lô mét, cả phía này lẫn phía kia."

"Hừ," bố tôi chỉ nói.

"Chẳng phải chúng ta đã từng nghe bò rừng như vậy sao? Cắm dao xuống đất, ngậm răng vào cán, nghe được tiếng cả đàn từ rất xa."

"Hừ!" Ông nhắc lại, nhưng lại có vẻ buồn cười. Bên kia đường sắt là một đống lúa mạch lép từ mùa đông năm ngoái. Trong đầy chuột, con chó bảo vậy.

"Đi lên hay đi xuống đường ray, con?"

"Đi sang bên kia bố ạ. Con chó bảo thế."

"Chó không đi cạnh ta."

"Chẳng sao. Đằng kia có chim, con chó bảo thế."

"Còn bố con thì bảo rằng chúng ta nên đi lên dọc đường."

"Tốt nhất là băng qua đường, đến chỗ đụn thóc lép ấy, con chó nói vậy."

Qua đường - và thình lình từ trên trời rơi xuống một đám người chạy đầy trên đường ray, bắn túi bụi vào bầy chim trĩ. Hình như con chó đã chạy quá xa về phía trước và xua hết cả chim khỏi đụn thóc ra chỗ đường ray.

Con chó bắt được ba chú chuột.... Con người, Con người, CON NGƯỜI, CON NGƯỜI... cao lớn vai rộng, mắt nháy như một vì sao...

Lại kiến, ôi quỷ quái thật, bao nhiêu là kiến, chúng cắn, bọn chết giẫm. Con còn nhớ không, chúng ta đã nếm thử và phát hiện chúng có vị như dưa chuột muối? Nhớ không? Con bảo không phải dưa chuột muối còn bố nói giống đấy, còn mẹ con nghe thấy và mắng cho bố một trận: dạy cho trẻ con ăn sâu!

Hừ - một cậu bé da đỏ thốc thụ phải sống được bằng bất cứ thứ gì và có thể ăn tất cả những gì chưa kịp ăn mình.

Chúng ta không phải là người da đỏ. Chúng ta là những người văn minh, nhớ lấy.

Bố, bố đã nói với con: bao giờ bố chết, con hãy găm bố lên bầu trời.

Họ của mẹ là Bromden, và cưới bố xong cũng là Bromden. Bố nói tôi sinh ra với một cái tên duy nhất, chui ra ngoài đời vào một cái tên, tựa như con bê non rơi ra trên chiếc khăn trải sàn, khi mẹ nó đòi đứng trên bốn chân mà đẻ nó. Tee Ah Millatoona, Cây Thông Cao Nhất Trên Núi, còn tôi có Chúa chứng giám, là người da đỏ cao to nhất trong toàn bang Oregon, và có thể là cả trong bang California và Idaho nữa. Tôi đã sinh ra cho cái tên đó.

Anh có Chúa chứng giám là thằng đần độn nhất nếu nghĩ rằng một người phụ nữ Thiên chúa giáo lại chịu mang họ Tee Ah Millatoona. Anh sinh ra cho một cái tên - tốt thôi, và tôi cũng sinh ra cho một cái tên. Bromden. Mary Louise Bromden.

Và khi chúng ta chuyển vào thành phố, bố tôi nói, với cái tên đó chúng ta sẽ nhận được phiếu trợ cấp xã hội dễ dàng hơn.

Một người cầm cái búa đóng đinh đang đuổi theo ai đó, và sẽ kịp nếu hắn cố thêm chút xíu. Tôi lại thấy các tia chớp lóe lên, màu sắc nhấp nháy.

Dì ơi, đừng nhắm mắt. Và cũng đừng ngáp dài. Nhốt lấy bầy gà con. Đàn ngỗng có ba con. Ba con bay ba hướng. Có con bay về nhà. Có con thì bay ra. Còn một con bay qua. Tổ cúc cu và hót. Rủ các bạn cùng theo. Một, hai, ba... NÀO BƯỚC.

Bà nội ê a bài vè. Ngồi trên lưới phơi cá khô và đuổi ruồi, chúng tôi chơi trò này hàng giờ liền. Trò chơi gọi là "Dì ơi đừng nhắm mắt". Đếm các ngón tay trên hai bàn tay tôi xòe, mỗi âm tiết một ngón tay theo nhịp lời đọc của bà.

Dì ơi, đừng nhắm mắt (năm ngón). Và cũng đừng ngáp dài (năm ngón, tay bà đen như càng cua đập nhẹ vào mỗi ngón tay tôi theo từng âm tiết và từng móng tay tôi từ phía dưới nhìn lên bà, như những khuôn mặt nhỏ xíu đang muốn đến lượt mình bay lên theo con ngỗng bay trên tổ chim cúc cu).

Tôi rất thích trò chơi, và yêu bà nội. Tôi không thích bà dì nhốt gà con, không yêu bà ta. Tôi thích con ngỗng bay trên tổ chim cúc cu. Tôi yêu nó và yêu bà, yêu cả những hạt bụi đọng trên nếp nhăn trên mặt bà.

Lần sau, tôi thấy bà, bà đã chết cứng giữa thành phố Dalles, trên vỉa hè, những chiếc áo sặc sỡ vây quanh, người da đỏ, người chăn gia súc, thợ cày. Người ta chở bà trên xe đến nghĩa trang thành phố, đắp đất sét đỏ lên mắt bà.

Tôi còn nhớ những chiều nóng nốc, nhớ số yên tĩnh trước cơn dông khi những con thỏ cuồng lên chạy lao cả vào bánh ô tô tải chạy điêden.

Thằng Joey Cá Mú Nằm Thùng, sau khi ký giao kèo có trong tay hai mươi nghìn đô la và ba chiếc Cadillac. Khốn nỗi hắn không biết lái cái nào.

Tôi thấy con xúc xắc.

Tôi thấy nó từ phía trong, tôi ngồi tận dưới đáy. Như một mẩu chì gắn vào cục xương để khi gieo sẽ được điểm mình cần. Người ta gắn chì vào con xúc xắc để luôn luôn được mắt rắn, được mặt nhất, tôi là hòn chì, sáu gờ nổi lên xung quanh như những chiếc gối trắng, là mặt luôn luôn nằm dưới khi con xúc xắc được ném ra. Người ta nạp con xúc xắc kia cho số mấy? Tất nhiên cũng ở mặt nhất. Mắt rắn. Chúng hùa với những kẻ gian lận để bắn hắn, vậy mà chúng nạp tôi vào.

Chú ý, tôi gieo đây. Ôi, thiên thần ơi, bếp xông khói đã trống rỗng mà cô bé lại muốn có đôi giày dạ tiệc mới. Gieo này. Bụp!

Bỏ cuộc thôi.

Ẩm ướt. Tôi đang nằm trong vũng nước.

Những con mắt rắn. Người ta lại gieo. Tôi thấy một điểm cao tít trên đầu. Hắn không thể chơi bằng con xúc xắc băng giá này đằng sau cửa hàng thức ăn gia súc trong hẻm được - ở Portland.

Góc phố lạnh lẽo như trong hầm ngầm bởi vì mặt trời đã lăn. Hoàng hôn. Cho con... đi thăm bà. Mẹ nhé?

Hắn nói gì khi nháy mắt với tôi?

Một con bay vào nhà, một con thì bay ra.

Đừng đứng chắn đường tôi đi.

Mụ y tá, quỷ tha mụ đi, không được chắn đường, chắn đường. CHẮN ĐƯỜNG.

Cô giáo bảo đầu con thông minh lắm, nhóc, sẽ trở thành người quan trọng...

Con sẽ thành ai, bố? Thành thợ dệt thảm như chú Chó sói C&N? Thành thợ đan giỏ? Hay thành một người da đỏ rượu chè?

Này, anh đứng máy, anh là người da đỏ sao?

Vâng, người da đỏ.

Thế mà mày nói năng lưu loát đấy chứ?

Vâng.

Ờ... xăng thường loại ba đô la.

Chúng sẽ không làm ra vẻ hách như thế nếu biết tôi với mặt trăng đang toan tính chuyện gì. Tôi đâu phải là một người da đỏ bình thường mẹ khỉ... Ai bước sai chân thì... gì nhỉ? Chẳng qua vì nghe nhịp trống chiêng.

Lại mắt rắn nữa. Quỷ quái thật, những con xúc xắc này đã đánh mất linh hồn.

Sau khi người ta an táng cho bà, bố tôi cùng chú Chó sói Chạy và Nhảy lại đào xác bà lên. Mẹ không đi với chúng tôi; trong đời mẹ chưa bao giờ nghe thấy chuyện như vậy. Treo người chết lên cây! Thật kinh tởm.

Chú Chó sói C&N và bố tôi ngồi khám say ở Dalles hai mươi ngày chơi bài rummy, vì tội Xâm phạm đến Người chết.

Đấy là mẹ chúng tôi - khỉ gió!

Chẳng có gì khác nhau cả, hai thằng ngốc. Không có quyền lôi người đã chết ra khỏi mộ. Khi nào thì tụi bay thông minh lên được, bọn da đỏ chết tiệt kia? Nào, bà ta đâu? Tốt nhất hãy khai ra.

Ai, cút mẹ mày đi, thằng mặt nhợt, chú C&N vừa nói vừa vê thuốc. Còn lâu tao mới nói.

Cao, cao nữa, cao mãi trên đồi, trên ngọn cây thông, trên gò, bà tôi chạm vào gió bằng bàn tay thân thương, đếm mây bằng bài hát cũ... đàn ngỗng có ba con.

Mày định nói gì với tao khi nháy mắt?

Dàn nhạc đang chơi. Xem kìa... trời đẹp quá, hôm nay là ngày Bốn tháng Bảy.

Con xúc xắc dừng lại.

Chúng lại đẩy máy về phía tôi... không hiểu...

Hắn nói gì nhỉ?... không hiểu McMurphy đã làm tôi to lại như thế nào.

Tên kia lại nói: Giữ bóng thật chắc.

Chúng ngay ngoài đó. Đen nhẻm trong bộ quần áo trắng, qua khe cửa chúng tè lên người tôi rồi buộc tôi tôi đã đái dầm ướt sũng cả sáu chiếc gối. Sáu điểm. Tôi tưởng căn phòng là con xúc xắc. Một điểm, mặt đất rắn trên cao, vòng tròn, ánh sáng trắng trên trần... là thứ tôi vừa nhìn thấy... trong cái phòng vuông bé tẹo này... nghĩa là đã đêm muộn rồi. Tôi đã ngất đi mấy tiếng đồng hồ? Đang phun một ít sương mù, nhưng tôi sẽ không ngụp lặn và lẩn trốn trong đó nữa... Không, sẽ không bao giờ...

Tôi từ từ đứng dậy, hai bả vai cứng đờ. Những chiếc gối trắng của Buồng Cách ly ướt đẫm, tôi đã đái lên đấy khi bị ngất. Tôi vẫn chưa thể nhớ lại được hết, bèn đưa cổ tay dụi mắt cho đầu óc sáng sủa hơn. Tôi đã làm được. Trước đây, chưa bao giờ tôi thoát ra khỏi những thứ này.

Tôi lê bước đến ô cửa sổ tròn bọc lưới sắt và gõ vào đấy. Khi thấy tên hộ lý bê cái khay từ hành lang đi lại, tôi hiểu lần này tôi đã thắng.