ợ già, nhà ống là một sự tấm tức ở đời. Tuy nhiên, vợ già chưa chắc đã là một khuyết điểm: “Có phúc lấy được vợ già - Vừa sạch cửa nhà lại dẻo cơm canh”. Ngoài ra, thời gian ban tặng tuổi tác giống như cô phụ trách Đội chia kẹo Trung thu, ít có lý do để tin rằng vợ già sẽ được phần nhiều hơn.

So với vợ già, nhà ống là điều khó an ủi chúng ta hơn. Tại sao con người đã mất công từ bỏ hang lại chỉ để chui vào ống sau một quá trình tiến hóa dài dòng như vậy? Câu trả lời là tại vì chính sách đất đai nan giải của chúng ta. Nhà ống là hệ quả tất yếu của chính sách hạn chế diện tích đất cấp cho việc xây nhà ở trong nội đô. Cụ thể, nhiều thành phố đã hạn chế diện tích này ở mức tối đa là không quá 60 m2 cho mỗi hộ gia đình. Điều luật này còn rất hay ở chỗ: nó chỉ hạn chế mức tối đa, nhưng lại mở ra khả năng vô tận cho mức tối thiểu. Hậu quả là hàng loạt các ngôi nhà đã được xây cất trên những miếng đất chỉ rộng từ 30-35 m2, thậm chí chỉ 15 m2. “Sự năng động, sáng tạo” này đã biến nhiều khu phố của chúng ta thành những khối bê tông nham nhở như bề mặt Sao Hỏa. (Tin hay không thì tùy nhưng một trong những lý do giải thích tại sao sự sống không thể tồn tại ở trên Sao Hỏa là vì nó quá nham nhở).

Với một miếng đất dưới 60 m2, lại có mặt tiền rất hẹp (vào khoảng 4m), bạn chỉ có thể xây được một chiếc nhà ống. Một nét đặc trưng của nhà ống là nó chỉ có một mặt không gian ở phía trước: phía sau, gối lưng với một chiếc nhà ống khác và hai bên, kề hông với hai chiếc nhà ống tương tự. Hậu quả tất yếu là rất ít ánh sáng tự nhiên và không khí. Toàn bộ hy vọng về những ngày tươi sáng của đời người chỉ còn biết trông chờ vào ngành điện lực. Mất điện, ống sẽ chẳng khác gì với hang. Mà mất điện là điều rất có thể xảy ra.

Thiết kế một ngôi nhà ống cho đẹp thật sự là một “sứ mệnh không thể”. Với 4m mặt tiền chật hẹp, thiên tài kiến trúc chỉ còn mỗi một cơ hội để thể hiện là làm khung nhôm kính và ốp đá mặt tiền như thế nào. Tuy nhiên, như thế nào thì các ngôi nhà ống cũng không thể có bản sắc kiến trúc và văn hóa riêng của mình. Chúng giống nhau như một mớ khoai tây: củ nào cũng như củ nào không tròn, không méo đều đều như nhau. Để thoát khỏi sự đơn điệu ngột ngạt và tẻ ngắt, nhiều gia chủ đã tìm cách cắm cho ngôi nhà của mình một chiếc mũi Buratino màu cà chua và chổng ngược lên trời (phía ấy còn chưa bị vướng)… Tạo nên nỗi buồn không thể an ủi được của “Em ơi, Hà Nội chóp”.

Từ một căn hộ tập thể 24-28 m2 trong thời kỳ bao cấp tiến tới một miếng đất xây nhà 60 m2 là một bước tiến dài. Tuy nhiên, có vẻ như nó chưa đủ dài để không biến các khu phố mới của chúng ta thành bề mặt Sao Hỏa, mà hai ngôi Sao Hỏa cho một hệ Mặt Trời chắc chắn sẽ là quá nhiều. Trong tương lai, nếu những ngôi nhà ống bị con cháu của chúng ta phá bỏ thì đó sẽ là điều hoàn toàn dễ hiểu. Tuy nhiên, toàn bộ sự không may nằm ở chỗ: thay vì những di sản kiến trúc và văn hóa, chúng ta chỉ để lại cho hậu thế những chi phí phát sinh và sự bực mình.

Có lẽ, cách tốt hơn là chúng ta nên xem xét lại chủ trương hạn chế diện tích xây nhà trong phố. Nghĩa là, thay vì chính sách hạn chế mức tối đa, nên chăng chấp nhận chính sách hạn chế mức tối thiểu. Những người muốn xây dựng nhà ở tư phải đủ khả năng trang trải chi phí cho tối thiểu là 400 m2 đất chẳng hạn. Những người không có đủ khả năng sẽ phải lựa chọn phương án ở nhà chung cư cao tầng. Thuế bất động sản được đánh ở mức hợp lý sẽ tạo điều kiện cho Nhà nước có thêm nguồn thu để hỗ trợ các chương trình nhà ở cho người nghèo. Với một chính sách như vậy, các khu phố mới của chúng ta chắc chắn sẽ đẹp đẽ và khang trang hơn.

Trong lúc phong trào nhà ống ở thành phố chưa có dấu hiệu thoái lui, thì hiện tượng này đang từ một sự cần thiết trở thành một thứ mốt của người đời. Những người nông dân sống ở ven đô hoặc gần các con đường liên tỉnh, liên huyện, liên thôn các loại đang phá bỏ những ngôi nhà truyền thống với vườn cây, ao cá để vươn ra mặt đường xây những chiếc nhà ống của mình. Hiệu ứng đôminô này mới là điều thật sự đáng quan ngại. Không khéo, sự vô vọng của các khu nhà ống sẽ được nhân rộng ra một cách vô tận trong phạm vi cả nước.

Để khắc phục hiện tượng này, bên cạnh một chính sách đất đai phù hợp, đòi hỏi phải có một chiến dịch truyền thông hữu hiệu. Và vấn đề này không thể giải quyết được trong ngày một, ngày hai.