ỗi ngày, khi chiều tới, những người Oulhamr chờ đợi một cách kinh hoàng cái lúc mặt trời bỏ đi. Khi chỉ còn có những ngôi sao ở lại trên bầu trời hoặc khi mặt trăng chìm ngập trong mây, họ tự cảm thấy yếu hèn và khốn đốn kì lạ. Chen chúc nhau trong bóng tối một vòm hang hoặc dưới chân một vách đá chênh vênh, giữa giá rét và bóng đêm, họ mơ tưởng tới Lửa đã nuôi sống họ bằng hơi nóng của nó và xua đuổi những con thú hung dữ đáng sợ. Những người canh gác luôn luôn lăm lăm khí giới trong tay; chăm chú và lo sợ khiến đầu óc và tay chân họ rời rã; họ hiểu rằng họ có thể bị tóm gọn bất thình lình, trước khi kịp trở tay. Gấu đã cướp đi một chiến binh và hai người đàn bà, chó sói và báo đã tha mất mấy đứa trẻ; nhiều người đàn ông mang những vết sẹo do các cuộc đụng độ ban đêm.

Mùa lạnh đến. Gió bấc phóng những mũi giáo của nó. Những ngày trời trong, băng giá cắn rứt bằng những chiếc răng nhọn hoắt. Và một đêm, Faouhm, người chỉ huy, trong một keo vật lộn với sư tử đã bị bại tay phải. Bởi thế, ông ta trở nên quá yếu, khó bề giữ được uy thế trong việc chỉ huy: trong bầy càng thêm lộn xộn. Houm không còn muốn tuân lệnh nữa. Mouh tự coi mình là người cầm đầu của bầy Oulhamr. Cả hai đều có vây cánh; còn lại một số không đông vẫn trung thành với Faouhm. Tuy thế, vẫn không có những cuộc đánh lộn bằng khí giới. Bởi lẽ mọi người đều mệt mỏi, ông già Goun giảng giải cho họ thấy sự yếu hèn và tai họa sẽ gặp nếu chém giết lẫn nhau. Họ đều hiểu rõ ý ông già; trong những giờ khác tối tăm, họ xót xa nhớ tiếc những chiến sĩ thiếu mặt. Đã biết bao tuần trăng, họ không còn hi vọng được gặp lại Naoh, Gaw và Nam hoặc những người con trai Oroc. Đã nhiều lần, họ cử người đi thám thính; những người này đều trở về, không tìm ra được một chút dấu vết. Vậy là nghi hoặc đè nặng xuống đầu óc mọi người: cả sáu chiến sĩ ấy đã bỏ mình dưới móng vuốt thú dữ, dưới lưỡi rìu của con người hoặc đã rũ xương vì đói? Bầy người Oulhamr không còn mong được trông thấy bùng lên ngọn lửa cứu trợ nữa!

Mặc dầu phải chịu những nỗi khổ cực đau đớn còn nặng hơn ở cánh đàn ông, chỉ có những người đàn bà là còn giữ được một niềm tin thầm kín. Sự kiên trì chịu đựng vẫn bảo vệ cho nòi giống, luôn luôn có sẵn ở họ. Gammla thuộc vào nhóm những người kiên nghị nhất. Giá rét hoặc đói thiếu đều không thể giảm sút sức trẻ của cô. Mùa đông giúp cho làn tóc dài thêm và cô nàng quấn quanh vai như bờm sư tử. Cô cháu gái của Faouhm có một hiểu biết sâu sắc về cây cỏ. Trên đồng cỏ hoặc trong bụi bờ, dưới lùm cây cao hoặc giữa đám lau sậy, cô biết cách tìm ra những củ, những quả, nụ nấm lành nuôi sống con người. Thiếu cô, lực sĩ Faouhm khó sống nổi trong cái tuần mà vết thương bắt buộc ông phải nằm dài trong tận cùng hang đá, lả đi vì mất nhiều máu. Lửa, đối với cô hình như không quá cần thiết cho bằng đối với những người khác. Tuy vậy, cô vẫn say sưa mong muốn có nó và vào những chập tối, cô thường tự hỏi xem Aghoo hay là Naoh sẽ đem được Lửa về. Cô nàng sẵn sàng ngoan ngoãn phục tùng: lòng tôn kính người mạnh nhất đã thấm sâu vào mỗi thớ thịt của cô; bản thân cô không hề quan niệm được rằng mình lại có thể từ chối không nhận làm vợ người chiến thắng, nhưng cô biết rằng với Aghoo thì cuộc sống sẽ cực nhọc hơn.

Thế rồi, tới một buổi chiều có những báo hiệu đáng sợ. Gió đã cuốn tan sạch mây. Gió lướt trên những đám cỏ héo và trên những thân cây đen ngòm, rít lên những hồi dài. Một vầng mặt trời đỏ ngầu, lớn rộng như ngọn đồi sừng sững ở phía tây, còn chiếu sáng cảnh quan. Và, trong buổi hoàng hôn sắp biến sâu vào khoảng thời gian vô tận, bầy người tụ tập lại, rùng rợn hãi hùng. Nó sao mà yếu đuối, nó sao mà ảm đạm! Biết bao giờ mới trở lại những ngày mà ngọn Lửa gầm gừ và ngốn ngấu những súc củi, và thế là một mùi thơm thịt nướng bốc lên trong chiều tà, một niềm vui nhập vào mọi cơ thể; bọn chó sói rình mò lang thang khốn đốn, con gấu, con sư tử và con báo lảng xa cuộc sống sáng ngời đó!

Mặt trời lặn: ở phương tây trơ trụi, ánh sáng tắt ngủm không lóe lên chút nào. Và những con thú sống nhờ bóng tối đắt đầu rình mò trên mặt đất.

Ông già Goun, cuộc sống khốn cực đã làm cho già thêm hàng bao nhiêu tuổi, thốt ra một tiếng rên rỉ buồn thảm:

- Goun đã được nhìn thấy những đứa con mình, và những đứa con của những đứa con mình. Chưa bao giờ Lửa lại vắng bóng trong bầy người Oulhamr. Vậy mà giờ đây chẳng còn có Lửa nữa... Và Goun sẽ chết mất mà không được trông thấy lại Lửa.

Cái hốc trong lèn đá mà bầy người Oulhamr trú ẩn gần giống như một cái hang. Gặp thời tiết êm dịu, có thể là một nơi trú ẩn tốt, nhưng lúc này thì gió bắc cứ quất thẳng vào ngực mọi người.

Goun nói thêm:

- Bọn chó sói và lũ chó hoang mỗi tối lại càng táo bạo hơn!

Ông trỏ những bóng đen lén lút cứ đông dần theo chừng bóng tối ập xuống. Những tiếng tru càng kéo dài và đe dọa hơn; đêm tối xua tới không ngớt những con vật đói meo của nó. Chỉ còn có những ánh hoàng hôn cuối cùng giữ tạm chúng lại ngoài xa. Những người canh gác lo ngại, đi lại trong không khí ngột ngạt dưới ánh sao lạnh lẽo...

Bỗng nhiên, một người trong bọn họ dừng lại và vươn đầu. Hai người kia bắt chước anh ta. Rồi người thứ nhất nói:

- Có người trong đồng bằng!

Cả bầy đều rùng mình. Cũng có những người vẫn không gạt nổi lo sợ; niềm hi vọng làm căng lồng ngực nhiều người khác. Faouhm, nhớ rằng mình vẫn còn là chỉ huy, nhô ra khỏi cái ngách đá trong đó ông đang tĩnh dưỡng:

- Tất cả các chiến binh đều phải khí giới sẵn sàng ngay! - Ông ra lệnh.

Trong giờ phút bối rối này, những người Oulhamr im lặng thi hành mệnh lệnh. Người chỉ huy nói thêm:

- Houm hãy đem theo ba thanh niên đi thám thính những con người đường tới đây!

Houm ngần ngừ, không hài lòng phải nhận những mệnh lệnh của một người đã mất hẳn sức chiến đấu của một cánh tay. Nhưng ông già Goun đã lên tiếng:

- Houm có đôi mắt của báo, cái tai của sói và tài đánh hơi của chó hoang. Anh ta sẽ biết rõ những người tới gần đây là quân thù hay là những người Oulhamr.

Thế là Houm và ba chàng thanh niên ra đi. Họ đi càng ra xa, thú dữ tập hợp lại theo vết họ càng đông. Không còn thấy bóng họ nữa. Rất lâu, bầy người chờ trông, khốn khổ. Cuối cùng, một tiếng reo dài xé rách màn đêm.

Faouhm nhảy chồm ra phía đồng bằng, reo lên:

- Những người đi tới đây là người Oulhamr!

Một xúc động mãnh liệt xuyên vào tất thảy những trái tim; ngay cả lũ trẻ con cũng vùng dậy. Goun nói lên ý nghĩ của mình và cũng là của mọi người.

- Phải chăng Aghoo và các em của hắn ta... hay là Naoh, Nam và Gaw?

Lại những tiếng kêu cuồn cuộn tới dưới những ngôi sao.

- Đúng là con trai Báo đốm! - Faouhm lẩm bẩm với một niềm vui thầm kín. Bởi ông ta e ngại tính hung bạo của Aghoo.

Nhưng phần đông thì chỉ nghĩ đến Lửa. Nếu Naoh đưa Lửa về, mọi người sẵn sàng cúi mình trước anh; nếu anh trở về tay không, oán hờn và khinh bỉ sẽ dâng trào đối với cái yếu hèn của anh.

Trong lúc đó, một toán chó sói dồn về phía bầy người. Hoàng hôn đã tắt hơi. Cái vệt sáng đỏ cuối cùng vừa mới tắt; những ngôi sao lấp lánh trong một bầu trời giá buốt. Ôi! Mong được nhìn cái con vật đỏ nóng ấm lớn lên, được cảm giác nó run rẩy trên ngực mà tay chân mọi người.

Cuối cùng thì cũng trông thấy Naoh. Anh xuất hiện đen sì trên cánh đồng xám và Faouhm gào ta:

- Lửa!... Naoh đem Lửa về!

Xúc động không tả xiết. Nhiều người đứng khựng lại, như bị giáng một nhát rìu. Những người khác thì lại nhảy chồm lên với cả một loạt tiếng hò la cuồng nhiệt - và Lửa kia rồi!

Con trai Báo đốm giơ Lửa ra trong cái chuồng bằng đá. Chỉ là một đốm đỏ nhỏ, một cuộc sống leo lét và một đứa bé cũng thừa sức cầm một hòn cuội đập một cái là chết giúi chết giụi. Nhưng mọi người đều hiểu rõ cái sức mạnh vô biên sẽ bùng ra từ cái vẻ yếu đuối đó. Hổn hển, câm lặng trong nỗi lo lắng phải nhìn thấy nó tiêu tan đi mất, họ thu hình ảnh nó vào đầy trong đôi mắt.

Rồi chuyển qua một sự huyên náo cao độ đến mức lũ sói và bọn chó hoang phải khiếp đảm. Cả bầy người xúm đông xúm đỏ quanh Naoh với những cử chỉ khép nép, kính cẩn và sung sướng có chút e dè.

- Khéo mà giết chết Lửa! - Ông già Goun kêu lên khi ồn ào đã dịu bớt.

Mọi người đứng tránh ra. Naoh, Faouhm, Gammla, Nam, Gaw và ông già Goun họp thành cái hạt nhân giữa đám đông và cùng nhau tiến lại lèn đá. Cả bầy người thu góp cỏ khô, cành lá, cành khô. Khi bếp củi đã sẵn sàng, con trai Báo đốm gí sát cái đốm đỏ mảnh mai vào. Nó vồ ngay lấy mấy sợi cỏ khô, nó rít lên và cắn vào mấy nhánh lá, rồi nó gầm gừ và bắt đầu ngoạm vào những cành củi, trong khi đó, cái đường rìa những bóng tối bị đẩy lùi mãi, lũ chó sói và bọn chó hoang cũng lùi theo ra, ngổn ngang một nỗi sợ hãi bí ẩn.

Thế là Naoh quay sang phía Faouhm cao lớn, hỏi:

- Con trai Báo đốm phải chăng đã thực hiện trọn vẹn lời hứa của anh ta? Vậy thì người chỉ huy bầy Oulhamr có thực hiện lời hứa của ông ta không?

Anh nhìn Gammla đương đứng trong sáng lửa rực hồng. Cô gái lắc lắc vầng tóc rậm. Rung động một niềm kiêu hãnh, cô gái chẳng còn gì phải lo sợ. Cô cũng hòa vào trong sự chiêm ngưỡng mà tất cả bầy đã bao phủ cho Naoh.

- Gammla sẽ là vợ anh như là tôi đã hứa. - Faouhm đáp lại, giọng nhún nhường.

- Và Naoh sẽ chỉ huy bầy ta! - Ông già Goun mạnh dạn tuyên bố.

Già Goun nói lên điều đó không mảy may có ý muốn coi rẻ Faouhm cao lớn, mà chính là để loại trừ mọi hiềm khích mà ông thấy là nguy hiểm. Trong cái thời điểm mà Lửa vừa mới trở lại sống với bầy, chẳng một ai dám nói trái với ông già.

Một sự hưởng ứng nồng nhiệt đã dâng trào những bàn tay và những bộ mặt vồng lên như sóng biển. Nhưng Naoh chỉ thấy có Gammla: bộ tóc rậm dài, ánh mắt tươi mát, nói lên cái nét riêng của nòi giống; một sự bao dung sâu sắc dâng lên trong tim anh đối với con người sắp sửa trao cô gái cho anh. Tuy vậy, anh cũng hiểu rằng một người chỉ huy đã mang một cánh tay bại liệt thì không thể một hình điều khiển nổi những người Oulhamr. Và anh la lớn:

- Naoh và Faouhm cùng chỉ huy bầy ta!

Mọi người đều ngỡ ngàng và tất cả đều im tiếng trong khi đó, lần đầu tiên Faouhm, con người mang trái tim tàn bạo, bỗng cảm thấy trong tim mình tràn ngập một niềm trìu mến khó tả đối với người đàn ông không phải do chị hoặc các em gái mình sinh ra.

Thế nhưng ông già Goun xưa nay vẫn vô cùng tò mò hơn cả trong đám người Oulhamr, tỏ ý mong muốn được biết những chuyện đã xảy ra với ba chiến sĩ. Thì chúng cũng đương quẫy trong óc Naoh, tinh khôi như vừa mới xảy ra ngày hôm qua. Thời kì mông muội xa xôi đó, từ vựng còn hiếm hoi, sự liên kết giữa các từ còn yếu kém, sức gợi cảm ngắn ngủi, đột ngột và nồng nàn. Anh chàng lữ hành cao lớn nói về con gấu xám, về con sư tử khổng lồ và con cọp cái, về quân Ăn thịt người, về bầy ma mút, về lũ Lùn đỏ, về những Người-không-vai, về những Người-Lông-Biếc và về con gấu-hang-động. Tuy nhiên, anh bỏ sót, do nghi ngại và cả do khôn ngoan, không đả động đến điều bí ẩn về những hòn đá có lửa mà những người Wah đã bày bảo cho anh.

Tiếng gầm rít của những ngọn lửa bập bùng xác nhận câu chuyện. Nam và Gaw, bằng những cử chỉ dứt khoát, nhấn mạnh mỗi giai đoạn. Bởi vì đây là lời kể lại của con người chiến thắng, câu chuyện đi và những chỗ sâu kín nhất, nó làm cho những bộ ngực phải phập phồng.

Và Goun cất tiếng:

- Không có một chiến sĩ nào có thể so với Naoh trong thời cha ông chúng ta... và cũng sẽ không thể có trong thời con cái chúng ta, và cả trong thời những đứa con của con chúng ta!

Cuối cùng, Naoh nhắc đến tên của Aghoo; các cơ thể rung như những đại thụ trong gió bão. Bởi vì ai cũng gờm con trai Oroc.

- Vậy thế con trai Báo đốm trông thấy lại Aghoo vào lúc nào? - Faouhm cắt ngang, kèm một cái nhìn đượm vẻ cảnh giác vào bóng tối.

- Một đêm và một đêm nữa vừa qua. - Người chiến sĩ cao lớn trả lời.

- Những người con trai Oroc đã băng qua sông. Họ đã xông tới trước hòn lèn trên đó Naoh, Nam và Gaw trú chân... Naoh đã thắng!

Thế là im lặng tới mức không nhận ra cả những tiếng thở. Chỉ nghe thấy Lửa reo, gió bấc và tiếng một con thú dữ gầm ngoài xa.

- Và Naoh đã quật ngã cả ba! - Người lữ hành kiêu hãnh tuyên bố.

Đàn ông và đàn bà cùng nhìn nhau. Mọi người đều nhớ lại mình đã có lần run sợ trước ba anh em nhà đó. Ý đồ tranh chấp tắt hẳn trong tim những kẻ mạnh; những người yếu thì hòa cuộc sống của mình vào với cuộc sống của Naoh; những người đàn bà thì linh cảm sự lâu bền của nòi giống. Và Goun xương khô tuyên bố:

- Người Oulhamr chúng ta không còn phải sợ bất kì kẻ thù nào!

Faouhm nắm tay kéo Gammla và giúi mạnh một cách thô bạo cho cô gái ngồi thụp xuống trước người đã chiến thắng.

Và ông nói:

- Đó, nó sẽ là vợ anh... Từ nay, nó sẽ không còn nhận sự che chở của tôi nữa. Nó sẽ đi kiếm con mồi mà anh săn được, vác lên vai mang về.

Naoh đã đặt bàn tay lên Gammla, nhẹ nhàng đỡ cô gái đứng lên và thời gian vô tận trải dài trước mắt họ.

Câu chuyện này xảy ra cách đây khoảng mười vạn năm trước. Những người nguyên thủy vẫn ở theo bầy, sống chủ yếu bằng săn bắt và hái lượm. Nhưng con người, hơn hẳn con vật là bởi họ đã có Lửa. Lửa nâng cao đời sống và cũng nâng cao bản chất người ở con người. Cũng chính vì thế mà kẻ thù thường rình rập tấn công và đoạt lửa của nhau. Đại văn hào M. Gorki đã đặt Đoạt Lửa vào danh sách - không dài - những tác phẩm cần phải cho trẻ em đọc để nâng cao hiểu biết về sự tiến hóa của nhân loại.

Dịch giả: Hoàng Thái Anh