ánh quân gồm lực lượng vũ trang các châu đánh đồn Bản Phiệt phía Bắc tỉnh lỵ tiến quá chậm. Gần sáng nó mới tới được đồn này và hình thành thế bao vây.

Đồn Bản Phiệt do một tiểu đoàn lính Quốc dân Đảng chiếm giữ, nằm trên một quả núi đất có rừng cây tầm thấp án ngự ở dưới chân. Đồn là một tập hợp chi chít những lô cốt, hầm ngầm, tháp canh. Lô cốt lớn nhất án ngữ con đường lớn từ chân đồi ngược lên cổng đồn.

Quân của châu Pa Kha nhận nhiệm vụ đánh cái lô cốt này, mở đường vào trung tâm. Giấu ngựa ở trong một khu rừng nứa, ba người: Lử, Pao và Chin lần tới chân đồn thì trời đã chuyển sang buổi rạng đông, xám xám màu tro bếp.

— Lồ tả quán đã bắn súng báo hiệu rồi! Nghe thấy một tiếng bụp trên trời, Lử nghển lên, kêu. Nhưng hắn đã vội nằm rạp xuống, chúi đầu vào một bụi cây ô rô. Súng đủ các cỡ cùng lúc đồng loạt nổ ran, như muốn phá vỡ vòm trời.

Pao xếch khẩu poọc hoọc, rạp mình sau mô đất nhìn lên. Ba luồng đạn từ ba lỗ châu mai của cái lô cốt đang phụt mạnh, đỏ khé. Đỉnh đồn rừng rực sáng như có đám cháy. Mặt Pao nhuộm một màu đỏ, căng căng. Anh quay nhìn Chin. Chin đang đạp chân vào một búi cỏ toài lên, trông như con thằn lằn bò chậm.

— Chin à, đánh thế nào bây giờ?

Chin ngoái cổ lại, mớ tóc dày dính bết trên cái trán thấp:

— Theo tôi, bò vào cái khe giữa hai lỗ bắn của nó.

Pao quay đầu lại. Lử vẫn chúi đầu vào bụi ô rô.

— Anh Lử! Làm con dúi à? Không sợ đâu! Theo tôi!

Lử ngửng cổ. Pao đã nhún chân nhảy qua mô đất. Trước Pao, Chin bò, kéo lê cây súng bên cạnh. “Hóa ra thế. Cứ tưởng một trăm khẩu súng nó ngắm vào mình nó bắn cả một trăm”. Lử nghĩ, theo vết chân Pao nhoai lên. Nhưng bò được hơn chục thước thì hắn dừng lại, tìm cái mô đất cao trườn tới.

Rõ ràng là bây giờ cả hai ba cái dòng lửa đạn từ cái khối đen nhờ nhờ kia đang nhằm vào Lử rồi. Ôi trời, nó lia, nó quét, nó đang đi tìm Lử. Lử nhắm mắt. Đạn phát ra thứ ánh sáng đỏ lợt, Lử nhợt như cái xác chết.

“Ở đây chết thôi”. Tuy vậy Lử vẫn chưa mất hết hồn vía. Hắn còn sức nghĩ. Hắn bò giật lùi. Mắt hắn vẫn mở. Hai cái khe sáng lấp loáng cứ tụt dần, tụt dần về sau. Tới khi lùi gần tới chỗ hắn đã từ đó mà bò lên thì hắn dừng lại.

“Ai chà! Thằng Chin! Thằng Pao!”. Lử kêu khe khẽ, nhìn lên. Chin và Pao đang nằm chết gí giữa hai luồng đạn lửa. “Thằng Chin hàng ngày rụt rè mà nay gan góc thế. Con Seo Cả yêu nó mê mệt. Con Seo Cả đẹp, đẹp bằng con Seo Ly của thằng Pao. Thằng Chin gan thế kia sao không dám cướp con Seo Cả? Mình thì cướp ngay. Như con Pàng ấy. Mẹ nó, con bé khỏe quá. Cái mạng sườn mình đây giờ vẫn còn đau”.

“Ôi trời!”. Lử đang nghĩ, bỗng hực kêu, nhổm dậy. Vừa xảy ra một chuyện ghê gớm quá. Rõ ràng hắn trông thấy Chin nằm như đã chết rồi, bỗng vùng dậy, chân quỳ chân chống, giương súng. Cái miệng lô cốt thè lưỡi đỏ kêu oàng một tiếng rồi đứt phựt dòng lửa đỏ. Và Chin nhảy vọt tới áp cạnh cái lô cốt. Pao cũng nhảy theo.

Lử chồm dậy. “Ta cũng phải vào lô cốt, trong ấy có khi có...”. Hắn vừa thoáng nghĩ thì người từ các bờ bụi đã à à chạy lên. Hắn vội co chân chạy theo.

— Hoan hô Chin bắn chết thằng lính bắn súng máy, hoan hô!

Có tiếng ai reo. Lử say say, mê mê, nhưng chỉ chạy được mươi bước thì hắn đã vội dập người xuống đất. Chiu chiu... tằng tằng... luồng đạn từ trên mỏm đồi cao từ nãy như bỏ quên, giờ sực nhớ đang vun vút bay tới phía này. Và giữa những tiếng đạn rít ghê người Lử bỗng nghe thấy tiếng Pao kêu thất thanh:

— Anh Lử ơi, Chin bị... rồi...

Lử mở mắt. Đạn lấp lóa sáng, Pao đang ôm Chin.

Chin loạng choạng. Cả hai đổ xiêu vào cái bờ lô cốt.

Lử rên một tiếng, rùng mình, nhắm mắt, mặt úp xuống đất. Và chẳng cần nhìn, hắn cứ tay đẩy, mình trườn, giật lui xuống chân đồi.

“Hỏng rồi! Hỏng rồi!”. Lử đứng dậy, bàng hoàng. Đầu hắn bù rối, dính đầy bụi đất. Mặt hắn teo choắt. “Ở đây... ở đây chỉ có chết. Mà chẳng được cái gì”.

Hắn nhìn trời, tìm hướng và cắm cổ chạy.

Lát sau, trên con đường về thị trấn vắng vẻ, có một người cưỡi con ngựa trắng dắt theo một con ngựa mun. Người đó là Lử. Sắp tới đầu phố, hắn rẽ vào một khe núi, buộc con ngựa mun, con ngựa của Chin, trong một hốc đá, rồi quay ra, nhảy lên con ngựa trắng.

Phố Lữ Khách đang lúc lộn xộn. Lác đác tiếng súng nổ. Lử lấy một mảnh vải đỏ buộc bắp tay trái, thúc ngựa qua phố! “May quá! Chưa có mấy người vào thị trấn”. Hắn thầm nghĩ, mắt nghếch lên cao. Đầu phố đã có nhà mở cửa thắp đèn. Toàn loại nhà bé, Lử không thèm nhìn. Tới giữa phố, Lử dừng ngựa. Ở đây, nhà như núi, hai cái nhà hai tầng, cao, to lù lù đứng ở hai bên đường, kẹp hắn ở giữa.

Lử xuống ngựa, buộc con ngựa ở cột điện, rồi xách súng đến cửa căn nhà gác bên trái có cái biển to, viết chữ Hán. Thình! Thình! Hắn nện báng súng vào cửa. Cánh cửa rung cành cành, không suy suyển. Đưa tay sờ cửa, hắn thất vọng vì biết đó là cánh cửa sắt.

Lử chạy sang nhà gác bên kia đường. Cửa nhà này cũng đóng. Hắn đang loay hoay tìm đường thì bỗng păng... một viên đạn đập trúng cái biển hàng trước cửa. Lử bỏ chạy. Hắn đâm vào một cái ngõ sâu, nằm nép vào chân một bức tường và lúc sau nghển dậy thì vừa sung sướng, vừa sợ hãi: một cái cổng sau, đúng là cái cổng sau của căn nhà gác nọ, ở ngay trước mặt hắn, đã mở toang một cánh cửa gỗ.

Lử xộc ngay vào cửa. Ôi chao! Hắn choáng người. Cái sân rộng quá. Gạch đỏ như bôi máu. Trong một cái nhà nhỏ, một chiếc ô tô con nằm bẹp gí hai bánh trước, trông buồn như con gián chết. Vương vãi, ngổn ngang khắp sân là những thùng gỗ mở nắp, những hộp bìa rách. Đúng là đã có bọn hôi của vào đây rồi. Lử thất vọng ngước nhìn lên gác. Cái gác đóng chặt cửa, cũng là thứ cửa sắt. Hắn đi ra phía cái nhà để ô tô.

Lử bỗng dừng bước. Một cái hầm ngầm! Lối đi xuống, hẹp, có xây bậc. Lử rón rén. Cửa hầm ngầm bằng gỗ. Hắn rùng mình. Căn hầm rộng và lạnh toát. Phía tít trong kia, sáng sáng như có ai thắp nến, ở phía góc trái có những cái hòm vuông vức xếp cao. Hòm gì vậy? Lử chạy tới, rút dao nậy nắp hòm. Hừ! Xà phòng! Húi! Xà phòng! Dà! Lại xà phòng! Hôi như mùi con bò. Mẹ nó, nó mua xà phòng để giặt quần áo của cả ông bà ông vải nó hay sao mà lắm thế!

Lử đẩy một hòm xà phòng lấy lối đi. Hay là bọn Tàu nó giấu của dưới những hòm xà phòng này? Lử nghĩ. Hắn vội cúi xuống, định dọn đống hòm xà phòng thì bị một vật gì thúc mạnh vào mông và ngã chúi xuống đất.

— Ai cho mày vào đây! Đ. mẹ, muốn chết, hả!

Nghe thấy tiếng chửi, đang nằm cong queo trên đống hộp xà phòng, Lử nhổm dậy. Hắn nhìn thấy vệt sẹo trên mặt người vừa chửi, liền chồm tới, toét miệng:

— Seo Cấu!

— Mày là con chó thối nào thế?

— Mày không nhận ra tao à? Tao là Giàng A Lử ở Can Chư Sử đấy.

Lử đứng dậy. Gã nọ đã nhận ra hắn.

— Mày ra đây từ lúc nào, Seo Cấu?

— Từ lâu rồi.

— Sao bảo mày sắp làm seo phải?

— Húi! Seo phải không vừa với tao.

Gã lưu manh vung cánh tay gầy khẳng, chửi tục một câu. Bỗng gã mím miệng. Có tiếng ai vừa ho? Lử ngơ ngác. Có tiếng người ho thật. Lử cũng nghe thấy. Seo Cấu giật tay Lử.

Chúng nhón năm đầu ngón chân, tiến sâu vào trong hầm. Căn hầm sâu mà rộng. Một đống bao tải xếp cao ngăn thành một cái vách. Mùi gạo ẩm mốc bịt chặt mũi. Chúng len qua một kẽ hở. Giật mình, chúng đứng lại nín thở.

Nến thắp gần chục ngọn, góc căn phòng này sáng trưng như có ánh điện. Ánh sáng nến lung linh, trang trọng, vẻ như nơi thờ cúng, khiến chúng tưởng đây là nơi người Tàu chôn người chết làm thần giữ của. Nhưng, chúng không bị lừa. Chúng đã nhìn rõ: một người đang mải mê đứng vẽ trước một giá gỗ căng một mảnh vải. Bức tranh chưa xong, mới chỉ có mấy vệt núi tím sẫm xa xa. Người đang vẽ như mê mị, những gì không dính dáng tới bức tranh đối với anh lúc này, đều ở ngoài tầm cảm nhận.

Không thể dừng lại lâu hơn, Seo Cấu nhảy sầm tới sau lưng người nọ, thình lình thét:

— Mày chết, thằng kia!

Người đang vẽ, vì đột ngột, buột rơi cái bút và bảng màu, quay lại, Lử xộc ngay tới, quát to:

— Đ. mẹ, vàng đâu?

Cái mắt kính của người nọ ngơ ngơ, lưỡi anh líu lại:

— Tôi... tôi...

— Mày là thằng giữ của cho cái nhà giàu này!

— Tôi... tôi...

Seo Cấu sáp tới. Hắn co chân đạp. Người nọ ngã ngửa. Cái kính văng ra, rơi trên đất. Lử giẫm cái kính, xông lại, đạp tiếp vào người nọ.

— Đ. mẹ. Tiền đâu? Vàng đâu?

— Tôi tôi...

Người nọ ú ớ kêu. Hình như anh ta vẫn chưa hiểu chuyện gì đã xảy ra. Mắt anh ta ngơ ngác như mắc chứng mộng du. Anh ta chính là họa sĩ Trọng. Trọng đã tìm căn hầm này, giấu mình, tách ra khỏi thời cuộc, xa lánh bọn chó má, lũ đầu trâu mặt ngựa, đắm mình trong sáng tạo nghệ thuật!

Không tìm được vàng, không lấy được tiền, Lử và Seo Cấu, trói Trọng, dẫn ra đường. Lử quay ngược lại đầu phố: hắn đi bán con ngựa mun của Chin, lát sau mới quay trở lại.

Trời đã sang trưa. Đó là lúc cánh quân đánh đồn Bản Phiệt sau khi đã hạ xong đồn, đang kéo vào thị xã. Đi đầu đoàn quân là Châu Quán Lồ, các sảo quán và bọn vệ sĩ. Bọn này vênh vang, dong ngựa đi chậm, cười nói vang đường. Cuối đoàn quân là khối lính châu Mường Cang. Pao và Mìn khiêng xác Chin trên một cái võng đi sau cùng.

— Pao, Pao, để tao khiêng Chin — Lử bỏ Seo Cấu chạy ra, len tới cạnh Pao — Tao phải theo bộ đội vào đây đánh bọn Quốc dân Đảng. Tao bắt được một thằng Quốc dân Đảng kia kìa.

Pao không nói. Pao không nhường cho Lử khiêng Chin. Mặt Pao nằng nặng. Hai con mắt xếch cứng hai vành mi. Mìn đi sau, cúi mặt, sụt sùi khóc. Cái võng khẽ lắc lư.

Dân phố đã đổ ra, đứng đầy hai bên hè đường. Một tốp lính Pha Linh xúm quanh tên “tù binh” Lử giải đi theo. Tiếng gào thét, chửi rủa kéo lê sau Pao.

Pao không thiết gì, không biết gì nữa. Pao đứng như kẻ mất hồn khi người ta đón xác Chin, đặt vào quan tài, và khiêng vào tiền sảnh của tòa nhà lớn bên đường. Ở đây, một cái bàn thờ Tổ quốc mới lập. Hương khói tỏa nghi ngút. Quan tài của Chin nằm cạnh quan tài của Tôyama. Xếp theo hình cánh cung phía đầu hai quan tài là những vòng hoa đỏ, kết ngôi sao vàng ở giữa, có băng tang vắt chéo ghi dòng chữ: “Đời đời nhớ ơn các chiến sĩ đã hy sinh cho sự nghiệp giải phóng Lào Cai”.

Pao vẫn đứng, mắt khô, lạnh toát khắp người, cả khi Chính đọc điếu văn, cả khi các vị đại biểu cúi đầu mặc niệm, giữa tiếng nấc nghẹn ngào của nhiều người và tiếng đàn gảy bài “Hồn tử sĩ” của Quang Ngọc.

— Ta ra ngoài này đi, Pao ơi.

Ngọc ôm vai Pao, đưa Pao ra hiên. Đó là lúc các chiến sĩ, đồng bào lần lượt đi qua viếng linh cữu hai liệt sĩ.

Pao và Ngọc, lặng lẽ bước xuống bậc thềm.

— Pao! — Pao nhìn xuống. Lử mặt đẫm mồ hôi, những vết nhăn hằn hai bên mép, vừa ở đâu chạy tới, giật giật — Chôn Chin ở đâu?

Hai con mắt Pao trân trân đọng vệt chênh chếch, không chớp. Ngọc đáp:

— Ở nghĩa trang liệt sĩ.

— Không được! Không được nhập quan vội. Phải mời hố pẩu, cả dòng họ ra xem mặt. — Lử sửng cồ — Người chết nằm trong áo quan kín không đầu thai được. Phải cho Chin nằm lên cái cây, xuống âm phủ cái cây thành con ngựa cho Chin cưỡi.

Pao đưa tay ngăn Lử. Lử đẩy cánh tay của Pao, xộc vào tiền sảnh. Lòng Pao như có cái gì vừa vỡ ra. Tất cả những đau đớn, xót xa, bức xúc đã ghìm nén, chất chứa giờ đây nổ tung. Pao như từ đáy vực khổ cực sâu xa nhất, nhìn lên, nhìn rõtất cả.

Pao ngồi xệp xuống bệ thềm, đầu gục trên gối, khóc như một đứa trẻ.

— Pao ơi! — Ngọc khẽ gọi.

— Anh đi chỗ khác đi. Cho tôi khóc. Chin ơi! Chin không được lấy Seo Cả nữa rồi. Miệng Chin không biết ăn. Chân Chin không biết đi. Chin không biết hát nữa rồi, Chin ơi...

Văng vẳng bên tai Ngọc tiếng khóc của Pao, giọng hát của Chin.

Ngọc bước xuống bậc thềm. “Hôm qua, Tôyama, Chin còn hát cho mình nghe. Tôyama không bao giờ trở về đất nước của anh nữa. Cuộc chiến đấu này thiêng liêng, trọng đại quá...”.

— Trọng!

Từ trên bậc thềm, Ngọc lao thẳng xuống đường. Đúng Trọng rồi. Nhấp nhô những cái đầu tóc bù rậm. Vây quanh cái cột điện những tiếng gầm gào, thét la, rủa sả. Ngọc len vào đám đông. Thật Trọng rồi. Cái áo ka ki có cầu vai bê bết màu vẽ. Trời! Trọng bị trói vào cái cột điện. Dây trói quấn vòng từ chân lên tới cổ. Sao đến nông nỗi này, Trọng ơi!

Ngọc lách ra. Ta phải đến anh Chính ngay, xin anh ấy cứu Trọng. Trọng nó là một nghệ sĩ tài ba. Nó lầm lạc. Nhưng nó chưa phải là bọn Khanh, Lộc. Trọng ơi! Rồi mày sẽ thấy mày đã lạc đường như thế nào. Mày sẽ khóc, sẽ vật vã như tao. Nhưng rồi mày sẽ lại vui vẻ bắt tay vào công việc. Việt Minh có những người cán bộ tuyệt vời. Không, ông Tâm đội trưởng quăng đàn của tao, chỉ là cá biệt. Nghệ thuật có thể đi với cách mạng được. Công nông có người chưa hiểu biết về nghệ thuật thì ta giúp họ. Ngọc đâm bổ vào hành lang: “Anh Chính ơi!”.

Xung quanh Trọng loang loáng những gương mặt bóng nhẫy mồ hôi. Hình như mỗi lúc lại nở thêm ra một gương mặt nữa.

Bỗng đám đông vây quanh Trọng quay cả lại. Một người cao gầy, khắc khổ, đội mũ cát két, đeo khẩu các bin huơ tay:

— Anh em binh lính các châu! Giải tán! Giải tán! Đưa người tù binh vào trong kia! Cấm không được hành hung ngược đãi!

Đám đông không nhúc nhích, cười ồ ồ, rồi chợt kiễng cả lên: “Na nủ! Na nủ Lồ kia rồi”. Lồ cưỡi con ngựa màu lửa rẽ đám đông đi tới cạnh người “tù binh”.

— Na nủ! Na nủ buộc thằng này theo ngựa xé xác nó.

— Nó là ai?

— Nó là thằng Quốc dân Đảng. Thằng Lử bắt được nó. Nó hiếp con gái H'Mông.

— Hừ! Buộc nó vào ngựa! — Lồ vung cái roi da.

Tâm gạt đám đông, bước tới, với tay giữ chặt mõm con ngựa Lồ đang cưỡi.

— Cấm không được ngược đãi, hành hạ tù binh.

— Ài! — Lồ giật cái cổ ngựa hất lên, gầm — Mày là thằng nào?

Tâm lui lại một bước. Gương mặt Tâm như tạc từ đá. Và hai con mắt như hai mũi thép sắc lạnh.

— Châu Quán Lồ! Ăn nói cho lễ phép! Xuống ngựa! Xuống ngựa!

Lồ sững người. Trời! Con mắt, giọng nói, cái dáng đứng của người nọ sao mà dễ sợ. Lồ nhắc chân khỏi bàn đạp, đứng xuống đất, run run.

Tâm bước về phía người bị trói. Đám đông rẽ ra. Nhưng ngay lúc ấy, một cái bóng nhỏ choắt từ tòa nhà cao bên đường đã chạy tới, giật phắt khẩu súng của một người đứng cạnh, chĩa thẳng vào người bị trói.

— Đoàng!

Tiếng nổ như không có thật. Ngọc vừa từ tòa nhà bước ra, đứng khựng. Ngọc ngơ ngác rồi rú một tiếng, lao tới cái cột điện.

Ngực Trọng đã xối máu. Trọng cố mở mắt. Không được, tất cả đều xoay tròn.

— Trọng ơi — Ngọc nấc lên một tiếng, ôm chầm xác bạn.

Pao chạy từ bậc thềm tới. Lử vẫn cầm khẩu súng đứng trơ trơ, mắt hoang dã như mắt thú:

— Pao! Thằng này nó hiếp chị Pàng, nó đuổi Seo Ly...

Mặt Pao nóng cháy. Pao xô tới, giật khẩu súng, quay mặt đi như vừa nhìn thấy một con vật ghê tởm. Lử kêu: “Na nủ Lồ!”, nhảy tới con ngựa màu lửa, hoảng hốt, phắt lên lưng ngựa, nhổ nước bọt:

— Pao, mày theo bọn Cheo chi *, mày đi đường mày.

Tâm quay ngang quay dọc, gào vỡ họng:

— Bắt lấy nó! Sao không bắt lấy nó?

Lòng Pao như rừng động. Cái loa ở trước cửa ủy ban Quân quản đang vang vang: “Mệnh lệnh số một của ủy ban Quân quản...”.