ột hôm, tình cờ ra vườn chón - thứ cỏ tranh mẹ tôi vẫn trồng để lợp nhà - đến bên gốc ngái, tôi thấy có hai con chim chích cứ bay quanh quẩn ở đó.

Tôi đoán vợ chồng chú Chích này muốn làm tổ. Quả đúng như vậy thật. Ba hôm sau, tôi ra thăm, thấy vợ chồng Chích đã khâu kín bốn cái lá ngái tươi chụm vào thành cái bọng tròn. Tôi xem kỹ, càng xem càng ngạc nhiên. Chắc là Chích đã dùi lá bằng mỏ, còn “chỉ khâu” là những sợi mềm. Điều khó hiểu là làm thế nào mà hai con chim bé bỏng nhẹ như bông ấy lại có thể kéo mấy cái lá ngái lớn bằng tai trâu úp sát vào nhau?

Thế rồi đôi chim Chích tha rác, và Chích vợ đẻ trứng. Bốn quả trứng xinh xinh, chỉ bằng hạt lạc.

Một buổi sớm, tôi ra vườn rình xem trứng đã nở chưa, thì được chứng kiến một cảnh náo loạn. Vợ chồng Chích bay táo tác, lượn lên lượn xuống quanh cái tổ của mình, thi nhau kêu lên những tiếng sợ hãi và giận dữ. Trong khi đó, ngang nhiên và bình thản, một con chim lạ xù lông nằm phủ kín cả tổ Chích.

Tôi chạy về nhà cầu cứu anh tôi. Hai anh em rón rén nấp sau bụi ruối. Quan sát một lát, anh tôi nói:

- Con Bồ Nâu đấy. Nó không biết làm tổ, cũng chẳng biết nuôi con. Em cứ lặng yên theo dõi, rồi sẽ thấy.

Tôi tức tối nhìn con Bồ Nâu. Nó to bằng con Chích Chòe, nhưng mập và thô hơn. Đầu nó lớn, lông đen pha đỏ, nom rất dữ.

Nó chiếm tổ Chích liền ba hôm, rồi biến mất. Vợ chồng Chích lại được sống cảnh yên bình, lại thay nhau ấp trứng, bay đi bay về nhẹ nhàng và tíu tít như hai cái lá non tơ.

Anh tôi dẫn tôi ra kiểm tra tổ Chích. Quả nhiên mụ Bồ Nâu đã đẻ lang vào đấy hai cái trứng thô lố, kệch cỡm nằm bên cạnh bốn quả trứng Chích xinh xinh.

Anh tôi bảo:

- Đây mới là màn đầu. Ta chịu khó chờ màn hai, màn ba. Bài học sinh vật ngoài trời đấy, không mấy khi được xem từ đầu đến cuối đâu.

Điều lạ lùng là chim Chích vẫn cần mẫn ấp ủ hai quả trứng không phải do mình đẻ ra.

Bốn chú Chích con nở trước. Cha mẹ chúng hớn hở bay đi bay về như con thoi, tha mồi về mớm cho chúng.

Rồi đến lượt hai “thằng” Bồ Nâu chào đời. So với Chích con bé xíu yếu ớt, anh em nhà Bồ Nâu ngộc nghệch to đùng chiếm gần hết chỗ trong tổ.

Anh tôi lặng lẽ sửa lại cái lồng cũ trước đó tôi nuôi chim khuyên, lót ổ bên trong. Tôi hỏi: “Để làm gì thế anh?” Anh đáp: “Rồi sẽ biết”.

Tự dưng có thêm hai đứa “con nuôi” quá phàm ăn là anh em nhà Bồ Nâu, vợ chồng Chích vất vả lắm mới kiếm đủ mồi cho lũ trẻ. Nom đôi chim Chích rất thương. Chúng gầy xọp, lông cánh xác xơ, hình như chúng nhịn ăn để nuôi con hay sao ấy.

Hai “thằng” Bồ Nâu lớn như thổi, chúng vươn cổ cao hơn lũ Chích con, há miệng rộng hơn, và kêu để đòi ăn cũng hơn hẳn. Do đó, chúng bao giờ cũng tranh phần ăn trước và sớm được no.

Anh em Bồ Nâu đã khá cứng cáp, bắt đầu chen, huých lũ Chích con.

Anh tôi mang ra vườn cái rá cũ, bên trong lót rạ, buộc bên dưới tổ chim Chích. Tôi hỏi: “Để làm gì thế anh?” Anh lại đáp: “Rồi sẽ biết”.

Quả nhiên, hôm sau cả bốn chú Chích con bị hai “thằng” Bồ Nâu dùng vũ lực đẩy ra khỏi tổ. Nếu không có cái rá lót rạ đỡ ở dưới thì anh em nhà Chích đã đi đời!

Anh tôi nhặt bốn con chim Chích con đỏ hỏn, bỏ vào cái lồng có lót ổ mà anh đã chuẩn bị trước đó. Anh mở cửa lồng, treo lên cành ngái.

Thế là từ đó vợ chồng Chích tiếp tục nuôi hai loại con, ra vào cái lồng để tha mồi cho lũ con đẻ, và lên xuống tổ để bón cho hai đứa con nuôi.

Điều chướng mắt và buồn cười là khi con Bồ Nâu đã sắp lớn, sắp ra ràng, chim Chích muốn cho ăn phải đậu lên đầu Bồ Nâu, cúi xuống mà thả sâu bọ vào cái miệng rộng hoác của nó. Chẳng khác nào cậu công tử khổng lồ đại lãn được bà mẹ tí hon quá nuông chiều.

Ngày lũ chim non trưởng thành đã tới. Bốn chú Chích nhoai ra khỏi lồng, tập bay chuyền trên cây ngái, quấn quýt theo sau cha mẹ.

Hai con Bồ Nâu đứng thẳng bên mép tổ, đập cánh rỉa lông. Đôi lúc chúng giương cổ, rồi lại đứng im, nhìn ra phía chân trời xa tít tắp. Rồi đột nhiên chúng vọt lên cao, phóng đi giữa nắng như hai hòn than sém lửa, không quay đầu lại và không một tiếng kêu.

Vợ chồng chim Chích hoảng hốt la lên chiu chíu, bay theo hai con Bồ Nâu một quãng, rồi thảng thốt quay về cây ngái. Đúng lúc ấy, anh tôi nhẹ nhàng bắt bốn chú Chích con đặt lên tổ cũ của chúng, cái tổ mà bố mẹ Chích đã mất bao công sức để xây thành.

Dưới bóng lá cây ngái xanh mắt, cả nhà chim Chích ríu ran. Tôi nắm lấy bàn tay anh tôi, thầm cảm ơn về bài học mà anh đã lặng lẽ dạy cho.