iềm tĩnh nhìn lại những ngày tháng và những cơ quan tôi đã sống và trải qua, tôi bỗng thấy rợn cả người. Biết bao giá trị chân chính, lương thiện của con người bị nhiễu loạn. Những anh nào khéo che đậy những nhược điểm và kém cỏi, lại biết xu nịnh thì ắt tiến thân được thuận lợi. Cả xã hội phải trả giá cho những sự tiến thân theo cửa sau như thế. Vị trí xã hội không được xếp đúng theo tài năng và nhân cách thật sự, mà theo sự lừa dối, nịnh hót và những thủ đoạn tiến thân...

Sau ngày miền Bắc giải phóng năm 1954, hàng nghìn các em trai và gái thuộc các gia đình tư sản bị phân biệt đối xử. Đó là những gia đình tư sản dân tộc, mức sống chẳng hơn gì loại tiểu tư sản ở các nước phương Tây- Vậy mà bị coi thuộc thành phần xấu (bóc lột), thành phần có tội! Thật khổ cho các em đó. Người ta nói: có thể chọn bạn bè chứ ai có thể chọn được cha mẹ! Các em phải đi lao động ở các công trường, nông trường. Thi vào đại học rất khó. Mặc dầu trong các em có rất nhiều người có chí, có nghị lực, biết thân phận mình nên càng gia công học rất giỏi. Các em thường đỗ với điểm cao, nhân cách tốt, thế nhưng cái thành phần giai cấp "xấu" cứ như gông đeo mãi vào cổ, không sao ngóc đầu lên được. Số này rất ít người được đi học ở nước ngoài, không được tin cậy giao công việc, luôn ở vị trí điếu đóm, thừa hành... Những tài năng trẻ ấy cứ bị mai một mãi. Cho đến sau thống nhất, tuổi trẻ ở miền nam cũng lại có một bộ phận gọi là thuộc gia đình ngụy quân, ngụy quyền. Họ vấp phải tình trạng tương tự, làm hao phí biết bao tài năng của đất nước! Sự bất công đối với con người, nhân danh một kiểu đấu tranh giai cấp cực đoan và phi lý đã đưa đến biết bao đau khổ và bất hạnh cho tuổi trẻ, và làm thiệt thòi không ít cho toàn xã hội.

Bất công và lừa dối gần như thành nếp sống! Dở lại những chồng báo cũ, chúng tôi cảm thấy xấu hổ. Cả một thời báo chí đăng tin năng xuất cực cao 1 hec- ta đến 100 tấn, rồi 200 tấn của các thửa ruộng thí nghiệm ở Trung Quốc, đăng cả những tấm ảnh (bịp) các diễn viên ương ca Trung Quốc nhảy múa trên những thảm lúa ken nhau chật cứng, và lừa bịp đến mức độ ca ngợi lên tận mây xanh ý kiến của "Chủ tịch Mao Trạch Đông vĩ đại" là nghề nông sẽ trở thành một nghề dể ợt kiểu làm vườn, làm vườn mà chơi! Thật là một tấc đến trời! Mà vẫn không được phép hoài nghi và phê phán.

Có những lầm lẫn to lớn, mà lại lầm lẩn theo kiểu trịch thượng kia, phạm rồi không cần xin lỗi ai cả! Đó là số báo Nhân dân kỷ niệm đặc biệt 600 năm ngày sinh của nhà văn hoá lớn của dân tộc Nguyễn Trãi, ra cuối năm 1980, đăng lại Đại cáo bình Ngô và một bức ảnh cực lớn đóng khung ở ngay trang 1. Thế mà cái ảnh ấy lại là sai! Không phải ảnh cụ Nguyễn Trãi, mà là bức ảnh của cụ Dương Khuê mặc triều phục của triều Nguyễn cuối thế kỷ 19, nghĩa là cách nhau đúng 5 thế kỷ! Vậy mà đến nay vẫn không một lời xin lỗi bạn đọc!

Cứ như là không có gì xẩy ra hết! Thật đáng sợ!

Khi những nhà cầm quyền không còn khả năng xấu hổ nữa thì thật là đáng sợ. Một số người lãnh đạo và báo chí kịch liệt lên án bí thư tỉnh ùy Vĩnh phúc Kim Ngọc một cách vũ đoán, thế rồi sau đó cuộc sống chứng minh chính kiến của ông ta là đúng, nhưng không một ai xin lỗi ông ta (đã mẫt trong tủi nhục)và gia đình ông ta cả!

Và có cả những sự lừa dối đến độ trơ tráo. Mẹ và chị của nghệ sĩ Đặng Thái Sơn đã kể cho tôi nghe câu chuyện về Đặng Thái Sơn thành tài. Cái chính là do bố mẹ khuyến khích, dạy dỗ Sơn từ tấm bé. Vì bố Sơn là nhạc sĩ Đặng Đình Hưng bị định kiến nên Sơn cũng bị kẹt, sang Liên Xô học cũng là nhờ thầy giáo Liên xô phát hiện và kèm cặp. Đi thì ở Ba Lan cũng do Sơn và thầy giáo tự chạy, sứ quán Việt nam ở Matxcơva chẳng giúp sức gì thêm cả, bỏ mặc Sơn tự lo lấy mọi chuyện. Đến khi giật giải rồi thì khác hẳn. Sứ quán họp báo, Bộ Văn Hoá họp báo. ủy? ban liên hiệp văn hóa nghệ thuật, hội nghệ sĩ âm nhạc họp báo, vơ vào một cách không chút ngượng ngùng rằng: Đây là kết quả của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, phát hiện và vun trồng những mầm non của đất nước từ nơi sơ tán dưới bom đạn Mỹ, được chủ nghĩa xã hội ưu đãi chăm sóc, để thành tài ở Liên Xô và giật giải ở Vác Xô vi, vân vân, và vân vân... Nói lấy được, cứ như sự thật quả là như vậy!

Đặc quyền, đặc lợi có những biểu hiện lắm vẻ. Sau năm 1975, Văn phòng trung ương và Ban Tài chính Quản trị trung ương (cũng là cơ quan tài chính của đảng) đi thống kê và phân phối những công thự, biệt thự Ở các tỉnh phía nam. Bộ Chính trị được họ xí những nhà sang trọng nhất. thành phố Hồ Chí Minh, Đà Lạt, Vũng tàu, Nha Trang... họ dành những biệt thự loại A1 cho Bộ Chính trị, thường là cho từng ủy viên Bộ Chính trị. Đó là nhà của anh Ba, anh Năm, anh Sáu... thường là đóng im ỉm, có người quét dọn, trông coi quanh năm, những "ông chủ" chỉ dạo qua vài ngày trong cả năm!

ê vực Quảng Bá bên Hồ Tây, nhà họp con Rùa (mái nhà hình mai rùa) với hơn một chục biệt thự vây quanh là một khu cấm, canh gác cẩn mật. Nhà họp Con Rùa ấy trên công văn của văn phòng Trung ương mang tên nhà họp của Bộ Chính trị. Mỗi biệt thự đều mang những tên ông chủ của nó: 12 hay 14 Uy viên Bộ Chính trị đương chức. Từ năm 1988, nó đã được chuyển thành cơ sở kinh doanh du lịch của Công ty Hồ Tây do Ban quản trị Tài chính trung ương đảng quản để kiếm lời.

Phía Bắc thành phố Hồ Chí Minh, vùng Tân Uyên thuộc tỉnh Sông Bé có một khu rừng cao su rộng xen với những bãi đào lộn hột. Đậy là khu săn bắn rất được ưa thích của các quan chức cơ quan thành ủy thành phố Hồ Chí Minh. Mổi khi có khách trung ương vào hay ở thành phố lên là cả vùng nhộn nhịp hẳn lên. Giám đốc nông trường cao su phải huy động từ hai đến bốn đội sản xuất bỏ công việc của mình đi lùa thú rừng vào "bẫy"... cho các cụ bắn. Các quan chức cấp cao ngồi trong những ngôi nhà nhỏ lợp tranh chống nắng, giương súng giữa những hớp rượu qúy và những làn khói thuốc lá thơm để hạ thú: lợn rừng, nai, chồn, cầy hương, kỳ đà... Quanh những ngồi nhà ấy là suối tự nhiên. Chiếc cầu gỗ nối liền căn nhà được kéo lên để bảo đảm an toàn khi các nhà "thiện xạ" đã yên chỗ. Một kiểu đi săn qúy tộc. Qúy vị đâu có cần biết anh chị em công nhân nông trường vất vả ra sao, nông trường bị lỗ lãi thêm như thế nào do phải phục vụ những "đầy tớ của nhân dân" theo kiểu như thế, giữa sự đói nghèo đến cùng cực của đồng chí, đồng bào.

Lại có kiểu đặc quyền đặc lợi do dưới thực hiện với trên đã thành nếp. Trước khi đoàn của Tổng bí thư và gia đình rời Đà Lạt, tỉnh ủy Lâm Đồng tặng cho tất cả thành viên của đoàn hơn 30 người, mỗi người một gói quà khá lớn, có chè Bảo Lộc, cà phê Buôn mê Thuột, rượu bổ cùng mấy gói cao ác ti sô. Phu nhân, con trai, con gái, cho đến cháu nội, cháu ngọai... mới 3, 4 tuổi của vị lãnh đạo đều có phần của mình như nhau. Các cậu ấm, cô chiêu vừa ngỏ ý muốn nếm thịt rừng là ngay đêm ấy Văn phòng tỉnh ủy cử ngay một số đi săn băng rừng lội suối cố lôi về một con hoẵng...

Cho đến gần đây, nhân kỷ niệm ngày thành lập đảng cộng sản Việt nam 3. 2. 1930- 3. 2. 1991, người lãnh đạo cao nhất của đảng vẫn còn nói: Cán bộ là người lãnh đạo, đồng thời là người đầy tớ của nhân dân. Chắc chắn nhân dân nghe được phải lên cơn sốt vì dị ứng. Thà không nói còn hơn vào lúc này, vì thực tế cuộc sống diễn ra khác hẳn. Cán bộ càng ở trên cao càng có nhiều đặc quyền, đặc lợi lộ liễu và tinh vi, từ nhà ở, xe cộ đến ăn uống, vợ con, dâu rể, cháu chắt đều được hưởng chính sách "chiếu cố". Lại còn quà cáp, biếu xén, khen thưởng đủ loại, cộng với lợi ích đặc biệt khi đi công tác nước ngoài. Thà đừng nói. Còn cứ nói bừa ra thì thật coi thường dư luận và nhân dân, không còn biết liêm sỉ là gì nữa.

Nhân dân mĩa mai bằng những câu thơ vỉa hè:

Tôn Đản là chợ vua quan

Nhà thờ là chợ trung gian nịnh thần,

Đồng Xuân là chợ thương nhân,

Vỉa hè là chợ nhân dân anh hùng,

hay

Đầy tớ thì đi Vôn- ga

Bố con ông chủ ra ga đợi tàu,

Đầy tớ thì ở nhà lầu,

Bố con ông chủ giấy đầu che mưa

Đầy tớ tiệc rượu sớm trưa,

Bố con ông chủ rau, dưa qua ngày...

Vấn đề nhà cửa là vấn đề gai góc và bất công bậc nhất còn tồn tại. Đã có hàng nghìn lá đơn kiện tụng, hàng trăm bài báo yêu cầu phải làm rõ vấn đề này. Họ phát hiện những hộ cán bộ chiếm lĩnh những 2, 3 biệt thự Ở thành phố Hồ Chí Minh, Nha Trang, Đà Lạt, Vũng Tàu... cho bà con, anh em, thân thuộc, bạn bè, dành cho dâu và con rể, cho cả cháu chắt nữa. Bao nhiêu việc cấp, mua bán, nhượng lại kiểu móc ngoặc, đút lót trong ngành nhà cửa, đất đai hay trong cơ quan chính quyền và cấp ùy đảng? Đây là một nét bất công lớn, vì cũng ở một cấp như nhau, một hoàn cảnh tương tự, mà người được cấp không nhà cao, cửa rộng, trị giá bằng tiền lương hàng trăm năm làm việc, người thì không được gì cả! Các Hội đồng phân phối nhà, các công đoàn bị qua mặt hết. Nhiều vị thủ lãnh ở trên rất lo sợ chuyện nhà cửa bị đổ bể, bị đưa ra ánh sáng công luận và luật pháp, nên họ cùng nhau thỏa thuận ém nhẹm vấn đề này, làm như trời yên, biển lặng. Họ lo sợ sự phẫn nộ của nhân dân sẽ chụp lên đầu họ. Đây có thể là một điều thử thách cực lớn cho những ai nắm quyền sau đại hội đảng 7.

Theo tôi được biết qua những cán bộ công tác trong nghành nhà đất ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, việc cấp nhà, cấp đất suốt một thời gian dài hết sức tùy tiện. Vì chưa có luật về bất động sản, về nhà đất và các văn bản pháp quy lại thay đổi luôn luôn nên sự vận dụng rất lỏng lẻo. Có thể nói hàng nghìn vụ cấp nhà đất là vô nguyên tắc, là không qua thủ tục nghiêm cách, mà chỉ là qua thư tay của những người có quyền lực, của anh Hai này, ông Ba nọ, chị Tư kia, phần lớn là trong cấp ủy, nhất là của các bí thư tình ủy, bí thư thành ủy... Đây là một kiểu chia chác tài sản quốc gia một cách bí mật, âm thầm trong đêm tối. Hiện các vụ kiện cáo về nhà cửa là vào loại lớn và nhiều nhất và bất công về mặt này cũng lớn nhất. Có hộ người không ở hết được diện tích, rộng thênh thang, còn có nhà "dự trữ". Có hộ chen chúc nhau một cách thảm hại!

Hồi tháng 8. 1990 tôi gặp bà Trịnh Văn Bô tại nhà bà ở phố Nguyễn Gia Thiều. Bà là nhà tư sản yêu nước đã góp cho cách mạng, cho "tuần lễ Vàng" hồi cuối năm 1945 hơn 3000 lạng vàng và cũng cho nhà nước mượn nhiều nhà cửa lớn (với cam kết khi cần sẽ trả lại gia đình bà), trong đó có ngôi nhà 46 phố Hàng Ngang nơi chủ tịch Hồ Chí Minh ở và viết Tuyên ngôn độc lập, nay trở thành nhà lưu niệm của nhà nước. Do con cháu đông và sinh trưởng thêm, hiện bà và gia đình ở rất chật chội, rất cần nhà, muốn "xin lại" một nhà với vài phòng ở, mà chạy hết nơi này đến nơi khác, không ai giải quyết cả. Gần đây phải kêu với Chủ tịch Hội đồng nhà nước, mà cũng mới chỉ được giải quyết trên nguyên tắc, trên giấy tờ. Nghe bà kể, tôi nghĩ chính bà đã từng là bộ trưởng bộ tài chính" trên thực tế của chính phù lâm thời hồi chính quyền còn trong trứng nước, công thật là lớn, thật là một tấm lòng vàng. Đến nay, người ta không còn muốn nhớ đến đóng góp của bà trong thời điểm hệ trọng ấy. Một sự vô ơn, bạc nghĩa, một thái độ bất công dai dẳng, trong khi những người phát ngôn của chế độ luôn nói đến đạo đức, đến đạo lý, đến lẽ công bằng, đến tình nghĩa của con người mới!

Lừa dối và bất công đã mang lại biết bao nhiêu điều bất hạnh cho công dân trong xã hội. Ngay thật và công bằng xã hội là yêu cầu khẩn thiết của nhân dân. Một thất bại cay đắng của những người cầm quyền vừa qua là: Việc làm không đi với lời nói, nhân dân không sao còn có thể gửi niềm tin ở những người nói một đằng, làm một nẽo, ngày càng làm cho xã hội xơ xác, tiêu điều, những người lương thiện, ngay thẳng bị dồn vào thế cùng cực của bất hạnh, nghèo khổ và tủi nhục. Tôi tự hào về cuộc sống chiến đấu và làm việc hơn 40 năm qua. Tôi không chối bỏ quá khứ mình và yên lòng là đả xử sự như mợt người yêu nước thực lòng, góp một phần nhỏ nhoi vào sự nghiệp chống ngoại xâm. Trong cái cơ chế giáo điều, quan liêu, cố hủ, duy ý chí ấy có phần đóng góp của tôi. Đó là tội lỗi, là sai lầm. Nhất là trong gần 10 năm nay, tôi đã từng lên lớp, viết bài, rao giảng những quan điểm giáo điều, duy ý chí, có khi mang màu sắc cực đoan. Mặc dầu gần ba năm trở lại đây tôi đã nhìn nhận lại những việc làm của mình, dám nói những tiếng nói mạnh bạo. Ở báo Quân Đội nhân dân và báo Nhân Dân, tôi có chân trong cấp ủy, tham gia Ban Biên tập, trên chiếc ghế ấy, tôi đã tham gia xét duyệt biết bao nhiêu trường hợp. Từ khen thưởng, kỷ luật, kết nạp đảng viên, cất nhấc, đề bạt... đến chuyện xét cấp nhà, nhận xét cán bộ và nhân viên cấp dưới.