phía bắc vùng Bråviken, chỗ giáp ranh giữa hai tỉnh Ưstergưtland và Sưrmland mọc lên một quả núi dài mấy dặm và rộng một dặm. Giá núi mà cao tương xứng với bề dọc, bề ngang của nó thì đã là một trong những núi đẹp nhất mà người ta có thể trông thấy, nhưng mà đây không phải như vậy.

Đôi khi người ta gặp một ngôi nhà khởi công với quy mô rộng lớn đến nỗi người xây dựng không bao giờ có thể hoàn thành được. Người ta thấy những nền móng kiên cố, những khung tò vò vững chắc, nhưng chẳng có chút tường cũng như tí mái nào cả; công trình xây dựng chỉ mọc lên cao hơn mặt đất có vài bộ.[62] Chẳng có cái gì cho ta một ý niệm đúng hơn thế về quả núi ranh giới ấy. Có thể nói rằng đó là nền móng của một quả núi hơn là một quả núi đã hình thành. Nó mọc từ đồng bằng lên với những sườn dốc đứng; khắp nơi những khối đá hiên ngang chồng chất lên nhau hình như để đỡ những gian phòng mênh mông, cao vút. Mọi thứ đều hùng vĩ và hoành tráng, nhưng mà thiếu mất bề cao. Người xây dựng đã chán và bỏ dở công việc trước khi đắp xong những sườn dài, những mũi nhọn, những đỉnh cao, thường làm nên những tường thành và nóc mái của những quả núi bình thường.

Để đền bù lại, quả núi lớn ấy được phủ kín những đại thụ hùng tráng. Từ những thuở nào, sồi và bồ đề đã mọc trong những thung lũng, phong và trăn trên các bờ hồ, thông trên những sườn cheo leo, và bách thì khắp nơi, ở đâu mà có một nhúm mùn.

Tất cả những loài cây ấy họp thành khu rừng lớn Kolmården, mà xưa kia người ta khiếp sợ đến nỗi ai bắt buộc phải đi qua rừng đều gửi hồn cho Chúa và sửa soạn cái phút lâm chung của mình.

Rừng là một sào huyệt tuyệt vời cho những dã thú và những côn đồ biết leo, biết bò, biết chui qua các bụi gai rậm rạp. Đối với những kẻ lương thiện, rừng chẳng có gì hấp dẫn: âm u và hung gở, hoang vu và lừa lọc, gai nọc và chằng chịt. Rừng có những cổ thụ như hình những yêu tinh với thân đầy rêu, cành phủ địa y như những chòm râu dài.

Người ta nhìn rừng với đôi mắt ảm đạm vì với khí lực xum xuê, rừng như ngạo mạn thách thức cảnh nghèo khổ của họ. Tuy vậy, cuối cùng rồi họ cũng hiểu ra rằng có lẽ họ có thể rút ra được chút lợi nào đấy ở rừng chăng. Họ bắt tay khai thác, đẵn gỗ, xẻ ván và kèo, cột đem bán cho người ở đồng bằng, vì chính những người này đã đẵn hết cây của mình đi rồi. Người ta tìm ra được rằng rừng có thể nuôi sống người ta, chẳng kém gì đồng ruộng. Thế là họ đi đến chỗ nhìn rừng bằng con mắt khác hẳn. Họ quen chăm sóc rừng và yêu mến rừng. Họ quên hết tất cả nỗi hận thù xưa kia, và đi đến chỗ xem rừng như bạn tốt nhất của họ.

Karr

Vào khoảng mười hai năm trước cuộc lữ hành lớn của Nils Holgersson, thì có việc một người chủ ở vùng Kolmården muốn loại bỏ một trong những con chó săn của mình. Ông ta cho tìm người gác rừng đến, và nói là không thể giữ con chó được nữa; nó cứ rượt đuổi cừu và gà, mãi không thôi. Vì vậy nó phải được đưa vào rừng và bắn chết.

Người gác cầm đầu mút sợi dây, dắt con chó đến chỗ mà người ta thường giết và chôn những chó không dùng vào việc gì nữa. Ông ta không phải là một người ác, thật ra là ông ta cũng muốn trừ khử con chó đi, vì ông ta biết rằng không những nó chỉ rượt đuổi cừu và gà, mà còn thường thoát vào rừng để bắt thỏ hay gà rừng tơ nữa.

Con chó nhỏ và đen, ức và chân trước đều màu vàng. Nó tên là Karr, và thông minh đến mức hiểu tất cả những gì mà người ta nói. Khi người gác dẫn nó đi qua khu rừng thì nó biết rất rõ cái gì đang chờ nó. Nhưng mà nó chẳng để lộ ra chút gì cả. Nó không ngoẹo đầu, cũng không quắp đuôi vào hai chân; hình như nó vẫn vô tư lự như thường ngày. Chẳng phải người ta đang đi qua khu rừng mà ở đó nó đã là mối kinh hãi của tất cả mọi vật nhỏ cư trú tại đó ư. Nó tự nhủ: “Khắp nơi trong bụi bờ gai góc, người ta sẽ rất hài lòng nếu biết cái gì đang chờ mình”. Nó bèn vẫy đuôi và sủa lên một tiếng vui vẻ để cho người ta đừng ngờ chút gì hết.

Nhưng nó bỗng đổi cách đi, nó vươn dài cổ ra và ngẩng đầu như để tru lên vậy. Và đáng lẽ chạy nước kiệu bên cạnh người gác thì nó cứ ở lại đằng sau; người ta thấy rõ là một ý nghĩ khó chịu đã tác động mạnh đến nó.

Mùa hè vừa mới bắt đầu. Những con nai xứ lạnh[63] vừa mới đẻ con, và chiều hôm qua, Karr tách được một con nai con, mới đẻ chưa đầy năm ngày ra khỏi mẹ nó, và đuổi nó đến một cái đầm lầy. Ở đấy Karr đã rượt con nai con từ mô đất này sang mô đất khác, không phải để vồ lấy nó, mà chỉ để thấy nó sợ cho vui. Con nai mẹ biết rằng vào cữ này, ít ngày sau khi tan băng thì đầm lầy sâu lắm và không thể mang nổi một con vật to như nó, nên cứ ở trên đất liền cho đến khi không ở được nữa. Nhưng vì con nó mỗi lúc một chạy xa, nên bỗng nó liều mình xuống đầm lầy, và đến lượt nó đuổi con chó đi và gọi con nó lại, rồi trở về đất liền. Loài nai xứ lạnh đi trong các đầm lầy, tránh không bị lún khéo léo hơn tất cả các loài vật khác, nên hai mẹ con hình như đã sắp thoát hiểm. Nhưng đến gần bờ thì một mô đất, mà con nai cái vừa đặt chân lên, bỗng sụt xuống bùn, và nó bị lún theo. Nó cố gắng nhấc chân lên để đứng cho vững, nhưng không ăn thua, và mỗi lúc một bị lún sâu thêm. Karr nhìn theo không dám thở; trông thấy con nai không tài nào thoát chết được nó liền ba chân bốn cẳng chạy trốn. Nó hiểu rằng một trận đòn nên thân đang chờ nó, người ta biết rằng nó đã làm chết mất một con nai. Nó sợ đến mức chỉ khi đã về đến nhà mới dám thôi chạy.

Cái việc xảy ra mà Karr vừa nhớ lại là như vậy, chẳng có việc xấu nào nó đã làm mà khiến nó xót xa đến thế. Nó có muốn làm hại con nai cái cũng như con nai con đâu, nhưng mà nó đã là nguyên nhân gây ra cái chết của cả hai mẹ con.

Bỗng nó nghĩ: “vả lại có thể là chúng chưa chết. Có thể là chúng đã được cứu thoát rồi”.

Nó hết sức muốn được biết sự thể đã ra sao. Người gác cầm sợi dây không chặt; Karr thình lình né mình sang một bên, và sợi dây tuột xuống đất. Karr bèn chạy thoát qua cánh rừng về phía đầm lầy; khi người gác muốn nhắm bắn thì nó đã xa quá rồi.

Người gác chạy theo; đến đầm lầy thì bắt gặp nó đang đứng trên một mô đất cách bờ vài mét, dùng hết sức tru tréo lên. Tò mò muốn biết việc gì đã xảy ra, ông ta bò bốn chân trên mặt băng, ra xem. Chỉ một lát, ông ta tìm thấy một con nai cái bị vùi kín dưới bùn. Sát bên cạnh là con nai con. Nó còn sống, nhưng không thể cựa quậy, vì trông nó đã kiệt sức lắm rồi. Karr cúi xuống thân hình nó, lúc thì tru lên kêu cứu, lúc thì liếm liếm nó.

Người gác lôi con vật bé nhỏ lên đất liền. Con chó như cuồng điên lên vì vui sướng. Nó nhảy nhót quanh người gác, vừa nhảy vừa sủa, và liếm hai tay ông ta. Người gác mang con nai con về và nhốt trong chuồng bò. Sau đó ông ta phải gọi người đến kéo con nai lớn ra khỏi đầm lầy; mãi về cuối mới nhớ ra là phải đem bắn Karr. Ông ta gọi nó, và lại đi về phía rừng. Nhưng giữa đường dường như ông ta thay đổi ý kiến, vì bỗng ông ta quay lại và đi về phía lâu đài. Karr vẫn bình tĩnh đi theo ông ta, nhưng thấy được đưa về lại nhà chủ thì nó đâm lo. Chắc rằng người gác đã biết rằng chính nó, Karr, đã gây ra cái chết của con nai mẹ, và giờ đây người ta sắp đem nó ra đánh đòn, trước khi giết nó.

Nhưng mà bị đòn thì đối với Karr dường như là điều tệ hại nhất. Nó mất bình tĩnh; cái đầu rũ xuống, nó làm như chẳng nhận ra người nào nữa.

Ông chủ đứng trên tam cấp. Karr thu mình lại bé tí và nép sát vào sau đôi chân người gác, lúc mà ông này nói đến việc các con nai. Nhưng mà ông ta lại không hề kể câu chuyện theo lối mà con chó sợ. Ông ta khen Karr. Rằng Karr biết các con nai đang gặp nạn và đã muốn cứu chúng nó.

Ông ta kết thúc câu chuyện rằng: “Xin ông chủ tha lỗi cho, chứ tôi không thể giết chết con chó này được!” Karr vểnh tai lên. Nó có nghe rõ không? Dù nó có không muốn tỏ ra vẻ lo ngại chút nào đi nữa thì nó cũng không thể không sủa lên một tiếng than thở nho nhỏ. Có thể nào chỉ mỗi cái việc nó muốn cứu các con nai mà đã đáng cứu mạng cho nó được?

Ông chủ cũng đồng ý là Karr đã ăn ở tốt, nhưng vì ông không muốn giữ nó nữa, nên ông do dự không biết quyết định ra sao.

Sau cùng ông ta nói: “Nếu anh muốn nhận nuôi nó và bảo đảm với ta là nó sẽ không làm những việc ngu dại nữa, thì ta rất muốn để cho nó sống”.

Người gác nhận lời, và Karr đã đến ở cái nhà trong rừng như thế đấy.

Việc trốn đi của Lông Xám

Từ đó Karr thôi hẳn không đi săn trộm nữa; vì không muốn làm phật lòng ông gác hơn là vì sợ; ông ta đã cứu sống nó, và nó đã quyến luyến với ông ta ngay. Nó theo ông ta khắp nơi. Khi ông ta đi tuần, Karr chạy trước để trông chừng đường đi và khi ông ta ở nhà thì Karr nằm trước cửa, thị sát tất cả những ai qua lại.

Khi mọi vật đều yên tĩnh, chẳng nghe một bước chân nào trên đường cái, và ông gác chăm sóc vườn ươm và các luống rau của ông ta thì Karr đến chơi với con nai con.

Lúc đầu, Karr chẳng muốn chăm lo săn sóc con nai con chút nào, nhưng vì nó theo chủ đi khắp nơi, nó cũng cùng đi với chủ vào cả chuồng bò, những lúc người ta mang sữa cho con nai, Karr ngồi trước cái khoang dành cho con nai và nhìn nó uống. Ông gác đặt tên nó là Lông Xám, vì không thấy nó xứng đáng với một cái tên nào đẹp hơn được, và Karr cũng hoàn toàn đồng ý như vậy. Mỗi lần trông thấy nó, Karr lại nghĩ là chưa hề bao giờ trông thấy một cái gì xấu hơn và cấu tạo vụng về hơn thế. Con nai con có những cái cẳng dài lều nghều, dính vào thân hình nó vụng đến nỗi có thể nói là nó đi trên những đôi cà kheo. Cái đầu to tướng, già nua và nhăn nhúm, và lúc nào cũng ngoẹo sang bên này hay bên kia. Bộ da thì lùng nhùng quá sức, gấp thành nếp, ùn thành cục, như thể một cái áo khoác độn bông quá to. Lúc nào nó cũng có vẻ buồn rầu và chán nản, nhưng sự lạ là hễ trông thấy Karr là nó đứng phắt dậy, như vui mừng được gặp con chó.

Con vật bé nhỏ ấy hình như khó ở, nó không lớn được, và sức của nó mỗi ngày một tệ thêm. Cuối cùng nó không dậy được nữa, dù có thấy Karr đến. Thế là con chó nhảy vào trong khoang; một tia sáng nhỏ lóe lên trong đôi mắt của con vật đáng thương. Từ đó về sau ngày nào Karr cũng đến thăm con nai, ở hàng giờ cạnh nó, liếm nó, chơi đùa với nó, dạy cho nó những gì mà một con vật ở rừng phải biết.

Thế là, xảy ra cái việc lạ, con nai liền béo tốt ra và lớn lên. Nó lớn nhanh đến nỗi chỉ sau hai tuần là không thể vào được cái khoang dành cho các con bê được nữa và người ta phải chuyển nó ra một đồng cỏ nhỏ có rào kín. Hai tháng sau, cẳng nó đã cao đến mức có thể leo qua hàng rào, chẳng khó khăn gì. Bấy giờ ông gác được phép làm cho nó một cái hàng rào gỗ cao, bao quanh một cánh rừng nhỏ; ở đấy nó sống nhiều năm và thành một con vật đẹp tuyệt. Karr vẫn thường xuyên đến chơi với nó, không phải vì thương hại nữa, mà vì tình thân ái. Con nai vẫn luôn luôn u sầu và hình như uể oải, và không còn sinh khí nữa; chỉ Karr là biết làm cho nó vui chơi mà thôi.

Lông Xám đã ở được năm năm với ông gác rừng, thì người chủ ấp nhận được thư của một vườn bách thú ở nước ngoài hỏi mua nó. Người gác rất khổ tâm vì việc ấy, nhưng ông ta không có quyền bày tỏ ý kiến; và việc bán con nai liền được quyết định. Karr biết ngay những gì sắp xảy đến, và chạy đến báo với bạn. Nghĩ đến việc mất bạn, con chó buồn khổ quá, nhưng con nai thì bình tĩnh cam chịu số phận, và hình như không bằng lòng mà cũng không phật lòng.

- Thế là cậu định để người ta dẫn đi, không chống cự à? Karr hỏi.

- Chống lại làm gì? Con nai đáp. Tất nhiên là tôi muốn ở lại đây hơn, nhưng nếu tôi mà bị bán thì thế nào người ta cũng dẫn tôi đi thôi.

Karr nhìn con nai hồi lâu, đưa mắt ước tầm vóc của nó. Rõ ràng là nó chưa lớn hết mức; nó chưa có đôi gạc rộng, cái u cao, cũng như cái bờm dày bằng những con nai đực đã đến độ tráng niên, nhưng không phải vì thế mà nó không đủ sức để bảo vệ tự do của nó. Karr nghĩ rằng “rõ ràng là nó đã sống suốt đời trong cảnh giam cầm”, nhưng Karr chẳng nói gì hết. Karr chỉ quay lại thăm con nai sau nửa đêm, cái lúc mà nó biết là Lông Xám, sau một giấc ngủ đẫy mắt, đang ăn bữa đầu tiên trong ngày. Nó nói: “Lông Xám à, cậu để cho người ta dẫn đi cũng phải thôi. Cậu sẽ được giữ lại trong một khu vườn rộng, và cậu sẽ sống một cuộc đời chẳng phải lo nghĩ gì. Chỉ thiệt một điều là cậu đi khỏi nước này mà không được trông thấy rừng bao giờ.[64] Cậu biết đấy, phương châm của dòng họ cậu là: “Nai xứ lạnh với rừng chỉ là một”, mà cậu thì chưa hề nhìn thấy rừng là gì!”.

Con nai đang ăn cỏ chẽ ba, ngẩng đầu lên, nói với cái vẻ uể oải đã quen thường ngày:

- Tôi xem rừng cũng được, nhưng tôi không thể ra khỏi hàng rào.

- Quả đúng thế, cẳng người ta mà ngắn như thế thì không thể nào ra được thật, Karr nói.

Con nai cúi đầu, đưa mắt nhìn trộm nó: Karr bé tí thế mà mỗi ngày nhảy qua rào gỗ bao nhiêu lần. Lông Xám đến gần hàng rào, nhảy một cái, và, chẳng hiểu sự việc đã xảy ra như thế nào, nó đã được tự do rồi. Karr và Lông Xám cùng đi vào rừng. Đêm cuối hè sáng trăng đẹp, nhưng dưới tán rừng vẫn tối: con nai đi rất chậm.

Karr nói: “Có lẽ trở lại thì hơn, cậu không quen ở rừng và có thể ngã gãy cẳng”.

Con nai làm bộ không nghe tiếng, nhưng nó rảo bước và ngẩng đầu lên.

Karr dẫn con nai vào một khu trong rừng có những cây bách đại thụ mọc dày đến nỗi gió không thể nào lọt vào được.

Karr nói: “Chính ở đây những kẻ trong dòng họ cậu trú bão và rét. Mùa đông họ vẫn ở ngoài trời. Còn cậu thì sẽ được chỗ ở tốt hơn. Người ta sẽ để cậu ở trong một cái chuồng, như một con bò”.

Lông Xám chẳng đáp lại gì hết; nó đã dừng lại và khoan khoái hít hương nồng của nhựa ở những lá bách. Sau cùng nó nói:

- Còn có gì cho tôi xem nữa không, hay là chúng ta đã xem hết rồi?

Karr đưa nó đến một đầm lầy lớn, và chỉ cho nó những mô đất và những chỗ thụt. Karr nói:

- Những khi bị săn đuổi, loài nai chạy thoát thân qua chính đầm lầy này. Mình chẳng hiểu họ làm thế nào, to lớn thế và nặng cân thế mà không lún xuống bùn. Cậu thì không thể nào bước đi trên một mảnh đất nguy hiểm như thế này được đâu, nhưng may mắn là cậu sẽ không cần phải thử, vì cậu sẽ không bao giờ bị thợ săn rượt đuổi.

Lông Xám không đáp lại, nhưng nhảy một cái, nó lao ngay xuống đầm lầy. Nó sung sướng cảm thấy các mô đất rung rinh dưới chân, và nó chạy tung tăng ngang dọc khắp hướng giữa các chỗ thụt, rồi quay lại cạnh Karr, nó hỏi:

- Chúng ta đã thấy hết cả rừng chưa?

- Chưa, chưa hết, Karr trả lời.

Karr đưa con nai về phía bìa rừng, nơi mọc nhiều cây lá rộng tốt đẹp: sồi, bồ đề, hoàn diệp liễu. Karr nói:

- Chính ở đây những kẻ trong dòng họ cậu đến ăn lá và vỏ cây. Họ xem đó là bữa tiệc, nhưng mà ở nước ngoài cậu sẽ được ăn uống ngon lành hơn nhiều.

Con nai thán phục nhìn những cây cao giăng ra trên đầu nó những tán lá xanh um. Nó nếm lá sồi và vỏ những cây hoàn diệp liễu.

Nó nói: “Ngon và đắng. Hơn cỏ chẽ ba”.

- Ít nhất cậu cũng được nếm một lần, con chó nói. Xong nó đưa con nai đến một cái hồ nhỏ, nước yên lặng phản chiếu, bờ hồ phủ những màn sương mù nhẹ, mờ mờ. Lông Xám đứng khựng lại. Nó kêu lên: “Cái gì thế này?”. Nó chưa bao giờ trông thấy cái hồ.

- Đây là một vũng nước lớn, Karr trả lời. Tộc đoàn của cậu thường quen bơi từ bờ này sang bờ kia. Cậu chắc là không biết làm thế, nhưng mà cậu có thể tắm một cái.

Nói xong, Karr nhảy xuống nước và bắt đầu bơi. Lông Xám đứng trên bờ một lúc lâu, nhưng rồi cũng làm theo con chó. Khi nước mát đã dịu dàng phủ lấy thân hình thì nó cảm thấy một nỗi khoái lạc làm nó thở hổn hển; nó muốn dìm lưng xuống nước hồ, và mỗi lúc một đi ra xa bờ, nó nhận thấy là nước cứ làm cho nó nổi lên, và nó liền lao xuống bơi. Nó bơi chung quanh Karr, và thấy như đã quen với nước từ bao giờ rồi. Khi trở lên bờ thì Karr rủ nó đi về, con nai cãi lại:

- Còn lâu mới sáng. Đi thêm một vòng nữa trong rừng.

Chúng lại đi sâu vào rừng. Chỉ một lát là đến một quãng rừng thưa nhỏ, có ánh trăng chiếu sáng; cỏ và hoa lóng lánh sương móc, ở đấy mấy con vật lớn đang ăn cỏ. Một con nai đực, vài con cái, những con nai tơ và những con khác bé tí. Trông thấy chúng, Lông Xám đứng khựng lại. Nó chỉ hơi nhìn qua mấy con cái và con con; nó dường như bị con nai già mê hoặc, con nai đầu đàn có bộ sừng tuyệt đẹp, gồm nhiều tấm gạc xòe rộng và mọc lên bao nhiêu là chạc; có một cái u cao ở giữa hai vai, một chiếc yếm phủ lông dài lủng lẳng dưới cổ.

Giọng run run vì xúc động, Lông Xám hỏi:

- Ai đấy thế?

- Tên là Đội mũ miện đấy, Karr nói, và bà con của cậu đấy. Cả cậu cũng vậy, một ngày kia rồi cậu cũng sẽ có những gạc rộng và một cái bờm như thế; và nếu cậu ở lại trong rừng thì sau này cũng có một đàn nai mà dìu dắt như thế.

- Nếu là họ hàng nhà tôi thì tôi muốn được nhìn gần hơn. Lông Xám nói. Tôi chưa bao giờ tưởng tượng ra được một con vật tuyệt đến như thế.

Nó đến gần đàn nai, nhưng quay lại ngay với Karr đang chờ nó dưới bóng cây rừng.

Karr nói: - Hình như người ta không tiếp cậu à?

- Tôi nói đây là lần đầu tiên tôi được trông thấy những bà con, nhưng nai đực lại đưa gạc ra dọa tôi.

- Cậu rút lui là phải, Karr nói. Còn non như cậu, mới chỉ có vài cái chạc đầu tiên, không nên đọ sức với bọn nai già là phải. Một con khác mà nhượng bộ không chống cự thì sẽ bị toàn thể cánh rừng này làm vè chế giễu, nhưng cậu thì cần gì, cậu có ở lại đây đâu mà đi ở nước ngoài cơ mà!

Karr chưa nói hết câu thì Lông Xám đã quay lưng và chạy trở lại phía rừng thưa. Con nai già đón đầu nó, và cuộc chiến đấu bắt đầu. Hai con châu sừng vào nhau và đem hết sức bình sinh ra đẩy nhau; Lông Xám phải lùi qua suốt cả khoảng rừng thưa. Nó dường như không biết dùng sức mạnh của mình, nhưng mà đến bìa rừng thì nó ấn chúi xuống đất chặt hơn, cong mình trụ lại, cố gắng hết sức, và đến lượt nó đẩy được đối thủ lùi lại. Nó yên lặng mà chiến đấu, còn con nai già thì thở phì phì. Chợt nghe một tiếng cắc. Một cái chạc ở sừng con nai già gãy. Nai già bỗng gỡ mình ra và chạy thoát vào rừng.

Karr chờ bạn dưới bóng cây. Khi Lông Xám trở lại, nó nói:

- Giờ thì cậu đã thấy có những gì trong rừng rồi.

Cậu có muốn trở về không?

- Vâng, trở về, đến giờ rồi, con nai đáp.

Chúng lặng lẽ đi. Karr thở dài nhiều lần, tựa hồ thất vọng; Lông Xám thì bước đi, đầu ngẩng cao, hài lòng vì cuộc phiêu lưu vừa trải qua. Nó đi thẳng đến tận hàng rào không do dự, nhưng đến đấy thì nó dừng lại. Nó đảo mắt nhìn khoảnh đất chật hẹp ở đó nó đã sống, thấy mặt đất bị giẫm nát, cỏ ăn úa vàng, cái chậu nhỏ nó thường uống nước và cái lán tối om nó thường ngủ. “Nai với rừng chỉ là một”, nó kêu lên, rồi ngửa đầu ra đằng sau, nó vụt chạy trốn về phía rừng.

Cái chết của Lông Xám

Một buổi chiều, Akka núi Kebnekaise và đàn ngỗng đến hạ xuống bờ một cái hồ ở giữa rừng. Đàn ngỗng còn ở trong rừng Kolmården, nhưng thuộc địa phận tỉnh Sưrmland.

Xuân đến muộn, băng còn phủ mặt hồ, trừ một dải hẹp như thường thấy ở các vùng núi; nước đã tự do, dọc theo bờ đất. Đàn ngỗng lao xuống nước để tắm và kiếm ăn, Nils Holgersson, sáng hôm ấy mất chiếc giày gỗ, chạy giữa cây trăn và cây bạch dương trên bờ, kiếm cái gì để quấn bàn chân.

Chú phải đi khá xa để tìm. Sau cùng chú trông thấy một mảnh vỏ cây bạch dương; chú lấy quấn vào bàn chân thì nghe sau lưng có tiếng lá khô sột soạt. Quay lại chú thấy một con rắn đang bò thẳng đến phía mình. Con rắn rất to và rất dài, nhưng Nils thấy nó có hai vết màu nhạt hai bên má, nên cứ đứng yên. Chú nghĩ: “Chỉ là con rắn ráo. Nó chẳng thể làm hại mình được”.

Nhưng con rắn húc chú một phát mạnh vào ngực, làm chú ngã nhào. Nils vọt dậy chạy trốn, con rắn đuổi theo. Mặt đất lổn nhổn đá sỏi và đầy những gai góc, làm chú bé không chạy được nhanh. Bởi vậy, trông thấy một khối đá cheo leo, chú liền leo lên đấy. Đã đến trên cao, chú quay lại và thấy con vật cứ cố đuổi theo mình.

Bên cạnh chú, trên chóp khối đá, có một tảng đá gần tròn, to bằng cái đầu người, nằm ngay bên cạnh sườn dốc, và hình như lung lay. Thấy con rắn đến gần, Nils chạy ra phía sau tảng đá và đẩy xuống, tảng đá lăn thẳng đến con rắn, cuốn nó đi và đè lên đầu nó. Thấy con rắn đột nhiên quằn quại mấy cái rồi nằm yên, Nils thở phào và nghĩ: “Thế là thoát. Có lẽ mình chưa bao giờ gặp tai nạn nào ghê gớm hơn, trong chuyến đi này”.

Chú vừa hoàn hồn thì liền nghe tiếng cánh chim lạo xạo và thấy một con chim hạ xuống, đỗ cạnh con rắn. Con chim đó thân hình và dáng dấp như một con quạ, nhưng bộ lông đen tuyền bóng lên như ánh kim. Chú bé cẩn thận nấp vào một khe đá. Chú vẫn nhớ như in cuộc phiêu lưu với bầy quạ trước đây.

Con chim đen bước những bước dài quanh con rắn và lấy mỏ khẽ đẩy cái xác. Sau cùng nó vỗ cánh hai, ba lần và kêu, giọng cao chói óc: “Chính là Vô phương Tự vệ, con rắn ráo, mình thấy nằm chết ở đây!” Một lần nữa, nó đi vòng quanh cái xác, rồi dừng lại như suy nghĩ thâm trầm, vừa nghĩ vừa đưa chân lên gãi vào gáy. Rồi cuối cùng nó nói: “Trong rừng không thể nào có hai con rắn to bằng này được. Chỉ có thể là nó mà thôi”.

Hình như nó sắp mổ vào xác con rắn thì bỗng đứng lại và lẩm bẩm: “Đừng làm bộ ngốc nữa, Bataki ạ. Làm sao mà có thể nghĩ đến việc ăn thịt con rắn, trước khi gọi Karr đến đây? Nó sẽ không chịu tin là Vô phương Tự vệ, kẻ thù của nó đã chết rồi, nếu nó không tận mắt trông thấy”.

Nils cố lập nghiêm đừng cười, nhưng con chim cứ đi đi, lại lại và nói năng một mình, long trọng một cách lố bịch quá chừng, đến nỗi chú bé không thể nào không bật cười được.

Nghe tiếng, con chim vỗ cánh một cái, nhảy tót lên khối đá. Nils đứng dậy, đến trước mặt nó và hỏi:

- Có phải đằng ấy là Bataki, con quạ, và là bạn của Akka núi Kebnekaise đấy không?

Con chim nhìn chú chằm chằm, rồi gật đầu ba lần.

- Có lẽ cậu là kẻ cùng bay với đàn ngỗng trời mà người ta gọi là Tí Hon chăng?

- Chính mình đây, Nils đáp.

- Được gặp cậu may mắn lắm thay! Có lẽ cậu có thể nói cho tôi biết ai đã giết con rắn này?

- Chính tảng đá mà mình lăn xuống đã đè bẹp nó đấy. Nils nói, rồi kể lại sự việc đã xảy ra.

- Thế là tốt lắm, đối với một nhân vật bé nhỏ như cậu, con quạ nói. Ở mạn này tôi có một đứa bạn sẽ rất vui sướng được biết tin con rắn này chết, và đến lượt mình tôi sẽ rất hài lòng là có thể giúp cậu được việc.

Ngoảnh đầu lại, Bataki lắng tai nghe. Nó nói:

- Nghe này! Karr đang ở gần đây. Nó sẽ vui sướng đến ngần nào!

Nils cũng lắng tai nghe, rồi nói:

- Nó đang nói chuyện với đàn ngỗng.

- Nó lê mình ra bờ hồ để hỏi tin Lông Xám đấy.

Chú bé và con quạ vội vàng đi ra phía bờ hồ. Tất cả đàn ngỗng đều đã lên bờ và đang bắt chuyện với một con chó già, yếu đuối, tàn tật đến nỗi tưởng như mỗi lúc có thể ngã lăn ra chết.

“Karr đấy, Bataki bảo Nils. Cứ để cho nó nghe chuyện đàn ngỗng kể đã. Xong rồi chúng ta sẽ nói cho nó biết con rắn chết rồi”.

Akka kể: “Như ta đã nói, đó là lúc mà chúng ta đi chuyến mùa xuân năm ngoái. Yksi, Kaksi và ta, một buổi sáng, chúng ta khởi hành từ hồ Siljan ở tỉnh Dalecarlia và đi qua các vùng rừng lớn giữa hai tỉnh Dalecarlia và Hälsingland. Nhìn xuống chúng ta chỉ thấy những cây lá xanh sẫm. Tuyết đang còn dày, mặt sông ngòi đóng băng, lác đác mới có vài ba cái lỗ đen; và dọc các bờ thì tuyết đã tan. Bỗng chúng ta trông thấy ba người thợ săn đang đi trong rừng. Họ đi ván trượt tuyết, dắt theo chó, nhưng không có súng. Mặt tuyết rất rắn và chắc, nên họ không theo những đường khúc khuỷu, mà cứ đi thẳng trước mặt. Dường như họ biết rõ là họ đi về đâu.

“Chúng ta bay rất cao, và nhìn thấy suốt cả vùng rừng. Đã trông thấy người đi săn, chúng ta lại muốn thấy vật bị săn. Chúng ta bay vài vòng trên tán rừng vừa nhìn kĩ xuống giữa các thân cây. Bỗng trong một lùm cây rậm, chúng ta trông thấy vật gì đấy giống như những khối đá lớn rêu phong.

“Chỉ có thể là đá, vì bên trên không có tuyết. “Chúng ta để mình rơi xuống giữ lùm cây. Ba khối đá nhúc nhích. Đó là ba con nai xứ lạnh, một đực và hai cái. Chúng ta đến gần thì con nai đực đứng dậy. Ta chưa bao giờ thấy con vật nào đẹp đến thế; nhận ra là chỉ có ba con ngỗng trời tội nghiệp đã làm nó tỉnh giấc, nai liền nằm xuống đất.

“Đừng, đừng, bố già ạ, đừng ngủ lại! Ta nói thế. Chạy trốn nhanh đi, trong rừng có người đi săn, và họ đang đi thẳng về phía này.

“Cám ơn, mẹ ngỗng ạ, nhưng mẹ biết rằng cữ này là thời gian cấm săn nai. Những thợ săn đó đi lùng rừng bắt cáo đấy.” “Khắp nơi đều có lốt chân cáo, nhưng thợ săn chẳng chút để ý đến. Hãy tin ta! Họ biết các bác đang ở đâu. Và họ đến để giết các bác đấy. Họ đi không đeo súng, mà cầm dao và mang gậy bịt sắt nhọn, và họ không dám nổ súng vào cữ này trong năm”.

Nai đực vẫn bình tĩnh, nhưng hai nai cái bắt đầu lo ngại.

“Có lẽ ngỗng nói đúng”, hai nai cái nói, và đứng hai chân trước lên.

“Cứ ở yên! Nai đực nói: thợ săn chẳng đến đây đâu.

Chắc chắn như vậy”.

“Chẳng biết làm thế nào được, chúng ta bèn bay lên, nhưng không đi xa nơi đó. Vả lại vừa lên đến độ cao thường ngày thì chúng ta thấy nai đực đi ra khỏi lùm cây. Nai đánh hơi bốn chung quanh, rồi đi thẳng về phía các thợ săn. Vừa đi vừa giẫm lên những cành cây gãy răng rắc. Một cái đầm rộng, quang quẻ chắn ngang lối đi. Nai đến đứng ở chính giữa để cho ai cũng trông thấy.

“Nai ở đấy cho đến lúc mà bọn thợ săn từ rừng đi ra. Bấy giờ nai mới vọt lên và bỏ chạy, nhưng không chạy về phía mà nó đã đến. Bọn thợ săn thả chó ra và đuổi theo rất nhanh vì chân đi ván trượt tuyết.

“Nai đực, đầu ngả ra phía sau, chạy hết tốc lực; tuyết bay thành lốc quanh mình. Chó và người tụt lại đằng sau rất xa. Thế là nai dừng chân như chờ đợi, rồi khi trông thấy chúng, lại chạy tiếp. Chúng ta hiểu là nai muốn kéo bọn thợ săn và chó đi xa nơi có các nai cái.

“Cứ thế, cuộc săn đuổi kéo dài hai ba giờ. Chúng ta ngạc nhiên thấy bọn thợ săn cứ cố chấp đuổi theo một kẻ chạy nhanh đến thế, vì họ không có súng. Vậy họ tưởng là có thể làm cho nó mệt được chăng?

“Nhưng lúc ấy chúng ta nhận thấy nai không chạy nhanh được như trước nữa. Nai đặt chân lên mặt tuyết cẩn thận hơn; và khi nhấc chân lên thì để lại những vết máu.

“Thế là chúng ta hiểu tại sao mà bọn thợ săn không nản lòng. Họ tin là tuyết sẽ có lợi cho họ. Nai đực nặng cân, cứ mỗi bước lại lún thêm. Và bề mặt rắn của tuyết cọ vào chân nai, làm tuốt cả lông và da.

Bọn thợ săn đi ván trượt và các con chó khá nhẹ cân, dễ chạy trên mặt băng, vẫn đuổi theo nai. Và nai cứ chạy, cứ chạy. Nhưng bước chân càng kém chắc chắn, nai trượt chân và thở hồng hộc. Chịu đau đớn ghê gớm, nai kiệt sức vì vất vả với lớp tuyết dày.

Sau cùng nai không nhịn được nữa. Nai đứng lại để cho bọn chó và thợ săn đến gần, và chiến đấu với chúng. Trong khi chờ, nai ngước nhìn lên trời và trông thấy chúng ta, nai kêu lên:

- Này, hãy chờ xem cảnh kết thúc! Sau này đi qua rừng Kolmården, ngỗng hãy tìm Karr, con chó, và nói lại rằng bạn già Lông Xám của Karr đã chết một cái chết đẹp!

Nghe đến đấy, con chó già đứng dậy, đến gần Akka, và nói:

- Lông Xám đã sống một cuộc đời lương thiện. Nó quen ta. Nó biết rằng ta là một con chó trung thực, và ta sung sướng được biết là nó đã chết một cái chết đẹp. Giờ kể cho ta nghe...

Nó vểnh đuôi và ngẩng đầu lên cho tư thế hiên ngang và dũng cảm, nhưng lại quị xuống ngay.

Đúng lúc ấy nghe tiếng người gọi trong rừng: “Karr, Karr!”

Con chó già lại đứng dậy, nó nói:

- Ông chủ ta đang gọi, và ta không muốn chậm trễ. Lúc nãy ta đã thấy ông ấy nạp đạn vào súng. Ông ấy với ta, chúng ta cùng đi vào rừng một lần cuối. Ta cám ơn ngỗng trời. Giờ ta đã được biết tất cả những gì ta cần biết để mãn nguyện đi đến cái chết.