isen Xtrôgôp, hai tay bị trói chặt, bị giữ đứng im dưới chân bệ trước ngai tên êmir.

Mẹ anh, kiệt quệ vì bao đòn tra tấn về vật chất cũng như về tinh thần, quỵ xuống, không nhìn và cũng chẳng nghe.

- Mày hãy mở to mắt ra mà nhìn, nhìn đi! - Fêôfar bảo và giơ tay đầy vẻ đe dọa về phía Misen Xtrôgôp.

Chắc là Ivan Ôgarep, thông thạo phong tục Tactar đã hiểu ý nghĩa câu nói đó, vì đôi môi hắn thoáng nhếch lên một nụ cười nửa miệng đầy vẻ ác độc. Rồi hắn bước tới đứng sát Fêôfar.

Một hồi kèn vang lên. Đó là hiệu lệnh bắt đầu tiến hành các cuộc vui.

- Đó, vũ khúc bắt đầu! - Anxiđ Jôlivê bảo Hary Blao. - Nhưng trái với mọi tục lệ, bọn man rợ này lại cho tiến hành trước tiên tấn bi kịch!

Misen Xtrôgôp được lệnh nhìn!... Thì anh nhìn.

Một bầy vũ nữ ào vào quảng trường.

Các loại nhạc cụ Tactar như “đutar”, một loại đàn măng-đô-lin có cán dài bằng gỗ dâu, dây đàn là hai sợi tơ se thật săn; “kôbidơ” một loại vi-ô-lông-xen, phần trên để hở có gắn lông đuôi ngựa, làm rung lên bằng một cái ác-sê; “sibidja”, một loại sáo dài bằng ống sậy, rồi kèn đồng, trống khẩu, trống lớn... hòa vào giọng trầm của các ca sĩ làm thành một giai điệu kỳ lạ. Cũng còn phải thêm vào giai điệu này những hòa âm của một dàn nhạc trên không trung gồm có một tá diều giấy có những sợi dây đàn căng ở giữa thân, kêu vang lên dưới làn gió nhẹ như những tiếng đàn phong cầm.

Ngay tức thì cuộc khiêu vũ bắt đầu.

Các vũ nữ đều gốc người Ba Tư. Họ không phải là nô lệ và được hành nghề tự do. Xưa kia họ có mặt chính thức trong các nghi lễ của triều đình Têhêran: nhưng từ dòng họ đương kim trị vì lên ngôi, họ bị trục xuất khỏi đất nước hoặc gần như thế, nên phải đi kiếm ăn nơi khác. Các vũ nữ mặc quần áo dân tộc và mang đầy đồ trang sức. Những tam giác nhỏ bằng vàng và những thỏi ngọc dài đeo lủng lẳng quanh cổ, những chiếc vòng ngọc kép bó lấy cánh tay và bắp chân, những dải dính ngọc trai, bích ngọc và hồng ngọc xen lẫn nhau đung đưa ở đầu những bím tóc. Thắt lưng bó vào thân mình bằng một cái khóa sáng loáng giống như mề đay của các nước châu Âu.

Các vũ nữ biểu diễn nhiều điệu vũ thật đa dạng và duyên dáng, khi thì tách riêng ra từng người, khi thì tụ lại thành nhóm một. Các cô đều để hở mặt, nhưng đôi lúc kéo xuống cái mạng mỏng che dung nhan, chẳng khác gì một đám mây nhẹ lướt qua những đôi mắt rực sáng như một làn hơi che bầu trời sao vậy. Một vài người trong số những cô gái Ba Tư đó còn đeo chéo qua vai một dây da đính ngọc treo lủng lẳng một túi nhỏ hình tam giác, góc nhọn chĩa xuống dưới mà vào một lúc nào đó các cô sẽ mở ra. Từ trong những túi dệt chỉ vàng đó, các cô kéo ra những băng dài bằng lụa hồng trên đó thêu các tiết trong Kinh Coran. Những băng lụa này, các cô giăng ra từ người này sang người kia làm thành một vòng đai mà những vũ nữ khác phải chui qua trong khi liên tục nhảy múa và khi đi ngang qua mỗi tiết, tùy theo ý nghĩa lời giáo huấn, vũ nữ hoặc phải quỳ xuống sát đất hoặc bốc người lên bằng một cái nhảy nhẹ nhàng như muốn bay lên làm tiên nữ trên thiên cung của Mahômét*.

Nhưng điều đáng chú ý, cái làm cho Jôlivê kinh ngạc là những cô gái Ba Tư này uể oải hơn là hăng hái nhiệt tình. Thiếu hẳn đi vẻ sôi nổi cần phải có, và căn cứ theo các loại vũ và sự thể hiện trong cách nhảy múa, thì các cô gái này giống các vũ nữ kịch trường Ấn Độ, trầm lặng và đoan trang hơn là các vũ nữ ca công sôi nổi đắm say của Ai Cập.

Khi cuộc vui thứ nhất kết thúc, một giọng trầm nghiêm trang vang lên:

- Mày hãy mở to mắt ra mà nhìn! Nhìn đi!

Người lặp lại câu nói của êmir là một tên Tactar cao lớn, kẻ thi hành những bản án nhục hình do Fêôfar phán xử. Nó đứng đằng sau Misen Xtrôgôp và cầm trong tay một lưỡi gươm cong to bản, loại gươm bằng thép đặc biệt do những người rèn vũ khí nổi tiếng ở Kacsi hoặc Hitsar tôi luyện. Bên cạnh hắn, bọn vệ binh đã mang đến một chiếc kiềng sắt trên đặt một hỏa lò than cháy hồng không một sợi khói. Một làn hơi nhẹ cuộn bay trên những hòn than do một chất nhựa thơm rảy lên bốc cháy. Chất này là hỗn hợp trầm hương và an tức hương.

Trong lúc đó, tiếp liền những cô gái Ba Tư là một bầy vũ nữ thứ hai thuộc nhiều chủng tộc rất khác nhau mà Misen Xtrôgôp nhận ra ngay tức khắc. Và chắc là cả hai ký giả cũng nhận ra, vì Hary Blao bảo bạn:

- Đó là những cô gái Digan ở Nigiơni - Nôpgôrôđ!

- Chính chúng đấy! - Anxiđ Jôlivê kêu lên. - Tôi nghĩ rằng, bằng đôi mắt, những con gián điệp này còn kiếm được nhiều tiền hơn là bằng bộ giò của chúng!

Cho bọn chúng là bọn tay chân của tên êmir, Anxiđ Jôlivê đã không nhầm như chúng ta đã biết.

Đứng hàng đầu bầy Digan là mụ Săngga trong bộ trang phục lạ kỳ và mỹ lệ. Nhờ đó, sắc đẹp của mụ càng được tôn lên rõ rệt.

Săngga không nhảy múa mà đứng như một diễn viên bất động giữa những vũ nữ của mụ. Những cô gái này có những điệu bộ phóng túng kỳ lạ bắt nguồn từ xứ Bôhêm, Hy Lạp, Italia và Tây Ban Nha mà dân Digan mang đi biểu diễn khắp châu Âu. Chúng hứng khởi trong tiếng xủng xoảng của những chũm chọe gắn ở cánh tay và những tiếng bập bùng của những “đairê”, một loại trống dẹt mà những ngón tay chúng gại vào mặt da làm phát ra những tiếng ngang phè.

Cũng với cái trống như thế trong tay, Săngga rung lên kích thích bọn vũ nữ làm chúng càng hứng khởi quay cuồng.

Lúc đó có một thiếu niên Digan độ mười lăm tuổi là cùng, tiến ra. Gã cầm trong tay một chiếc đàn “đutar” và những ngón tay của gã lướt qua làm rung lên hai sợi dây tơ trong lúc gã hát một điệu rất kỳ lạ, thì một vũ nữ tới gần, yên lặng nghe, nhưng mỗi lần điệp khúc trở lại trên đôi môi ca sĩ trẻ, thì cô này lại tiếp tục nhảy điệu vũ bỏ dở, rung trống sát vào tai gã làm cho gã nhăn mặt vì những tiếng rổn rảng leng keng của những lục lạc đồng.

Rồi sau điệp khúc cuối cùng của bài ca, các vũ nữ quây tròn lấy gã Digan trẻ trong hàng ngàn vòng lượn của điệu vũ.

Giữa lúc đó thì từ những bàn tay của tên êmir và đồng minh, từ những bàn tay của những sĩ quan các cấp của chúng, một trận mưa vàng rơi xuống, và hòa cùng với tiếng loảng xoảng của những đồng tiền vàng rơi trúng vào những não bạt của các vũ nữ là những âm hưởng cuối cùng của các loại đàn “đutar” và trống khẩu.

- Vung phí như những tên ăn cướp! - Anxiđ Jôlivê nói nhỏ vào tai bạn.

Và đúng là của ăn cướp rơi xuống như mưa; cùng với những đồng tôman và đồng sêcanh Tactar còn cả đồng đuyca và đồng rúp Nga*. Một lát im lặng. Rồi tên đao phủ đặt tay lên vai Misen Xtrôgôp, cất tiếng lặp lại, giọng rùng rợn:

- Mày hãy mở to mắt ra mà nhìn! Nhìn đi!

Anxiđ Jôlivê bỗng nhìn thấy, lúc này, tên đao phủ không có thanh gươm tuốt trần trong tay nữa.

Mặt trời đã lặn. Bóng tối mờ mờ đã bắt đầu xâm lấn hậu cảnh vùng thôn dã. Rặng thông và bách hương mỗi lúc càng thêm sẫm lại và nước sông Tôm phía xa đen thẫm hòa nhập vào làn sương đêm bắt đầu buông. Bóng tối chẳng mấy chốc nữa sẽ lan tới tận cao nguyên ở phía trên thành phố này.

Cũng ngay lúc đó, hàng trăm nô lệ mang những bó đuốc cháy rừng rực tràn vào quảng trường. Những cô gái Digan và những cô gái Ba Tư do Săngga dẫn đầu lại xuất hiện trước ngai của tên êmir và phô trương các điệu vũ muôn màu, muôn vẻ của chúng trước ánh sáng tưng bừng. Những nhạc cụ dàn nhạc Tactar rộ lên trong một giai điệu man rợ hơn, kèm theo những giọng hát trầm của các ca sĩ. Những chiếc diều giấy đã được hạ xuống, lúc này lại được thả lên mang theo cả một chùm đèn màu sặc sỡ; và dưới làn gió thoáng mát mẻ hơn, những chiếc đàn phong cầm của chúng rung lên với cường độ âm thanh lớn hơn giữa ánh đèn rực sáng trên không trung.

Rồi, một đội kỵ binh Tactar mang chiến phục, tới nhập vào đám khiêu vũ mỗi lúc một ầm ĩ nhộn nhịp. Lúc đó bắt đầu một cuộc quần thảo ngựa, người, gây nên một cảm xúc kỳ lạ.

Những tên lính này mang gươm trần và súng lục nòng dài, múa may quay cuồng và làm vang dội trong không khí những tiếng nổ inh tai, những loạt súng bắn liên tục giữa những hồi trống khẩu, những tiếng bập bùng của trống “đairê” và tiếng kẽo kẹt của đàn “đutar”. Súng của họ được nhồi một thứ thuốc nổ có màu theo kiểu Trung Quốc chế bằng một thứ bột kim loại nào đó. Chúng phụt ra những tia dài màu đỏ, xanh lá cây, xanh da trời... tưởng như đám người này đang nhảy nhót giữa một trời pháo hoa.

Trên một vài khía cạnh nào đó, trò vui này làm cho người ta nhớ đến điệu Xybixtic, một điệu vũ nhà binh mà những người lỗi lạc tài giỏi nhảy múa giữa những mũi nhọn của gươm và dao găm, và rất có thể truyền thống đó đã được để lại cho các dân tộc miền Trung Á. Nhưng điệu Xybixtic Tactar này lại còn kỳ lạ hơn, ở chỗ những tia lửa nhiều màu uốn lượn trên đầu những vũ nữ với y phục óng ánh muôn ngàn điểm sáng. Thật chẳng khác một ống kính vạn hoa đầy tia lửa, biến hóa, phối hợp thành muôn hình vạn trạng qua mỗi động tác của vũ nữ.

Là một ký giả Pari, dù hết sức nhàm chán với những hiệu ứng sân khấu đã tiến khá xa trong môn đạo diễn hiện đại, Anxiđ Jôlivê cũng không khỏi gật gù như có ý muốn nói: “Không phải dở! Không phải dở!”.

Rồi, bất thình lình, như theo một tín hiệu đã quy định, tất cả ánh sáng của đám múa súng tắt ngấm, cuộc khiêu vũ ngừng, các vũ nữ tản đi. Buổi lễ kết thúc và chỉ còn những bó đuốc leo lét quanh quảng trường mà mấy phút trước chan hòa ánh sáng.

Theo hiệu tay của tên êmir, Misen Xtrôgôp bị dẫn ra giữa địa điểm.

- Blao! - Anxiđ Jôlivê hỏi bạn. - Anh thấy có cần phải xem đến cùng những trò này không?

- Chẳng cần đâu! - Hary Blao đáp.

- Độc giả tờ “Tin điện hàng ngày” của anh chẳng ưa thích gì những chi tiết của một cuộc hành hình theo kiểu Tactar, tôi tin như thế.

- Cô em họ của anh chắc cũng vậy!

- Tội nghiệp cho anh ta! - Anxiđ Jôlivê nhìn Misen Xtrôgôp nói thêm. - Một người lính dũng cảm lẽ ra xứng đáng được ngã xuống giữa trận tiền!

- Chúng ta có thể làm gì cứu anh ta?

- Không làm gì được cả.

Hai ký giả nhớ tới đức tính hào hiệp của Misen Xtrôgôp; bây giờ họ mới rõ là trung thành với nghĩa vụ, anh đã phải vượt qua biết bao thử thách và giờ đây giữa bọn man rợ Tactar xa lạ với mọi tình thương, họ không còn có thể làm gì cho anh được cả!

Không muốn chứng kiến cuộc hành tội man rợ dành cho chàng thanh niên bất hạnh này, họ đi vào thành phố.

Một tiếng đồng hồ sau họ đã trên đường đi Irkuxk. Dự định của họ là muốn theo tìm quân Nga để tham gia cái mà Anxiđ Jôlivê gọi trước là một “chiến dịch trả đũa”.

Trong lúc đó thì Misen Xtrôgôp đứng thẳng nhìn tên êmir với cái nhìn cao ngạo và khinh bỉ nhìn Ivan Ôgarep. Anh chờ chết, nhưng sẽ hoàn toàn vô ích, nếu người ta muốn tìm thấy ở anh bất cứ một biểu hiện nào của sự yếu đuối sợ sệt.

Cử tọa cũng như bộ tham mưu của Fêôfar đều yên vị ở rìa bao quanh quảng trường. Với họ thì cuộc hành tội này chẳng qua cũng là thêm một chi tiết hấp dẫn mà thôi. Họ chờ cho xong cuộc hành hình, rồi sau đó, tính hiếu kỳ được thỏa mãn, tất cả bầy man rợ này sẽ đắm mình trong cuộc rượu chè nhậu nhẹt.

Tên êmir ra hiệu. Bọn vệ binh đẩy Misen Xtrôgôp đi tới gần bệ đất. Bằng ngôn ngữ Tactar Fêôfar bảo anh:

- Tên gián điệp Nga kia! Mày tới đây là để nhìn. Mày được phép nhìn lần cuối cùng. Lát nữa, đôi mắt của mày sẽ vĩnh viễn khép lại, không còn thấy ánh sáng!

Misen Xtrôgôp không bị khép tội chết, nhưng bị kết tội mù. Mất đôi mắt có thể khủng khiếp hơn là mất cuộc sống! Chàng thanh niên đáng thương này bị kết án phải mù đôi mắt theo Kinh Coran.

Nhưng nghe tên êmir tuyên bố bản án, Misen Xtrôgôp không tỏ ra chút nào xúc động. Anh vẫn thản nhiên, mở to mắt như muốn tập trung cả cuộc sống của mình vào cái nhìn cuối cùng. Van xin những con người hung bạo này chỉ bằng thừa, vả lại việc đó không xứng đáng với anh. Anh không hề nghĩ tới điều đó. Tất cả suy tư của anh đọng lại trong ý nghĩ: sứ mệnh không cách nào còn có thể hoàn thành, mọi chuyện đọng lại ở bà mẹ, ở Nađia mà anh không có thể còn được gặp lại! Nhưng anh không để lộ ra chút nào những xúc cảm đang nung nấu trái tim anh.

Rồi ý chí phải trả hận thù xâm chiếm trọn vẹn con người anh. Anh quay về phía Ivan Ôgarep.

- Ivan! - Bằng một giọng đầy hăm dọa, anh nói:

- Ivan, tên phản tặc! Sự uy hiếp cuối cùng của ánh mắt tao là dành cho mi đó!

Ivan Ôgarep nhún vai.

Nhưng Misen Xtrôgôp nhầm: Ivan Ôgarep đâu được hưởng vinh dự đó.

Bà Marfa Xtrôgôp đi tới đứng trước mặt anh.

- Mẹ ơi, mẹ của con! - Anh kêu lên. - Đúng! Đúng! Cái nhìn tối hậu của con là dành cho mẹ, chứ không phải cho cái tên khốn khiếp kia! Mẹ hãy đứng trước mặt con đây! Để cho con nhìn, nhìn nữa khuôn mặt yêu thương của mẹ! Để cho đôi mắt của con khép lại trong lúc nhìn mẹ!

Bà già xứ Xibir không thốt một lời, tiến lên…

Hai tên lính Tactar đẩy mạnh bà Marfa. Bà lùi, nhưng đứng sững lại trước con trai cách vài bước.

Tên đao phủ bước ra. Lần này, tay nó cầm thanh gươm trần được nung trắng vừa rút ra từ lò lửa đốt bằng than thơm.

Misen Xtrôgôp sắp bị đốt mù mắt, theo tục lệ Tactar, bằng lưỡi gươm nóng bỏng đưa qua đưa lại sát đôi mắt.

Anh không tìm cách chống lại. Không còn gì tồn tại trước mắt anh ngoài bà mẹ mà anh nhìn như muốn nuốt chửng. Tất cả cuộc sống của anh gói gọn trong cái nhìn cuối cùng đó!

Bà Marfa mắt mở to hết cỡ, tay giơ về phía anh. Bà nhìn anh đăm đắm…

Lưỡi gươm nóng bỏng đưa qua sát đôi mắt Misen Xtrôgôp.

Một tiếng rú tuyệt vọng cất lên. Bà già Marfa ngất xỉu nằm lăn trên mặt đất.

Misen Xtrôgôp thế là mù: đôi mắt đã bị đốt cháy!

Lệnh đã được thi hành. Tên êmir rút lui cùng với cả bộ sậu gia đình hắn. Chỉ còn Ivan Ôgarep trên quảng trường cùng với tên cầm đuốc.

Phải chăng tên khốn khiếp này còn muốn lăng nhục nạn nhân của hắn và, sau tên đao phủ, bây giờ hắn muốn giết anh?

Ivan Ôgarep chậm rãi bước tới gần. Misen Xtrôgôp cảm thấy hắn đi tới, anh đứng thẳng lên.

Hắn móc túi lấy bức thư của Nga hoàng, mở tờ giấy đó ra và, với thái độ cực kỳ mỉa mai, đặt xuống trước đôi mắt đã tắt ngấm của người giao liên của Hoàng đế Nga, hắn bảo:

- Misen Xtrôgôp! Mày đọc đi! Đọc đi rồi đến Irkuxk mà nói lại những gì mày đã đọc được! Bây giờ người đưa thư đích thực của Nga hoàng là ta, là Ivan Ôgarep!

Nói xong, tên phản bội nhét lá thư vào ngực, rồi không thèm quay nhìn lại, hắn rời quảng trường. Những tên cầm đuốc vội bước theo.

Misen Xtrôgôp còn lại một mình, cách mẹ anh vài bước, bà vẫn nằm bất tỉnh. Có thể là bà đã chết.

Phía xa vẳng lại những tiếng hò reo, những tiếng hát, tất cả những tiếng ồn ào của cuộc truy hoan. Tômxk sáng trưng, chói lọi như một thành phố vào hội.

Anh quờ quạng lết tới chỗ bà mẹ nằm ngất. Anh dựa vào bà, anh cúi xuống ghé sát mặt anh vào khuôn mặt của bà, anh nghe tiếng đập của trái tim bà. Rồi người ta thấy như anh khẽ nói gì với bà vậy.

Bà già Marfa liệu có còn sống và có nghe thấy con trai nói gì với mình không?

Không thấy bà cựa quậy.

Misen Xtrôgôp hôn lên trán và lên mái tóc bạc trắng của mẹ.

Rồi anh đứng lên, lấy chân sờ soạng mặt đất giơ bàn tay ra định hướng, anh từ từ đi về phía cuối quảng trường.

Bất ngờ Nađia hiện ra.

Cô tiến thẳng đến chỗ anh: bằng lưỡi dao găm cầm trong tay cô cắt dây trói hai khuỷu tay Misen Xtrôgôp.

Anh chẳng nhìn thấy gì, cũng chẳng biết ai đã cắt dây trói cho mình, vì Nađia không nói một lời.

Nhưng sau khi cắt dây trói cho anh xong, cô chỉ nghẹn ngào kêu lên một tiếng: “Anh!”

- Nađia! - Misen Xtrôgôp thì thào. - Nađia!

- Vâng, em đây! Lại đây, anh! Đôi mắt em từ nay sẽ là đôi mắt của anh và chính em sẽ đưa anh đi tới Irkuxk!